장음표시 사용
51쪽
sp ut expergeaas: calescere. Secalefieri. Ad hanc formam fortasse referendumest illud , quoties com positam dictionem simplicibus circumloquimur:
magnanimus vir, vir magno animo e relege, de 'nuo lege. Magnopere te rogabat, magno te rogabatoperemo animadvertit,no advertit animum non satis facit,non facit mihi satis.Interdum varia tur compositionis ratio: ut exprobrare, & Oppro brare, persolvere , dissolvete, exolvere, resolvere, aes alienum, Mempus quoque non raro commutaturi memini legere, & memini legisse . praediceres , pro . praedixisses, vel, praedicere debuisses: laurus erat, pro laurus esset α' vicimus, pro vincemus. Salutato, pro saluta: imus, venimus , videmus , praescnS pro praeterito. Huic finitima est modi variatior ut, vicero, provincam : Salutabis , pro salutato: ne crede , ne credas: si voles si volueris: ubi voles, ubi volueria ; cum vaeabit eum vacaverit: quia, benenatus est, quia bene natus sit a venari, pro vena-
In nonnullis, licebit de declinationem variare τl ut hilarus, dc hilaris , violens & violentus, im l becillus imbecillis , contagium contagio, juger& juglium, capo & capus, pavo dc pavus , sco
52쪽
In aliquot conjugationurn e ut lavere pro lava
i re,fervere & servere,accersere & accersire.
Vatiatur eadem dictio his quoque modis. Pro .hhesi : ut, retuli pro, tuli: gnatus; pro nato. Epen thesi; Mavortis, pro Martis .proparalepsi, ut ad mi. tier,accingier, diater, pro admitti, accingi, die Para-goge . potestur, pro potest. Aphaeresi e tuit omnia late, pro eruit linquere castra, pro relinquere. Syneope:extinxti,dixti pro extinxisti, dixisti. Apocopei Mage,pro magi, i vin', pro visne, Quae quidem spe-vies.sunt Metaplasmi propterea quod dictionem quasi transforment. Reliquas species prindenso mitto quod non admodum ad copiam facere videantur i, nobis propositum est ea duntaxat per sequi, quae propriae pertineant ad id , quod instituta ri
.eΑΡ. Xiv. Rariandi patio ter Antonomasiam. PRoxima variandi sermonis ratio constat Atio
tonornasia, id est, nominis pertu ibatione ut: si qui, pro Achille, Peliden, aut AEaciden dicat: Pro Romanis, Romulidas: Pio Trojanis , Priamidas. aut Dardanidas pro Hercule, Thyrinthium: provenere, Cythereiam, au t . cypridem: Pro Diana , Cyn hiam: Pro Jove, saturnium: Pro Mercurio, Cyllenium. Nonnunquam epitheton pro nomine ipso subjicere licebit:Vug. Thalamo quae fixa reliviquit Impius; impium, pro an ea dixti: Livius Poenum pro Hannibale. In Terentio saepe senex', pro
persona heri. Ejusdem generis est si quis poEtam di,va uomerum sentiensi Philosophum, Aristotelem
53쪽
vigili scans: quemadmodum Graeci persarum restem cis ista nominant. Neque ab hoc genere abhorret, si quis pro fure, Vel rem dicat:pro molli, sardanapalum ; pro divite, Croesum pro crudeli, Halaridem, quae suo loco reseremus. CAP. XV.
