장음표시 사용
51쪽
inxeratpraesentem disputationem conti enienter pro ratione subiectae materiae admittemdam esse: nunc ostendit eum qui apte aliquid admisturus sit,eruditum in eo esse debere . si enim non nouit,recte iudicare non poterit: si recte non iudicabit,neque recte prorsus ad mittet . quatenus Uero scire eum necet Iesis,qui idoneus rationum iudex esse velitriam diximus.uniuersalem autem orationem facit cum ait: Unusquisita recte iudicat quae cogno=eorum honustudex est.cognitio enim uniuscuiusque rei est,quasi norma quaedam eius rectitudinis in mente cognoscentis sua: i rem cum applicat, ille qui discernere vult, facile inuenit,congruat ne cum norma res,an eius examen transgrediatur: si congruei υtem inuenit, ut bonam laudat: sim minu merito, utpote a regula discrepantem Uituperat. qui igitur cognoscit,quae natura sit rei quam iudicare vult, is eius cognitionem adeptus te est: qtii vero cognitionem est adeptus,regulam & normam habet:qui autem norma lia:
be habet id quo rem iudicaturus est quod qui est consequutus, iam habet quo recte ferore iudicium possit: contra vero,qui n6 cognosi: unde ille bonus iudex,hic prauus euadit. V N A M quailip igitur rem bene iudicat, qui in ea: abistute vero omnia, Qui in omnibus eruditus est. integra ratio ita tabebit cimius qui aliquid recte iudicat, illud cognoscit. omnis vero qui aliquid cognoscit,eruditus in eo est. eruditus igitur in eo est omnis, qui aliquid iudicat.estq; syllogismus in prima figura. sed hie maior propositio, more oratorum fuit praetermissa. atm haec est horum verborum sententia. Cu vero ita dixerit,unusquis*ca bene iudicat,quae cognoscit: Sc eorum bonus est iudex: videtur tam cos qui cognosciit re iudicant,quam ea quae cognoscuntur 5c iudicantur,particulatim actigillatim sumpsit D 'Σαse: revera tamen Uniuersale est enuciatum: Ut siue dicamus/unusquisque belle iudicat/Iiue omnis bene iudicat,qus cognoscitjeandem vim habeat: quipee cum omnis.1Mn uniuersale,sed viuuersaliter lignifidet.nihil enim aliud est omnis,quam ungulorum collecta multiμrudo: nam re unusquis p ex omnibus,5 omnis idem in sensu,ac significato planeest. Ide de sis quς cognoscutur,&iudicatur,dici potest.siquide qus, squi cognoscut Ochadicat, cognoscut di iudicat: ea profecto Oia sunt, a cognosci tur & iudicantur.Ia vero bene iudicare Unumqueno quae cognoscit,ec eorum bonum esse iudicem,ex mutua sigmficacione idem est: utraque enim hoc est bene iudicare,di bonum elle iudicem,idem valent.illud autem unamquan* igitur rem bene iudicat,qui in ea est cruditus syllogismi conclusio est, ex una tantum sumptione collecta: qus quidem etia ipsa quatenus apparet ex verbo,par ticularis videtur: oc tamen uniuersilis re vera est:cum Onimia fingularia hic significet, &quasi per inducitionem re summatim colligat: atque ita uniuersale confirmet: quod etiam statim ita subiungitur absoluteυero omnia,qui in omnibus eruditus est. in hunc modum Aristoteles rationem hic disposuit.Sed.illud tamen dubitandum adhuc relinquitur . nam unam quan* rem bene iudicare qui in ea eruditus sit,uerum est,ac manifeste patet.alique vero in omnibus esse eruditum t recte omnia queat iudicarer videtur fieri nullo modo poste . quomodo enim unus esse aliquis potest, qui omnia sciat,& bonus omnium iudex siit neque enim comparatum est,ut Unus aliquis ex singulis omnia ea fila cognitioe actu comprehendar, qus absolute, homo quatenus est mentis ac stientiae capax, consequi natura potest. sortasse igitur,non quia fieri possis,hoc dixit: sed quia cum singuli omnes homines sub uniuersalem reducantur hominem: simili modo etiam qui sigillatini eruditi sunt, sub uniuersalem unum eruditum reserri necesse est: at* iccirco quasi statuens eum, ac fit gens ta inquit: ut ita intelligendum sit: quemadmodum qui in unaqua re eruditus cst olud recte itidicat,in quo est eruditus: sic liquis fingat aliquem eiusmodi reperiri,qui in Oi bus absolute eruditus sit: is bonus omnium iudex efficietur . Quamuis considerandis,ne magis cognoscentem hic Δc eluditum non illum appellet,qui uniuscuiusque artis ξc scie sis proserior sit: sed qui multarum rerum experientia calleat, possitq; inde omnia sibi ad iudicandum proposita peritiae suae applicando recte iudicare.quemadmodum in multis via dere est, qui licet nunquam picturam exercuerint: de aliorum pictis tabellis serre apte iu/dicium possunt. id quod in alijs quoque artibus usu venire manifestum est. adde v ipse quocii Aristoteles multis aliis locis in hoc significato vis esse eruditionis, id est ocabulo in natur,ut perspicuumsit,aliam esse scientiae cognitionem, dialiam eruditio/
52쪽
nss.quae quide eruditio cum multarum rerum peritia sit,satis idonemri reddere aliquem potest ad ea iudicanda quae scientiae ec artes emciunt:silae speculasime, siue ae tua siue ei cibine illae fuerint.
At 3 hinc fit,ut iuuenis auditor ciuilis idoneus esse no possit: quippe cum
imperitus actionum uitae sit,ex quibus,& de quibus rationes conficiuntur.
