장음표시 사용
61쪽
quod de linea ostendisse satis fortassis fuerit,quantum praesens hoc in stitutum exigit. Itaq: si linea aliqua iuduas partes per punctum in ea signatum,secta,cnimo,
tamen magis quam re ipsa. Haec quia continua est,partes ipsas ad eundem illum punctum, nempe terminum Piriq: communem Fcq; cohaerentes havet iv copulatas. Coritinua ergo quantitas est, vi linea, ut supermcies,corpus.Additur his tempus,cuius partes, quoniam successione solum continuantur,ad Mans, quod est nunc dicitur,copulari habeat. Et locus, sed improprio , quippe quod re magis quam ratione quantitas sit.: Porro discreta quantitas est,cuius partes ad nullum tertium communem copulantur, sed a se inuice se . iuncte sunt,atq; discrege ut numerus, oratio. PD- meri quippe, vi exempli causa, denarii partes sunt, quinque, quinque, aut tria septem, aut quom dolibet aliter idem diuidatur numerus ipse nimirum,quscunque eius numeri partes fuerint, inter se disiunctae sunt atque separate. Sic di tu oratione partes, nempe literae , f)llabae,est item dictiones, tum breuitate, longitudineue, tum ipsa prolatione separantur, qui ctiam scalptura , t per quam oculi eas facila disce nant,atque distinguant.
Inter nouem pr dicamentaJ a Nidentiti, quantitas primum socum tenet, quia mediante quantitate caetera in subitalia Iunt adde, omnis res simulatque est in numerum cadit est euim una vel pluros hscaute quantitatis scientia colliguntur: Continua quantita Continua quantitas sic dicta est quia partes ita sint connexs ,& copulatae, ut si quis eas s iungere velit diuellere necesse sit. Ut linea sirpcrficies corpus. Termimus communis hic dicitur qui est finis unius pa
62쪽
tis,3c initium alterius ut punctum in linea, linea in supci si-cie,superficies in corpore. Additur his'tempus. J Aristote-Ies in praedicamento substatuis docet lcmpus c si quatitatem per se. At decimo tertio cap. suib. prini e Plutosophis diserte docet tempus esse quantitatem per accidens. a duo ta pugnatia sunt quam quae maxime. Haec questio lLbdificilis sic es ditioluuda. Aristoteles quinto nacta playsiccssumit quantitatem secundum cst e,& sic tempus est qua titas per accidens,quia habet esse a magnitudine in predicament , quantitatis. Quantitas sumitur secun luna rationem measii rq & eo modo tempus est 'tiantitas per se quia habet rationem mensiirae per se. Et locus. J locus quocinaque quis seuertat siue reni spectet, siue ratione non videtur esse quantitatis species dillincta ab alijs. Nam secundum re est sit per ficies.Est enim locus ut Aristoteles quarto libro de phylico auditu finit,superfici in concaua corporis continentis immobilis prima: si quis spectet rationem locus est ex numero relatorum. Nam ad locatum refertur: propterea proximc videntur mihi ad veritate accedere qui scribunt Aristotelem hic voterii Philosophorum opinione secutum. Qui dicebat locum esse quoddam spatium immensum, In quo cu corpora erant plenum vocabant,cum vero nulla corpora continebat, dicebant esse vacuum. Prudentcr isitur. Aristoteles in prima Philosophia veteru opinione explost. Nacu quantitatis species enumeraret, omisso loco. substituit motum,
Porro diJcretaJ Discreta quantitas sic dicta est quod partes cius sint discreis disiunctae,separat . 2 umeri quippeJ hic locus de numero numerante est intclligendus. Est.2utem numerus numerans numerus absolute acceptus & rebus non applicatus, ut denarius . Numerus numeratus est num crus
rebus ipsi, applicatus ut decem homines. Sic in orationeJOratio hic sitim itur pro certo quodam icnore syllabarum, luc modo extenduntur,modo contrahuntur. Idque quoniam fit in tempore quod est lirantitas,oratio etiam quati tas est. Et quidem discretae,quia syllabae quaru quaedam cX-
63쪽
De tribus quantitatis proprietatibus. Ceterum quotitati nihil est contrarium, id qaodiu ili quidem , quae finita sunt , nullam habet dubit tionem , ut bicubito acit trisubito nihil est cotra; ium. In iis vero ρος sunt indesinita , ridetur quide alterum alteri contrarium esse,ut multum pauco, ct magmmparuo:νerum horu nilni quantitas es quemadmodum Amtoteles dicit ed ad aliquidpotius,quippe cum n hilsi, quod per se magnu aut paruum, multu aur paucum dicatur, sed id aliorum eueni respectu . Q Ha litas praeterea neque magis neque minus suscipit νt di cubitum non est alio biculito magis aut minus bicu- .
