Desideri Erasmi Roterodami, De utraque verborum ac rerum copia, libri 2. Ad sermonem & stylum formandum utilissimi

271쪽

simique philosophi spectare oporteat. Item, si quis

M. Attilii Reguli ad hostem redeuntis exemplum velit adducere, poterit ad hunc praeloqui modum. Inter tam multa Romanae virtutis insignia decora. nullum unquam facinus pulci ius extitit , aut etiam audatius, quam M. Attilii. Hujusmodi commendatiunculas licebit assingere, vel longiores'. vel breviores. utcunque locus postulabit. Assingendae sunt autem, quae maxime sint ad id, quod agitur, appositae: veluti si in exemplo desiderabitur fides, auctor a gravitate, fideque commendetur. Si pium videri voles quod affers, summatur a pietate commendatio:atque item de ceteris. Secundus modus locupletandi exempla. Locupletantur item exempla,si fusius aut latius CXplicentur cum exaggerationibus, atque amplificationibus. Nam qui brevitati studebit, huic satis erit exemplum, ceu notum, verbo significaς se. Id quod facit M Tul. pro Mil.Neque enim pos sit ille Hala Servilius, aut P. Nasica aut L. Opimius, aut me consule, senatus non nefarius haberi, si sceleratos intei fici nefas essit. At qui copiam affecta

bit, is id quod gestum sit, locupletius narrabit: Ita,

ut fecit in eadem oratione Cicer. Pudicitiam cum eriperet militi tribunus militaris, in exercitu Caii Marii, propinquus ejus Imperatoris , ab eo in-.terfectus est, cui vim afferebat et Et addidit epiphonema: facere enim probus adolescens pericu

lose, quam turpiter perpeti maluit. Atque hunc ille summus vir scelere solutum periculo liberavit. Quanquam in his quae ad ostentationem parata fiat,

licebit diutius exemplis locupletandis immorari.

272쪽

aιo D E COPIA RER. praecipue si res sit hujusmodi, ut aliqua voluptatia

illecebra retineat auditorem. Quod genuo lata sit, si quis persuadere,studeat,ad prudentiam.comparandam multum conducere Peregrinationes . multarum rerum inspectionem, in Solonis laude aliquandiu commoratus, ede quam ciVitatem rili querit,&quam vib caussam, di quae maria trans serit,& quas barbaras nationes,quo.capitis perii culo adierit,&quibuscum silcongressus, & quid mirandum e spexerit,& quantum temporis ab- tuerit,&quanto illustrior simul,aeiapientior in parriam redierit, fusius poterit enarrare. Cujusmodi ferme sunt exempla de Pythagotae,atque A pol Ionii peregrinatione AEPudD. Hieronymum in praefatione , quam uniVeisaescripturae divinae praeponunt. Sed buiusmodi rationis commodissimum exemplum apud M. v. ssatim in principio se. cundi.demve ine libri de Lusio, qui Helenam picturus, viεgines Miquot e imiae sol mae poposcit, ut ex singulis, quod esset optunum, eligens, absolutum formae simulacrum cderct. Da Exemplo Fabuloso. Atque eadem dilatandi, conticaliendique tatio locum habet in fabulassis quoquc inempla S. Nam& fusus,dc contractius exponi poterust, si ies ac decorum patiexur. Ucrum in has quae omniDio G de carent. uisi iocabimur,praefarι convemet,a vlus

priscis ac sapientissimis ista non sine caussa fuisse

talium conixnsu ruisicce labrata: deinde quid sibi voluerint. Intrapietabimur et veluta si quis persua , dere velit non esse sectandum dia quo na tui a quis ab.

273쪽

ptores,& perspexisse prudenter , dc aptis lino figmento significasse prodita Gigantum fabula, quorum temerarii conatus, infeliciter cesserint. Aut

si quis proponat, hominem avarum tam non habere quod habet,quam id, quod non habet. praefatus,adhibebit Tantali fabulam. Si proponat viri sapientis esse munus, ut animi motus ratione judicioque coerceat, allegabit, quod est apud Homer. lib. i. Iliad. de Achille, jam manum admovente ca pulon Pallade a tergo revocante. Item, si quis proporiat veram virtutis laudem non parari , nisi quis sit multis iactatus casibus, variisque .exemtatus periculis cum hujusmodi quam diximus, prae satione, Ulyssem adducet Homericum. Quan quam autem non ubique perinde obvia est Allegoriae ratio.tamen illud extra controversiam est a pud antiquitatis peritos, in omnibus veterum pOe

