Hieronymi Cardani, Mediolanensis, Proxeneta, seu De prudentia ciuili liber; recens in lucem protractus: vel è tenebris erutus [elektronische middelen]

371쪽

PRvDENTIA CIVILIS. 34 Iadmodum barbaras: atque ea sola

dirmissima : quamquam Philosophi nescio quid de amicitia nugentur. At quum lut dixit tot modis debilitetur, & abrumpa ur ea quae in Principibus maxime atque alijs benevolentia conspicua videtur; neque falsa plerunque, neque omnino benevolentia est, quum illorum morte finem accipiant illecebrae illae: neque una ; sed quoniam minus me tuunt, & indigent, vera est. Composita autem ex natura, dignitate animi, consuetudine , jucunditate, atque honoris observatione , tum alijs minutis quidem causis, illis au- '

tem ut sibi videtur θ majoribus,

prout ab affectibus ipsis superantur. Itaque duo sunt tantum genera in te gri amoris: a conjunctione sanguinis sub quo etiam Venus continetur ιθ & hic corporeus est; & a nobilitate; qui animi est: totidem imperfecti; ob utilitatem, qui tamdiu .

s durat quam J utilitas ipsa; & a sa

pientia profectus: qui rarissimus est, ut etiam sapientes; alioquin integer.

372쪽

3 1 Hi ERONYMI cARDANi Ergo quum ex decem humanae congregationis causis; uuae sunt conjunctio sanguinis , limplicitas animi quae adnuc viget in tenera aetate,ὶ leges, & religio, tum virtus s Plillo opnis plus decantata, quam exercita , t gloriae studium, consuetudo, voluptas, utilitas, & consensus ad evertendum moliores; sed potentia magis territat, quam irritet; sola virtus subjicitur pro scopo ; omnes nostris temporibus , praeter duas ultimas,perierint, reliquiasque quasdam legum ; nitrum est quomo

do D societas humana i consistere

possit. Et cerce mala haec tempora sunt. An forsan non ubique omnia perierunt, sed velut ex Graecis ad

Romanos res transferentur 3 Sed etsi ex duobus unum fiat, velut cognatione atque honore; momentaneum

id est, & ad seditionem potius spectat. Auxilia ergo, emptio, legum dictae reliquiae, pugna pertinaX &assidua, & pollicitationes magnae, pro cujusque personae ratione

I solummodo supersunt 3 3 sedc ut

373쪽

PRYDENTIA CIVILIS. 3 3

ut dixi misera, & ad interitum spectantia.

. bent caput proprium. QV o N i A M vcro malitia ad summum pervenit; solaque pecunia colitur, & ambitio, vel ut radix, velut fructus;&tame in his sunt gradus. Chirurgi enim non solum sanant, si solvendo sit; sed oderunt, si quis illos vel urgeat ut meminerint curationis; post medici alij, &pharmacopolae. hi sunt in primo genere. Post curatores, & jurisconsulti, milites, malique sacerdotes. Tertio loco sunt mercatores: Quarto artifices cujus generis. Quinto, nobiles, Principes , & magistratus: bi quidem ex quinto & secundo ordine ; sed Principes nobilium & militum medium obtinent; magistratus, nobilium & jurisconsultorum; nisi si quis humili loco natus sit. hi enim pessimi sunt. Oderunt autem

374쪽

3 Hi ERONYMI CARDANIob hoc & patruos, & etiam parentes& fratres plurimi. Vt solus amor in prolem relictus sit. nam & nepotes ex fratribus, ob successionem multi perdiderunt : plerique inhiant. Quum vero amare quosdam sit necesse, veluti filios cneque eo dum

pervenimus , ad Catilinae exemplum ; quidam etiam nepotes, quum fuerint omnino extra filiorum spem; quidam fratres, ob comis modum, quod eos curis ac laboribus levent ; sed & scorta ob voluptatem amant. inare etiam omninis alia quos ob eandem & familiaritatem se consuetudinem; velut Agathocles adeo impius Dinocratem ; αDionysius Helorim, & Megaciem socerum 3 & Nero Epaphroditum,& Phaontem, & Sporum; & Caligula Germanos custodes ; & PhalarisLacritum, Critodemum, Aglaum, - Cleomenidem , Polycletum medicum , Erithyiam uxorem, tum alios plures; necesse est, duobus contra-xijs juxta positis, velut amare, M

375쪽

PRvDENTIA CIVILIS.

quemdam terminum statuisse, eorum qui amantur, & qui non amantur. Quum autem hoc definire non possimus, & vivere cum aliquibus sit necessarium, imo cum pluribus versari, cum quibus nollemus; conjj echari oportet ex magnitudine avaritiae & rapacitatis, ex levitate homini S, ex exemplis,spe praemij,& oppositis causis. Atque in his cpnsuetudinem necessitudini, & jucunditatem beneficijs praeferre oportet. Oportetigitur in dubia re quum juxta omnia si istitia hic esse existimaveris abdicare se, Sc blandis omnino verbis atque gestibus, & cum honore fhominem versutum J excipere. Ita enim decentius ages,& minus te laedet, ob pudorem; & incautum opprimes:& te pluris aestimabit, sentiens se. proprijs artibus peti.

