Hieronymi Cardani, Mediolanensis, Proxeneta, seu De prudentia ciuili liber; recens in lucem protractus: vel è tenebris erutus [elektronische middelen]

211쪽

ΡRvDENTIA CIvILIS. I 83busdam incredibile, alijs arduum nimis videbitur: sed bene rem considerantibus , neutri re iste censent. Nam ossicia illorum, ac beneficias quae tibi in tenera aetate tua tribue.. runt in recordans, animumque erga te benevolum ; eorum brevem iram, quae eis superest ι mortalium instabilem & mollem structuram emolumentum iracundiae atque di

sidi , quod nullum est prorsus;

mileraberis illorum potius statim erratique libenter veniam dabis ue Meorum iracundiae cedens , ut cum tuis in pace degas, omnis facile se.. LeS.In caeteris auten, ita age,ut unuDquisque familiarium omiubiis Mijs apud te praeserri se putet ad queris, si singulis seorsum ministeria distinguas ; secretumque aliquod

communicaveris : utpote ,

praeserenda sint, de pecunia, u ris pudicitia, de inimicis. Pueros autem si omnino mens sit optime institutos haberet & firmos, ac virtute praeditos; oportet illos se vero & saevo magistro tradere instruendos: qui Ver' batibus, r

212쪽

18 Hi ERONYM1 CARDANI 'beribus, fame, laboribus, contine nistia summa, asperisque imperijs illos

instruat extra domum tuam.Impensa non levis: sed nihil melius est in hoc negotio. sic enim optimos &firmos habebis. Nec sumtus peribit: nam paucioribus ales, & viliori indues: & tamen , ob nitorem , Orna ti videbuntur.Rogare oportetm O res , parentes , dominos : aequales persuadere: & minores, qui non mali sunt,sed errore ducti, aut perturbatione, peccant: at minores no aequales, qui improbitate peccant, si persuadere coneris, pejores essicies; δc vilipendent te. Ob id nil melius di- Iemmate: Si vis ut vir vivere, ut cum Viro tecum agam: vel isi puer, ut homo, ut cum homine agam: Si ut bestia,ut cum bestia. Αt dices, Peritaesitabuntur. Sed hic etiam periclitabuntur, & te cotemnent. Magna se- curitas ad prohibendum omnia mala domesticorum est, ut dum sunt in domo, non possint claudere ostia. Ideo habeant solum seras, quae exte-τius claudantur. Et hic est usus Cardinalium

213쪽

dinalium,& plurium cauponum: sed hi quandoque Vertunt rem in per-hiciem hospitum s atque etiam auxilium hoc est durius, propter noctem, α morbum, qui sirpervenire posset. Maximum autem in institutione

praeceptum, sed quod vix exequi. possis in alijs quam pueris, ad cohi-hendam eorum insolentiam, moreiaque malos & effienes retundendoS, est cotinentia in vidi u maxima; praecipue vini, & eduliorum pinguium,&fructuum. QAod facile est videre in nobilium pueris, adeo bene institutis, ob solam vi stus parcitate: neque enim ob verbera se continent.

Potus enim & cibi copia, praeter id quod illos incontinentes & cupiditatibus indulgentes facit, essicit, ut fiant velut equi, qui arrepto freno, quum adolescunt, rapiunt sessorem. Vnde evenit ut tales in juventa , quum primum metu soluti sunt, α florere deberent, rapti immodicis desiderijs, exitium sibi parent. Neque enim umquam juvenem con

214쪽

1g6 HiERONYMI CARDANItinentem in victu, perire, hisi easu quopiam, vidi. Quinimo tales, si ab initio in caeteris bene instituti sint, ad longam senectutem cum gloria pervenire solent.Maximam ergo cu- Iam in hoc adhibere convenit: ut, si dicto non sint audientes,quamquam etiam alioqui magna virtute praediti sint, non concipias de illis spem. P orro ut flagitia, & maxime furta, explores ι vide & supra cap. 37 7 primum tentabis juramento terribili. exhibito, ut intra annum qui pejeraverit, pereat. Tum super pectus si- .sno posito, dum statim allevaS, coris dis palpitationem cognosces in conias io. Ergo si proponas poenitentiae diei spatium, facila fiet, ut clam ob metum reponant. Alias in libris De sapientia modum prodidi, quo autores semetipsos detegunt. Sed nulla tutior via, quam ut dissimulata re, paulo post omnia quasi acervatim iucubiculo colloces; sic ut tumultua-xie posita videantur, tum etiam, quasi oblitus, marispium scuriosius tamen reconditum, occultatumque relin-

215쪽

relinques. Inde singulos, di versis ex causiS, atque unum post alium sic

mittes in cubiculum, ut semper explores, an qui ivit sustulerit aliquid,

aut loco moverit. Plurimum tamen

negotiosis ut mihil semper profuere claves ad vitanda detrimenta magna 3 tum maxime duorum generum: hq scilicet quae eximine queunt& mutari &c. de quibus supra diximus. Quum vero frustra quaelimus furem, tantis agendum est tam qu gravibus animadversionibus, ut su- res poeniteat facti ; nec eo incitentur, sed poena potius deterreantur. Quum domestici Iateruam heri suis stulissent, pejerassentque magno pe riculo; omnes qui in suspicionem cadere potuerunt, stipendio, vestitu , verberibusque sic multavi, ut receperim i detecto etiam furti autore. In dolis autem lut alias dixi repetita distributione aut narratione deteguntur. QSum vero furtum vile est, nec detegitur, dissimulare oportet. nam & facilius dissimulando invenies autorem; & detegendo audaciam