tarum figmenti s subesse allegoria r vel historica

velut in pugna Herculis cum Acheloo bicorni ; vel theologicam, ut in Proteo set vertente in omnes sor mas, aut Pallade e Jovis cerebro nata: vel physi eam , ut in fabula Phaethontis: vel moralem. vel ut in his, quos irce poculo, de vinga sua verterat

in bruta animalia: nonnunquam riuum atque alterum allegoriae genus permixtura. In quibu

iam haud magni negotii est alleuoriae sensum de γrehendere. Quis enim non intelligit c nam de

iis quae ad mores attinent , matris libet exempla onere Icari in mare delapsi figa lentum admonee, nequis altius efferatur, quam pro sorte sua 'ἰie nimirum fabula Phaethontis monet , nequis

274쪽

vitibus. Sie Salmoneus in tartara I in s

aocet non esse aemulandum , quod longe iussa fortunam nostram habeam r. Sic arsias exς- us docet non esse certandum cum potentiori s.

Ouid autem aliud sibi vult Danaes auro deceptat gula 3 nisi quod & Flaccus: interpretatur: eam esse munitum,quod non expugnetur pec di nihil tam incorruptum, quod non munerybus Il-' Quid Herculis labores, nisivandis alili famam immortalem parari. ωdΜ1dae votum,nisi avaros, & insatiabiles, suis ipmiumonibus praefocarit Quid iudicium, nisi dotibus in-oenii eum pecuniae studi nequ*quam conuen re

Buid Baechus a lalmine flagr/ns, 'n' as injectus, nisi vini ardorem, dia ele torestinouendum esse i quod G metiam EpigrT- materestatum est. Quid innui irribu es

neficiis homines vertentisanciuaqua ratione ducuntunia iam praeter hominis vo bulum , nihiYmlnis habere , sed adsecudumdes erasse putaclibidine in ursos, somnolentia gna quo in s fetoeia in leones, atque item de consimis . Quid Vlysses,qui solus poculo -πs ea veneussita non est mutatus, nisiim mallη

Isto ootest abduci t. Quid totus semel an

non sinens abire socios,nisi dulce blandumque tur

imile sit abstin et relinquerς posteaquam gu

275쪽

pestil tissimam ZQuid Scylla di Charybdis angusto inter sese disci imine distantes, nisi virtutis viant angustam esse ' hinc atque hinc sinitimis instantibus vitiis, puta inter luxum di sordes, frugalitatenia Inter quae sic moderanda est vitae ratio, ut quom am medium in omnibus exacte tenere dissi ei limum est,eo potius vergas, ubi minus sit periculi.

quemadmodum fecit Vlysses. Quid moly radice nigra, sed flore lecto Miba, mortalibus inventu diffieillima, nisi sapientiam, ad quam primus adi

tus arduus est, ac sudoris plenus, fructus sitavissimi 3 Quid item ramus ille aureus apud Maronem, nisi sapientiam in abdito sepositam, paucisque de prehensaint sed ne longiores simus, hujus generis interpretationum quantumlibet vim suppeditabit Eustathius enarrator Homeri. Nos quoque quondam adolescentes hisce de rebus nonnihil a tigimus in libris quos inscripsimus αννιαραρους. Porro in hoc genere molliora sum ea, quae a poetis in hoc ipsum ficta constat, velut quae ad imitationem humanae vitae diis eringunt: quod genus,

eum Martem a Vulcano vinculis irretitum facitHomerus. Cum Jupiter αγκυλοώτης versutus, omis

so somnio spem injicit capiendae Troiae, cum longe aliud ageret. Nam haec regum ars est, quosdam rumores data Opera in xulgus spargere, cum multo aliud apud se destinarant. Atque hi e iam mollio. ra, quae sic a poetis celebrata sunt, ut ad historiam, Don an fabulas possint referri. Qualis est Olestes parricida cumque hoc Pyladis amicitia. Sunt enim qui rem gestam affirment: qualis Alcestis maliti Ortem, tua redimens,cujus etia meminit Val. Ma