I ii tertio hoc prooemio cum proposuerit docere,qualis eorum quae dicenda hic sunt,auditor esse debeat: rius in uniuersum posuit, qualem elle eum oporteat,qui uniustuiuis aratis vel scientiae effecta sit iudicaturus: deinde his coiter dictis ad proposita re venit,no pos se inquiens iuuene idoneum esse ciuilis auditorem: idq; duobus argumetis ostendit.prima ex teporis breuitate,Qua iuuenas adhuc in vita Versatus,eius actionii peritus euadere minc me potuit,ex quibus& de quibus ratiora costant: ut merito ea quae nondsi expertus est,rescte nequeat iudicare.atq; haec de iudicio. Est aut ratiocinatio in prima figura hoc modo. Iutienis actionii vitae imperitus est.omnis qui alicuius imperitus est,illud minime pol iudicae te, ius est imperit .non pol igitur iuuenis actiones vitae,sed neque quae ex ipsis vel deipiis dicuntur,bene ne an male habeant,recte iudicare.ex ipsi, vero dictitur ea,quae Ut pro positiones sumi solent : de ipsis,ea quae ut quaestiones,&conclusiones. Secundo argumen to iuueni ostendit harum rationum disciplinam vanam atque inutilem suturam et cum inquit:
Adde'cum perturbationes sequatur,frustra Sc inutiliter audiet. Rnis. n.
' non cognitio,sed actio est. Oratio.ndamn omnisi actio re operatio ad finem quedam spectat:sisti eo frustretur,
frustra facta esse dicitur.Ita quom quae de Virtutibus habentur orationes cum non ad contemplationem Blam spectent, 1 ad agenda honesta, amplectendumst, bonum:si finem
hunc non fuerint consequutae,frustra oc dicuntur,ec audiuntur:inutilesq3 esse auditoribus videntur. Nam cum homo inter vitae primordia ociosam habeat rationem sensus Uero,irρ rationales, appetitus in eo praeverterint,inualescentesq; proprias voluptates affectent: facile fit, ut an his vehementius ob generationem incitatis oppressiis,ac superatus Uitam multis inperturbationibus traducat: praesertim cum natura etiam in eo,quippe quae tunc req3o cens extiterit,nihil aliud magis,quam ut sit,citrare videatur. iccirco quadam temporis m
ra opus illi est, necnon distiplina atque institutione ad hunc ex assectibus perturbationis bus* contractum stuporem distutiendum,velamenq; ignorantiae detrahendum et quo recognostere meliora,& praeponere ea prioribus possit: vitamq; a ratione alienam auersari, eamq3 eligere quae ex ratione rectoq; iudicio traducitur.id quod & difficile adniodii est, re vi non mesocri indiget:m v assuetus iani malis a pueritia est iuuenis, plurisq3 aestima re didicit absblute esse,quam bene esse: immo nullum aliud bonum honestum l3 cognosci
nisi corpus curare,utq; id valeat, beneq; habeat,summa ope niti. atque hac de causa fit, ut non solum consilia ec monitiones , sed saepe etiam derisiones,opprobria, contumeliae,quandoque etiam verbera adhibenda sint: ut ignauae huius vitae remissioni, virtutis industriam 4o ae laborem anteponat. propterea igitur iuuenibus vanum atque inutile est huiuscemodidissestationes audire, quia perturbationes sequuntur: irrationaliq; at Guetudini indulgemtes,nunquam bona quicqtiam agere constituunt. at vero haec ars non absolute speculati est,ut cognitione ita eorsi quae dicuntur,auditores contenti esse debeat: sed activa: opuso est cognitioni actiones adiungere: alioqui incassum oratio omnis & habetur, Sc auditur.
Interest autem nihil, iuuenis aetate,an moribus iuuenilis aliquis sit. norienim desectus penes tempus est: sed quia Sc uiuit, Sc si noula persequitur ex Perturbatione. E U VPosteaquam dixit iuuenem propositae dissertationis duabus de causis minime esse ido'so neum auditorem, partim ob vitae imperitiam, partim ob perturbationes: subiungit nune neque Omnem senem ,aut aetate prouectiorem ob tempus Blummodo ad haec percipiemda esie aptum: sed oportere etiam ipsiim ab omni perturbationum dominio esse liberum: si modo accommodatus auditor futurus est . quippe eum etiam iuuenis non tam ob aeta/Wm Uliata uitelligenda ineptus dicatur: quim propterea quod a perturbationibu subi Lustrat. b
53쪽
I3 EVTsRATII IN MORALIUM ARIs Y pari consueuinin prinitate quasi collumbari quodam iniecto grauaramae depresiam ristionem habe pronias in terram semperon muscia stultione deficiat: fusi cere nunquam; tui attolli serium permittatur:oculusq; mentis eius crassa perturbationu caligine quasi ii he quadam obiecta impediatur,quo minus transipicere,ac Uidere bonii ipsum possit.)ia propter si senex aliquis sit,qui perturbationibus afficiatur: sp ipse erit harum rationii id neus auditor. eom et in ipsa aetatis senectuteri Na. iuuenilis moribus, hoc est,iuueni simillis est: ec ex perturbatione uiuit,re singula persequis, appetitione habet irrationale,5
perturbata. Psequi veros.ιριωκαν hic, pro inquirere posita est: qui invehementer aliquid
appetit, quaerit, ad stq; attrahere atq; apprehendere studet: persequi id quod appetit,discitur,transsatione ab iis lumpta qui fugientes persequuntur,& comprehendere volunt.
Talibus enim cognitio, perinde atque incontinentibus inutilis evadit.
Idem adhuc sumpto incontinenuum exemplo declarat. I ncontinens enim ille est,qui eramala quadam consuetudine trahitur, ad rationem quidem recurrit,eius que ini perils c natur uum praeter rationem incitatum appetitum reprimere: sed continere tamen non potest. inremadmodum igitur in illo, licet ratio malum esse nouerit appetitui temere at* ir/rationaliter incitato acquiescere,veliti a flagitiis abstinere: a' perturbationibus tamen vincitur,praua consuetudine subiugata. sic unusquiso qui experturbatione vivit, orationes de
virtute re bono auribus quidem admittit: sed nullam tame ex ipsis,cum ab assuetis assecti, bus ad peiora detrahatur,percipere utilitatem potest.
