Hieronymi Cardani, Mediolanensis, Proxeneta, seu De prudentia ciuili liber; recens in lucem protractus: vel è tenebris erutus [elektronische middelen]

151쪽

ix HIERONYMI CARDAN rut jes ι aut scire fatearis, ut demas, requirat, magnam molestiam asseret. Primum infinita est ratio argumentorum: & impudentiae non deest audaeia. Si dicas, Sine hoc vivere non possitiit; dicit, Majora dabo. Si re-lpondeas , Non pecuniam, sed rem quaero ; obhcit, Et tu sine ea vivere potes vel tantillum: non vis amico nobili, egenti, tam cupide flagitanti, rogantique morem gereret' mutuo da, statim recepturus. Minus turpe est hujusmodi viris, aliena, &sine ratione, postulare ἱ quam honesto viro videatur negare quae non sine dedecore possitne concedi ; ubi dederis, nulla compensatio, longe . minus restitutio. Itaque hoc solum

silentium, infinitum pelagus disputationum, in quo semper aliquid importuno relinquitur, quod aequi speciem prae se ferat in ita exhaurit, ut nec vestigium ullum supersit, cui

uncum possit annectere, ut te perturbet. Similiter si cum aliquo, de quo male suspiceris, negotium sit, ne

quod multi faciunt in dixeris, Hoc

152쪽

. PRUDENTIA CIVILIS. I 2 sago, quamquam male alij de te dicant. Si enim innocentem credis,

quid stultius, aut acerbius dici potest y quum ille se sentiat falso f incusari, J & frustra suam laedi coram

existimationem, ab eo quem sperabat acrem defensorem habere. tepida enim amici negatio, criminis quasi confessio est. At si nocentem ipsum credis, palam ad flagitium admittendum hortaris, quum retines sciens flagitiosum. Neque enim turispe aut magnum id existimare vide-Ti S, cujuS, quum tam facile possis, nolis vitare suspicionem. Ganto ergo satius, silentio praetermittere, quod vitare non decrevisti ut melius etiam fuerit, dixisse, Hoc fidei tuae committo ; quam semper erga me integram sum expertus. Quodsi ei te committere nolis, cui bono, quaeso, ingrato facto addere verborum injuriam ; ut pernegasse non

sussiciatὶ In quo genere improbitatis etiam illud est, quum beneflch tui

causa aliquid a te petitur, non solum negare, ted etiam addere contumc-

153쪽

116 HIERONYMi CARDANiliam.Velut in his, qui ob turpis amoris suspicionε, vel eo praeteXtu, Criminantur qui ipsis bonas conditiones offerunt .Huic autem proxii num est, causam silentio praeterire , si rem non potes: nec umquam digniorem in medium attuleris, quam sit id quod petitur: hoc enim multi faciunt, nimia cupiditate concitati, exemplo, ut dicunt, . Esau. Fatigat enim id amicum;& te judicio carere,& probatione victum, ostendit. In universum, scire tacere, ut philosophus ille regi innuit, non minus est, quam scire loqui. Illud tecum saepius revolve: Si quae sciunt, dixero, frustra loquar: si quae nesciunt, facta mea detegam. Quum vero quod latet , ut infinitum existimetur, causas p aetermittere melius est, nisi habeasessi cacem, quam huic objicere potes. Sunt praeterea alia, & majora, vel si eum sapientiore viro sermo sit; non minora, aut plurima, quae nunc omitto. Sed & id observare decet, ne exemplo minorum citharistarum, quae discunt , tu quae non benet noris

154쪽

PRYDENTIA CIVILI s.' I 27 noris proferas; Verum ea tantum, in

quibus jam diu exercitatus: sed nec illa tota; ut aliquid, quod desiderent, relinquas. In universum illius memineris , solum silentium integra omnia tibi relinquere. Quamobrem qui accuratius sciscitantur, aut, deliberationem aut Voluntatem tuam,

aut judicium de aliqua. re, praesert ad eos non pertinente, pro pessimis hostibus habendi sunt: eo enim minus relinquunt tibi tuarum rerum arbitrium, quo plura intellexerint. Neque enim solius pecuniae aut

opum furtum est; nec minus e ertitur, nec serius homo inopia rerum

S substantiae, quam consilij. Pejora etiam sunt haec in potentioribus, vel quum negotium est: cum illis. Q d- si praeter id importunius petant, jam

res ad eversionem tuam pertinet,

nisi interrogatio facti sit. Sua enim quisque scire cupit, & juvat. Quum ergo impudentius aut tua facta quaerunt, aut judicium, vel etiam de ali nis, modo quicquam tuum sit, dise, soluto sermone ue abi, si licet 3 si non,

F dicas,

155쪽

ias HIERONYMI CARDANI dicas, non cogitasse de hoc 3 atque occasionem devita. Sed neque vitio . magno caret interrogatio exquisita& accurata de tuis rebus, vel de pretio rei tuae quum nullum pretium illa dignum obtulerit. CApvT XXXII. Tantum in Hliberando esse oporter . I N rebus autem peragendis lentus A sis in deliberando; promptus in eos quod deliberaveris , eXequendo. Pondus singulorum aestiines: quid quaeras λ quomodo λ quanti quaesisse constet, si non obtinueris ubi obtinueris, quale tibi emolumentum qualia damna, aut periclita Prompte

dicitur quis J exequi id, J quod

prius in portum reducitur, quam ab aemulis aut inimicis sciri possit. Nil celeriter confectum dici potest, quod qui impedire cupiebant, ante resciverunt, quam factum sit. Neque vero malum est in negotijs, singula quaeque vesperi in tabellam ex ordine digessisse, quae sequenti die facere

