Hieronymi Cardani, Mediolanensis, Proxeneta, seu De prudentia ciuili liber; recens in lucem protractus: vel è tenebris erutus [elektronische middelen]

441쪽

PRvDENTIA CIVILI s. 4O'lertissimi quoque hominis consilium est, quum amicus crimen ad misit, aut frater, quod latere non potest, tu vero potens fueris, damnare illum, expellere, de jure cum iulo agere; sed demum sic, ut senten-ths judicium absolvatur. Ita tuo honori, & illius securitati, prospicies. Sed si inter duos amicos contentio saeviat; tu vero arbiter sis, hoc age, ut invicem persuadeant alter alteri: nam si hoc non potes, alterutrum facies inimicum, ut Bias inquit. Qua re judicio renuncia: Si non potes ,

sic divide judicium, ut quisque ha

beat', quod maxime placet. Aliter si feceris, periculum est, ne dum

utrumque retinere conaris, utrumque amittas. Quod si amicus, tum maxime potens, a te requirat, ut amico tuo, qui ejus sit inimicus, inimicus sis, multa habes hujus argu menti praeclara exempla. Velut illud Attici cum Sulla: Noli, oro te, adversum illos me ducere ; cum quibin, ne contra arma ferrem, Italiam reliqui. prudentius, aut clegantiu Sy

s Sed

442쪽

Io HIERONYMI CARDAN1 Sed & illud ejusdem, quum Antonium & Ciceronem amicos simul xetinuit , inter quos odium fuit, mortali omni majus : rursus inter Antonium, & Octavianum ; inter quos de Principatu orbis contentio erat: & inter Octavianum &Brutum ; quorum unus pro libertate, alter de Imperio orbis certabat; parricidium exercentes simul, atque objicientes. Vt credas ejus fuisse exactam Dialecticam in civili tractatione: quam condiscere potes ex his quae recitavi. Itaque vim illorum verborum scrutare, donec eXaete assequaris, ad infinitos usus accommodatam. Si pro amicis suis non amicus te fatiget; ubi bis aut ter illi concesseris, excusato libe- Te, docens, non sufficere. Vbi hoe egeris , illi tum satisfacies , nec inimicum feceris. Multi de his ,

quibus conversantur , eorum facilitate abusi , dum omnia sibi de amico pollicentur, repulsam passi , pudore ejus fiunt inimici. Ob id extremo illo actu ut amicum

443쪽

cum retineas , si potes, non spe sua eum fraudabis. Porro res amicorum , & error illorum, maxima sunt. & quae integram exigerent tractationem. Sunt quidam qui secreta tua exquirant: quibus si ea dicas, praeter periculum ne reveIent, illorum pόstmodum arbitrio vivere cogeris: adde quod nemscias quantum amici sint: quod etsi scire te docui, non tame primum est id agere: Sed si communicare nolis, recedunt ab amicitia 3 alij occulte te oderunt , quidam etiam aperte. Nonnulli acriter urgent, ac si dei beas. Sed hos rehcere debemus r& leve malum est: aut enim ipsi stulti sunt, aut stultum te arbitrantur.

. Ergo in hujusmodi dissicultatibus

fallere illos convenit, non sermone,

sed re; atque ita,ut si proferantiquod ipsis revelasti, J nihil omnino noceant; aut etiam juvent. I nde attentissime ita subodorare negotium ea tuis amicis, ut cognoscas quani fidus sit. Si tegit, amicum esse, sine pe- riculo expertus es. Verumtamen S 1 opti-

444쪽

Ix HraRONYMI CARDANI optimum est, non detegere, quod sciri nolisi aut saltem jam cognitis amicis, & nihil tale requirentibus.

Alij vero sunt, qui ita amici sunt &satis boni , ut nullum patiantur esse tibi alium amicum: qui non tam tibi, quam sibi, sunt amici: alij qui patiuntur hoc , sed nemini in amicitia concedere Volunt a qui etsi vehe

menter ament, nec tamen impor

tuni sint, non tamen amici persecti sunt. Si enim amicus est, qui te tam

diligit, ut seipsum; cur si ipse alium optaret sibi, eum amiciorem tibi esse non vult 3 similiter & illi qui in aemulationem alunturi exemplo cuculi inter aves, & hederae inter arbores; quae suos educatores enecant:

sed & Aranci: s aut aranei. J Sic

Marius Sullam in perniciem suam evexit. Hos dignosces, quoniam nimis peccatis sunt obnoxij, avaritiae, aut ambitionis: Duo bona, duo peccata: vel si sceleratae vitae sint: talis Caesar in Pompeij perniciem, iit Sulla a Mario, educatur Frequens hoc exemplum etiam in omnibus. Sed s

445쪽

'PavDENTIA CIVILIS. 4I3 Sed, ut dixi, si non caecutias, Vel ex flagitiosa vita, vel ex immoderatoas diu alterutrum deprehendes. Habendus tamen aetatis respectus; ne deterior sis Tiberio: qui quum audisset Galbam aliquando regnaturum, dixit, Regnet, quum nihil ad nos pertineat: attamen ad, stiriapem pertinebat ; quum regnare non

posset, nisi Tiberij extincta stirpe.

Sed& genus artis considerare Oportet, ut etiam dignitatis. Bellica, de Principatus , ad exitium spectant: Medicina ad jacturam: reliquae non ita: Iuris prudentia quum an certamine constet ; tum Philosophia ad gloriam potius. Si amicus, aut filius,

uxorve, eXigant ultra metas, aut secreta scire; nec, ut velis, negare liceat, quod Homerus de Iove ad Iunonem , dicas: Sufficit ut non prius alteri ; sed si modo indulgeam, tum

prima eris.