Illis autem esse perquam utilis potest: qui secundum rationem 3c appetis a S
tiones dc actiones suas moderantur.
A contrario hoc sequitur ex his quae modo dicta sunt sicut enim qui experturbationere praeter rationem vivunt, nequeunt ullum ex huiuscemodi diisertationibus consequi emolumetuum: sic qui secundum rationem re appetitiones oc actiones suas moderantur, iis prodesse horum cognitio summopere posse sed dubitaret aliquis:diceret que, velle de his vllam omnino disciplinam traderedum Vanum tum superuacaneum viderimam si prasuis nulli subsidio esse ad correctionem possunt: probi vero antequam etiam ea audiant, mundum rationem appetitiones re ad iones suas moderantur:qui fieri potest , ut horum
disciplina θc illis vana, quippe qui utilitatem nullam percipiunt: ec his,qui prius etiam
quam quicquam discant, boni sunt, nullo que extrinsecus auxilio indigent: stiperuacanea sonon esse videatur c Cui dubitationi ita sortasse occurrendum est: quod boni antequam quidquam didicerint, ex consuetudine Bla bene agunt: neq; artis regulam aliquam habent, ad quam vitam actiones que suas dirigere valeant: posteaquam vero facultatis huius prata cepta audiuerunt, artifici quadam ratione ac modo honestas actiones persequunturiatque ita fit,ut in bono adipiscendo magis confirmentur: a ratione iam edocti ac persuasi quans do honestum aliquid, quando item non honestum existimari debeat. Accedit quod mulati etiam inueniuntur, qui licet statim a principio naturs quadam benignitate i malis abhorreant, bona que appetant: ignorant tamen quo modo possint Ac ea inter se discernere, ocbona complecti t.quibus sane' ad honestorum electionem disciplina,ec arte opus ellia manifestum est. Verum neque improbis inutilis omnino harum praeceptionum traditio eua si det. nam ut nullum maximum illico adiumentum ex his consequuturi sint: illud certe con sequentur: quod ubi cognouerint, in quam miseriam deuoluti fuerint, quam que longe ab eo quod melius est,recesserint: habebunt prose sto, nisi pellitus sint stolidi, abonom abAhorreant,stimulos quoGam appetitionis, quibus ad corrigendam anteactam vitam incitenturiatm ita paulatim proficiendo aliquando fortasse ad summum etia illud bonum prorsius
transibunt. Animorum praeterea medicinam facultatem moralem ac ciuilem esse constat quemadmodum ergo corporum medicina sanitatem in bene valentibusconseruatan aegrotantibus restituitrita quoque ciuilis oc moralissa Itas hanc eandem duplicem vim in ano inis nostris habeat, necesse est . absurdum enim videretur, si ex propria medicina corpora oc naturae bene an male habuerint, iuuari potant ranimi, qui rationem habent,eaq3 utun lotur,in utroque statu petere inde praesidia non possent: siue in naturali constitutione firmari lue ab ea quae praeter naturam est,revocari ac corrigi eos oporteat.atque animis quanta
insibstaua ipsoru spectat acillius iani est,u corporibus 5c naguris,ut in bono Pseueret
54쪽
acconseruentur,re a malo recedant & corrigantur: quippe cum ec ratione praediti et mentiaffines sint:a quibus viri is adiuuari queant ad bonii consequendii.Tametsi fortasse Aristoteles non conducturas eisse iis, qui perturbatioibus afficiuntur,huiuscemodi disputatio, nes non ita abiblute dixit: sed in eo tanta,q, iudicare de ipsis re stelae an male haberetur,no possent: utpote honestis orationibus atl aditonibus no assileti. Ut simili modo et plurima conferre eas intelligedu sit illis,qui fecitdu ratione appetitus suos atm actiones exercent.
Ac de auditore quidem ,& quo modo admitti huiuscemodi rationes desebeant, quid proponamus: hactenus exorsum sit.
O mma quae supra dicta sunt, a posterioribus ad pri ora ascendendo breui resumptione concludit. In ius vero huius operis exordiis statim a principio quilone illa excutienda pro posuit: esse neolum agendorii bonorum aliquid summu, ad quod reliqua omnia referrentur.tum quae esset ea facultas quae sine hunc haberet.id93 inueniri satis verisimili, quatenus subiecta materia patiebatur, probatione ostendit.ciuileque esse ea facultatem docuit,cui finis talis asscriberetur: quippe quae principalis.& architectonica maxime sit scientiarii ac facul/tatum olum,qus in actione versantur:praesiitq; omnibus,atin imperet. ut finis eius aliarsi et omnium fines contineat. Nunc ad secunda quaestione descendit: quid ita sit hoc inuestigas quod summu hominis bonu finemq; proximii ac proprium humanae naturs esse dicimus: repetiti disputationem quemadmodum etiam ipse inquit,cum ita subiungit.
Desummo bono, recta oditoris educatione. Cap. IIII.
NVnciam dicamus repetita oratione, quonia omnis cognitio,omnis electio bonu quodda appetit: quidna illud sit,quod ciuile appetere discimus: quid j illud,quod omnium agendorum bonorum fiammum est .
maod in primo exordio demonstrauit,ciuile videlicet caeteris.omnibus E entiis re sa/cultatibus antecellere,eiusq; finem agendorii bonorum summu esserid nunc tau cocessiimas sumit: quaeritq;,quidna illud tu quod ciuilis appetit.&quasi id planius interpretas subiungit/quidi illud,quod olum agendorum bonoru summum est.fine.n. dicere que appetit ciuilis, α omni u agendorum bonorum summi uidem fere est.na si ipsa est omnium actit Irum scientiaru,rationumque discendi praestantillima: finis etiam eius omnium aliorum prae/stantissimum,at* vltimum proculdubio censeri debet. Scientiae vero hic coi vocabulo et artes appellatae sunt: quippe quae ita etiam ipsae quodam modo dici soleant.