276쪽

rim 1Item Codri ac Menoecei mors. Quin. Deciorumque factis annumeraturat inter arum paria Theseus, Sc Pirithous; Castor ac

reseruntur. Qualis item Arion a Delphincctus in pausam: Nam divus Augustinus ham autumat. Certe apud Virg. ac praecipucanum, non disium quin pleraque ad his pertineant. Quanquam & Herodoti ple de carent. Et Xenopbon Cyropoediam maexemplum insti tuendae vitae, quam ad fidem riae scripsi. Quae si pro veris accipiantur,flent, sin pro si tis,sum sint a sepientesimis, et batissimis auctoribus prodita , hoc ipso quod b iis conficta sint, quorum auctoritacepti vigorem obtinet. Contra sunt aputtas exempla certae atque historieae fidei dεSnride Hannibale, de Augusto, de Pompeio, lio. Sunt rursus alia, .quae nullus infictas e conficta. Sed quoniam constat, in hune ipssum esse conficta, dc a magnis conficta auctoni mirum e*empli pondus babent. Quo de s sunt Iovidia Dea, Fama, Ate, Lite, de quibpra mentio facta est. Praeterea personae, cdramaticis, aut mixtis poematis inducuntui

sertim comoediis, cum quibus dialogi mhabent affinitatis. Etenim si quis suadeat cdum esse parentibus, ne si quid peccent,restilberis peccent,nonne oempli vim habebitta in sene seipsum excruciante Aoquens ad hundum : Peribis mihi ubi adbibit plus paulo,su narrat facinorat unc ait,periculum ex aIiis stibi quod ex usu fiet: astutus et nae ille haud quam mihi nunc surdo narret fabaeam. ,

277쪽

I, a A R s Ec u NDus . . 14sν quis suadeat, iuxta sapientis responsum; aequalema esse ducendam uxorem, alioqui non uxorem duci sed, heram, si pauper divitem adiunxeris,nonne exempli instar erit Chremes in Phormione,Nausistraram perinde, ut domi nam timens. Item, siquis sita, deat, neque firmam satis . neque tutam pauperi, eum opulentis esse amicitiam, nonne pro exemplo valebit Euclio in Aulularia Plautina , loquens ad hune modum: Pauper Megadori divitis deprecans amnitatem Zveni rhoc mihi in mentem,sce. Nam locus nori stimus est. Rursum ubi disseras improbhfacere parentes, qui saeviunt in libros delinquentes, cum ipsi lenes peccent graviora : nonne recte cita

bitur modo dicta Nausistrata, loquens hoc pacto Adeo indigi sum tibi videtur , filius, homo adole'

scens, si habet unam amicam, tu uxores duas3 nihil

pudet quo ore illum objurgabis i responde mihi:

Sed ne ego ineptus unum aut alterum exemplum pro sero, cum tora comoedia nihil aliud sir, quam humanae vitae simulacrum. Poteram item e tragoediis, eclogis, dialogis similes sormas proferre. Sed in commentario abunde satis arbitror viam ingeniosis indicasse. Equidem existimo exempla non solum de his, quae diximus,uerumetiam a mutis a

nimantibus atque etiam inanimis recte sumi ιQuaquam videntur ad ομοίωσιν.i.e militudinem, ma

gis pertinere, veluti si quis proposita descriptaque

formicarum industria,ad rem labore parandam ad hortetur. Aut si quis exposita apum politia, bo mines ad legum, aediseiplinae eivilis observationem extimulet. Aut si quis ab impietate in parentis revocet, proserat ciconiae pullos, qui paren tes aetate consectos, vicissim alere,ae gestare dicun- ' L. 3, tur

278쪽

tur. Aut stadhortas ad pietate erga liberis, adducat asinam per medios ignes suceurrentem pullis suis.' Aut si quis detestetur ingratitudinem, adducto ex. emplo leonis, cujus ex Appione meminit Gellius,& Draconis, qui nutricium a latronibus obsessume ipuit,auctore Plinio. Aut si reprehendens hominem ab amicitia alienum, qui nec amet ullum, nec a quoquam ametur: Delphini proferas exemplum, puerum adamantis ἰ aut aquilae , virginis amore flagrantis au t Magnetis,serrum ad se trahentis: Sed hisce de rebus plura sortassis, ubi de

parabola disputabimus:nunc ad institutum. Tertius modus Ioeupletandi exempl i Dilatantur exempla utriusque generis, hoc est tam fabulos aquam historica, praeter jam dictos mo

dos, etiam pηrabola, quam eandem ορο ιν vo's i is aut , Cicero collationem vertit: tum comparati. rane, si ve contentione. Parabola est. cum accommoda similitudo, quod adductum est exemplum,