Variandi ratio per Periphrasin. D si pluribus verbis fiat, Periphrasis erit, quam
Aquidam Circuitionem nominant: ut,si quis eversorem Carthaginis,&: Numantiae, pro Scipione dicat. ui,Troiani belli scriptorem, dixit Horatius, pro Romero: Item si Mantuanus vates, ponatur pro
Viigilio:Venusinus poeta, pro Horatio : Peripate scae scholae princeps, pro Atistotele: Stoicae fa miliae pater, pro Zenone: Voluptatis assertor, pol Epicuro. Haec autem ratio plurimis constat modi ιastymologia,Notatione,pinitionei
Etymologiae, cum nominis rationem ex plica-hilius: ut, si quis haeredipetam dicat,qui haereditates alienas appetat,captetque:Aut, pro parasito,hominem cibo ventrique deditum Aut pro Philosopho; hominem sapientiae stligiosum: Pro Grammatico, qui literas doceat: Pro assiduo,qui det aera: pro locuplete, qui plurima loca possideat: Pro pecunio is, qui magnam peeuniae copiam possideat: NOTATIONE.
Notatione constabiti cum notis quibus gam ac cidentium rem quampiam describimus: ut si quis iram intelligens, animi, aut bilis effervescentiam illeas, qua pallorem vultui, at dorem oculis, ite- molem
54쪽
a D E COPIA VER B. morem membris inducat. Ejusdem generis est, Sc illud: Qui digito scalpunt uno caput,quo molIeS &ν parum viri significantur, Aut, si dicas: cubito se c-mungit,salsamentarium indicans.
Finitione constabit, ut, si quis artem berie dicendi, pro Rhetorica dicat: peculatorem , Virum qui civitatis aerarium compilasset: Hominem ty annum, qui vi leges ac civium libertatem oppi es'. ssiet.
C A P. XVI. Variandi ratio per Metaphoram. A Lia vero varietatis ratio ex Metaphora nasci 'tur quae Latine translatio dicitur , propterea quod vocem a genuina, ae propria , significatione ad non propriam transfert: Ea multis modia traetatur.
Primum deflexione, quoties vox e propinquo ad rem proximam deflectitur, ut, video, pro inteI- ligo Audire, pro obtemperare, aut credete: Senti re, pro intelligere: perspicere, pro cognitum habere . Odorari, olfacere, pro suspicari, ac depre- hendere: Concoquere, pro serre: devorare , provincere ac perferre: CompIecti, exosculari, pro amare : Suscipere, pro admirari et Despicere , pro contemnere: Ita, stupet animus, stupent dentes: Siquidem in his, quod est corporis , ad animum transfertur: Quo metaphorae genere, nihil usitatius.
Huc fortassis pertinent & illa, quoties cano, pro vi
55쪽
ad rationale. moxima species est, quoties a bruto animante, M animal ratione praeditum fit translatio,aut con era: ut, si hominem odiosae atque insulsae loquaci- ratis , rudere dicas, aut blaterare, aut grunnire, aut gannire. Si oblatrare, pro obtrectare, allatrare. Pro conviciari dicas. Contra, si olorem canorum δmu sicam lustiniam : perfidiam vulpem: ambitio sum leonem: assentatorem, eanem: parcu .formi cam: perosum,apem dicamus. Cujusmodi multa
Virgilius tribuit apibus, dum quicquid agitur in hominum republ. id traducit ad hoc animal. AB ANIMALI AD
Longius erit petita translatio,si ab animali ad imanimatum traducatur,aut contra. vir Si tantum pectora robur, GoneVis, Hic robur a signo ad hominem transsust
in procul excesso miνatus vertice montis Animale ad inanimatum transtulit, cum verticem pro cacumine dixit. Item: Et nunc omnis ager,nunc omnis parturit urbes. Et, ridet ager. Contra , ambo florentes aetatibus ti viridis aetas, & vernat aetas. Datum mare, indignatus Araxis , aviduum mare mirantur Ga
gar . Quod genus di plura sunt exempla, di fre
56쪽
quentius obvia, quam ut hic debeant referri. Inter dum translatio hi
Vt, si quis eorvum sui in equitantem dicat pascentes apes,
ad inanimatum. Sumetur Metaphora. si quis sylvam scatere di eat, quod est fontium . Aut,odnam suppullulascere quod est fiuticum: Aut, si quis pilos fruticari dicati aut, barbam sylvescere. quod est arborum: Si quis orationem fluere dicat:aut fluctus, do undas negoistiorum. Ejusdem generis est, siquis collem, verrucam dicat,quemadmodum Cato.
