Desideri Erasmi Roterodami, De utraque verborum ac rerum copia, libri 2. Ad sermonem & stylum formandum utilissimi

61쪽

LIRER PRIMus. 44l hujus figurae usiis magis incidit in carmine, quam in oratione soluta: 6c Synecdoches ipecies videri potest,quemadmodum cc ea quae sequietur. CAP. XxII. Variandi ratio per Metonymiam. TΕque mediocriter ad copiam orationis faciti m ti opus, qui vocatur Metonymia, quae dicitur n9minis transmutatio,ea fit compluribus mo dis. Vel eum inventorem pro re subiecta ponimus. ut apud Maronem: Cererem corruptam undis. a pud Terentium, sine Cerere 6c Baccho friget Uenus :apud Horatium. Receptus terra. Neptunus: Classes aquilonibus arcet: Vulcano dicare. Uario Marte pugnare. Venus confert oculis & voci. Hic in ventor,aut qui praesidet, pro re subjecta ponitur: quod si vertas, erit durius: Vt, vinum precemur. Nam hic Deus praesens adest, hic vi Rum, pro Bilc cho positum est. Uel cum id quod continet. pro eo quod continetur, usurpaturcui, epotos cados. coelo gratissimus annus, id est coelitibus : seculum

felix, Atu contra id quod durius di violentius fit, Virgil.

Iam proximus ardet, Malegθn, Hominem, pro domo postiit, Terent. Eamus ad nos, id est, ad aedes nostras:&, cum dicimus hominem devorari,cujus patrimonium consumitur: huc

l tibi comedendum propino. Horatius, de sene gustarit,id est,depecunia senis: ubi dominus rei, pro re ipsa ponitur, i,cum ex efficiente. effectum significamus,hic melior remis; significat enim velo-

62쪽

so DE COPIAVE R B. pigrum:moestumque ii morem mittite:pallida mors: audax juventa: Passent eis habitant, morbi trissi quesenemo.

Praeceps ira:hilaris adolescentia, inconsultus amor: inverecunda nox, audax vinum. Vel cum ducem ponimus pro his,qui subsunt: ut, cum ab Annibale caesa apud Cannas sexaginta millia dicimus. Aut cum auctorem, pro Opere ponimus, ut cum dicimus,Virgilium vendidi; Plinium semper in manibus habendum. Simile est huic cum sacrilegium deprehensum dicimus,non sacrilegum: oc, armorum seientia habere,non artis. Ad hanc classem arbitror reserenda quae pariter δc ad personam,oc ad rem referuntur: ut, facundus hcu Ο, facunda oratio, audax homo, audax facinus : confutasti hominem, eonsutasti hominis argumenta. Sed quoniam harepassim obvia sunt,desino persequi. C A P. XXIII. -- Variandi ratio per S=necdochen. me rEhementer adjuvabit copiam&Synecdoche, quam quidem intellectionem vocant,quoniam aliud ex alio intelligimus, ut, cum ex uno plures intelligimus: ut, quod supra retulimus, Romanus practio victoriEt, Poenu. fugarus, pro Poeni. Ex palle totum,ut, mucronem, pro gladio et tectum. pro domo: Retroque,ut ingens a vertice pontus: Er,fontemque ignemque serebant: Pontum diti it pro procella fontem pro parte aquae. Ita Maro. Ex specie,genus. Horat. Iracundior Adria, pro quovis mari. Acheloia poculo, pro quovis fluvio. Maro. Quod non ita commode vertitur. Ex materia rem

consectam ut serrum pio gladio, abies aut pinus, Pro

63쪽

solvit zona,id est, evirginaviti subdidit equo calcaria,id est,cucurrit.Item, cum lautum.& unctum dicimus,quod nitidum, ac splendidum volumus intelligi.Breviter, cum quocunque modo aliud ex alio intelligitur: vixerunt, pro mortui sunt. Nos quoque floruimus:&,suimus Troes.

