Hieronymi Cardani, Mediolanensis, Proxeneta, seu De prudentia ciuili liber; recens in lucem protractus: vel è tenebris erutus [elektronische middelen]

261쪽

PRvDENTIA CIVILIS.

perpessantibus enim his inimiciti's, aniamus suus mihi magis patuit, quam δε- mus. Aliquando abstrusum expiscamur sensum. Habes & alteram Antonij, adhuc integris rebus , alteram

Caesaris D lib. io. J In quibus mirum

iri modum licet se exercere, affectus dignoscendo. Ambitiosior Antonq; sed cum timore in primis verbis, parum tamen amicum se illi declarantis, quoniam sensus habet militares: Caesar non nisi famam vexetur: parum curat illius alioquin discessum.

Alia ibi est Coeth: is significat se amiacum. Ita quum tre L prope se cons quantur, t una solum Ciceronis ad Atticum interposita, prima declarat hostilem animum secunda neque amicum, neque inimicum, sed suam solum existimationem tuentem ; tertia amicissimum. Ita post habes unam Ciceronis ad Dolabel

lam, lib. 14. J in qua summam Ci

ceronis' ambitu pent , & animum non syncerum, sed tempori opportunitatique rerum inservientem ,

non fatis ad propbsitum, nec prudenti

262쪽

134 HIERONYMI CARDANI denti consilio: Aliam Hirtij, parum Bruti&Cassij rebus faventem, timo remque callide ostentantis flib. I s. JVt vero exemplum habeas summae benevolentiae, tum essicacis epistolae pro alio scriptae, eam lege, quae ad Plancum a Cicerone pro Attico scripta est Quaedam etiani animum circa cautionem ffluctuantem dc incertum J declarant: velut illa Ciceronis : Longumque isiud tempus quum

non ero, magis me movet, quam hoc ex

guum: quod mihi tamen nimium lon gum videtur. id est, magis moveor

quod post mortem illius gloriae sa

tisfacere non potero, quam hoc dum dum vivo, quod mihi adeo acerbum est, ut mea causa nullum est. vellem. Ita vivere vellem, ac nollem: propter illam, vellem ; propter me, ob dolorem, nollem. Sed quia matris amo illam, quam me, mallem vi- . 'vere in perpetuo dolore, quo mortem Optarem, quam non esse. Estquerarum id exemplum , & accurate.1criptum. Aliud in epistola familiari prima, in initio ; sed rhetoricum est: Vitam

263쪽

vitam mihi acerbam esse putem. Est lenim dicendi modus, non intentio- lnis animi expressio: Sed illud: M igno animi dolore riserurior. Itaque personas & mores haec referendaltilat. Multa in hoc exempla notissimorum virorum, & quorum succe sus non ignoraveris, legere Mortet: Ut non solum scientiam rei habeas; sed eam teneas intelligentiam subti- llem, quam alij ex usu longo & expetientia didicerunt. In negotiationibus autem ipsis, pessimum signum est, tergiversatio, aut procraui na- ltio: & quum quis quod negare non ' potest, promittit, sed non definit iltempus, aut longum omnino postu- ι

cat te. Neque pessimum est unum i alieni animi, quod solum pessimu inest, sed quum minus piaestare non potest in eo statu causae; modo non i- de propria illius pecunia agamus et nam tunc ad impotentiam referri potest: at demum quum quod praestare debet ex officio, non alacriter exhibet, hinc colligere potes i

264쪽

236 HIERONYMi CARDANI quid de suo auxilij sit adjecturus. Sunt autem similes adulator, & fi . amicus e quamquam adulator species sit ficti amici , fictum tamen dicimus amicum, qui non blandiatur 3 nec nisi ad occasionem se ostentat: cujus duo sunt genera: inimi

cus sub amici specie , & qui solum

amicus non est. Adulatorium qu que est , etiam in pueris, offerre quae non petas ; non praestare quae velis. Fallacis enim animi indicia sunt. Ita piaestare parva & manifesta,& quum reddere possis; non praestare magna,

neque quae nescias, neque quae reeipere non speret. Adulator quoque Vino, ira, tempore, alacritate, necessitate incumbente internosci

tur.

Affectius quoque animi repentinos, qui maxime ad te pertinent,fobservabis: J scilicet irae, ut caveas; timoris, ut secure aggrediaris, & fit initer insistas; doloris, poenitentiam significantis; & laetitiae. Ita digno sces amicum non alio magis quam oculi jucundo aspectu, ut quum pue

265쪽

PRvDENTIA CIVILIS. 237xuli poma intuentur & simplicitate sermonis: Vt contra, oculus tristis, vel torvum intuens,lacies rubra, iu- aequalis in respondendo moἔa, sermo

Concitatus , aut nimis continuus, aut abruptus, aut Vehemens, aut brevissimus, aut qui minas redoleat, aut ironiam, irae sunt signa. Doloris ac poenitentiae, mutatio coloris faciei, suspirium; vox non libere erum is

pens, sed quasi ex suffocato pectore:& si quid antea proposueris, nescit

continuare sermonem. Quandoque 'ox ac sermo intercipitur et quod etiam magis in timore accidit, α trepidat. &genuas tremunt, i ut cor quod salit, & temporum venae, & facies muta xur.Invidiae & occultio dij, quum in calamitatibus oculo ridenti est , & gloriabundus se ostentat; quum non licet, simulat dolorem. Adulatoris, si eventus ille delectet, Rratulatur mirum in modum : persaepe etiam gloriatur; narrat qua tacta sunt, & reminiscitur, etiam si scias. Plurimum autem consert ad animi perturbationes dignoscendas,

