Hieronymi Cardani, Mediolanensis, Proxeneta, seu De prudentia ciuili liber; recens in lucem protractus: vel è tenebris erutus [elektronische middelen]

141쪽

u Hi ERONYMI CARDANI excisionis meminisset. Quum . vero quispiam te verborum multitudine

provocat, vanus est, aut deceptor.

si quis conditionem tibi offerat,

quantumvis praeclara videatur, diem ad respondendum interponet illi,dque tecum dicito: Hic forsan multis jam antea annis, certe diebus, praemeditatus venit ad me: ego in-1anus extemporanee illi respondebo Et quanto magis instat & urget, tu eo lentius procede: doli enimiu-spicionem auget. Nam si bono animo offert, & e re tua purat esse quod proponit, libenter moram hanc patietur: si decipere vult, habes cavendi ansam. Multi hujusmodi impo tunis flagitationibus prehensi fidem fregerunt ; alij ad rixas devenere ;alij obruti, deceptoribus succubue-xe: quidam gravioribus damnis atque incommodis affecti, vix tandem servati sent ex jactura: quar verbi tandem temere prolati: cui bono λ& ubi merces tantae jacturae periculi , laborum, atque curarum y OB id, quum tales homines nece digni sint a

142쪽

PRvDENTIA CIvILI s. II ssitit, nec lex illis poenam ullam proposuerit; reliquum est, ut ne allo quaris , neque admittas ullo modo venientes , nec cum tuis patiaris versari. Nihil enim damnosus, aut

pexiculosius ijs . qui sine spe ulla

Commodi, tanta detrimenta affetaxant. Tabulas quoque longas, quin etiam historias, narrare cuiquam c VCas. Αnuum enim mos est hic, aut

navigantium. Nec quicquam denique dicas, quod vel interpellent, vel non libenter audiant: nec narres quid somnolentis: Sed fac ut rogent, urgeant, avideque quae dicis nauis Tiant. Propterea nec nisi amicis &postulamibus narrabis quicquam. Sed quu a tua negligi animadvertis, quid aliud jam superest, qua ut etiam te Θ Ergo vel erras , vel odio illis es, Vel contemptui. Quodcunque horum sit, cur praestat cum illis esse Discedas ergo statim. neque enim

tua res agitur. Propterea, ne male

hoc tibi cedat, si non ut dicas, sed ut tentes, hujusmodi sermones adoriaris. Stultum est etiam, attente audire

143쪽

II 6 HIER*NYMI CARDANIdire nugas aemulorum, quae sapienti fastidio sint.Noli irascimoli nimium impatienter audire. Figurate praeterea in multis eommunibus sermonibus loqui necesse est: quod velut pNetura quaedam sic exprimuntur , melius quam ullo verborum quamvis latissimo ambitu: nam figuratio oratio ne quavispropior est mentis im gini: quod si in malam partem accipiantur , non adeo subjacent retrenensioni, nec tam constanter possunt convinci. Propterea 3c figurate , dc mutilatis , dc involutis sermonibus. uti oportet. Cum quibusdam tamen omnia clare expedire convenit:

Amicis, primum illis qui nihil sibi

putant proprium: quales f. re P om ponio Attico ellius Canius, MCiceroni Atticus, & Menedemus cum Asclepiade. Et coram judice, ubi causam tuam defendis ; tum ma-aime quum pro amico floqueris. JCum domesticis praeterea, ubi quid mandas, melius fuerit, decem verba perperam adjecisse, quam unum ne .cessarium praetermisisse. . Cum his

144쪽

s etiam qui discessuri sunt, l&ubi epi

t stolas mittere non tam tutum est, uberiori oratione uteris. Semper aut tem ubi quempiam de negotio ini struis modo fidus siti abundantis sermone uteris. Sunt etiam commu-

nes sermones, de quibus suo loco dicetur: Sicut & de verbis quae habentur cum potentibus viris. qui tua scire desiderant, & amici sunt: Et quum ad fallendum composita sunt , coram aemulis , exploratoribus , & inimicis, qui se amicorum loco haberi putant.In caeteris memineris linguam te unam habere, atque illam reconditam ; duas vero aures , atque patulas. Obscaenis diutem nullus est locus ; nisi forsan cum scortis, &nemine praesente. Cavendum est praeterea, ne tantum diligentiae in minimis ponas, ut magno, rum & generalium prςceptorum Obliviscaris, aut negotiorum e quod ferme necessarium est accidere his, qui non recta ratione hujusmodi te vitatem assectant, imo persaepe nugaces efficiuntur. Namque & in

145쪽

Iig HIERONYMI CARDANI convivijs, quum vino incaluerint, aut colloquijs aliolum irritati, aut quia petant, interrogent, casu vel dolose, aut quoniam talis natura sis rvelut scriptoribus, professoribus, conci ouatoribus,atque his qui multum de se pollicentur; primum quidem hujusmodi viris eas occasiones effugere praestat, congressum sciliaeet potentium, inimicorum, aemulorum,incognitorum, maledi corum,

irrisorum , insidiarum suspicionem, convivia, & commercia cum balatronibus. D einde si incidas in hujusmodi linguam, ubi loqui ceperis,absoluto primo colo, linguam interdeates comprime : digitosque subpallio contorque, sic ut doleant; ut impetum ilIum dicendi, ac fervo

rem eomprimas; nec in sermone incalescas, aut verbum imprudenter

tibi excid t, aut nostri quod saepe

contingit fiam immemores. Sedit nihil de tuis rebus dicas; nec te laudes e verum ad communes se mones de quibus suo loco dicemus te cranvertes. una denique est ratio,

