Hieronymi Cardani, Mediolanensis, Proxeneta, seu De prudentia ciuili liber; recens in lucem protractus: vel è tenebris erutus [elektronische middelen]

201쪽

r HIERONYMI CARDANr Redditus autem ex vigesima ad vigesimam quinta retra nere oportet, ob grandinem, pruinas, fures, bella, pestem, impensas, casus,attritus. Pactionum aute modi exemplo declarantur. Quida vendit praedium aesti-

.macionis aureorum MDc, pro MMM :& ut persuaderet, conducit per no- em annos precio CLXXX: numerat

emtor Mcc: residui solvit vigesimam in singulos annos xc : qui detractia cxx XX, relinquuntur Xc: quos numerare teneturemtori: sed ille computat in debito MDccc residui: Quaeritur quanti plus vendiderit. In his omnibus, quae inter duos tractantur, duo observabis: primum, quod lucrum unius, est alietiusjacturae semper aequale: secundum, quod aebemus ad unum reducere,quod manet.

Vt hic, si venditor praedium retinuisi set novem annis, haberet Moc, Scpro redditibus D Lxxvi, & pro anato-cisinis vigesimae reddituu cxII I ferme : qui collecti, sunt aurei MMccxc. Facta permutatione , in fine primi anni emptor debebit aureos MDccx:

202쪽

persolvendi in fine noni sanniJ aurei

DcccVIII. Recepit ab initio Mccanatocismi vigesimae DXL r & horum rursus cuIII. Collige omnes, habebit venditor MMDcLvi : habuisset autem tantum M M ccxc. habet igitur

c ccLxvr plus. sed quia hoc in no- em annis , in quibus ex replicatis

anatocismis c. nunt crim : dices igitur: Si cL i III redeunt ad c aureos;

ad quantum redibunt ccclxv I ὶ Mhabebis ccu, cum tertia. Et tanti est jactura emtoris ; & tanti plus venditor distraxit. Et est mirabile, quod M cccc aurei, quibus ab initio pluris venditum est: praedium, redierint ob discrimen centesimae in si figulos annos, quae est xxx aurei, dc in novem annis cc LxX ad ccv cum tertia: &colligentur aurei M cxci III cubesse. In emendo etiam res magni momenti , oportet alios submittere :

203쪽

I76 HIERONYMI CARDANIte prius differentia S materiae, compositionis, locorum unde ad veni ut, formam, magnitudinem: omniaque

non solum diligenter scribere, sed in chirographis pactionum addere ;ne vel decipiaris, vel litem ex re tua facere cogaris: ideoque ut alias di- ai)temporis jacturam pati necesse est ei, qui talia curat. C Λ v v et XXXIX. Oeconomica distributio, o pracepta.

Vero retineas pueros vel ado-

lescentes, hos tibi commodos efficere oportet. Id est, ut vel ad sapietiam inflammentur quod optimum est, i aut ad musicam; aut conjun- fhi causa a ut ludi, aut venationiS, aut pecuniae, aut puellae talibus

enim dominaris: Viros Γ detinebis Jstipendijs. Omnes spes alit. Puero S

nam viri non nisi petita venia, reliquique , discedere solent, quoniam praeter verbera, vel si gravius vexentur, aut seducti cui etiam mulieres aufugiunt, continebis, discessum

204쪽

tea cogitabundi ; & sua condunt verba aliqua cum magis familiaribus effutire consueverunt. Vbi de hoc suspicaris, interpone proxene tam ex his quibus magis sidit, nam fugam numquam utilem esse duxeris o qui odiise te simulando, eum hortetur ad fugam, ac se comitem addat. Deprehensum clamosa poena, sed non gravi, castiga. Aut enim in posterum non discedet, aut citra infamiam tuam. Sed si veniam antea petit, missionem facito. Si retinere cupis , dilationem injunge . atquς interim per proxenetam quaereS, quae cauta illum a prima opinione abduxit. Eam muta , & vestibus,

alijsque J voluptatibus promissis,

placatum retine. Si nulla re placa tur , inconstantia animi in causa est ; quam verberibus cohibebis. Quibusdam enim illorum, cerebrum repletur humore 3 nec aliud norunt,

nisi dominos & suos benefael ore Sodisse. At si conscius sit turpis rei tuae 3 ut si pro te lenoniam exercue

205쪽

i 8 AiERONYMI CARDANIrit; non parum est, ut per ignaviam, levi facto tuo, tuam laedat existimationem: praesertim si jam pollicitus est, apud te se mansurum; si multa accepit ; nec injuria illum affecisti. Ergo hunc minis gravissimis, sine ullo blandimento, coerce: statuens illi praefihi tum , sed. non longum, tempus discedendi. Sunt artes quibusdam: alij simulant iter. Sed insaniae est argumentum, levem rem magnis detrimentis mutare velle,

aut corrigere. Iucundi pueris sunt collusores, & qui gulae eorum inserta viunt, & qui lilandiuntur; quique eum illis multos miscent sermoneS. Scorta ut instituas, non laborabo. ad quid enim, asinum eligere pro cum fore 3 Malorum sunt morum: cur ergo prςficere rebus debes aut quicquam illis fidere tum maxime , quod si errentὶ tuto castigare non possis 3 Famulorum vafrum nuper fallendi inventum est , edaces se fingunt, & bibaces: panes duos petunt pro jentaculo, & vini mediam memuram , utpote libram; carnes Vel