Et jam summa procul villarum culmina Noctem imminentem intelligimus, cum longe ali Md sit dictum .Porro hic ex signo renis gnatam colligimus. C A P. XXIV. Variandi ratio per AEquipolientiam.

PRaecipua variandi ratio sumitur per ισαδ αρώ-

Dis additione, detractione, geminatione, oc vel bis

Ontrariis, ut, primas obli C. t. non est D . postiemis. Via egregie doctus, vir minime indoctu omnia se-xit, ii ut non fecit: nonnihil fallacue intendendum.

in hominem id est, aliquid fallaciae. Assumto autem verbo diverso,& apposita aut adempta negati-Mne, stati in novam orationis faciem constitueris: placetino displicet: accipio conditionc,non recuso conditione. Veru de his seliquisqucarquipollentiis exactius suo loco tractabimus. Eorum vero quae inter se pugnant valia est ratio. Quaedam coni aria sunt, ut; amor, octium , iratus . propi lius, formosus, deformis. Quaedam privative dissident: ut, caecus & videns, mortuusci Vivus; surdus & audiens e mutus & loquens. In his quod remanet, non praedicatur nisi de his quotu natura capan est oppositi. deq; n. lapis dicitur mCI tuus aut

64쪽

dus,est egregie auritus, est parum auritus , est surdaster, non possiim non probare. De Relativis mox dicemus. Ad hanc formam pertinent, quae actionem & passionem declarant: ab illo grave vulnus accepit, inflixit illi grave vulnus: in Cicerone quaedam desiderantur a doctis, in Cicerone docti quae, dani desiderant. De his alibi dictum est. N nonnullis comparativis dictionibus fit

A commutatio citra negationem,translatis dunta': diat partibus: ut,anteponit famam pecuniae, post

habet pecuniam famae; minoris facit famam quam pecuniam,pluris facit pecuniam quam famam:prius habet lucrum, quam honestum: posterius habet honestum, guam lucrum. Atque haec quidem copia nascitur ex contrariis, cujusmodi sunt: suspicit, despicit,curat, negligit appetit,fastidit : atque id genus innumeTa. Variandi ratio per Relativorum commu-

FAcilis est item variandi ratio per dictiones Re' i

lativas, quar&ipsa ad contrariorum genus pertinent. Uxor illius esse non vult, non vult illum ma- ritum: recusat illius e e socer: recusat illum gene- rum: pudet me hujus nurui et pudet me hujus so CAP. xx V. Varianin ratio per Comparativa. CAP. xxVI.

rationem. crum

65쪽

LI AER PRIMus. s3crum videri: non alium mihi patrem optem,nulli ns malim esse filius: O me tali felicem praeceptore: Felicem me,qui tuus sim discipulus: cave isti locaveris agrum: ne committas, ut hic agrum conducat tuum:jam dudum expectat, ut viro nubat: expectat ut se vir aliquis ducat molim tibi debere: nolim te mihi creditorem: hoc me docuisti:hoc ex te didici: hoc mihi retulit Paulus: hoc ex Paulo audivi: cautes te genuit: e caute natus es, plurimum ex ea re capies emolumenti, ea res plurimum tibi adferet emolumenti; literae non parum ornamenti ti

bi conciliabunt,ex literis non parum ornamenti tibi accedet:pater filio reconciliatus est. Filius cum pytre rediit in gratiam. CAP. xxVII. Variandi ratio per Amplifieationem. EX Auxesi, hoc est, amplificatione, variaturo ratio.cum amplificandae rei gratia verbum atrocius subjicimus loco proprii; ut cum occisum dicimus,qui sit caesus: latronem , qui sit' probus:

occidisse, cui res acerbior acciderit: exanimatum, dolore affectum renectum, cruciatum:mutum, qui nihil responderit: revixisse, qui spem receperit: Ob- Iitum injuriae, qui ignovit. Huc pertinent de appet lationes illae exaggerantes, de quibus ante nonnihil memini, cum carnificem appellamus hominem immitem, sacrilegum,sceleratum, veneficum, ma liam . Praeterea illae, scelus, monstrum, pestis, labes. Postremo di hae, Atreus pro crudeli: Sardanapalus, pro efflaminato. De quibus suo loco copiosius. CAP. xx VIII. Variandi ratio per 'perbolen.

