Hieronymi Cardani, Mediolanensis, Proxeneta, seu De prudentia ciuili liber; recens in lucem protractus: vel è tenebris erutus [elektronische middelen]

311쪽

PRvDENTIA CIVILIS. 283nam. Vnde Ciceronis tempore ii modica adulatio , & blandimenta turpia : aetate nostra tituli, sine Gguris aut tropis I epithietis utimur, noti blandimur : Sed naturam sequimur ; dum velut pulchram mulierem membrorum proportione quaerimuS ; exornamusque illam; non fuco tingimus; sed nitorem a dimus aqua florum malvae , ne sitas citatius. Italicent placentque tro.

pi, figuraeque latentes, & quasi e

polientes orationem, & ex re nati; non eminentes, aut Oppositi. Quaedam sunt quae non admittiti epistola; J velut eximiam magnitudinem. excrescit enim in librum. Vnde Ait stoteles : Non scribo de hoc 3 quia

epistolae accommodatum non est . In tropis crgo & liguris , constructionem , sententiam verborum considera; ut ne apponas, quae non congruunt. Velut si eum qu i abijt hortari

velis ut redeat, dices: Me certe prae stantiore amicum suppressio amantioris nomineὶ invenire non poteris: Esto vero etsi te meliorem non

queam.

312쪽

28 HIERONYMI CARDANI queam invenire , certe cui carior sim, ut qui me nulla, dicam, caussa deserueris Grandia sunt, quae paucis verbis multa & magna comprehendunt. Nam hujusmodi inventioni veteres maxime studuerunt. Quale

illud: Iusque datum 'leri.

sed nos, quod non continuato sermone hujusmodi tradiderint, non ercipimus ue imo neque animadver- timus. Quo sit, ut vix corticem au torum assequamur; quum illi maximo studio atque arte pleraque eo scripseunt, ut profundissime multa laterent, quae eruere operae pretium esset, atque admirabilem hominem 'essiceret. Sed & his utendum post modum non ita o cure, sed solum Laconica brevitate. Iuvat autem in hoc genere, & ad orationb robur,

argutamque eoncinnitatem, reflexio a contrarijs sumta. In quo Vale 'rius Maximus adeo eminet; ut nullum caput, imo ne narrationem quidem , hujusmodi sententijs acutis decorisque non eludat. Sic & Sene

313쪽

PRYDENTIA CIVILIS. 28scae Controversiae ac Declamationes

imitatione dignae; quum in vita civili mortalium fuerit sapientissimus. Vnum quemque igitur in prO- .prio genere actionum atque significationum eligere sciemus, ac imitari: ut is non solum oratione laudeatur, sed quod etiam vitae genere inter alios emicuerit. Ergo in hujusmodi. exemplo cogita quod nec possit, ne c.

significantius quicquam dici potuit. In scelere nefandissimo inventa est ratio justi injustique : disceptatione S, orationes, leges, judicia sunt constituta, tamquam in Republicaa disputatumque in quo majus esset jus, tamquam de dubia causal an insce-ilere, an in virtute. Quot tamen in. hujusmoHi praetereunt cespitem,

non sublato pedet Quum non solum libri sapientum, sed & epistolae, &sermones ipsi quotidiani, modo de rebus set ijs sint j scateant hujusmodi.

ornamentis atque speciosis notis. .

Porro epistola differt a sermone ipso coram, quod perfectior esse debet. quia sublatum est jus statim interrogandie

314쪽

18ς HrgRONYMi CARDANIgandi:& continentior, quod in judicium adferri potest, nec secreto habita umquam dici ; sed quorumcumque oculis subjecta est. Ut sermone unum possis ; epistola necesse

sit isi velis omnes qui eanrlecturi

sunt, sellere. . 'In oratione autem publica , primum quidem carminum , quod ad periodortini attinet longitudinem, rationem imitare: quorum longissimi hexametri. Ita in partibus initia finibus nectere debes, ut auditor non fatigetur, quemadmodum inquit Demetrius Phaleraeus in principio. Quumque tria fini hominum genera nam re haec praecepta

communia etiam esse debent familiari sermonit) aequale, novilius, reservile ; causarumque totidem, demonstrativum, deliberativum,judietate; brevitas inom rubus f praeterquam apud populum praestat: nam quum ad plures dirigatur, eae pluriabus brevibus composita, longa eF-citur: & in commiseratione Reu deprecatis fit. seu lamentatio ' quoniam

315쪽

PRUDENTIA CIVILIS. 287niam frangere animos propositum est, non solum soluta oratione ac

prolixa, ipsi nos languidi vide M

Cap. 29.ὶ audientium animos itidem languidos evicere, ac ipsos consein gere conabimur ; sed etiam gestu vultuque. Propterea nec breviter quisquam, ne e numero pede, si sapiat, movebit judices ad misericordiam. In caeteris, brevis periodus,

& in periodis cola,ὶ longo plus virium habet, non solum quod tutPh leraeus dicit o animi fortitudinem ostendat; unde hic modus Laconibus proprius suid; sitque robustior compressis sententi', velut & ordinata acies, quam disrahitis, velut dispersa ; sed quod etiam omnia complecti videatur , a quibus paucitate