206쪽

PRvDENTIA CIVILIS. I 79 vel caseum, tantundem pro ante- cena; pro prandio autem & cena, quin que aut sex panes; vini binas mensuras ; carne & caseum affatim : inde duos post dies, aut tres, non solum non devorant, sed parce edunt; ut quicquid superest, vendant, aut ad

meretrices, vel suos, transferat. Nec

tantum furantur eo dolo; sed putant id se jure facere posse, quod concessis utantur ; & si neges daturum ea, avaritiae infamiam per compita& ritibi inurunt, tamquam nolis

alere famulos. qui etsi quod porxigitur, absumerent, non euent ferendi ;quanto minus tam dolosum hominum genus, ut diripiat et Secunda ergo cena appones speculatores , tamquam aliud agentes. quos si helluones deprehenderint, vel si omnino petant, amanda: nam praeter id,

quod helluant, iners est hoc hominum genus ; vel fures sunt. Finge venisse quem expectabas ; invitum emittere ; ob id non statim. Vel simplicius, ubi contenti non sunt recta

institutione, amanda pauculos post

dies i

207쪽

ago HIERONYMI CARDANI dies, ne praesentiscant. Est autem re- ha i nstitutio tricliniorum ser vilium diurna , librae duae panis , Vappaequatuor et pro obsonio quadrantes

In institutione autem omnium , tum Iero praecipue puerorum, insistere oportet, quod cura domesticorum eadem paene sit Vestium cu-xae : has enim liopis mundare, deis tergere, siccare perpetuo decet: domesticos exercere, monere, lystruere, castigare. Maxime vero puerOxum institutio necessaria est, quod magis ea indigeant, &melius instituantui; eosque formare licet mino- Te cum dissicultate : tum maxime

etiam ob id, quod pueri sunt ut vascula inania; quae nisi bonis succis impleantur, hauriunt pravos. Sunt etiam in omnibus t praeterquam gravibus 9 ministerijs, viris melioreS; quia magis assidui, promti diligendites , Obedientes, mundi, minoris sumtus; & vesberari possunt. Diximus aute de hoc alibi: in Exhortatoria ad bonos artes.ὶ Igitur laboriis

208쪽

bus sensim, & ad patientiam statim,

ac continentiam, sunt assuefaciendi pueri. Misericors sis, ac miti S, man-iuetusque in omnes, tum praecipue

in Hos ; hilaris; blandus quoque

in η-bis. Praeterea summum erro-xem esse ducas, velle plures duobus, tum pueris, tum adolescentibus in domo habere , absque oeconomo prudenti, & fido atque acri viro; quoniam petulantes evadunt; & , si cos Verberaveris, odio te habebunt. quare, si ab oeconomo castigentur; illum, ut ministrum; te, ut qui non Verberaveris , non odio habebunt; utrumque autem timebunt. Oportet

enim haec munia, ubi eis opus sit, dividere : quemadmodum & natura& ars facere solet: ut sit quod, &Quo agat. Ergo quum plures fuerint, sine poena contineri nequeunt, quod singuli aliorum vitia contrahant; ut non solum intractabiles fiant, sed confusio sub oriatur. Oportet ergo hujusmodi .hominem adesse, & plu-Timos etiam alios viros. Imperfectum enim a persecto superari opo

terr

209쪽

ΡRvDENTIA CIVILIS. busdam incredibile, alijs arduum nimis videbitur: sed bene rem considerantibus , neutri recte censent. Nam ossicia illorum, ac beneficias quae tibi in tenera aetate tua tribuerunt in recordans, animumque erga te benevolum ; eorum brevem vitam, quae eis superest ue mortalium instabilem & mollem structuram, emolumentum iracundiae atque dis.

si dij, quod nullum est prorsus;

miseraberis illorum potius statim; erratique libenter veniam dabis ue Meorum iracundiae celens, ut cum tuis in pace degas, omnia facile fereS.In caeteris autem ita age, ut unusquisque familiarium omnibus alijs apud te praeferri se putet. Id consequeris, si singulis seorsum ministeria distinguas ; secretumque aliquod

communicaveris : utpote ,

praeferenda sint, de pecunia , uxoris pudicitia, & inimicis. Pueros autem si omnino mens sit optime instituto S. habere , & firmos, ac virtute praeditos ; oportet illos severo & saevo magistro tradere instruendos: qui Vela

210쪽

tet,& ut illi subjiciatur. Si enim persectum non dominetur, actio non sit 3 ut etiam in naturalibus. Domesticorum reliquorum rati', cura, institutio, observatio, sit pro uniuscujusque generaliter natura. Sunt plura eorum genera : majores, aequales, minoreS ei conjuncti, oeconomi, & humiles familiares. Majores dico ue parentes , patruos, fratresque natu majores, aut dignitate 3 aut

qui usui praestantiori sunt, vel ob lucrum, vel ob diligentiam, aut labo- Lem. AEquales sunt; fratres & sorores, patruelesque, & hujusmodi; ut etiam collactanei: velut & seises, qui nobis utiles fuerunt, ut nutrices, quamquam conditione humiliores, pro majoribus colendi sunt. Lauda lux praeclarum Attici factum : qui

tanta fuit morum suavitate atque prudentia 3. ut quum matxem nonagenariam, cum qua ipse sexaginta

septem annis ixerat, extulisset; neque cum illa,neque cum sorore quae Attico aequalis ferme aetate erat

umquam in gratiam redierit. I d quibusdata