ostendit aut simile esse , aut dissimile, aut contra Ilum. Simile, ut non aliter, quam Camillus rem Romanam a Gallis oppressam,&in extremam per. niciem adductam, sua virtute depulsis barbaris restituit: Ita Laurentius latinas literas institia fere barbaroru depravatas, obrutas, extinctas in pristi num nito uim velut ab inferis revocavit. Dissimile,ut non par gratia debetur Laurentio & Camillo, propterea quod hic pietate adductus, capitis sui periculo patriam a barbaris liberavit: ille famae cu- piditatς commotus, vel potius , quam plurimos taxandi libidine, linguam latinam non oppressam ircuituit,sed ad certas quasi leges redegit, quae felicius

279쪽

LIBE R SE CuN Dus. 247ciris ex eloquentium auctorum lectione disceba-- Constarium, Marcellus ornamenta Syracusanis hostibus restituit: Uerres eadem sciens abstulit. Pugnan veni mi restituere eum auferendo hostes . cum sociis: Item, Brutus occidit liberos, proditio 'sem molientes: Manlius virtutem fili morte mul-myit. Et apud Virg. ci

At non ille, fatum quo te mentiris Achiltis.

Talis in hoste fuit. . . . et a

Porro comparatio demonstrat id quod adduct*mst, aut par esse, aut minus, aut majus. Minus uisi Propter matrimonia violata urbes eversae sunt,quid

fieri adultero par est; Item majores nostri inpe promercatoribus, ac naviculatoribus injuriosius tra

ctatis, bella gesserunt : vos tot civium Romano rum millibus,uno nuncio, atque uno tempore ne Catis, quo tandem animo esse debetis 3 Legati quod erant appellati superbius, Corinthum; patres vestri tot luS Gra: ciae lumen, extinctum esse NolueruRt ζVos eum regem inultum esse patieminit, qui leg tum populi Romani consularem, vinculis ac Ves heribus atque omni supplicio exeruciatum neca vitr Par, ut apud eundem Cie. Etenim mihi ipsi accidit; ut cum duobus patriciis , altero impro bissimo, altero modestissimo, atque optim. Viso peterem: superavi tamen dignitate Catilinam,gratia Galbam. Majus , ut pro Milone. Negant intue

ri Iucem esse fas ei, qui a se hominem occisum esse fateatur' In qua urbe tandem hoc homines stultissimi disputant 8 nempe ea , quae primum iudici 'um yidit de capite M. Horatii sertissimi viri, qui nondum libera civitate, tament populi Romὸni

280쪽

υς D ε Co Pix R E R .. ζ eo mitiis liberatus est, cum sua manu sororem interfectam esse, fateretur.. Ergo in eo quod pro

prio vocatur evemplum. autem rei gestae,aut

perinde ut gestae, utilis ad pei suadendum eam mermoratio aut brevissime signincatur.' quod genus est illud divi Hieronymi: mmento Daretis , & Enisitelli: aut latius per collationem accommodat ..per simile, dissimile,contrarium, par, majus,& mi nus. Atque ea collatio sumitur ab omnibus rerum, ac personaIum circumstantiis. Adjuvatur autem Sc orationis artificio,cum verbis,acfisuris ad daeecimmodis, alia consulto elevantur, alia attol

lantur. Porro qui copiosissime voletexemplum tractare, is singulas similitudinis . aut dissimilitudinis partes explicabi atque inter sese comparabit quemadmodum facit M Tuli. in exemplo, quod superius rerulimus, delegato ocelso. Subjicit enim patrium collationem:. Illi l l burtatem civium

Romanorum imminutam n ruthrunt: vos vitam

ereptammegligitis Ius legationis verbo violatum illi persecuri sunt; vos legarum omni sup plicio imuerfectum relinquetis' Videte, ne, ut illis pulcher-mmum fuit,. tantam nobis imperii gloriam relinqueret si vobi&turpissimum sit,id quoSaecepistis, tuerisaurie servare non possi 8 Quod tamen qua tumlibet copiose lioebit iacere. 14 quis plures circumstantias inter se componat: veluti si quis horteturi aliquem ,.ut filii mortem moderate feratrifcex ethnicorum exemplis. mulierem aliquam obji ciat, quae plurium liberorum mortem fortiter tu urit postenarratam rem ita comparabit : Quod mulier imbecilla potuit; ru.vir barbatus non fel illla cum sexu vicit Marictum. mam, tuab altero

Di illa