4aedam translationes reciprocae sunt, sive
communes , quas Graeci vocant ἀκαλουθα .mam ut pro gubernatore aurigam cita pro a uriga gubernatorem recte dixeris. Quaedam unius duntaxat partis, quas ἀνοιἀολουλιi appellant,sii e t nosii quidem, ut .verticem recte transfers ab homine ad rhontem: ita non recte cacumen ad. hominem tradu eris. Facit autem Metaphora non
Alum ad copiam orationis, dum preti stactu aitFab. ne ulli rei nomen deesse videatur: verum & ad ornatum, bd gravitatem, ad evidentiam , ad sub Hlimitatem , ad sestivitatem. Nonnunquam &necessaria est , quemadmodum rustici geminam dieunt in vitibus 9 gemmare vites, sitii ea -
57쪽
LO ER PRIMus. gros, fructus laborare, luxuriare segetes: nos da rum hominem, asperum: neque enim aliud habemus verbum. Sed quot modis adhibeatur translatio, dc quatenus differat a finitimis tropis,non est hujus propositi scrupulosius persequi. Illud admonuisse profuerit, ut qui volet in dicendo copiosus
esse,ex optimis auctoribus, maximam insignium translationum vim a diastaram cina paret,&ad eandem rem complures adhibeat similitudines. Sunt: autem apud M. Tuli. optimae; apud Quint .plurimae. Sed in his vix alius felicior,quamPlutarchus.Ex Α-dasiis item non pauca colligi poterunt, propterea .quod pleraque aut allegoriam habent,aut aliqua ni Metaphorae speciem. In his solligendis nos elabo avimus, haud scio quam feliciter, magnis certe vi-g:liis. Nihil vero prohibet quo minus ipsi vel ex le-ictis, vel ex animadversis rerum omnium naturis, undecunque Metaphoras fingamus, modo ne sit dura translatio,ne sordida, ne major quam oportet, ne dissimilis,ne nimium crebra, praesertim in eadem specie . illud item non abs re fuerit admonere,
Metaphoram interdum in simplici nomine sitam esse: ut si quis hominem ventri addictum,pecudem
appellat. Nonnunquam in Epitheto : ut cum saxeum hominem , aut serreum scriptorem dicimus, aut, vitreas undas floridam aetatem : Interdum in verbo simplici: ut avolat aetas,labuntur anni: Interdum additur quiddam, quod Metaphoram explicet . Inflammavit hominem cupiditate gloriae; incendit ira.C A P. XVIlI.
I rari η i ratio per Allegoriam. Dem essicit Allegoria,quod Metaphora. Neque
58쪽
Da cos I A VERE. enim aliud est Allegoria, quam Μetaphora perpe
tua οῦ ut,pedem conferre, pro eo quod concertare
argumentis z Iugulum petere, pro eo quod est,caput eaussae aggredi: Et tragulam injicere . pro eo quod est, fallaciam intendere. Vt etiam navem
perseret, in qua ipse naviget, id est, civitatem evertat, qua subversa, sibi quoque sit pereundum. Huius usus frequentior est in sententiis proverbiali-hus, ac proverbiis r uti flamma fumo est proxima; quo significatur: tempestiviter cavendum esse periculum. Et,vino vendibili suspensa hedera nihil est opus; cum significamus,re per se laudabili nihil opus esse commendatione aliena: Et, cretinandum adversus Cretensem,id est, mendaciis ac dolis agendum eum subdolo. ac vano. In hujusmodi paroeantis Allegoria nonnunquam exit in .ssinigma. Neque id erit vitiosum,si doctis vel loquaris, vel scribas .imo ne tum quidem si vulgo. Neque enim ita scribendum, ut omnes omnia intelligant, sed ut quaedam etiam investigare, ac discere cogantur.