De nomine sane inter omnes sere constat.nam &pleri p&elegantes selicitatem id appellant: & selicem esse idem quod bene uiuere,bene* agere esse
opinantur. e Dupliciter quid is unaquaeip res praescribi consueuit,ves nomine,vel definitione. Unde etia virat haec mutuo inter se definiuntur: ut nomen nihil aliud a definitio cotractac definistiou nomen ex licatum esse censeatur.iden .n.significat homo,quod animal ratioale,ri Or εο tes mentis Sc scientiae capax:non tamen eode modo. siquide homo nomen contractu est, remq; minime distincta ligit cat,quae nominatur:definitio aut speciem quae ex genere dc disserentiis costa particulatim explicat,eiusq; substantia plane' oc distincte manifestat. In constituendo igitur ex nomine quid sit seliotas, consentire sere oes inquit/sere adiunxit: propterea ψ nonnulli di inueniantur,qui vel nomen ignorent: ut ne in eam quide notione unu venerint,an aliquid lit in reru natura,quod felicitas appelletur. Utuntur,inquit,hoc nomine cc pleriqa et elegares pleros* vocat more graeco quoslibet evulgo homines,ac sus MOS. quOS illi τους πολλος dicunt.elegantes Uero.i.χαριεντας,cos,qui elegantia quada ac I Pore, et ex eruditione,ves ex bonarum actionuni consuetudine exculti sunt:qui prosecto Pauciores semper ineruditis,uirtuteq; carentibus inueniri solent.Communis praeterea illa s. quoin opinio omnibus est: qua idem esse bene vivere re bene agere existimant,quod sellacem este; quae etiam ipsa coimusa est,minii neq; distincta.
De felicitate uero, quaena sit, dissenti ut . nel simili modo M uulgus ast Pientes ea definiunt. nonnullim. aliquid ex qs,qus euidelia manifesta* sensi
55쪽
ut uoluptate,ut diuitias,ut honorem : alii aliud eam esse dicunt. saepe etia fit. ut idem de ea diuersa opinetur. cum. n. aegrotat,sanitatem: cum , uitias summum bonum putat. qui autem ignorantiae conscii sibi ipsis sunt,eos
ut voluptateret diuitias,ut honore. unde alii voluptuosi, ali' auari,alilreddi naturi dum unusquiis id sectatur, quod bonum existimat at* alii aliud quippia hu/
admiratur qui supra uipse possit,ct cognos η FN d isς μ 3 oso Nonnulli uero preter multa haec bona aliud quoddam per se bonum elle Eci
existimarunt: quod esset in cause,ut omnia etiam hec bona sint. Hoc de Platone videtur intelligi,qui cu Deu illud Ipsum essem esset,esi postea dicebat bonitatis omnis esse auctore. omneq; aliud quod vel Oet vel nceretur bonuex eius participatioe vel eise vel dici: ipsum vero nullius participati , limum ac siummu olum per e ipsum bona & est ec dici de simplici ac ibono,quod ec est supra ola, ct omnibus sese distribuit, ct ab Oibus. ab
stractu in omnibus trip seminenter consideraturi sed de humano,naturaeq3 hominis proflorio ullo diuersum hoc sit ab eo de quo Plato dicebat: ut et ipse Aristoteles iqi liqui em aliud est coe omnibus bonur aliud quod naturae alicui priuatim accomodatur. Eare superuacaneu videtur cude alio agatur,in alia oratione deflectercilii idque excuti editabem sare de quo dicere ne Oino quide propositium suit.Sed Aristoteles ut Platonicae sitiae carpendae occasionem naciscereriir,quae deprimo bono ille dixerat, in medium hic produxit.
Sed omnes uelle opiniones exquirere superuacaneum fortalle eit: latis m rit,si eas sol simodo inuestigemus,quae extant maxime ac supereminent: uel uidentur rationem aliquam in se hλbere' . - . . . Quonia superius multia ei sediisensionem multuq3 errore dixit interhoies de boni opi=ni ut non Dd stulti di sapientes inter se,sed nonnulli et secum ipsi Miderent:dum molestia aliqua oppreis mutatione in contrarium ac subleuatione iucundissima omnium,at cyturi ac satis super, laturum, si vel τας επιπολαυδεας hoc.n. verbo hic utitur marit. i. eas quae celebres sunt,& ad veritatem, quidem maxime accediit perq; ea extant atoeminent , non tamen eam penitus attingunt: vel quae videntur rationem aliqua in te traderer
qua hominis opinatio falli,exturbariq3 de veritate possit. nam quae procul a opinio, nunquam ulla ad credendu asticeret,qui studio veritatis recte ac prudenter metrit. Id quod in sensibus quom usu venire persipicuu est.facile. n. fieri potest ut T palumbem viderit,fallatur,columbamq; esse existimerianatem vero nullo modo opinabitur
Neque tamen illud nos Iareat,distore inter se disputatioes qus uel a principiis fiunt,uel d principia.