bitum, neque numerus alio numero magis , aut minus numerus Maxime autem proprium quantitati O, Ni fecundum eam aequale quicqua dicatu Mut i qua D.Ita secundum numeru,exercitus unus esteri aquatis,aut inaequalis dicitur: ct secundum magnitudinem lignum ligno aequale est,ut cum alterum alteri resto det aut secundum longitudinem ut secundum latitudinem,aut secundum crassitiem,aut siecundum has omnes dimensiones simul.Quod quia suo constat ternario, perfecte quantum dicitur.
C AE T E R v MJ Definita quantitas est que certa numeri quantitate cessetur ut binari iis ternarius indefinita quae nulla certa numeri quantitate cetissetur , ut multum, paucun Maxime autem J Aequale &inequale non tam quantitates sunt .quam qualitates & pasti ies ipsius quantitatis.
De ijs qus ad aliquid dicuntur. Ad aliquid vero talia dicuntur,quaecunque hoc ipsum qMod sunt,aliorum esse dicuturi aeel quomodolibet aliud,νt duplum hoc ipsum quod es,alterius
64쪽
dicitur nenipe dimidii,itidem 6 scietia. Etenim.Ῥt duplum dimidii duplum est, ita scientia, scibilis scientia
Adiectum est aute, vel quomodolibet aliter ad aliud, tu intelligamus relativorum quae da esse,quae casual, quo, quadam que absquς cou reserantur. Casu rese runtur, quae aliorum esse dicuntur: absque casu Pero, quae quomodolibet aliter ad aliud: νt cu dic, tur, mons magnus ad montem paruum, relatio quidem est magni
ad paruum,sed non qua per casum factast,tametsi in
ea casus accusativussumptus es, qlnimiru ideo eue nire Boetius ait, quod illius relationis vis non in casu,
sed lup positionesola consistit.Per casum itaq; referuntur, csi aut pergenitivum referuntur, ut pater filii pater. .aut per dativum, isimilis semili similis. Aut per ablativum, ut maius minori maius. Sunt etia qua mutatis casibus referatur,ut scietia scibilis scieti disiibili soletia scibile.Sunt ite quae referatur nominibus eisdem,νt amicus amici amicus, et socius fiorijs ocius. Sunt qua diuersis,ut alia fere ola. Scicndum aut dicta definitionem Platonis esse, no Aristotelis, id quod Boetius plane anruit: proinde alia ab .ari tot.