CAP. XIX. Variandi ratio per Catachresin. EAndem vim obtinet Catachresis, quam latim
dicunt Abusionem: atque hac nota secernitura translatione; quod abusio est . ubi nomen omnino defuit: translatio ubi a Iiud fuit. Veluti cum . parricidam dicimus, qui fiatrem occiderit; quia fiatricida non dicitur. Et piscinam,in qua lavamus, nec pisces insunt: vires hominis breves: longum consi lium,minutum animum, pro parvo. Illud orati cinis genus maxime probat inintilianus , in quo trium permixta est gratia similitudinis,allegoria:oc translationisa
59쪽
t Lia KR PRIMus - 7iationis, ut apud Cic. quod fretum,que Euripum, tot motus, tantas, tam varias habere creditis agitationes, commutationes, fluctus quantas pertur bationes, & quantos aestus habet ratio comitiorum: Dies intermissumanus, aut nox interposita, saepe di perturbat omnia,& totam opinionem par Va nonnunquam commutat aura rumoris. Similia ludo est explicata & ad rem accommodata Metaphora, quam Cicero vocat collationem . Totus o.
canduit ira, Metaphora est: Non aliter quam ferruigni in eandescit, ita ille per iracundiam toto vultu inflammatus est: eollatio est. Itaque quod aestusEuripi comparat inconstantiae comitiorum, similitudo est:quod ait, quantos aestus habet, Allegoria est; aura rumoris, Metaphora est. Quanquam hi tropipertinent etiam ad copiam sententiarum; de qua secundo libro a nobis dicetur.
Variatio per Onomatopoejam. Tonnihil accedit varietatis & ex Onomatopoe-
I ja, quae fictio nominis dici potest, quod ge
nus sunt, Taratantara, pro cantu tubae, Sibilus.. murmur, mugitus. Ad eandem formam pertinetParagoge, id est, deductio ac derivatio novorum verborum ex analogia sumpta; quae cur nobis etiam sit fugienda, non video, si quando sententia postulabit:Syllaturire, pro eo quod est, Syllae mores imi tari velle. Et quemadmodum dicimus, cacaturire, micturire.eiurire, quid vetat quo minus juxta analogiam dicamus, dormiturire,scripturire, pro scripturire dicturire,bellaturire, nupturire 3 Et queadmodum dicimus graecari,cur non itide dicamus ju-
60쪽
dicere Plautus: ut Laureati, nummati scutati, cur
non itidem pileati, larvati, personati, di si quae sunt similia3cur non siccessereta cut arescere t Et in his quidem fictionibus Graeci longe sunt Latinis felisiores: Quorum sunt illa, Creti si are, Platonissane aliaque innumera. Nobis tamen nonnihil audendum censeo, praesertim in carmine: & in yertendi raecis auctoribus. Certe quae reperiuntur, apud idoneos auctores, ea sunt audacter usurpanda. Neque enim ullum verbum nobis videri debet durum aut obsoletum, quod apud scriptorem proba tiam repetiatur. Qua quidem in re longe lateque dissentio ab his , qui vocem omnem ceu barbaram horrent, quam apud M. Licer. non legerint. Quin illud etiam observandum, ejusdem dictionis interdum variam esse paragogen , quemadmodum superius attigimus, Voltiptuosus tk voluptuariusfi, erdax &edo, homunculus, homulus, homuncio, pauxillum, & paucula. H rum igitur omnium re
rum observatio copiam orationis non mediocriter
adjuvabit, propterea quod in his sectilius nominibu , magna pars optim linguae latinae sita est.
CAP. XXIVarian ri ratio per Metalepsin. ABusioni confinis est Metalepsis, quae transsu
ptio Latinis dicitur, Ea etay, ubi gladatim itura ad id, quod ostendimus ; ut speluncis abdiditati is. 4l Nam nigrae intelliguntur, ex nigris obscurae, di per hoc demum in praeceps pio fund .e. Sic Graecj νο- icaat acutum, quod vetoli intestigi volunt. Verum