216쪽

isg H ERONYMI CARDANIciam alijs. adderes ad furandum, etiamsi fures natura non sint. SecuS,s detexeris, tam acriter instandum, ut dixi, ut potius acerbitate metus& poenae deterreantur, quam quod . Iateat, incitetur. Propterea quod .

optimum est in hujusmodi casibus, sed incomparabilis industriae, est ut

quaeras, & experiaris, & non detegas. I ndicium autem conscientiae est sarsitantiae in repentina interrogatione. Vt vero illos explores, maxime pueros, mulieres, adolescentes, i sortem mitte su o tempore, ne

hujus f furti ' causa factum videa

tur, ut incidant tristia laeta. Nam contumaces & duros vibebis irridentes ; melancholicos irasci, timere,gaudere tamquam M: re praesente; prudentes, tacere 3 simpliceS multa. interrogare ; yoluptatibus deditos, parum curare'; fures & dolosos, sua spensos paulisper se continere, inde ridere. Aliter hoc experimentum sacere nec admittere non decet: nam improbi fiunt audaciores , aut cautiores ue timidi ferme fiunt insani, ob

metus

217쪽

PRvDENTIA CIvrLIS. I39 metus inanes, &' nimias spes. Pecunias ne tracta occupatus 3 neque quum tempus urget ad aliud negotium: sed exime eodem sub numero, ut deprehendes furtum. Variando enim bifariam contingit decipi; Mut credas frustrate deceptum; &ut decipiaris, nec deprehendas. Sed si- vicinus fur sit, & demesticos tuos sollicitet, mala merx est. Corrumpet enim perpetuo domesticos tuos.

Neque enim quispiam sponte a flagitio lucroso discedit. Ob id jure

agere expedit; aut tuos domesticos cum illius domesticis, & cum ipsis, committere: adeo ut semper. Odijs

execrabilibus disiuncti sint. Si pauperes ad tuos veniunt non certa necessata te, furtum, & domesticos tuos fures esse , declarant. Nam quum Vel precario, Vel dandi, vel accipiendi causa necessario veniant; pauperes autem nec precario, nec dandi causa veniant; reliquum est, ut accipiendi. Α quibus autem sine consensu tuo accepturi, oportet enim esse qui dentὶ eos necessarium est fures este t

218쪽

iso ArzRONYMI CARDANI maxime tum opus est diligentia , quum lex est, & domesticus fur, cujus fidei credita res est, stulta sane Astultior ratio &c. capitali poenae obnoxius non sit. Indignantes ob iram tuam , maxime pacabis simulata amissione rei, tamquam furto subrepta, inde inventa; & multa circa hoc loquere: nam gaudent simul exemptam suspicionem; α merito quasi

irato, veniam ultro dant. Memineris autem, quum solus es, seu nummatus sis, seu alienigenarum familiam habens, semper una clave aperista, alias concludere 3 imitatus carceris custodes. Ita etiam solus thesau-Ios tuos tractabis,& occulte, nedum

nemine praesente : Vt bonum sit habere geminata ostia , ne exaudiri

strepitus L nummorum &c. J possit. Nec confidas, quod pauca habeas. Nam multi existimabunt multa esse:& quibusdam pauca satis esse videntur. Vnde plures videas spoliari mulierculas, & paene mendicos jacere jugulatos in via, quam divites. Vt vero incommodos domesticos

219쪽

PRvDgNTIA CIVILIS. Ict Icorrigas, aut ableges, hujusmodi ratione uterIs: Primum, cavendo ne quemquam alas inutilem r Dico contumaces, infidos, inertes, nuPaces, seditiosos, stultos, vel qui te oderint, aut bonis tuis invideant. MatIna, quandocunque talem esse deprehenderis , sumta occasione, per oeconomum, paucis donatum

anda : nisi graviter deliquerit.

Tunc enim acerbe per illum increpitum, manis etiam additis, prostrudes e domo. Secus, plenum spe dianitie. Maxime juvat, si pro mulione cocum; pro cubiculario musicum quaerere te fingas: nam non frusti hom1nes nihil moratus, e domo ablegabas, antequam te gravius offendant 3 Sc consuetudine absentiam molestiorem ducas, aut intima cognoscant: ob quae, qui solertes sunt, Improbitatem diutius tegunt. Quod

si quis talium, studio sso, aut inoiantia tua D socordia ve, J arcanoru tuorum factus sit particeps ; cetenim

Scire volunt secreta domu , atque

tunc

220쪽

Hia RONYMi CARDANI tunc illum extra regionem, aut saltem extra urbem ablegabis amice quantum potes, di monitum ut si fleat. Neque laudabis eum pluri- .mum, ne testimonio tuo facias ut quis de te merito queratur: nec maledices prorsus; ne poenam reddat talionis, & uberem. Quodsi nulla laesus injuria, arcana tua non desinat effutire, per potentem virum il lum quibus potes modis exagitas tum magis, si in urbe sit, contume-

lijs, minis, injurijs, litibus fictis, in-sdijs, ac terroribus, inimicos illi conciliabis , ut sui tantum meminerit. Quodsi nec sic quieverit, sumito personas, quae illum aliam in regionem, numerata pecunia, Mmajore spe evehant. Et, si nec id ef. ficere queas, submitte exploratores, qui odorentur cujas sit, quibus parentibus ortus ; quae in vita egerit , quae illi acciderint, quibus sit notatus suspicionibus. Vix enim fieri potest, ut in tam improbo viro multa non occurrant, per quae illum possis, eVertere. Nam quaeres etiam qui fuerint