Hieronymi Cardani, Mediolanensis, Proxeneta, seu De prudentia ciuili liber; recens in lucem protractus: vel è tenebris erutus [elektronische middelen]

221쪽

fuerint illi inimici, aut aemuli; quae

conditio : crimina quoque, etiam conjunctorum, aut majorum. Vix

quilquam in tanta segete immunis esse potest : quanto minus improbus, & in quo suspiciones etia leves pro criminibus habentur Quibus

Paratis, molibus omnibus eum aggredere ; ut exemplo sit alijs , perfidiam ersa te nulli utilem aut tutam esse posse. Ita illius contumaciam &improbitatem , eo etiam everso, comprimes & franges. At si pueri sint qui peccent, animo que malo, graviter & raro;inertes, saepe & acriis ter verberandi. Non castigare illos, est sibi dominos comparare 3 saepe gra iterque, crudelis est viri, & improbi. Viros stultum est contume- Ihs,stuliissimum verberibus afficere. servos esse oporteret. ergo admoners non parent, ut dixi, amanda. Quae ratio in mulieribus etiam servanda est. Oportet autem injustitiae quandam speciem praeferre ; ut in magnis

nonnumquam conniveas, & exigua

222쪽

rs HIERONYMI CARDANIxibus , εc veteribus domesticis. Nam si magna delicta solum punias, magnam mediocrium & parvorum segetem congregabunt : si solum parva, res injusta, &mali exempli;& si magna & parva, crudelis videberis. Ne quid ergo securum habeant , magna pleraque castigare oportet, exigua nonnulla. Ita quum parva plurima sint ; magna valde pauca 3 si in magnis aliquib us conni- eas, magis parva quam magna punire videberis: atque ob id injustum te existimabunt. Similiter & in Principatu . Sed animum & causam in utrisque spectare oportet. Consilia famulorum 8c ancillarum ne recipito, nec quod commemorant facito. Fies enim illis subditus, & non exiguo te exponeS periculo, ne sic te decipiant. lube tamen ut de singulis te admoneant: ut non tum, sed pro occasione consulas rebus tuis. Omnes autem, quum plures fuerint, sub oeconomo in operibus retine. D esides non labora ut

emendes. Hoc enim solum vitium in iis

223쪽

crescit; quod in desectu & privatione consistat. Quod maximum est in similibus, est ut dicas: Ego unum

tantum famulum alere possum; sic duobus opus esset. Si minus sit Obsequens, postquam semel monueris, etiam id adjicere potes: Videris mihi causam discedendi quaerere. Acem bitate Verborum ne utaris, nisi quum pecca Verint: tunc enim viros Vultum in abundo terrere ; pueros placide flagris cedere ; duriores fame, laboribus, vinculis, frigore i sed absque periculo j domare oportet. In recipiendis autem novis L famulis, J cavendum est maxime his qui optimos domesticos habent. Trifariam enim periculum incurritur: ne viiijssilis 3c exemplo illos corrumpant I & ne dum aequare aut superare eos gratia conantur, tum ob naturalem instinctum, tum ob improbitatem, summa ope nitantur, ut quos Virtute propria traecedere desperant, eos jam deteriores factos superent; aut ne eos calumnijs detrudant, vel te I x per

224쪽

is 6 HIERONYMI CARDANI persuaso , vel illis injuria irritatis. Atque hoc periculum longe minus est , quum tui non optimi fuerint. In castigandis autem adolescentium erroribus non ad parentes aut fratres confugiendum: autoritatem

enim fluam lminuis,&odiosum te ipsis reddis, quod in his qui simul

vivere debent, valde absurdum est ;maxime ob insidias. Ergo quasi ira

victo excandescere licet coram domesticis. Brevis autem sit orMio, quae plus contineat minarum , aut autoritatem retineat. Seorsum aurem monere oportet, non quod erraverit, sed quid agendum ; ratione non addita, ne vilescat imperium: illum vero factis castigare; minuenis do libertatem, inhibendo etiam quae jucunda sunt; vultum tristem praeferendo. Licet & paucis admonere de fine: velut, An eligat servum esse

an imperarer inopem, an divitem contemptum, an honoratum λ atque hanc esse viam: Patri haec aut conjunctis significaturum ; dimissurumque, dcc. atque id si praestet. Tum

Vero

225쪽

PRvDENTIA CIVILIS. I97 Vero ut vitia prorsus e domo elimineS, exemplum regis Iehu imitare

a Regum:ὶ qui quum vellet idololatriam ex Iudaeorum gente penitu Sextirpare, quae saepius extincta repullulaverat, finxit se idolorum cultui addictum. tum emersere qui latebant. quos ut cognovit, extinxit;

libera' itque populum. Aliud: Quum ad laborem aut periculum hortamur, strenui est, & sapientis, etiam' ducis, vel patrisfamilias , inchoarerem. Vt qui primam sportam in effodiendo Isthmo detulit. Q, vero

non sponte sequuntur, eos ut omni .no inutiles ulcisci oportet. Magnum enim hoc est incitamentum. l ta & in domo praestantiores habeat, qui ejus domi inith spraesint. Quum vero di. miserit aliquem oeconomus, ctIret ut cuncta prius referat ; nec numeret mercedis residuum, nisi ipso momento quo discessurus est ; ut tutussis, ne aliquid subducat. Nec spem rursus recipiendi exime prorsuS. Pueros ne magna conditione accipias. ubi enim creverint, majora

