Hieronymi Cardani, Mediolanensis, Proxeneta, seu De prudentia ciuili liber; recens in lucem protractus: vel è tenebris erutus [elektronische middelen]

411쪽

PRYDENTIA CIVILIs. 382 alienos ad tutelam alere non est nocesse. At de ministris qui extra domum sunt, alia ratio eu.

Haec itaque sic se habent. Verum me non levis subit admiratio, quod homo, nisi omnino ab alio proditus,

in tantum scelus prorumpat, ut pro

sus soluto vinculo humanae societatis, & Dei voluntate posthabita, dc naturae n flectu lege, imo com rupta, domesticosae viscera nostra cogat nobis insidiari. Sic enim de Christus hoc genere injuriae pessimo ob invidiam a suis proditus est: ut nihil nequius sit, nec constet, quis sit infelicior; an qui tam misere perit 3 an qui tam lcelerate superest, de aura fruitur. Mihi sane, si alterum subire oporteat, praestaret sic occidi, quam occidere quemquam. In uno enim finis est saltem omnium malorum ; in altero initium exiiij omnis boni: nee tam grave videri potest, injuste perhsse; quam invisum Deo. . legibus, humano generi, superesse. Vnde multi etiam ex his sibi manus iatularunt: certe vix ullus evadit ab exilio

412쪽

3go HrzRONYMI CARDAMI- . qui tua observent vestigia. Deniqueti res magna agitur , praemitte ciui ideant, an tutum sit iter , ac consti- tuto signo indicent, antequam in laqueos incidas. QSi siccavet, omnes evadunt. Neque enim quemquam oppressum vidi, nisi qui non praeviderit, aut qui contemserit, seu non curarit, seu recte non curarit. - In litibus autem multo saepius ex- . ploratores submittunt: idque minus, execrabile videtur ; quoniam non alienum malum, sed proprium commodum quaeri videtur. Neque adeo periculosa res: imo nec prorsus legibus interaicta: & ob id multo plustres exploratores inveniuntur,quam in tanto scelere. Ergo illi qui minus mali sunt, advectario renunciant, qui etiam impediunt. nos .tiam facilius est deprehende' re quam alios, quod in minore periculo minus caute agant ό &tu noli adeo timore praepediaris. Caeterum& ab hujusmodi insidiis cavere oportet, & longe facilius, quὀniam

alieno S

413쪽

PRYDINTIA CIVILIS. 38 Iallegos ad tutelam alere non est necesse. At de ministris qui extra domum sunt, alia ratio est. Haec itaque sic se habent. Verum me non levis subit admiratio, quod homo, nisi omnino ab alio proditus, in tantum scelus prorumpat, ut prorsus soluto vinculo humanae societatis, & Dei voluntate posthabita,& naturae neglecta lege, imo co rupta, domellicos& viscera nostra

cogat nobis insidiari. Sic enim MChristiis hoc genere injuriae pessimo ob invidiam a suis proditus est: ut nihil nequius fit, nec constet, quis

sit infelicior; an qui tam misere perit 3 an qui tam lcelerate superest, Ec aura fruitur. Mihi sane, si alterum subire oporteat, praestaret sic occidi, quam occidere quemquam. In uno enim finis est saltem omnium malo- ums in altero initium exiiij omnis oni: nee tam grave videri potest,njuste perhsse; quam invisum Deo. .egibus, humano generi, superesse.

nde multi etiam ex his sibi manus itulcssiunt: certe via ullus evadit ab. exilio

414쪽

38E HIERONYMI CARDANet exilio faut exitio J execrabili. At in proditoribus hoc non tam damnandum est; quum invento suo perierinr: facileque ad hujusmodi nomines perdendos , alij qui se subjiciant , inveniuntur. Propterea plerique horum codem mortis genere pereunt. Quocirca nescio quam laudabile inventum sit quarundam Ita liae ci vitatum, qui exules a domesticis per fraudem interfectos, non solum jure interfectos judicant, sed proditoribus praemia addunt: quum

non animadvertant, tametsi pa ciores faciant latrones , eos tamen

qui supersunt , facere deteriores ὁ α exemplo alios ad prodendum socios , εc dominos, & mensae sacrat violanda, J incitare, ut postmodum non lege contineantur. Quinetiam silijs eorum, ac nepotibus succedentibus, rempublicam 1eplent

scelestissimis viris. Adeo execrabili. exemplo hoc agitur, ut quum Tri umvirorum lege de proscriptis qua nihil injustius, nihil furiosius in illitentuent potentiam, factionis adversae,

415쪽

PRvDENTIA CIVILIS. versae minuere , multorum tamen

servos, qui dominos prodiderunt, damnaverint: hoc facto alios quod

servassent, aut servare conati estent, laudaverint, & quosdam eorum etiam pretem ijs affecerint. In universum igitur, ubi virtutis aut gloriae incrementa adsunt non adulta, hic livor non adeo infestat, curam adhibere oportet, ut inter tuos solum vi-VaS , aut amicos & domesticos sapientes, bonos, & graves, filiosque bonorum, & bene educato S. Et genera quaedam sunt hominum, ac familiae, quae omnino immobiles sunt,& quavis causa a proditione alienae: ex gentibus Germani, maxime Helveth ; & ex familijs Cardani, aliaeque in oppidis quae durius educant filios suos , atque simplicius ; & nobiles magis, quam Viles: & ex aetatibus pueri, inde senes , post aetate constantes ; minime adolescentes,& juvenes: hi tamen etiam deteriores , & omnium pessimi :& exsexu , feminae longe periculosiores