156쪽

PRvDENTIA CIvILIS. I 29 oporteat. In dubijs autem rebus callida negotiatione , & sermone ancipiti, utendum est. Descendamus in victorum amicitiam, non ruamu S. Si Cicero cogitasset, posse mutaIi fortunam, non tantum famae Philippicis illis sibi comparasset ; sed neque exitium domui suae universae. Adde, quanto periculo te illis adjicis. quali infamia hos deseris. Quamobrem utrique ut faveas privatis οὐ sichs, si potentes sint, consulo. Inclina ad causam necessariam & honest am, potius quam superiorem. Sed, si liberum esst, in omnibus eam adhibe moderationem . ne victoriae priamas partes tibi ascribas , nec acriter animos incendisse videaris, & ante victoriam ut vinci posse credideris. Quae noctu deliberasti, ne exequares .majora enim videntur, velut somnia:sed quae interdiu, post. etiam placent. Tutissima autem, quae& pacato animo probantur. Specialiter autem in unoquoque negotio cogita bis finem, consequentia, dissicultates. Oportet autem semper tria prae

157쪽

I3o HIERONYM1 CARDANI oculis habere: Quam recteὶ cui bonor Quid dicent homines Inderevolve negotium totum, saepius cogitans, Si successerit3Si no iuid ab - 1oluto id interim 3 offensionem perpetuo animis in herere; gratiani

brevi evanescere: tempus, rem, qualitatem , aetatem hominum, fortunam tua, aemulos, filios. Orbis enim

fid est, qui improles sunt, aut celibesJ multis causis omnia tutiora. CAPvT XXXIII.

Hominum mores scire convenit. .

T vero quantum & quomodo expediat, scire possis ; hominum mores ejus loci noscere oportet: ut generaliter antea docuimus.

Homerum igitur imitabimur et qui quum magnam orbis partem lustrasset, nec solum mores, sed instituta, leges, consuetudineI , vivendique ritum cognovisset, tum naturam, rombur. & quid possent, ex omnibus unum quippiam, quod etiam omnibus conveniret, conflavit; velut medici

158쪽

PRvDENTIA CIvILI s. I 3Imedici Theriacensolent, quς Omnibus morbis est accomodata. SicDeus mixtis es ementa singula imposuit, ut singulorum etiam vires referrent , atque in omnibus aliquamdiu vivere possent. nam homines in aquis,& extra aquas vivunt; nec protinuS, ut ignis, extinguuntur. Simili ratione quae singulis in regionibus proveniant, quaeque aliunde, dc unde, Veliantur, quanti, quomodo, quo anni tempore. Sed & naturam rerum . veluti Bononiae uvae servantur ad aequino istium usque vernale, &ultra; non ita Mediolani. Artificiorum utilitatem. id expediat, perfectum ,,ut domum, emisse ; an desolatum, & Iude, Velut agrum, ut apud Xenophontem. Quaedam plurimum mutantur, ut pueri, equi, chelys nova, & quaedam in melius. Ut vero singulorum mores dignoscas, tum e x vestitu & gestu,sub qu oetiam gressus comprehenditur ; sed

maxime ex sermone. Ob hoc soler tes viri saepius mutant sermonem.

Ignavisini sunt,quid ; epulis liben-

159쪽

I31 HIERONYMI CARDANI.ter serunt colloquium: post, qui devenereis, de ornatu, & de rixis: avari de lucro ; improbi de insidijs : pro- bi de honore : dissimulatores de Divis r at optimi, qui de virtute. Si liter & temporis & regionis & consuetudinis & Principum naturam noscere oportet : Tyranni ferro, Respublicae , & qui arma tractare

non solent, judici js f utuntur: J qui

dam Principes veneno 3 alij prorsus, 'licet mali, venenum oderunt 3 ut Henricus Anglorum Rex ; Paulus Quartus Pontifex, Pius Quartus, &Quintus, a vi abstinuerunt : Quaristus oderat judicia injusta ; in- tu S etiam graviter ulciscitur. Sub hoc tamen magis audent, ob mO C A p v T XXXIV.

. . .

Potentium de rebus opinionam, scitu esse necess-iam. U T quae qui possum , de rebus sta- tuant, dico Principes, Satrapae, ; Magi-

160쪽

Magistratus , optimates , militum duces, sapientes, finquire. J in horum enim manibus pleraque sunt. Neque enim existimabis i quod jure existimandum esset credere, magnum esse aliquid injustitiam , legum contemtum, hominis necem.

Sed hujusmodi utinam apud eos aliquanto essent majora muscarum interitui timent tamen tum famam , exemplum , atque odium propinquorum. Famam quidem , ne dum emanat in populos, audaciam seditiosis praebeat. Exemplum quoquedum Verentur, cavent ne etiamsi possint inimicos veneno occidant. Sciunt enim, sic a pluribus timendum esse, quam qui timeant. Verum tute cum dices, Decipiuntur ; ne illorum errore captus pericliteris. Itaque & religione & legibus abutuntur 3 nec solum culpa sua, sed importunorum aulicorum di quibus obsequi, perniciosissimum; non obsequi, periculosissimum est. Explorato etiam, qui Vere sit tyrannus : raro

enim ejus est tyrannis, qui prodit