226쪽

is 3 HIERONYMI CARDANI cogitabunt ι negotiumque aperte vel occulte tibi facessent, & suam conditionem virili majorem quum inutilis sit in mirabuntur 3 acsi quis turdum emeret mille coronatis , seu dolum suspicentur , omnia audebunt, injurijsque ac dolis te petent et ut, etjamsi dissimulent, cogaris eorum arbitrio vivere. Non ergo ultra victum dabis multo plus aureo in singulos menses: nec deerunt commoda sic: & manebis J absque su- 'spicione atque jactura. Licet & addere pollicitis: & erunt illis gratiora, & minoris sumtus. Vt vero suspectum explores, praeter alia, magnete cervicali suppone: juvat autem, si viderit ducentem remuquo velis: id si per alium noverit,auferet. Neq; enim verisimile est, tantum posse ut essiciat imagines s magnes; J & si viderit, ut loquatur: & sietjam narraret,ut &c. ea quae quaeris. 'Memento, quum plura supra docuerim cap. 37 & 38 ad tutelam nil melius esse , quam cognitionem. Ideo & primo modo & tertio uteris:

227쪽

PκogNTIA CIVILIS. sed ita, ut extra domum , quicquid perire nolis, traducas . Cognitum omnino eqcς : nam etsi tutissime cuncta clauseris, septem semper supersunt: Vis , &securis, Venenum, diurna furta dolus, stupra , Corruptio familiae, accusatio in judicio , quum nullum innocentiae praemium. propositum sit. Non inutilis tamen' est tutela etiam sola his qui multas

opes habent, velut trapezitis: &ob proprios malos ; quos non tam facile ejieere licet; uxorem praecipue sinde parentem, filium etiam, fratrem, conjunctum quoque, &cum quo diu convixeris: deinde etiam Seneraliter propter omnes 3 donec an conjecturam unius e septem modis reliquis perveneris.

i is pietat . P O s et haec de societate, tamquam

omnia complectente, dicamus. Verum neque quomodo paretur, aut servetur, aut ea utamur, locus est dia

228쪽

roo HIERONYMI CARDANIcendi, sed ubi de amicis sermonem habebimus: hic autem solum quales socios J eligere oporteat, docebimus. Oportet ergo similes eligere,

quantum fieri potest : non solum quod, ut dici solet, dissimilium non. diuturna societas: vel quod vel illos, vel te ipsum aberrare in judicio , si dissimiles sitis, necessarium sit: Sed hoc semper fieri non potest. Nam

senex si senibus tantum utatur, quantum consilio pollebit, tantum

opere & aetionibus,& in aggrediendo deficiet. Verum in hujusmodi casibus , Per media jungere debemus dissita valde: Equidem si senex opulentus & eruditus, juvenibus stoli dis ac pauperibus utatur; si clientibus, irridebitur ab illis ι si famil1aribus, in perpetua erit molestia. Neque enim parebunt, illi; atque multis eum etiam assicient incommodis.

Porro in similitudine primas partes aetas sibi vindicat: post mores: inde studia : demum opes. Senes bene pueris ob id sociantur : imbelles enim propter aetatem utrique: sed

ambo

229쪽

PRYDENTIA CIVILIS. ΣΟΙ ambo contemnentur. Meliores sunt,

minus senes s ubi autoritate domini ab alijs venerentur. Vt vero dissimilium, periculosa est & gravis societas; tum maxime, si repentina sit, nec bene cognita. Divitum enim Madolescentum & insolentium quos

nec metus nec pudor aliquis coercet molestissima & intoleranda. . Caeteris autem saepe explorator pro socio colitur : quod quam malum sit, praesertim afflictis, vel laborantibus inimicitia, vel ijs qui extra patriam sunt, non est ut dicam: ad perniciem enim res tendit. Porro ut

cum chs gratiam ineaurus, non solum beneficij collatio, sed etiam acceptio confert.Natura enim comparatum est, ut quemadmodum& extingimus compensationem, & cui debemus, plura debere volumus, ita' etiam, a quo deberi volumus, etiam plura deberi cupiamus : sic tamen, ut beneficium sit spontaneum, non coactam 3 nec injuria, nec ingrato animo sociatum. Tunc enim molestum est,si quicquam patieris. Caete- 1 rum

230쪽

etox Hi ERONYMI CARDANIrum quomodo id fiat, quidve in his agendum, suo loco, ubi de amicis agetur, tractabimus. Quum vero in longa conversatione saepius occur-xant viri incogniti, coram quibus quicquam serij sermonis serere stultum fuerit, rogare qui sint, non tam inurbanum, quam videatur intempestivum. Si vero ille te agnoscat, sciatque tibi esse ignotum, serat tamen cum hoc serios sermones, malus est irrisor. Sed cave ne credas illum perperam scire, se tibi ignotum. In universum id ages, si interpellet, ut te subducas, testatus statim rediturum : atqM tum per unum e tuis curabis, ut scias quis sit. Malum enim non solum est, sed etiam turpe existimatur, apud hos qui omni-dps notos esse se putant, atque stales J creduntur, te solum eos non noscere: aut enim ambitionem maximam , aut stuporem quemdam, aut summam negligentiam ostendit: quorum primum, ut odiosum te

reddit, & nisi aliqua in parte excellas Petiam stultitiae opinionem aD