Cum quatuor sint ex Aristotelis sentesia causiae 5c initi AEffectivii,fitiale,sipeciale e materialcide sinali hic qimstio est. de quo iam dixit,in nomine omnes fere consentire: quoianam vero id sis, magiam inter ora esse altercationem Ac quia de initio hic loquitur, t N
56쪽
, ' quod in sit eum maximam habeat dubitatione inuesti gat, id* est manifestaturus a causistis ad causas 5c ab initiatis ad iivria progrediendo: iccirco ita inqisit: monetq; auditores, ne miretur,si ex posterioribus priora coiirnaauerit siuersesaa.docedi modos et se,ut modo ab initiis ad initiata: modo econtrario ad initia ipsa ab initiatis procedendum siuillud natura/li rem ordine, hoc docendi dispositione exigente.quippe in non eadem sint es nobis & n turae notiora:debeatid ab iis quae nobis notiora sunt, omnis nostra disciplina exordiritquo facilius acipere ea q dirutur,valeamus.Sed qreret fortalle quispia quo modo ide possit adide habita rone esse et initisi &m xna actionu omiuu si ex virtute proficiscutur,finis est selicitas: eade rursus ae initiit et causa omnisi est: quod si ita sit,quatuor initia no erunt.Ctili dii et o bitatios ita occurrimus:dici mus , ide habita ad idem ratione dc initium ec finem minimei esse: sed fine qui specul1tibus initiit efiectiuu est:agetibus ea qus ad fine tendiit, propterq3 ipsum fine sunt, ivle ipsum finale initiit fieri. queadmodum in aedificandi arte videre licet. primu.n in ea de tegumeto speculati quod ab aeris issionibus arceat nos ac defendat,deinde uae adisum speciat consideramus: at ν ita per media cogitatione traseundo ad ultima tanena milione deuenimus. a qua postea initio fae o eode modo per media ascendendo subinde cime in speculatione priora ordine fuerant,posteriora in asi5e facimus: peruenimus63 postremo ad Liu ipsum fine,que initio proposueramus. ia igitur prior actione specula tio est nihil.ri ageremus, nisi prius sutilenius speculati actionisi est effectrix ac genitrix causa: ideo finalis causa initiu proprie est: ite finitiva ac persedilua,utpote ea perficiens quae: a zo ad ipsam tendiit: quae nisi eo reseratur,seustra Oino simi. Ideo quoin initialis ac perlae tua,. finistre initi uappellatur: quippe quae finiat perficiatq; singula,eadeq3 initium singuli sprqheat. Lbia ite finis appetibilis este illis solet,qus ad ipsum tendat, cum sit in causa, ut oia ea re sint octant: taq; in appetitu anticipans est id, qucra omnia ad se attrahit, quae per appotitione eius efficiunturmropterea-initium Sc causa esse no immerito cessetur. Multa alia dici pollenti sed ob causarum studiosos, ne ueplura uoporteat, dicere reprehensbribus uis deamur,haec sufficiant.
Recte. n.M PIato de hoc dubitabat: qurrebat ,utru ne ab initiis an ad ini
tia uia esset: perinde at*in stadio,a munerariis ne ad metam,an econtrario. Plat s testimonio coprobat polle re a princip is ad sequetia disputatione proficiis,et so Gotrario ad principia:diuersasq; elle ratide Blumodo has vias: licet subie ira per q virs Irt fila, desint: non sectuati in scalis ascensus,ec derisust vel ut ipse inquit, quemadmodu incurriculo a munerarris ad meta,vel econtrario. munerarii. n.quippe qui munus illud exhi/henticertamenconstituunt ac proponunt: principq ratione ac locum obtinent. meta vero non ut principium,sed ut finis at extremum consideratur.atm ita fit, ut licet via,quae intra ytrosp hos terminos clauditur,eade sit:diuerta tamen currentium a3itatio ab altero ad al/terum conspiciatur. Idem in disputatione contingitedu vel a princip is vel ad principia ora
tionis motio, ac processus efficitur.
Na a noris est icipi edu.ea aut duobus modis stini: alia. n. sunt nobis,alia ab
M solute ac simpla nota. sertasse igit ab ijs nobis est incipiedu,q nobis nota senti
O . De his licetiani di 'usit,adhuc tili nulla dicemusrne quippia quod explicatioe dignant,prstermissum videatur. In docessi rediscessirone illud obseruari Plet, ut qu clara sunt, obscuris anteponaturra quibus quasi manu ducti ad ipsa et obscuriora intelligeda deuenia mus.clara vero haec ξc manifesta duplici modo habetur: aut.nabsilute et sinipliciter.i pro perspicuitate in se habet,naturali.cretii ordine seruato: ot causae ad causara: cuiusmodi
fiant scientiaru termini ait initia ad ea quae subsequuntur: aut quaru ad nostra Blumodo mfuitione attinet,dilucidiora sunt: queaa modii in quibusda scientiis causata manifestiora nois Q causs φῆ amaret: id quod in luna,varijsq; eius illustrationibus euenit.cii. n. globus ipsius suns talid illustrationu ipsius in causa sit: lumina in ipsa manifestiora nobis apparet: Vt s. -dmodu euidentia atq; eiusmodi,quae primo statim sensuu occursu percipiatur. At pii iccirco fit,ut ex assectibus c6iecturali ratiocinatioe collecta causam nobis demonstremus, causata causis anteponetes: propterea quia utit ad nos spectat,sunt manifestiora. QR igitur principia finale selicitas est: honestae vero ex virtute actiore ad ipsam tanu finem tendunx, qu* licet n/tura posteriores sint utpote ab ipsa selicitate causatae,atque emistae, nobis N
57쪽
men sunt manifestiores ac notior ab illis nobis incipiendum est:atque ita per eas ad carsam ascendendum. Idem hoc potest de virtutibus etiam in uniuersum intelligi.na cum tutes habitus simi principia sunt oc causae aditonu quae secundu ipsas fiunt:cum ex actionishus,utpote nobis notioribus quae nam qualis unaquaeq3 Uirtias sit,cognoK1 mus:causas proculdubio ex causatis percipimus,fc ab initiatis ad initia procerius fit. .
bene moribus institutus esse debet,qui de honeltis rei ultis, ae omni deni* ciuili re est conuenienter auditurus. principium .n. est, . sit: at pid si satis coniti terit: nihil amplius erit opus indagare,cur sit.