Axiat M Hyperbole, quam quidam superlat

66쪽

onem nominavit. Hoc mendacio,ut inquit seneca pervenimus ad verum. plus enim dicit Hyperbole quam res habet, attamen quod verum est, exsmtelligitur, ut, hic vel laxa , sua loquaeitate possit νumpere coelum digito attingere:ocyor Euro: Eta

fulminis ocyor alis; Sublimi feriam vertice sydera CAP. XXIX. Pariandi ratio per μέω , id est, pre diminutio

ne ma

DIversus variandi modus per μειωsν, hoc est, perdiminutionem- veluti quoties attigisse di-εimus eum, qui pulsavit; laesi si qui vulneraviti Interdum diminutio sapit hyperbolen- ut, vix ossibus haerent: brevior pygmaeo minus habet quam nillil Verum de his quo ue nonnulla suo loco differe

Variandi ratio per compositionem. UAria.mporatio nonnihil & ex Compositione Ea sita est in his fermefiguris,Asyntheto,Polysyntheo Veni, vidi, vici. Maro, Armaque, Am eleum g ce c-vam , ressamquPharetrama Sy Zeugmeno id fit quotici ad unum verbum plires sententiae respondent. Fit aurem trifariare aut cum praeponitur , aut cum sequitur, aut cui interponitur, ut de fibrescit forma, Vel morbo. aetate. Hic praeponitur. Vel morbo, vel aetate forna deflorescit Hic subjicitur. Ausiaetate forma disio restit, aut morbo. Hic in medio intercedi . Itei M. Tuit; vicit pudorem libido ,, timorem audaci

67쪽

LIBER P Ri Mus. SI

rationem amentia. Contra': Neque enim is es Cati lina, ut te aut pudor unquam a turpitudine , aut metus a periculo, aut ratio a furore revocarit. Non nunquam & per iterationem repetitur non con

tu nctio, sed nomen aut verbum quam Epanalepsin Vocant. Nihil ne te nocturnum praesidium pala tu, nihil urbis vigiliae, nihil timor populi, nihil con cursus bonorum omnium, nihil hic, magnificen ii stimus: senatus habendi locus , nihil horum ora Vultusque movet unt 3Simile huic fuerit. Vicit pudorem libido, vicit timorem audacia, vicit rationem amentiar ut per συνωνυμία M.,Vicit timorem

audacia, rationem superavit amentia, libido pud O rem expugnavit. Experiamur igitur, quo I sayio'nibus eadem sententia possit per has figuras varia ri. Contemnit deos, contemnit homines: deos contemnit, homines contemnitico; temnit & dxos di homines: dc deos & homines conte innit; de os contemnit atque homines. Ad hunc locum permi inent & illa: in aediae, quam frigoris patientior; tu

cri, quam gloiiae cupientior : chaliorem habeo ne Drancm ; & neminem habeo chariorem. Quan qua in haec non ita multum afferunt momenti, ad juvant tamen,Et, quibus de causis: ob eam rome a m ob rem: ob causam tam parvulam: tam par Vu iam ob caulam: Veniam ad te, quando ita vult pa ter, quando ita vult pater,veniam. Ejusdem ra tionis eis, cum ex oratione simplici, duplicem id cimus I a Ut, contra: ut omnia tua mihi debeo

quicquid habes, id omne mihi

debeo.