Verborum non circumscribitur; tum Vero prudontiam atque constantiam nominis ostendat 3 praeterea autoritatem , & animi concitationem. Vnde erga eos quibus imperamus, non alia semper utimur,

utique debemus i quam brevi oratione : J sed cum aequalibus , quia

316쪽

a 88 HlERONYMI CARDANI imperiosa est, & iram prae se fert, humanitatem in VeIbis ac gestu annectere debemus: ut duobus sublatis

viiijs, quatuor illi praecipue laudes

relinquantur ue constantiae, prudentiae, capacitatis sensuum multorum, tum roboris, ex sententiarum densitate. Sic ergo adjiciemus lut brqvi utar exemplo aὶ Rogo. At in deliberativo genere ea non indigemus, nisi quum sermo ad superiores dirigatur ; ubi non solum brevitas venustateni affert. sed persaepe best necessaria. Habet & id, ut intellecta ad se, trahat auditorem, tamquam invento tu o factus sit acutior: sed& vultu& gestu, & verbis humanissimis, quibus rem significare volumus,am.

bo illa vitia i uis di ctum est sunt

eradicanda, ut non solum roges, sed eXoreS, atque supplices. Itaque ad infimos eo genere simplici uteris; ad aequales gutem, exempta suspicione irae atque imperij, ςo verbo, Rogo. adjecto; ad Principes di magistratus ita, ut tota oratio sit lenis & quam detrussa. Deprecatio igitur, quum

317쪽

PRvDENTIA CIVILI s. longa esse debeat, ut animos frangat; & futcunque J brevis, quia ad

potentiores; & constans, ut moveat; & languida, ut sectat, ardua res est: ideo nec tam brevis omnino esse debet, ut in alijs causis; & nervos habere potest: in languido genere ; velut & ferrum durum fatu du-istile; J & fides ac boum lacertos, &coria, tametsi languida videantur, praedura habemus. Itaque& oratione pressa utere; quale illud: Si quid unquam inter tot pia facta tua D recenseri possit, J viscera meane di pergi patiaris ue ut tam fidis vi tui situm unicum eripim patri. Multum autem refert natura Principis, & qualis apud illum tu habearis, & quos habeas oppugnatores : Nam differt multum, an dicas, Eripiaspatri filium, iii molli ingenio ; an, Patiaris eripi, in ambitiosi. inum vero collusione

aliquando doceant a contrario, a simili ; in verbis atque rebus, in lu-etuosis ac vehementibus enervant orationem , & ridiculam ficiunt, Pagis autem quae est in verbis. In N omni-

318쪽

r 88 HlERONYMI CARDANI imperiosa est, & iram prae se fert, humanitatem in Verbis ac gestu anne stere debemus: ut duobus sublatis

viiijs, quatuor illi praecipue laudes

relinquantur ; constantiae, prudentiae, capacitatis sensuum multorum, tum roboris, ex sententiarum densitate. Sic ergo adjiciemus lut brevi. utar exemplo aὶ Rogo. At in deliberativo genere ea non indigemus, nisi quum sermo ad superiores dirigatur ; ubi non solum brevitas venustatem affert. sta persaepe dest necessaria. Habet & id, ut intellecta ad se, trahat auditorem, tamquam invento tu o factus sit acutior: sed& vultu& gestu, & verbis humanissimis quibus rem significare volumus, amo

bo illa vitia i uis dictum est o sunt

eradicanda, ut non solum roges, sed exores, atque supplices. Itaque ad infimos eo genere limplici uteris; ad aequales autem, exempta suspicione irae atque imperij, ςo verbo, Rogo.

adjecto; ad Principes & magistratus ita, ut tota oratio sit lenis de quam depulla. Deprecatio igitur, quum longa

319쪽

PRvDENTIA CIVILIS. 23' longa esse debeat, ut animos frangat ; & futcunque J brevis, quia ad

potentiores ; & constans, ut moveat; & languida, ut flectat, ardua res est: ideo nec tam brevis omnino esse debet, ut in alijs causis; & nervos habere potest in languido genere; velut & ferrum durum faut ductile; J & fides ac boum lacertos, &coria, tametsi languida videantur, praedura habemus. Itaque & oratione pressa utere; quale illud: Si quid unquam inter tot pia facta tua D recenseri possit, J viscera mea ne di pergi patiaris ue ut tam fidi s vi tui filium unicum eripias patri. Multum autem refert natura Principis, & qualis apud illum tur habearis, & quos habeas oppugnatores : Nam differt multum, an dicas, Eripimpatri filium, inmcilli in ento ; an, Patiaris eripi, in aliquando doceant a contrario, a si-- mili ; in verbis atque rebus, in luctuosis ac vehementibus enervant orationem , & ridiculam faciunt, Magis autem quae est in verbis. Iad. inum vero collusione

320쪽

HIERONYMI CARDANI Omnibus autem argumentis quum

praestet si possumus selectos quoiadam habere libellos gravium viro

rum, quum antiquo tempore non deessent Theophrasti atque Crantoris, tum aliorum ; nostra aetate, quod sciam, praeter communes, Deossichs, Ciceronis; & pauculos Plutarchi l neque enim illius omnes: multo minus ex omnibus admittere licet, quorum praecepta dum sequeris, aberres grave er et velut, Quomodo quis sine invidia se ipsum laudare possit. Quos tamen in breve compendium ressigere queat, si vim argumenti' intelligat. Exemplum

hujusmodi: si apud ignotos; si modeste; si ab alio dictum contrahat ; si

rem, non hominem, vituperet ; si in Deum, si in Fortunam referat, quae sunt virtutis; si socios participes nominet, se praetereat ue si ea quae ante incedunt, invidiaque carent, Velut pro gloria labores suos commemoret ue si aliud narrare videatur, quemadmodum calamitatem, si vitia sua intermisceat, quibus virtutis fructu cu

ruerit.