Hieronymi Cardani, Mediolanensis, Proxeneta, seu De prudentia ciuili liber; recens in lucem protractus: vel è tenebris erutus [elektronische middelen]

321쪽

merit. Est autem peculiaris quaedam inventio omnibus hujusmodi, a fine sumpta, a divisione: de qua in Dialectica actum est. Praestant tamen hoe libelli, ut exemplis discas , rem, tamquam sub manibus habeas, cum formis, figuris, umbrisque ad amussim tractare.Verum laus propria non

id praestat quod quaeris, scilicet ut tibi credant , sed invidiam, odium, infamiam, opinionem parvi judich. In diluendis autem his quae objici possunt judicio maximo opus est. Nam objectis tespondere cogimur,

commemorando testamus, magni facimus , in mentem revocamuS, ut

non obliviscatur , & melius dicat. Magna igitur & dubia ornittemus svicissim notis occurremus 3 majoribus fidem, constantibus crimen dein. trahendo. Si plura & magna diluere necesse sit, imitare belli peritos duces ue singillatim& breviter recita ; dc multis ac gravibus sententijs responde; aut si levia, e paucis ue quasi percontemptum. Noli malos rhetores

imitari, qui jungunt & exaggerant, N L quasi

322쪽

192 HIERONYMI CARDANI

qitas aliquid majus dicturi. Nam etsi habeant quod cuique objecto

respondere possint ; ex tot tamentantisque, etiamsi falsa sint, quid indelebile gignitur. Vbi adolescentes ad virtutem sunt excitandi, suo quidem semper beneficio, tuo nonnumquam commo

do quum divina non credant, philosophoru rationes frigidae sint, suthoe ipsb intelligere possint qui sapiunt;quum dubium haud sit,lecundum virtutem Nivere melius esse, Deos esse, ac manes & aeternam illo

rum gloriam ac voluptatem fallere eos & arte & verborum lenocinio licet: ut quum in uno VIS argumentorum , in altero finis laus desidere-ltur, quasi ex uerisque conficiatur una ratio. Quale est, apud Alexandrum lib. , Quaest.2 & exor- .netur, exemplum pulchrum. Inquit enim : Felicitas hominis in qua omnia bona continentur , in optima illius parte, ψ est, rationalis animae operatione & perfecta acquisitione reponenda eu. Quod autem optime

323쪽

PRvDINTIA CIVILIS. 293 optime adipisci finem, optimum sit, dubium non est: Scribentis, bene scribere ; canis venatici perfectio, bene venari. Sed & quod virtus in rationali anima sit, & optimum; palam est: turii quia, si aliud melius

esset, non esset virtus optimum per se: &ideo, quum optimum, Virtuitam appellaverimus, non esset Virtus, virtus; aut optimum, optimum.

Et etiam , quoniam vitia infinita sunt, & ob id periculosa semper; nec

consistere pollunt: felicitatem auiatem fixam & stabilem esse oportet: neque conveniunt hominum conversationi nec societati vitia. Si ergo finis hominis est, vivere cum

alijs, aliter esset infelicissimus id

maxime expetendum , quo sic vivere possit. Vt si finis hominis esset domus , maxime expetenda esset ars aedificatoria. At quod virtus maxime Virtute comparari possit,& hi qui eam non magni faciunt, sponte fatentur ; quum videant labore.& patientia & industria f unumquemque J virtutem adipisci: Ni i Er

324쪽

xy HIERONYMI CARDANI Et ratione perspisuum ; si quidem similia similibus facilius habentur, quam alijs. Quod si quis objiciat. t virtutem J non esse quandoque expetendum, quoniam aliud non. secundum virtutem, melius sit, ut lucrum, medendo, quam studium: Respondemus , quod non et quoniam id quod est per se, optimum

est. Sed rallit nos usus, aut consuetudo , aut exemplum aliorum; ut inpleti iae etiam alijs malis. Verum, si haec tollantur, apparebit manifestum discrimen. Quod si dicas: Quid

si hoc essiciar, ut desit, aut postmodum recuperare non possis Non erit primu virtus, deserere semet ipsum: ac de secundo, plus multo facit ad utilitatem ex hominibus capiendam, modo vivas apud homines, non asinos, squanta sussicit ad vitam absque poenitentia in sine traducendam ) virtus, quam quod ultra ac-

quiritur ex conversatione , virtute . omissa, quum ad finem vitae pecteneris, cuius aestimatione omnia sunt

metienda, & homo sibi felix aut infelix videri solet. CAPUT

325쪽

De vi.

TIs autem odiosa per se legibus V est ι propterea dolo miscenda.