Qironia disputationem de virtute dc felicitate ex bonis acti Gibus probaturus est,aetio/nes vero causatc sunt re posteriores,lisci est demonstratio no cur sit,sed Q fit ex prioris ehus.n .cur sit, probari cosueuit: quod aut ex posterioribus confirmatur: ψ sit,non T stit,ol te ditur: siquide cur sit,caussassignatio est, que est prior propterea inquit,bene institutu moribus es e oportere eu,qui de honestis 5c iustis ac de omni demit ciuili re conuenieter audi turiis est: hoc est oportere exercitatu alsuetumi esse in bonis acti 5ibus,m qui de bonis hahit ibi is oc operationibus diisertatione est auditurus: ut ex ipsa consuetudine re expeti etiapossit ea que dicuntur,percipere,etsi assentiatur: neq; velit statim a priuipio repugnare: oem tutiuscemodi de virtute oratione,eo-in contrariis aluieuerit,iru denaol ecia accipiens,neq; iis quae disserui ur,acquiescere: nem ea conuenienter,id eli prout ciuilis dissiputatio exigit,audire patiatur. adluxit vero/de omni deniq; ciuili re vel ob alia q . sinis habent ratiotie,de quibus et ipsis in libris de re publica agitur: et ob reliqua quae a teris virtutibus denotantur:cuiusmodi sitiat lama,temperatia,atch id genus alia. vero discit principi u.n.est,q, sit perinde est,ac si dicat, a posterioribus incipimus causatis 'μψsit ostendimus. sim id, laoc est,m sit,satis constiterit apud auditore bene moribus institutu: facile fiet,ut ea qus dicantur percipiat, etsi assentiatur: neq; ullo modo opus erit cur sit,ii uestigare.maioris.n ac sublimioris sipe latitas est,u praesens tractatio postulet, ex priorisbus ae caulis de virtute ac felicitate veru demdstrare.oporteret quippe animae nostrae ib/stantia trascendere,in menteq; et Deu deuenire,quae sola priora ipsa anima sunt: atq; inde,
quae nam animae rationalis virtus,quaeq; eius beatitudo fit,postea demonstrare.
Et qui eiusmodi est: vel ia habet: uel accipere principia facile potest. .
inuitionestis, inquit,& iustis actioibus assuevit: vel habet iam principia de virtute & felicitate,utpote ex actioibus inhabitu iam honestorsi constitutus,licet nondsi arte aliqua didicerit: Uel accipere facile pona)pterea v ius a prioribus abstinuerit,adhaeseritq; molioribus: quatitq; intersit inter bonas,prauasi actiones,expertus iam suerit. Id quod iacile videre sicet in iis qui aliqn voluptuose,aliqn cocinenter vita traducusiratiotq; obedium. quo. n. pacto assectus aio sit in c5trariis his uiuedi modis: cognoscere unusquis, optie psit.
Cui uero neutrum horum adest,Hesiodum audiat haec dicentem: , Optimus ille, potest qui ex se cognoscere cuncta. I lle bonus,monitis qui aliorum obtemperat. at qui E x se nec nouit, nec quae bene consulit alter CPercipit,admittit animo: est ignauus,iners'.
Cui vero,inquit,neutru horu adesta.qui ne* principia ia habet ex diutina assuetudine in bonis actioibus, vel ex benignitate et quadam natum,quae bona sibi conciliet: necp ad ea accipienda ex naturae incitatioe propensionem ad bonum paratus est: sed Rauatioe quadaac torpore in melioribus habitibus et edis oppressus iacet: siue quia breuiori tepore in honis actioibus se exercuit: sime ua insuetus est in huiuscemodi rebus,minimeq; O mertus: siue ex narurs tarditate: Hesiodi carmina igia audiat ex eo libro sumpta,qui opera 5c dies inscribitur.vbi poeta optimii illa appellat,qui ex sese ola quae meliora sunt,oc intelligit,et eligit. atque hic est, qui principia iam habet bonum etiam illum, qui bene conssilenti obtemperat. . nam optimus est qui per exuperationem est bonus. bonus vero abBIute,qui secundum il/lum particeps etia ipse bonitatis est: qui. sprincipia nondum quide habet, sed accipere tame prudentibus obediendo facile p5t at qui neque ex se quae sunt utilia, cognostit: neve si ex alio docente audiueri ia animum admittiuille demum ignauus atq; iners homo est qui P
58쪽
qui in nulIa utili re tanquam homo nauare operam possit id est inutilis penitus. Aduer etendunt autem hic θυμον pro anima posituni cise ab Hesiodo.nam cum hominis anima tres qu partes habea rationem mum id est iracundia ,5 cupiditate:saepissime fit,ut poes
taeis raeci animi id est iracundiae vocabulo,quae θυμου eorum lingua dicitur,tota anima ex Parte appellent,ex medio utraq; extrema et tignificantes.tametsi Ameν quo*,ex et molos
gia Vocare proprie anima ipsam posuint.na cum θυμος a ver 'quod est incitor,origis nem habeat: merito anima censes i eo nomine potest,seu quia ex sese incitatur,ac mouetur: seu quia corpori quod immobile ex natura sua est,transferriq3 alio minime valet, motiola quae per locum nt, causam exhibet. zo in Od felicitas non sit voluptus. onor,virtus,aut d M. Cap. V.
SEd nos eo redeamus,unde digressi sumus. Bonu. n.&felicitate non abs ratione holes ex uariis uiuedi modis uidetur existimare. pleri* quidemat' importunissimi uoluptate esse putat: unde et fruitioni dedita uita amat.