traditur,quae huiusmodi est, oe quidem propria. Ad aliquid sunt,quib.hoc ipsum Ube es ad aliud quodammodo se habere. Sane hac definitione ea relativa descrphuntur,quae in quadam comparationei et relationis habitudine consederantur olum: ut quaternarius, quod
duplex s,no exse habet, sed hoc ipsum ex medio trahi ad quod refertur, ne e ex binario. Mis e diuerso binarius,quiad medius set ex eo tantum balet, quod ad qualci 4rium refcrtur. Rietaticiorum testur si
65쪽
proprie dicuntur,siue eorum quae sunt ad aliquid , hoc est esse, id est , haec eorum natura est, ut ad aliκd res rantur, sine quo ne intelligi quidem possunt. Quo fit, Ni prior desinitio maior si qua posterior, hoc est,com munior Ni quae omnia quaecunque ad aliquid νtcunq;
R A T I:o ordinis cuius Philosophum valde curiosumesiit oportet haec est, posita quantitate ponitur maius aut ininus lasc au te relata sunt ergo post quantitatem ordo e fagitat,ut de relaticiis dicatur. ad liqcin quantitate est mentio facta relativorum: ut auteni huic praedicamento locis
aliquid adferamus, tenenda in primis est haec diuisio. E tium qu gdam sunt absoluta, ut substaiatia , quantitas, qualitas, quae per se intelligi pollunt. Alia sunt. relativa quorum significatio ad aliud refertur: Non sum nescius aurI-bus delicatoribus duram, & impositam lianc diuisionem vi lderi. Sed & docentibus, & scribentibus cuius ego s*pe auditores meos de loco superiore commonefeci) artis Voca- lbula non tam latina quam viti trim , ut res hitelligatur:retinenda sitiat. Verissime Fabius, non refert quibus quidque nominibus appelletur, modo de re constet. Nos nin hac spinosa & ieiunia Philosophia quatuor illas virtutes or
tioni , emendatam, pe picuam,ornatam bene accomodatam , eXprimere non possvnuis, duas priores tamen em n-
datam & perspicuaian sine quibus nihil recte doceturὶ τ
tinereaeonabimur. Sed hSc U Eου τcri'se γlχατος κω λογ'. alii id vero. J Prima liqc finitio communis est,& omnia relativo qtiouis modo dicta complectitur. Prima pars sinitionis ea continet , qu e cum casu ad se inuice relatu tur Secunda vero ea complectitur quae vel cum casu vel sine casu
dicuntur. Prima liqc finitio est apud Platonem lib.A. de Re publica. Ad aliquidμι:J secunda haec descriptio comple et
turmia relativa quae ex propria significatione relationem significant. Id enim sonant haec verba, quibus hoc Ipium Cl- se est ad aliud se habere. Et hec vulgo dicuntur relativa sc-cundum esse.Alia sunt relativa secundum dici , que ex po
66쪽
ma significatione ens ab lutum sisnificant,sed secimdo loco habitudinem & respectuita,ut scientia, dominus.
De quinque eorum , quae ad aliquid dicuntur, proprietatibus. IN E s T autem his quae ad aliquid dicuntur, contrarietas. dicam uirtus uitio, Grscientia ignorauria contraria est. tqui ut hoc ipsum,necpropriis olb.es,ita nec coe. Viden tur ite cir magis minussuscipere.Simile naque alicui quippia dicitur,o magis, Minus. Verum ne hoc quidem omnibus aut proprium, aut cne. Omnia porro quae sunt ad aliquid ad conuem tentia dicuntur, ut eruus domini seruus , or dominus
serui dominus.Sed neque in his firma semper couertentia est,nis conuenienter id ac quod dicitur,assignatur: ut se ala auis ala dicatur,non recte assignatio faeta est,
per hoc nec conuertitur, ut dicatur auis alae auis:
sed ala alati ala dicatur, iam couertentia et hoc pacto alatum ala alatum.Proinde recte Aristoteles nos monstrinecesse esse aliquoties,ut nomina fingantur .m dentur autem ea que ad aliquid dicuntur, simul esse natur id quod in pluribus, quidem uerum es, ut sinu tsunt duplum,ct dimidium, minus item seruus .In aliquitas uerὸ non ita est nam scibile quippiam est,cuius tamen scientia fortasti non m habetur. Vnde s a nonnullis haud ab re relativorum talis asignatur disinctis,ut ni quaedam quae actu referantur, quaedam quapotestatesiolum. Maxime uero proprium est eorum,qua ad aliquid dicuntur, quod ex his tino desinite cognito , cognsscitur eodem modo ,streliquum: ut siquis definite sciam quippiam daplam esse,itim et d
67쪽
id,cuius es duplum,nepe dimidium. Quem admodum se quis scierit Anchisim Aciaca ese pw-trem, is proculdubio iam sciet Merueam Anchises-lium eo.