Sed minae locum habent virium intimidos , nec legibus adeo subjiciuntur. Et scias quod in iracundis semper minae auferendae sunt. Minariun autem loco habetur negans: veluti si dicas, Ni seceris hoc, Iethoc. sed dicas: Oportet, ut adipi scamur, id agere ' facileenim erit. Vis quandoque usui est in eos qui volunt, quum in aliena fuerint potestate. Minis locus est, nemine praesente. Pueros & puellas yi abdu - .cunt multi. Sed in pnellis praesens periculum: quia flagitium praesup

ponitur. Auferimus etiam vi, quae nostra sunt: & sacerdotiorum poΩsessionem occupamus, in rivis aquarum ducendis, in finibus agrorum,&c. sacerdotibus: quae numero dierumjus acquirunt: velut domorum locationibus, quum . publici ministri non sussiciunt, seu ad tuendum,' . N seu

326쪽

HIERONYMI CARDANI seu ad protrudendum 3 quum ex possessione jus accrescit, aut pecu nia pro detensione. Semper autem

vi tueri propria, quam invadere aliena, magis permissum est a legibus, , laudabilius. Inspicere autem Oportet, an tutum sit quod quaeritur; & qualem aggrediaris rem: inde

disponere, instruere, exercere. Dei veneratio, & pudor, semper/nte oculoS proponatur. Tametsi enim

impudentia & impietate homines sibi videantur esse liberiores: si tamen cogitent voluptatis piaecipitem transitum, quum infamia hominem comitetur ad mortem, tum

sceleris conscientia; ram ad hujus modi sagitia patranda deveniet.

Etenim postquam patraverit, pecu pia commutare non licebit: neque homo, nisi errore & animi impetu seductus peccat. At insidiae tutiores sunt aperta vi, ac minus detestandae: tum eo ipso, ne bellum in urbe gerere velle videaris. Debent autem &ipsar& vis liberalitati jungi. Etenim nihil est, quod vitiorum turpitudinem

327쪽

PRvDENTIA CIVILIS. 297nem magis tegat, & a legum periculo hominem vindicet, ipsa liberalitate. Insidiae ergo inter minas quasi& apertam vim sint constitutae: Sed si non procedant minae, plurimum obsunt, quoniam inimicum monent: ut etiam vis. Propterea insidiae omnium iunt tutissimae. Minis utuntur, qui potentia vel jure praecellunt ἱ ne saevire velle videantur: honestaeque minae vocantur hae: quamquam finis justus aut injustus eas distinguat .ad-Versus tamen miseros, ni pala impro

bi sint, minis J uti tusse est. Obju

stam igitur causam ese debent, dc

breves, & de magnis rebus: ut quum pro vita & honore certatur cum his quibus minamur.Talis est, ut honore laeso stare non possit : velut qui publicis negotijs praefecti sunt. Semper autem ubi aperta vi usus fueris,

decet te in alia conferre regione, ne publicam autoritate contemnere, Videaris. Nunqua tentabis ut non per

fictas: ergo neq; nisi coactus , quumno securus es de fine.Vis quoq; simulatione & insidiarum, improbi bo-N s nos.

. in

328쪽

198 HIERONYMI CARDANI nos evertunt. Et si enim ei nihil noceanuas, injecta tamen sususpicione, vitam ipb pavorem) reddimus inu- itilem; ut primum relinquat occa-'siones bene gerendarum rerum s &consternatus animo ut nihil capiat l

con sit h. inare quum hujusmodi in

fruerint, audendum est, mallis necessitate, quam spe. Satius est enim fortiter se dubiae opponere morti, quam per segnitiem semper mori ac torqueri. Oportet autem eum qui vim conatur inferre, promptum esse ivigilem,& admodum cautum : prae terea considerare finem, & quae ad illum necessaria sunt. Melius autem ad voluptatem propriam vis dirigitur , quam ad incommodum alienum :& si commodum incommodo fladdatur, laudabilius erit ue tum quia honestius, tum quia in utroque eminet species potentiae. Principaliter autem, quum quatuor sint modi in actionibus, maxime ulciscendor velut agere, & videri ; id in filiorum & frap um justa vindicta convenit: vel nec agere,

329쪽

PRvDENTIA CIVILIS. nec vi clari, quum res non magna est, & dolo caret: oderi autem, Mnon agere, in Viliores personas , quum res non contemnenda fuerit , abest tamen flagitium: agere vero,& non videri; quum res non eXtrema est, dolo tamen atque insidiose pera- sta. Semper autem, quum de honore& dignitate agitur,& contempta autoritate, tum Vitae periculo, videri agere oportet; & quum res ad vulgus refertur.

De natura.

NATVR A commutationes parantur 3 quum tu l gratia exempli puerum quaeris, ego musicum 3 ego equum, tu equisonem. Nostra nobis magis etsi placeant ;taedio tamen minus cara persaepe sunt. Consuetudo retinet, copia abigit: nam&generalitea libentius commutamus quae nos satiant: Et ea sunt, quaecunque causam habent ob quam placuerunt infirmam,

aut senescentem: Aut si cupiditate habendi,

330쪽

3oo HIsRONYMI CARDANI habendi , impensae obliviscimur sinde quum consideramus, illa nos gravat: Sic quum alia alijs placeant,

natura rerum ipsarum, commutare

tacit. Atque id maxime contingit inter eos qui sunt diversorum morum; velut apud Poetam: Agrum pro puero Calliodorm habet. Vt igitur rem illi jucundam in potestate habeas , oportet vel pluris emas, quod pecuniae omnia potestate contineant. Sed hic modus nunc a nobis non consideratur. Naturam inquam ergo dicimus rerum & hominussi, sub qua vota illorum con . . tinentur.

. De tempor .

EMPORE quoque constant haec Ommutationes: & quae ab initio dare Dientibus nolumus, ultro Togamus ut accipiant. Nihil est

quod quis J sibi non queat de tempore polliceri. Diu si vixeris, & prudens sis, omnia habebis. Sed hoc est quod