Hieronymi Cardani, Mediolanensis, Proxeneta, seu De prudentia ciuili liber; recens in lucem protractus: vel è tenebris erutus [elektronische middelen]

531쪽

PRYDENTIA CIVILIS. 4' quasi pacatis rebus languescas, de eos qui tibi faverunt, spe sua defrauis des: 'Sed neque in eodem tenore Permanendum, quo antea, quum rem agitares. Dici enim solet injustitia parari frem, Jjustitia retinere Ita f non J per eandem retinenda est autoritas,' per quae parta est ; sed mitiore modo, atque honestiore;quom necessitati locus excusationis non relinquatur; ut venustate, ossichs, gratia, liberalitate splendore'; cuncta exornes. Porro quum videant

plerique,potentes religioni deditos; id simulando & ipsi nomen parare arbitrantur, ficta relisionei non tam impie, 'quam etiam stulte. Itaque delertis occasionibus, ab ijsdem &ut simplices , dc ut mali habentur. Qiramobrem illorum more tum inlum fingere oportet, quum nihil ex

his quae condueunt vitias, tum maxime eorum quae in rem suam sunt. Hos namque contemnunt f potentes. J sed tacitet bonos appellantes viros , ubi illi se pro callidis volunt

Illud

532쪽

98 Hi ERONYMI CARDANIIllud quoque animadvertendum, ut Praefectos & personas omnes publicas liberalitate tibi devincias admodum : velut janitores, dictores, illorumque duces, tum histriones,

ac sacerdotes ;) Sc ut in contentionibus superior fis : conserunt autem

etiam ad id lut perspicuum est in magistratus, lictorumque duces. Itaque magistratus ossicijs semper l&, ubi praestat, pecunia) amicos sibi facere

expedit. Consuetudo etiam plurimum facit,&similia studia : tum vero & virginum sacrarum, quae ea inveneratione sint, quales apud Romanos Vestales, autoritate, sanctitateque. Praecipue autem liaec advenis & humilioris fortunae vixis, licet divitibus, sunt necessaria. H autem mala sunt omnia , vilia, aut odiosa, per ministros, non per teipsum, agas. Ob id domesticum habere oportet fidum, omnino sortem ac sapientem , quique vultu autoritatem, & toga, dc armis, praeserat, comitatum a suis, ut decet. At ob id talem ut habeas virlim; summo stu

533쪽

dio si res non Sest 2 incumbes.

sto sunt ue nec ubi opportunum est , ilico parare licet. Et hi multa propulsant ante pericula : Deisque lautoritas di eximmatio servatur. C jus utriusque rei commodum impensae omni satisfacre potest. Denique nil aliud nobis superest, quam ipsum viveret& bene atque honeste vivere: diligenter autem n studueris,

illius fui tael commodis frui etiam licebit. Parum autem ad haec munia, ut etiam ad reliqua, apti sunt Mustei. In quotidianis etiam tractationibu s,qllae cum utilitate sunt,nee tempus admittunt, ne tentaveris opinionem aliorum permutare, sed obsequaris ; quod optimum factu esse reris, subjiciens. Media enim illa ratio in actionibus sortuitis nee diuturnis optima est: n m velut instrumenta si tumultuarie cqrrigere properes , franges ; ita & hominum eris rata. Velut si quis consilium in meis dicina requirat, ut petit dato ; sed , commonefacito, melius fore, si lotium

534쪽

soo HIERONYMI CARDANrtium asserat. Etenim si prudens est, Bd consilio tuo utetur, & tu gratiam

inibis: si perstat in stulta cogitatione, nil offrenderis. At benefaciendo quandoque, dum consulis, rem sine guetu amittis. Demum, fistudium sis quomodocumque posse in Republica, imitare Catilinam, ut sub vi tutis aliqua specie omnia peragas quibus adolescentiae aetas capitur ιMea, stupris, convivijs, factione, pugna, latrocinijs, injurijs, larvis, poli adulationibus, blandiths, jocis,

irrisione aemulorum, scommatibus, donis ι praeterea summa comitate,& vultus hilaritate. Cave etiam ne irrites quemquam. Multi enim maxime Bononia: etsi mansueti . sint, reprehensi adeo irascuntur, ut ini mi ei fiant manifesti r quare melius

est, cavere ; nec committere, ut tuo damno errent. In universum ante-

quam plurimum in republica possis, jactatio etsi periculosa sit, est tamen utilior quiete , perlape necessaria.

Quum adeptus sis potestatem, mois dum unum dc viam tenere opoItet.

535쪽

Vbi obtinere cupis, jam autoritate potens aliquid , antiquos imitare. . qui dicebant omnia ignis aquaeque lconcordia constare.Ita si potes Prin- icipes adversarum factionum habe ire, omnia obtinebis ; sed si etiam . conciliare,&in amicitiam redigere. j maxima quoque. sic Caesar Pompeium & Cressum ; Lepidus Mi hium & octavium.