quum impudicae fuerint. Nam per

earum

416쪽

38 Hi ERONYMI CARDANI earum amatores cuique ad facinota indubia patet via. Qisere tales protinus ablegare oportet. Vnde si uxores sint in hoc discrimine, adeo infeliciter agitur, ut nullus evadat, nisi cui necis suae quaestor defuerit: contra securissime, quum casta &pudica est mulier quaevis 3 ut mulla sit custodia melior. Viros enim quoscunque diligentia hac in re praecellunt. C A P v x LXXIV. suomodo homines ad magna perieuia inducantur. I N gravissimis autem & periculo plenis actionibus numquam consilii tempus vilibus personis relinis

quere oportet. Nam primum titubant, deinde aestuant, ac sudant: demum aut se detegunt, aut ea agunt,

per quae ipsi ac complices deteguntur. Andreas Lampugnanus, quum occisurus' esset Tyrannum , pridie solumdetexit famulo suo, .ulturum se injuriam acceptam a primari

417쪽

PRYDENTIA CIVILIS. 38squodam sacerdote , pollicitus par caligarum ; vilitate muneris tegens meditati facinoris. Post, quum occisurus esset Principem, nulla ad consilium data mora, inquit: Quum eodem in periculo ver&mur, seu occidamus Antistitem seu Principem, tutius est Priniscipem occidere. Annuit ille ι &rem peregit. Laurentius Medices paulo ante dixerat, se occisurum inimicum : Ruum tyrannum A. Medicem esset o ccisurus, aperuit consilium , tum additis etiam minis, si recusasset: quem palam est, si tempus habuisset, detecturum fuisse seriem cogitati facinoris. Saepe etiam tempus profuit, & multus risus , ad periculi magnitudinem occultandam. Vbi vero sensim proposueris aliquos in hujusmodi nassam includere, minimam periculi partem solum illis deteῖe: eamque nec admodum certam, imo etiam falsam & inanem: inde illos abigas; ita uuudore ac repulsae dolore ultro se offerant. Rursus receptis adaugebis periculi magnitu-R dinem

418쪽

386 HIERONYMI CARDANIdinem; atque itidem rejicies, dolore, ira, pudore ut illo modo dehor

tando, tamquam minus aptos i modo terrendo falsis & inanibus periculis o inflammes ad quodvis discrimen subeundum.sic Leonidas Spartanorum rex, socios non dubiae necis expectatione continuit. Hoc genus actionis praestantissimum. est omnium eorum . quae in hoe libro continentur a tum exemplo I squienim hoc potest, alia omnia posse videtur ;) tum admiratione , dc, si necessitas ingruat , utilitate: modo tam nωVeris te a periculo, illos ab exitio eximere, quam in facinus incautos impellere. Tuae enim existimationis est, nec minus ad propriam pertinet utilitatem, quam ad deco-τem, eos quos per imprudentiam ipsorum accendisi i , tua sapientia ab impudenti etiam ruina eruere. Imri

pelluntur facile simplices, inexperti, prodisi, aleae & iuxui dediti, fervidi ingenio, 3c qui vix quiescere possunt uno in utu; adolestentes ma-Σime, improbi, avari; atque ideo maxima

419쪽

PRvDENTIA CIVILIS. 387 maxima pars hominum, modo dux peritus non desit; tum specialiter hostis tui gloriae invidentes, inimici, aemulique. Summa autem artis in tribus constat, i maxime apud Principes) quam exacte tenent Tu cae, uti praemijs, metu, & ut non intelligant periculi magnitudinem. Metu quidem , ut major minorem

depellat, proposito pali supplicio

tergiversantibus: Praemijs praesenti bus, honoribus, atque pecunia; tum exspectatione melioris vitae post mortem: quam totam ad luxuriam instituunt, ut inter conviVia,&puellas, puerosque ministros, & saltationes ac flumina lactis, Vini, aquae que consistant, tum somnos, Viri

daria, libidinemque: scite quidem,

postquam mentiendum est, saltem votis illorum satisfaciunt, ut nil desit. Vt autem periculi non intelligant magnitudinem, & persuasionem, dicunt, omnes vitae suae exitum in fronte descriptum ferre r ut nil

prosit f vel intersit J seu devites, seu

sato ultro occurras : ideo devorant R 1 opium

420쪽

388 Hia RONYMI CARDANIopium perpetuo, ut obstupescant. nam etiamsi periculum non immineat, dimidium drachmae quotidie ferme assumunt 3 quum imminet, drachmam integram. Est autem apud illos syncerum; nostrum optu ix pro triente. Hoc laetos essicit , Malacres, & nil cogitantes. Atque

his praesidijs soli gentium I Turcae J

adversus praesentem mortem ruunt. quum reliqui pugnent. Caesar prae-mhs, adhortationibus , decimando , tergiversantes, hostium numerum dc vires ante augendo , impellebat. Res secretae hoc modo tentantur. Per fidum nuncium transmittitur epistola absque nomine scribentis, cum frusto numi aurei , si libet : ille dat nuncio communi, & modico precio, ut susticionem auferat: nomen non subscribit ; sed ubi tem esse Veram compererit, aut conditionem Ieceperit, 'eX exemplari epistolae,

vel frusto nummi aurei cognoscere poterit. mandoque etiam datur multis involuta vinculis , nunc,-

- - - usque