146쪽

θondere. In propositis si libet pet-

Lare, atque continuare licet ; tum .exo quam breviter & graviter: ut memineris non tui, sed personarum, ad quas sermo dirigitur. Propterea, si ex arte non sunt. planis sermoni-bias, Vulgatis etiam fratere ; J si non omnino veris, tamen verisimilibus a a Contentionibus ac profitendo &c. abstinens. Pulcherrimum enim est, scire modum imponere sermoni, ac illius impetum sistere, velut & currentis equi: nec secus, eligere de quibus dicas, & taceas: demum quae dicas , aut non dicas. Haec aliaqueris , si tui memineris, non oblivisoaxis : quod assine est ei praecepto, Nosce teipsum. Multi e uim maxime in convivijs gravissime periclitati sunt his rationibus, ut a Parisatide, &c. Nec quotidie desunt damnatorum

exempla. Epistolarum autem ratio, etsi non multum, ab hac diversa tamen est.

Quod enim scribitur ad absentes c unde provocatio non est, saltem

147쪽

rio I xRONYMI i CARDANI praesens tanto limitatius est : nee periculum adeo est, ne inconsulte verbum excidat,sed &pluribus indi

et ut intelligatur, & longius esse

ebet. Qua ratione quae scribuntur ut supersint, absolutissima esse bent, re manifestissima, quum restitutioni locus nullus relinquatur. Ac etiam tanto diligentius limari dembent, quanto defensioni locus f mibnor, aut J nullus patet, & quanto diffusius scripta. At rursum epistola sermone brevior esse debet; quod,

si aberres, excusationem non habeas, & quod errata facilius deprehendantur ; tum vero, quod occasio non desit industriae , ut plura perpauca significentur: nec est qui te provocet in illa,ut in sermone. Quare praeparcum esse decet apud eos qui amici non sunt ; longiorem', quam in sermone, ad domesticos, familiares, & amicos. Sed de his suo loco. IOI. JIn turpibus praeterea causis silere- 'tio maxime opus esset. Vix fieri potest ut aliquem commemorandis

148쪽

PRvDENTIA CIVILI s. 12 Inon offendas: tum Vero in controversiijs amicorum communium.

Quod si omnino cogeris aliquid dicere , imitare pictores : pulchra &jucunda explicant late in pictura; turpia & abominanda involvunt. In rebus odiosis quanto plus, tanto dexterius involve, quae tacere non potes. Abstineajudicio .Porrodam n a verborum non meditatorum prς-cipua sunt, secreta pandere, 'iam inimicis nocendi aperire , amicis obesse , & odium sine utilitate quae

C A p v T XXX. De Iuramento. O N exiguam partem vitae nostrae obtinet juramentum. Est

autem duplex: ad f se, & alios. Ad J

alios, quum gravis res agitur. Per hoc conspirationes, & conjurationes, & pleraque iniqua & aequa confirmari solent. Propterea videre oportet & in qua causa sit, & quod fuerit consilium tuum. Saepe enim y falleni

149쪽

I11 HIERONYMI CARDANI fallendi ratione fit: quod in alijs eo magis considerare debes: praecipue autem , an honestum , an tutum quod agis. Multis solemnibus celebrari solet : in templo, coram Sacramento: sed quod iit' epoto vicissim sanguine , quod & Catilina fecit, incorruptum mansit. Quod vero ad se est , in causa fit minus honesta, sed necessaria. Sic milites Romani saeramento obligabantur , quum militiae actiones omnes contra honestum niterentur: occidere homines, diri ere urbes, incendere vilistas. Sic Salomonem legimusjurasse, quod occisurus esset Adoniam fratrem suum uatu majorem, sine ulla causa, quum etiam Arcam Domini tulisset, omnibusque communis parentis laboribus ti periculis interfuisset , juramento obligatus , ut quasi sibiliseret, effecit. Ita ergo pro utilibus adversus honesta admittitur ; non tamen pro turpibus. ideo

Salomon non excusatur. Iurabimus ergo, non daturum mutuo,non ossicium praestiturum ante numeratam

150쪽

PRvDENTIA CIvILIS. I 23 pecuniam , non crediturum cuia quam i non beneficium collaturum

ei cui nihil debeas prius. Atque haec

tecum solus, ad roborandum animum. Vbi oportuerit, hoc ei expones; ne privatum ossicium neganti irascatur. Non tamen publice hoc jactabis, ne inhumanitatis primum te arguant; deinde ne impotentem te, nec tui dominum esse, existiment; praeterea levem, qui de eo quod contra bonos mores est, &damnosum, te jactes; demum quod par pari sis accepturus. CAPYT XXXI. Sileniij. M. CE D quum haec omnia militiplici

bus sint turbata volucru, plerunque silentium non solum sussicit, sed etiam praestantius est: praecipue in re controversa, vel ubi timemus ne talis fiat, aut quispiam aliquid petat. Tum vero non solum res & verba celare oportet, sed etiam animum. Vbi enim te. habere dixeris, si roget F 1 Ut