Quum amicitiam dissolvere nolis , sed consuetudinem, contingit hoc maxime in professoribus, cum discipulis morosis illos uberiori-

446쪽

i HIERONYMI CARDANIbus beneficijs assicies, sed non magni momenti: inde aliquem vere tibi

amicum ab eodem munere explode.

Ita quieti cessabunt. Exemplum: um Bononiae essem , discipuli

nullo respectu carpentum a licendebant ue ut non lassiceret docere, nisi etiam aveheres. Hoc grave admodum erat, molestum, & indecorum; ut nec liceret pedere. Oportuit ergo blandius excipere, docere, polliceri;& extrudere carissimum e familiaribus i sed volentem in ut mihi gravem.& molestum; cujus querela erube scerent falij. J Interim abrumpe occasionem; ut equo ferri, non car

pento vehi s malis. J Male fecit Plu

tarchus , qui librum condidit De amico ab adulatore dignoscendo. Debuit enim sic inscribere': De du-bhs amicis dignoscendis. Quidam enim adulatores non sunt, sed plane proditore S. Ergo hos, quum aliquid proposuerint damnosum periculosumve, quum invocati accedunt, dubium offerentes auxilium suspectos habeto. inibi si rationibu S convicti

447쪽

PRvDENTIA CIvILIS. AIs victi perstent, malintque te eligere speciosa cum periculo, quam tuta;

ubi periculum ingens sit, hujusmodi amicis, tamquam inutilibus clinon perfidi sint carere melius est.

Istis ergo viris committes res sermone ancipiti, velut, Committo fidei tuae hoc, Resonat enim in auribus amicis spςm in illo maximam; in perfido, dubitationem. Si duo

communes amici, accepta injuria invicem, in inimicitias devenerint; ut mihi nuper unus violata alterius filia in carcerem ductus; deserere miserum, impietatis est,& amicitiam fictam exercentis; obviam ire legibus, & non sinere justum ulcisci dolorem, nefarium: impetrare ab altero, quum de jure agat, videberis nec jus colere, nec eum ut illum amare : persuadere irato , dedecus passo, arduum, ac plane inane : ODfensas praeterea ut in genetalibus dixit sempiternas, ossiciorum memoriam fluxam. Itaque decet, Atticum imitando, ne verbo quidem, Jad eum, qui injuriam passus est,

448쪽

416 HIERONYMI CARDANI facto, auxiliari ; ita ut alterius aestimationem minime laedas, aut mi-- nuaS: quin etiam, apud judices illo plurimum laudato, & conquestus de ejus fortuna, opem alteri quantam potes afferas. Quod si is resciverit, dicas, Te tantundem factutum sua causa: aliam etiam conditionem ejus, aliam meam, aliamjudicis: me neque accepisse injuriam,

neque judicem esse, sed solum amicum: lenijsse poenam ; nihil damni illi afferre: ut nec ex actu quicquam utilitatis spercepisse: J leges captivis & reis defensores publice constituisse ; quanto magis me s amicis prodeste J teneri y Inde omnibus fa- , ctis ac dictis ita excipies eum qui laesus est, ut non odio sui, aut levitate,

vel ambitione defensum illum D a te Jcredat squi laesit, J sed amici ossicio,

ac necessitate, qua Omnes excusan

tur. Hujusmodi frequens est exemplum apud Ciceronem in orationibus : velut pro Marco Coelio , contra Atratinum ; & pro Lucio Muraena, contra Catonem ac Servium

449쪽

Sulpitimn ; & pro P. Sylla, contra L. Torquatum: ubi defensio publica non improbatur. Saevissimi enim hostis eu, reum n tum vita αjudicum misericordia privare velle,

sed curare ut omnium necessariorum ope destituatur.

Qilum amicus in te peccaverit, solent quidam cum communi amico expostulare. Id si recte hat, a me non improbatur : Primum ut amicus illi non voluntate peccaverit, id est, improbitate , invidia , vel contemtu; sed potius ira, ignorantia, aut cupiditate: & ut is, cum quoquereris, autoritate sua regere posint eum, de quo quereris, & tibi amiacior sit. Secus, tua facta deteges; odium illius augebis,3c contemtiorem te reddes et sorsan etiam vel voluntate vel errore commutabis dicta tua. Quorsum enim, per minorem expostulare, impetrare per incertum amicum, quaerere quid ab

inimico, quo sine esse possis

450쪽

Vbi amiciti tuo periculo erret. U O D E M ferme in genere est, alis que ratio exempli una, quum persuasus amicus graviter, malo tuo aberret; quem corrigere,periculosum; nec licet, si non corrigas, a

gravi jactura te vindicare. Accidit enim hisce diebus quum liber est ema suspicione erroris, ut quidam ex his qui negotio praeerant vir sane,ut audio, eruditus mandatam sibi hanc ab amicis praecipue curam mihi scripserit: sed ita scripsit, ut a me

quae s literis illis J continebantur cum Dialectica mea vix intelligi

possint ; ab alio alitem certe nemine: sed & apud me quaedam non erant adeo perspicua, ut respondere possem. ciumque reposceret responsum, J in nonnullis hecesse videbatur vel respondendo testari illius negligentiam ; aut, non responden do, contumaciae vel socordiae opinionem subire: quorum utrumque mihi ingens periculum eΣcitasset Itum