Cum de selicitate dicere incepisse,n5nulla quaeda de docedi modo, quo usurus est,su, unxit: maum non ab iis quae simpliciter,sed ab iis quae nobis tantu notiora sunt,sibi ti ruram est edit pinatio nu qualisq; eius esse idoneus auditor debeat,ostendit. num propo/litam resumi dissi riationem: quacri habeant opinionem homines pro varijs viuedi modis, varqsq; inititutis,explicat. Sc inquit, num.n. ac felicitatem non ab a ratione holes Uidentur ex varqs v endi modis existimare: quod vero dixit,non abs p ratione non ita hic aces Diendil est in intellis amus ratione serarii iraim, hoc vel illud felicitatem dicere.L
pienda est,ut intelligamus ratione sequutum unumQuear h
Verum ac rectum ei quod unusquisue hac de re atarii: d o notiti intone Leo tum
tia ad sua quiso vitam aut hoc aut illud felicitatem este opinantur. Dieriis importunissimi. luptate erito inquit pleris e vulgo ct importunissimia. porrii μισιγι,quos onera rostitimos exprimere e verbo possemus . plures.i .sunt, quos ociosa vita, laborisq3 Vacua dele Dirid quod ex voluptate consequitur: atque iccirco onerosi ac graues sunt:&Ut inνη quit Homerus, Telluris inutile pondus: qui cum neque in Vita quies ipsi faciat, in aut sibi aut alijs vlla in re utiles sint: volui ab p ullo labore corporis voluptatibus filii. Unde, inquini α Ρωςικῶ .i. fruitioni deditam vitam amant.na voluptatem summum homi V ius bonum existimature fruitionem eius amant.Deinde cum deberet Aristoteles partiti nis hici ram seruare, hoc est ad μω.quidem ιρε .i.vero subiungere: quibusdam interpo sitis continuat orationem: larioresq; Uitas connumerat: ita inquiens:
Tres enim sunt quae maxime excellunt uitae,hec,quam modo dixi: tum civilis: ac contemplativa tertia. inita pleri p.i.vulgused voluptatem maxime spectat: eaq; finem vite sine statuut:pr pterea omnibus his in unu coniun his quasi una vitam fruitioni vacante ac voluptuosam αξ's deinde ad ciuile astendit: ex perturbationibus nimira subdita, ad ea quae trectus oes moderatos habeti quae indulget quide ipsis aliquantulu,cli regula tamen mo/ o rationis i ea libera habeat potestate dominatrixq; sit,ai cstibus53 oibus
quasi minittris imperet, eis lautatur,quo itin oluerit.Tertia vero his adiungit suprema ominium ac practantillinia contemplasiuam. Ea est, quae affectibus vacat,atq; omne Pror Itu irrationalia facultatii operatione respuit.ne .n. hic contemplativae note naturale intelligit,aut mathematica , aut theologica: led et,quae perturbatioti si omniserde expurgata ad D materia accardali hac nebula, vel et vesaname,Vt inquit il Galilecto, cu Deo re diuinis per illa perturbationu sublatione qua ἀπαθειαν vocat, tran quille versatur.na cit hic de actionibus activisq; υirtutibus dicere proposuerit: no esset adre, i Omitia ea qus inter oes activas vitas persectissima est.i. purgatoria,cu illis colungere eam voluisses,quae ex disciplinarum speculatione contemplativa nominatur.
Uleri figitur seruiles prorsias uidentur, cupecudu uita eligant: in aliqua uero existimatione propterea sunt, quia multi ex ris qui in potestatibus sunt Od tuti,dissolutam perinde ac Sardanapalus uitam traducunt. 'i ride vilipendit ac damnat eiusmodi homines,qin corporis voluptatem bonum p ιi. i Eustrat a b
59쪽
et EusTRATII IN MORALIUM ARIs T. quasi silmmum bonum sectantum seruilesq3 eos appellatreo v irrationalibus
Perturbationibus subditi mancipit in modum serviant, ration oscula natura imperandi potestas tradita est,caeterarum ratione carentium facultatum alicstiam reddiderint.cum vero inquit deruiles videntur non ita posuit,ut significet videri eos ec no esse:sed quia suum illunc ad peioraselissum,suamq; hanc seruitutem euidenter prae se serunt.quos etiam pecuraum vitam lineis cctrco dicit,l cum ratione praediti natura situ, lieniq; vitam ex ra= ionis imperio traducere:in numerum pecudum ex electione se constituerulit: n5 secus achruta animalia,ad Qtam quae sensibus percipitur,voluptate spectantes. Deinde quia videsbat Aria oteles complures huiuscemodi voluptuosos invita illum es elle, honoribusq; assici ita ciuitatibus,id quod repugnare his quae modo dixerat,videbatur: huiusce rei causam subiungit: simul eos sui in imperio potetrat est; constituti suiu,carpens ac reprehendens,et quasi monens ut ad sobrietatem dc remperantiam redeant: ne si praui ipsit fuerint , in causa etiam este videantur subditorum prauitatis. in aliqua enim existimatione propterea sunt, inquit,quia multi ex ijs qui in potestatibus sunt constituti,diublutam perinde ac Sardanai palus, vitam traducunt. Nam si illi qui in ciuitatibus aut gentibus imperia obtinent, non essent ita perturbationibus obnoxii,neque corporis voluptates sectaretur,sed industriam in vita, virtutem sta amplexi rationem in se dominantem haberent: nullo modo improbis subditis aditum ad se patefacerent: sed detestarentur eos,ac repud arent: atque ita emceres xur,ut mali ignominia ac contumelia affecti non modo non ita ciescerent,verum etia mul o magis imminuerentur.sin autem principes contra perditi quidam ac voluptuosi Sarda napatoq; similes sint: similes quoque sibi ad honores admittent, erunt in causa ut prauitas pugeatur Sardanapalus vero hic rex fuit Persarum, esseminatus homo,atque intemperas,
omnisq; libidinis 5c impudicitiae plenus: cuius luxuriosa ac ditatura vita omnes veterum historiae reseris sunt.
Elegantes uero & ad agendum idonei honorem esse felicitate existimant: hic enim ciuilis uiis sere finis et .
Qtiemadmodum prauus inelegans S iniucundiu ex recta iudicii ratione appellatur, quia ad bene agelidum ineptus est: ita ad agendum idoneus,elegans & iucundus. ait haec sit partitionis redditio in hunc modum: plerissi quidem voluptatem: elegantes vero oc ad agendum idonei honorem ei se felicitate existin antanquit igitur idoneos ad honesta agenda corporis voluptate cotempta honorem maxime affectare: nam sere elle Haem studii, quod impendere honestis rebus ciuiles viri videtur. sere'. addidi liquianonmilli etiam inueniuntur,qui ob virtutem eiusq; persectionem omnibus aliis postpositis nullos labores rosusant.prioris generis hominum exemplum esse Homericu Achilles putest, qui honest maluit re cum gloria cito mori,u diu obscure et ignobiliter longam vitam traducere:alte rixi. Socrates: qui cum in virtute oc sapientia omnem aetatem conscin plisset,a ratione in men prosus alieno iudicio acquieuit:&furtius saluti iniustana mortis condemnatione an seponendam censuit.omitto nostros nunc in medium proferre senesos viros qui vel atrarannis ignominiose condemnati Deo gratam mortem teniporariae huic vitae praeserre non
dubitaruiis; vel in recessit ac Blitudine degentes persectionem suam soli Deo nota esse vo inluerunt: quippe cuni neque Aristoteles quicquam hic de nostris intellexerit. - ,
Sed sic tamen remotior aliquantulo es Ie ab eo ipso quod quaerimus, boono uidetur: magis enim in ηs qui honorem exhibent, qua is qui eo assiciunνxur,consistit honum uero ipsum eiusmodi esse diuinamus: ut propriu quodνdam sit, quod auferri facile nequeat.