376쪽

3 6 HIERONYMI CARDAM CAPYT LXX. Bistoriam rerum prateritarum muL

tum .predesse se ad ferendum , is ad desiberandum, se ad exequen-

DROPTEREA multum resert historias legero : non solum ut prudentior fias, &, velut dicebat

ille, Lui mores hominum multorum viadit, urbes esed ut cognoscendo quanta mala maneant mortales, & quam dete- riora alij pasti sint, alij intulerint, discas tuam sortem patientius ferre: quod non solum ad animum confert, sed ne prorumpas. Ideo plursemum refert qualis sis : praefertim quod multi affectus suos pro causis aut cogitatis hominum referunt. Neque placent orationes, sed Laconica imminentium expressio: neque judicium, nisi sobrium. Verum considerare oportet genteS, conditionem, mores ; an barbari sint, praecipites, & saevi. Reges parVa contemnunt :

377쪽

ΡRYDINTIA Civr LI s. 3 7 temtium: Tyranni injuriarum solum memores. Lysander perfidus, & crudelis.Sylla iracundus; & ob id ferox. Caesar intentus in sola in tyrannidem. Respublicae iras nuinquam remittunt, & ad avaritiam omnia dixi-

gunt. Nihil ergo utilius in historia,

quam vera δc diligens narratio, etiam minimorum. Quod ad scriptorem attinet, velut in te et ore, singulorum disquisitio est, & comparatio. Quamobrem historiam ne praetuleris longum tempus & plurima regna complectentem : nam quanto plus amplectitur, eo minus accurate scriptam esse, necesse est.

Velut si quis parietem totum depingat , alius tabellam ; non eandem ungulis partibus, qui parietem depingit , poterit adhibere diligentiam. Ex antiquis, Catilina Sallustij omnium praestantissima; ut Trogi& Diodori nulla ; media Livij. Ex recentioribus plurimum Sabellicus detectat; seg utilitatem in hoc negotio nullam affert: Praestantissima, α paene sola Argentoni, ut alias dixi.

378쪽

3 8 HIERONYMI CARDANI dixi. Thucydidi omnia desunt: a tiqua', moribus a nostris longe alie-c naue Reipublicae scripsit, & popularis fuit ; demum, qui ostentationi seria vivit, non historiae nervis. Dissicillimum enim est Historiam scribere;&ob id rara. Primum, ob peritiam,& stylum , atque exercitationem: secundum, ob diligentiam & laborem in minimis persequendis: te tium , ob judicium. Nam si parva quaeque describat, ridiculum opus faciet, & legentes assiciet taedio : sin

magna solum, vel etiam mediocria, tradat 3 optimam partem ad cultum vitae & ad instruendum lectorem praetermittat, necesse est: ita ut te gendo nihil ex eo discas. Siquidem magna omnia & mediocria ex minimis ortum habent: sed causae illae occultae, proditiones , sollicitationes , colloquia secreta ; corruptio ministrorum , intimorum , consiliariorum, ducum s veteres inim, citiae, odia, aemulationes, obtremi, tiones , spes inanes, a quibus omnia

pendent, vix sciri pouunt: & qui

norunt,

379쪽

PRvDENTIA CIVILI s. 3 'norunt, historiae scribendae animum no adhibent; &, si etiam vellent tum primum patefacere haec, non bene I forsan consultum esset; multo post.. pleraque in oblivionem transeunt. Propterea bene scriptae histoliae argumentum non leve est, si minima

illa solum describat, quae ad rei est entiam pertinent ; reliqua sub generali ratione. Talia sunt quae de Vitellio ille, quod accepta clade sum.

tuosum convivium celebrarit: &de

Nerone, quod quum rebellassent Galliae, instrumenta Musicae novi

generis tractarit: J ut in lino perditum crapula animum ; in altero consilij inopiam, & desperationem intelligeres. Nam hujusmodi considerationum una ad judicium tractationis, altera ad modum pertinet. In hae vero inopia tanta bonarum historiarum, seligemus paucas nostri temporis, de parvis regnis accurate scriptas: atque ex illis omnibus, ve lut bonus ille pictor ex mulieribuSpluribus Venerem unam ; ita nobis ipsis exemplum traducendae vitae,

380쪽

3N HIERONYMI CARDANI& vitandorum periculorum, ac proditorum fabricabimus: in aliquibus.

audentes ; sed numquam nisi J ubi

tuto agere licet; in aliquibus timidi facti. Caeterum quum duo sint genera utilitatis histori ae,vitae instruistio, de qua dictum est , & ad perferendum adyersa aequo animo ; juvat in hoc legere historiam Io. Leonis, de Africa : Thucydidem de bello Peloponnesiacos trium-viratum ue apud Leonem, Voles & Pisonis atrox factum ; apud Senecam de Ira, tum Aristotimi Eliensium tyranni gesta;& paulo ante nos, etiam Italicas seis ditiones, apud Corium. CAP v et LXXI. Res namgna quomodo per proxenetam tractanda: ct de nobiliore quo malio genere . U Rco in rebus magnis non aliam

sequemur viam ; quam J scili-

licet ut per proxenetas qui plurimum polliunt, muneribus corrumpantur ue in te vioribus autem, ex mutua