68쪽

Ex ordine, sive constructione item, nonnulla

sermonis varietas existit,id quod superius attigimus. Nam pleraeque dictiones sunt quae non re. spuunt diversam constructionem: ut multum pu dorem,& multum pudoris: scripsit mihi, di scripsit ad me: diverim, seu alienum huic,& diversum seu alienum ab hoc: idem huic,& idem cum hoc: iactat majores suos,iactat se de suis majoribus: de te somniavi, te somniavi, de te ridet, te ridet: tota nocte potavit,totam noctem potavit:Romanorum summus, summus inter Romanos: servitus morte durior, servitus durior quam mors: damnatus est de repetundis,damnatus est repetundarum:natus gloriae, natus ad gloriam: tuae partes sunt, tuarum est partium. CAP. XXXII.

Variandi ratio per Mutationem Agura

variis modis.

VAriatur oratio, quoties a Ilo,atque alio assectu, ac velut habitu profertur, quam interim figurae mutationem licebit appellare, ut; non est misi rum mori :&, usque adeone mori miserum est 3 nihil est te vanius, an quicquam te vanius 8 Hic per interrogationem variata est figura a non magnam Iaudem assecutus es, egregiam vero laudem es assecutus: non ista curat populus. id populus curat scilicet. Hic per ironiam commutata est sermonis facies vehementer amat pecuniam :Dii boni , qtiam

amat

69쪽

LIBER PRIMus. I Iamat pecuniami per admirationem versus est ora

tionis color: tum Deo contemnit, tum homines haud scio magisne Deos contemnat, an homines.

Hic per dubitatione commutata est orationis scir-ma: Nihil mihi charius, aut antiquius fama; dispe ream, si quid mihi charius fama. Hic per admira

tionem variatus est sermo. Ista nunquam cogitavi; dii meliora, quam ut ista cogitarim. Hic per abominationem commutatus est color. Est vir insigni vanitate o singularem hominis vanitatem l Hie per exclamationem. Non modo virgines aliquot constupravit; verum etiam vestalem incestu polluit virgines complures stupravit, ut interim de vesta-h: incestu polluta sileam. Hie per occupationem variatus est sermo. Cum de genere sis obscurissi mo, & re nulla, nullis literis, nulla forma, nullo ingenio , quid est cur te adeo iactest quid habes, cur tam sis insolens Z natalium splendoremZatqui genere es obscurissimo: opes at vel Iro ipso pauperiores. Eruditionem Z sed bonas literas nee attigisti. anquam. Formam ; at ipso Τhersite deformiores. Ingenium Z at istud prosecto nactus es stupidissimum. Quid igitur ista tua jactantia est , nisi

mera insania ' Hic per subjectionem variatus est o- 'rationis habitus. Neque vero solum per omnes figuras,Verum etiam per locos prope omnes variari potest oratio. Ceterum quoniam haec magis vi dentur ad rerum copiam pertinere , secundo com mentario de his diligentius disseremus. Hacte nus formas ferme omnes paucis indicavimus,qui

bus, Manente sententia, commutatur

70쪽

CAP. XXXIII.

Experientia.

NVhe qyoetes fiat dilucidior, experiundi paria,.sententiam unam , atque alteram proponamus .conemur qyc quoad fieri poterit eandem veluti Proteum, ut omnem speciem vertere o non quod omnis variandi ratio in unam quampiam orationem

possit incidere, sed quot incident,tor utemur H Summaturque illud exempli loco; T V A LITER AE ME MAGNU pERE DELECTARUNT.

Tuae, non admittit Synonymiam: tuae amplitudinis , tuae celiitudinis, Iuae majesbati, Periphrasis, est. Sa nomen proprium ponas, puta. Fauiis, Heterosis est,& partis, di personae. Fausti literae : Sic Faustinae literae. Ret Prosis substantivi in Epithm

Epistola, literae,iabrilae, SynonPrii a Miae, epistolium, tabes lulae, Heteiosis, Senedae, scripta, synecdoche: QR'd ad me scripsisti, Periphrasis ust

Animum in eum , pectus meum, meos oculὀ,, vs Periphiasis, vel Syheedoche: nos, pro 'me, Enal Iag numerNErasmum .Heterosis est personae.

MAGNOPERE.

Valde vehementer, nimum, mite, mirifice, magnifice &c. Synon ita est magnopere, siam mo