Opinionem eorum de humano bono refellit,qui honorem esse illud asserunt: et inquit hoc remotius ab eo esse quod quperimus,id est μισολαιοτεμ,quasi suspensum ab eo in sup cie existere, neque illi prorsiis adliperere: idos ostendit ex eo in quo est honor ruinii.n. alicuius illud esse dicimus non quod in alio est,ad aliumq; spectat: sed quod proprium est sontius, iussie dicitur,in eo in consistit: vel ex eo etiam tanti propria eius operatio prodii at honor no in eo est cui exhibetur, sed in eo qui horroratarusnda ora est ille qui opera'
ur, atq; efficit ho remmam quemadmodum qui ingr vir ingrestum: oc qui scribit,
60쪽
Driptione facit:& non ille ad quem aliquis ingreditur, vel scribitauuis ad alios postea oporationenis iam dirigant: ita quoque ille qui honorat, propriam habet operationem hono/rem: sed eam tamen ad illuni quem honorat,intendit. num vero ipsum non eo modo esse debet: sed proprium quoddam, atque adeo proprium,ut auferri iacile nequeat.non dixit ut auferri prorsus nequeat: quia natura ita comparatum est,ut homo ex altero contrario mitari in alterum possit.vnde etiam diei ima illud est,neniinem oportere antra vita desenetus sit,beatum appellari.Diuinamus mero inquit, nosicimus,aut opinamur,ea de causa,q, no/dum de eo quicu demonstratum est: sed Quasi coniecti ura quadam ita sumitur. cuiusmodi id est coniecturalem este vaticinandi 5c diuinandi artem paret. '
io Praeterea sectiari honorem ob id uidentur,ut seipsi bonos esse credant.
Aliud argumentum,quo honorem non eide id,quod quaeratur,bonum ostendit.elega tes enim ec ad agendum idqnci honorem se stantes,id est quaerentes, oc apprehendere cu/pientes,non per se,sed ob aliud illum sectantur. ob suodnam aliud cui credant se bonos esse. at enim finem re honum ρer se,re non ob aliud sectamur.&ratiocinatio in hunc modum colligitur.omne quod ut finis, num est,per se oc non ob aliud sectamur. honorem no per ise,sed ob aliud sectaminaton est igitur honor bonum,ut finis qui syllogismus est in quarto modos undae figurae.quaerunt autem elegantes re urbani probitatis suae fidem aliunderpropterea ' hoc etiam genus virtutis est,quae modestia appellaturicum aliqtiis no est suo iudicio de seipse contentus,ne nimio sui studio deceptus restium asstequi minime podi. aes aeo rursus hoc confirmans,id est sectari honorem huiuscemodi homines ad probitatis fias com Probationem ta subiungit r
ata arrunt enim a prudentibus,& ab iis i quibus cognoscuntur,& ob viro
tutem honore affici. Non esse per se honorem,sta ob aliud se standum,sicut dieium est,inde patere facile po/test:* non adsolute honorem se stantur,nel a Pubuslibet exhiberi eum sibi volunt, sed a, prudentibus, iis qui ipses quales moribus re vita sint,probe cognostunt: neque ob qualibet rem, sed ob virtutem eum quaerunt.atque a prudentibus quidem honorari cupiunt: utre 'eiudicantes illi vere dignos honore eos existiment: ab iis vero qui eos cognostiant, ne ignoratione decepti erretineosque qui tibii sunt boni,quasi bonos honorent:ob virtutem auis tem,quia re virtute vitam institutam amant: cuius rei confirmationem quaerunt, ut certo mant an id quod amant,ad uiam sint.
Perspicuum igitur est,horum etiam ipserum sententia honore uirtutem esse potiorem. unde sortasse etiam a liquis magis esse eam ciuilis uitae finem existimaret sed imperfectior tamen etiam ipsa est.
Si ob vimitem,inquit,expetendus honor est, quomodo virtus honore persectior esse non debet praestantius enim semper esse illud solet, ius causa aliquid est, u quod causa al/'terius existit. ex quo fieret,ut aliquis ciuidis vitae finem eise virtutem magis, i honorem ops naretur: siquidem,ut iam lictum est, honor virtutis causa expetitur. Deinde ostendit neruia μ eam ultimum bonum esse . nam,ut inquit, sa quoque impersectior est.bonum Uero esse imperfectum non debet.non est ergo virtus bonum illud quod quaerimus. At hoc ita se habere alium praeter virtutem finem esse,clarius deinceps manifestat:cum ita inquit:
Videtur enim fieri posse,ut qui uirtutem habeat,tiel dormiat,uel in uita nihil agat: malis praeterea affligatur,sitq; maxime infortunatus: cuiusmodi hominem sane felicem appellarit nemo,nisi qui seruare positionem uelit.
Cum virtus habitus sis, ct ciusmodi,ut instabieeto esse aliquando sine ulla operatione et nisestatione possit: cum ita est,merito esse imperfecta videretur:qualis in dormientibus aret alari etia pot,ut virtute praeditus aliquis nihil in tota vita agat:qui bonis habitibusso instructus quidem sit, promere tamen eos nequeauvel quia occasio nulla offeratur, vel λ quia materia deis,qua ad operationem expromendam maxime indiget: quemadmodum si, cuniis careat ille, qui magnificus tacuius prosecto virtus non nisi in magnitudine ecmestuudine sumpuram conspici potes addet incidere aliquando post ut qui virtutem habe