266쪽

138 HIERONYMr CARDANI respicere oculos , faciem , gestus 3

mores 3 ac sermones commutare:

nam vix constat, & in molesths non quiescit, citoque discedit: & si in primo congrem1 torve aut hilare aspicieris. Pro intelligendis autem his quae scire necesse putas, nex ille dicturus est, vel quia non tam amicus est, vel quia non tanti te facit, aut quoniam periculosum sit referre, vel quia personam publicam gerit, aut durus est naturat interroga de mo- do, si scire vis, an st; aut de causa et si modum,tamquam illud jam abunde tibi notum sit. Velut si dieas: Si

culorum accusatio haec an nova est, an illa prior qua premitur7 Vix tam cautus esse potest; ut non erumpat, Haec eadem; aut, Alia. Quodsi non accusatus sit Verres, dicet, Non audivi quod Verrem Siculi accusau rint. Tum maxime, si oecupatum

negoti js aggressus fueris; nec ab im-tioid proponas; sed continuo quippe meditato sermonet in illum in xcautum deduxeris. In

267쪽

PRvDENTIA CIVILI s. 13 In eruenda autem veritate ab illis quos in potestate habes, cogantur Ob incertam interrogatione omnia flagitia quae perpetrarint, detegere. Quodsi primum in jam notum cri men inciderit , paululum insistes , tamquam aliud quςrens: Si negando perstet, vexare illum desines. Sed ubi quae scis , tegere conatur, alia fatetur,jam cognoscis dolosam esse con fessionem. Ideo etsi post duo aut tria crimina fateatur quod noris, in per-'quirendo, tamquam alia quaedam scias, & quaeras, diu perseverare u gendo potes. Itaque optimum est

omnia detegere, nisi quod capitalenam nihil potest esse deterius ,

confiteri, per quae t ipsum J

In captivis qui non confitentur, suppone tortorem, qui eum clamquam liberatum convivio excia piat: Dicat, ubi bene compotaverit, a complice, qui in suspicionem venit, accepisse pecunias Inumerumque verisimilem addati ut mitius

ageret. Egisse equidem ι multaque

s quae

quam sperdas

268쪽

x4o HIERONYMI CARDANI quae judices de more minantur, nec facilist xamen j praetermisisse com-mςmoiqi ς coactum tamen etiam fecisse plus quam vellet. Inde dicat ab amico praeceptum aliquid extra

caussam ι caussae tamen adhaerens, ut observaret. Vtpote ne proderet eum

a quo accepit, vel qui simul aderat:&c. Opus est autem in hoc judicio praestanti , . acerrimoque ingenio. Quo si usiis fueris adversus alios ,

quam insidiatores vitae tuae tuorumve, impius sis, poenasque des.. Tertium vero ab ira & vino violentum in dicem, scortum esse scito. Memineris per Fulviam pretio cor- . ruptam , Ciceronem Catilinam op pressisse. , Sunt autem ingenia quaedam adeo instabilia, & inconstantia, qualia , dic amicorum, ut longo tempore vix dignostantur. Accidit enim eis, . quod rebus quae velocit moventur , ut non nisi Iong' tempore dignosci possint; nee id satis certo, ni-u proposito praemio in ea causa, quae

tibi cordi esse videatur: inde abs

269쪽

que illo si roges, videbis ad amussim, quanti te faciant. CAPvT XLVI. Homines singuli quibus capi soleant.

PORTET autem singulorum hominum, & juxta sexum, aetates, regiones, leges, & propria studia, naturam considerare. Feminae

capiuntur blandiths, lusibus: amari cupiunt 3 & spatiari volupe eis est: gravia, seria , literas odio habent. Pueri eisdem ferme gaudent : sed sunt magis cupidi aleae, gemmae &c. ludorum, atque pecuniarum et Senes divitiarum 1 amatores sunt, J honorum, nugarum se eta noscendi: Iuvenes gloriae, actionum. Haec aetas,& Adolescentium, maxime ad amores prona est. Potentes s deleistantur J laudibus deliths, pecunia, ul-:tione: Divites & nobiles, gloria, Mopibus. P uperes & ignobiles, quaestum tamquam Deum colunt. Milites rapinis , ut Mercatores lucro, gaudent : atque votum utrisque L unum a

270쪽

x L HIERONYMI CARDAN tunum, male agendi ; hi dolum versando, illi vim & insolentiam quod est improborum munus 3 ut proborum , justitiam tueri. Durissimi , nautae & caupones, quoniam eorum arbitrio vivitur ; ipsi vero humilis

sortis. Cave tamen, ne ob consuetudinem talium omnes eisdem moribus praeditos necessario esse , existimes. C A P v et X L V I I. . Homines guli quo modo adamicitiam alliriantur. TTARVE singuIos sic ad amici- tiam allicles, si sua ut tibi eordi esse existiment, essicere possis 3 tumetjam quae sint illis, sic cures, quasi tu te in ipsos transformes et hoc est vincire, non allicere. Sic adolescens senem deliniet, si illi lucrum , somnam, quietemque procuret et senex adoIescentem deuinciet, s quod profundat, largiatur: amoribus ipsius laveat nec voluptatibus ejus repugnet;quin potius incontinentiam defendat.