ED & dum diligentius rem hane 'prosequor, non nulla occurrunt lpraecepta, maxi Cartificibus, atque .

inter artifices medicis necessaria. lPrimum id est, ut quum ad aliquem accedimus, sedeamus. Multi enim stantes praecipiunt, inquirunt, lotia inspiciunt: quod & parum decorum est, & aegrum offendit, dum fugam ituam meditatur,& anxium animum tuum cognoscit. At si sedeas,nec tamen diu moreris, animus aegri quie . scit, & pacatius cuncta ages. Nec

536쪽

sex HIERONYMI CARDAN1 manibus gesticulaberis, ne e multum

eontorquebis te, nec vestes extendes, aut contrahes, nec pedes elevabis r nec celeri sermone uteris , nec

jocaberis. Laetus f sis, J sed absque

risu, constans in sermone,& facie ad aegrum conversa. Pari ratione in alijs negoths te geres. Alia etiam est habenda ratio juvenum, senum, sacerdotum, virginum vestalium, ac hujusmodi: ut etiam in detegendis corporibus. Porro nec execrari nec jurare decens est: sed sis in omnibus continentissimus. Alea non ludes: Crapulae operam non dabis. Α pollicitationibus abstinebis. Audies pa

tienter quae dicat faeger: J si ambi

tiosus sit, etiam admiraberis. Et ut semper necessarius videaris,mutabis singulo die aliquid, quo pro occasione in melius mutari pomi. Si ali- quis ad te veniat, qui ab alijs curari nequiverit ι & si ne ulli quidem illorum persolv erit, aut tenuiter, .non sustipe illius curam. Nam vel transismissus est ab alijs, tentandi gratia, ivel non curatus est, quia negligebat: ob

537쪽

PRYDENTIA Cinxis, loti id etiam a te curari hon poterit. S ed jube adduceremedicos priores :ab illis enim condisces , cur non sit 'curatus. Et si nugat se id posse facere, ,

dicas non curatum, quia noluit.nec aliud addes,etiamsi roget.Ne quem- aquam ita effuse laudes,maxime vul- lgari virtute, ut vel irrideri se putet, aut existimationem tuam minuas. N ec factum turpe, ut si obdormiscas in concione verbis excusa, sed re. Praeter reliqua semper memineris,ut inihil in negotijs relinquas imperi chum:hoc enim turpis oblivionis est indicium. Velut cum collegis si consultaveris, memineris,antequa reseras consensum comuneex aequo & ei iqui negoti o praeest, & domino, post aegrum, si illi dominus sit, responsum dare: sed aliud atque aliud, pro

personariam qualitate: atque ira tamen, ne discrepent. Non rem, quae finem consequi non possit, ampectaris, & neque perdissicilem,maxime apud potentiores , nisi paratis auxilijs, utpote chirurgo, pharma

copola, astantibusque. Quod si res

538쪽

,o HiaRONYMI CARDANI in contentione posita , 3c in principalibus domibus, si licet, omnino

abstine: sin eo enim J plus lonse pedi

xiculi, quam utilitatis. Si contingat in arte aberrare; morsque procul absit, laeto vultu in bonum verte 3 auxiliareque rebus pertritis; ut ex hoc erroris parvitatem conjectet. Si immineat imors, Jaegrotare te fingas, audatio vocatum. Deniquesubmit . tas qui assisment, semimos eo medἱ-camento sanatos, huic nimis sero

exhibitum. Quod ad propria attinet, unaquaeque ars suos sibi fingit

mores: aelurinos medicina ue leoni- nos militia; pinguentariorum parOVninos, sameratorum vulpinos; Ma- . ostratuum asianos ,Regum aquilinos 3 vilium artium 8c necessaria-

Tum, ut cauponum , carceris .custo

dum, lupinosa. tonsorum caninos 3 lenonum corvinos ; eoraim qui asecretis Principum . mi, Nipeianos i servorum agninos. D uo praeterea maxima in hoc munere, tum etiam in publice profiten'

do, quae praeterire non decet. Vnum ad

539쪽

PRYDENTIA CIVILI s. sos ad majestatem,&interpretationem; alterum adinventionem ac affectus movendos. Et ad majestatem quidem : quoniam Mathematica gaudent incrementis, squod J minus d corum est, expolire, ac nova in venire, Sc superaddere oportet. Naturalia vero, Medica, & Logicas contemplationes expolire oportet, dividendo singula, demonstrando, S 'exornando. Maximum autem opus est in divisione, ut persecta sit, & ad lminima ordinata. Inde excultae illae

orationes, minimo ambitu conclusae. Velut Petri Victorij in Poetica. quae numquam cancellos exit. Λd- imitabile tamen in his est, augere lpartes, ut quasi intumescant, & am- plificentur: quod Ciceroni primum, inde Demostheni convenit; ut videatur peculiare facundiae munus. Affectus vero movere, J misericor- ῆdiam,& metum praecipue, ut in Tra- lgoedijs: at misericordiam facile est etiam in fabula: metum autem non adeo, quod non sit de praesentibus, ut ita actiones nec de veris, saltem HY ut

540쪽

sos Hi ERONYMI CARDANI ut in historia;in hac enim magis meis tuimus; magis aute de nobis. Oportet igitur 3c narrationem, δc appara tum supplere in metum 3 tamquam de nobis, de veris,de praesentibus sit.

Vt in Oepido Tyranno Sophoclis. Quum ad horam constitutam non veneris siquidem propiores prius invisere praestat) excusationem a necessitate honesta sumes: velut si ad nobilem maximo in discrimine

laborantem vocatus sueris. Et rurissus, si, quum egeris cuncta, res male cedat . quod non ab initio magnitudinem morbi intellexeris, jube medicamentum exhiberi quod conveniat, quod in promptu non sit, nec

exoticum tamen videatur; ut in ascite, oleum e spatii semine. Post motam, testatus Fortunae injuriam,& medicamenti securam spem, substitues aliud longe inserius. Summa ergo diligentia, maxime in prima visitatione, uteris, inspiciendo, interrogando, do maxime de morbi causis;&patienter audiendo aegrum urrantem, si validus sit taliter