ΗΟ c loco regula tradeda est qua cognoscemus, quibus relatiu is inst contrarietas.Si praedicamento a quo relativi sumuntur aliquid est contrarium, etia relativis erit aliquid ςOtrarium ut virtus & vitium relata sunt, illa resertur ad stadiosium,hoc ad vitiosiim.Cotraria quoque stat,quia alitate sumuntur, in qua proprie cotraria repertu tur, Vid.
relativa sumuntur intelligenda cst. Omniatorτο.) ConuertI- hoc loco est quando primum refertur ad iecundum, & iur-siis secundum ad primum, ut pater ad filium,& lilius ad patrem.Sed id non semper cotingit, nisi relativa apte assignzritur. Videtur autem. ) Ea dicuntur hoc loco simulesie natur quae mutuo se ponuntur,& interimunt, & quorum alterutri non est causa alterius. Et relanua actu secundum actum,Potestate relativa, secundum potestatem se mutuo insci litur
De inalitate. v ALIT As est,fecunda qua quales esse dirimur, ut secunda; Musica musici, secundu albedinem albi. Porro qualitatis species ab Aristotele quatuor assiluantur. his νna est,q habitus et dispositis,sive
affectio dicitur, sed ab habitu dispositio differt , qipe'
manentior quidem habitus sit cir diuturnior dispoisitio vero facile mobilis oe cito mutabilis. Et habitus qderavsunt,ut scietia ct virtutest dis inlinies vero,ut calores frigus quae tamen ex la magis analogicola quam re vera hoc loco ponuntur tum Cysaritas, ct aegrit si Namquesecudum has distonitur, assciturq; quρ-
68쪽
dammodo homo, aut aliud quouisianimal; Nerum cito in contrarias mutatur qualitater,ut 2Dnitate in aegritudine facilis est transitus,ct rursus, ab aegritudine insanitatem. Nomiunquam vero euenit, H erea aliqrea temporis protractione malicuius transeat naturam,ut nigritia ex solis ardore longo tepore cotracta , cst qAae
hectica febris Greco vocabulo a medicis dicta est. Latino vero habitualis dicipol. de,sit,ut dispositio quo se quaeda mia sit ad habitu per hoc habitus imperfectus, Habitus vero constans omnino atq; perfecta dispositio,9 meluti ipsiusdspositionis terminus ac hahitus desinitur , qualitas difficulter mobilis ab eo , iκ quo est: dispositio contra, ausas quae facile ὰ subiecto dimouetu R Arsus aute, or halitus modo quoda distostiones dici seut dissositiones Nero,ut habitus dica tur , n es necesse lia autem qualitatis specita est, quae naturalis potetia 6 impotetia dicitur, secui dum qam quide quota non ex eo,quod rudis est, dicatur,
sed quod talis esse testeut docilis puer dicitur,mo quita doctussis, sed qui aptus est doceri est fragile lignsi: o quod iam fractum sit,sied quia tale est, ut ragiposest. Sic durum dicitur,quod naturalem res endi potensiam habet,ut no facile secetur,dividaturq; cstra mol ,quod ad hoc naturalem habet impotentia. d bunc quos modii saltatores,ctpugiles dicimus aliquos, Mon quod in his artibus, saltaridi inqua ct concertadHpevissim unqua fecerint ed quod ad eas insita suaptEnatura potentia halerat, habilitatemp. Tertia Nemspectra ea esse dicitur,quae passio,itor pactibilis quεlitas Miriatur,oe dioeret hae ab isi perinde,atq; Dabit
69쪽
i PRAEDICAMENT Isai di positione,γὸd passibiles quidem qualitates perpe
tuo perdurant,ut in melle dulcedo, ct in glacie frigus:
passiones autem ad tempus exortae, facile commutaurumquam ct qualitates uix dici merentur, di in facie rubor ex uerecudia subortus,Gr ex metupallor.uuarta demum qualitatis eries est, quae dicitur figura, ctrina hoc aliquid conlians forma, ut triangulum, quadratum, cubitum,stalia huiusimodi, qus qualia omnino dicuntur, ab ipsa uidelicet figura, hoc est, a linearum superficierumque deductionesi magnitudinis nomina sunt: uel a descriptione ,setuque numerorum, se
multitudinis. Eadem insuperi, ab ipsa forma qualia
dici solent, utpote a concinna partium compositione . Haud siecus in his quae artificio confriant, sese habet id, quod dictum vi, ut in domo, naui,statu staliis bu-iusmodi quorum unumquodque duplici qualitate affectum, ex iam dictis nemo nori percipit, nempe tummgura,tum forma. Figura quidem,ut verbigratia,st tua ab ipsorum lineamentorum deductione , qua hunc aut illum exprimit, ct repraesentat. Forma Nero a conuenienti illorum inter se consensu, quae debita proportio rei dici solet,lr commensuratio , a Gracis
minatiuu eis notius quoad sensiim qualitate denominente. his. J Aristoteles quatuor sorinas qualitatis eroposuit, 8c singulas geminato vocabulo expressit, penuria credo simplicium vocum coactus: habitus & dispositio nec gen ite,nec specie , sed numero tantum differunt. Vt enini duoladiuidua qualitate accidentaria diserunt tantum: ita habitus Haec qualitatis descriptio solum qualitates accidentarias plectitur. assignata est etiam per notius,quia qualc deno
70쪽
bitus & dispositio qualitate separantur tantum. Habitus. n. est firma qualitas,dispositio non est firma. Alia autemJturalis potentia est quaedam qualit*s congenita, alicui per qua ipsum redditur naturaliter potens ad aliquid agedum. Contra uere, dc naturali impotetia dicendu es Tertia veroJPassio est quesitas transiens, quae senii inseri passionem,ut calor tactui,uel quae ex passione infertur, ut rubedo exuerecundia. Passibilis qualitas est qualitas permanos,inserens sensui passionem,ut color plombeus ex melancholia. Caeterum hic exoritur quaestio. Passio est genus summu ergo non potest esse species. Hoc sic dilutitur. Passio , ut est effectus actionis est genus summum, sed ut sensum mouet est species qualitatis. si arta demum.J Figura est,quae termino uel te minis cIauditur,ut circulus triansulus, Forma est ipsa protractio,& delineatio figurae. fDe communitatibus, & proprietatibus ipsius qualitatis. ΙN A s Υ autem,ct qualitati contrarietas, ut iustitiae iniustitia cotraria albedo nigredini. Verum non in omnibus hoc ita habet. 2dmpe rubori, pallori, caeterisq; huiusmodi mediis coloribus nihil est contrarium Alioqui uni plura contraria erunt. Tum ct figurae nihil contrariam est,ut exempli gratia, triangulo,quadrato,cubito,necnon O ipsi circulo, Suscipiunt aute O magis,ominus non adeo qualitates ipse, sed quae ab his qualia denominative dicuntur: album ma- iis, di minus album dicitur,uel seips,uel altero quoliet albo. At uero ve hoc quidem figuris ipsi; couenit, fusi pere in quam magis, ct minus. 2Um quaecunque aut trianguloaut quadramaut circuli definitionem suscipiunt, omnia peraeque aut triangula, aut quadrata, aut circuli sunt. Scienta uero, quod tam hanc,qua U- ε 3 lam