Hieronymi Cardani, Mediolanensis, Proxeneta, seu De prudentia ciuili liber; recens in lucem protractus: vel è tenebris erutus [elektronische middelen]

581쪽

ΗixRONYMI CARDANI Uintrias ei arteillum committe. Sic efiim dignitati tuae consules; ami-

eum evehes , & illius f aegri J saluti

prospicies; ille vero, in quem res

traducetur, curabit ut autoritas tua

augeatur, & beneficium beneficio penset. At si recusare non licet . &temporis angustia premerisi legitti .ma excusatione facta polliceberis gluturniorem moram fin posterum apud illum: illum quoque alicui ex amicis commenda interim, qui sint artis participes, pharmacopolae,tonsorive. Summam vero ostende diligentiam, ubi negligentia periculosa est, vel ob morbi magnitudinem,uel nobilitate vel si pater adsit. Eos vero qui sunt artifices, velle scire aliquid, nec posse,decet quandoque: nam adploriam Boe pereinet; ut si medicus, jurisc6sultus male oret :- Hebiura, laude mereri in alieno nec . turpe est. V ituperatui Nero,

quod citharam pulsaret bene, δέ eaneret: & Alexander ab Apelle reprehensus est, quum de pictura dissereret. Itaque velle profiteri quie- quam

582쪽

PRYDgNTIA CITILI s. Iriam CXLra artem, nec scire, ad glo- iam Pertinet, modo ne tu de hocmialtum glorieris. In communibus a talem ignorantia vituperatur. Sunt

autem Communia,Ornatus,incessus,

sermo, custodia rei familiaris, & o pum, scientia rerum publicarii. Si ad conditionem parum te dignam invitaverint, ut recusantem contiama- Ciae, aut avaritiae arguant ue recipientem indigniori postponant; gratijs

achis, multo plus quam conveniat, pete.

C Α p v T X C I V. Vbi eum impari rasi ari necessit. V M impari colluctari periculo- sum est, etiam si jure aequo pu- pnes , & apud judicem aequum : at 11 inio uus sit judex, longe deterius. inadruplex autem est pugnae genus: judiciale, militate, civile, dc populare. iudiciale, ut de hereditate ; militare, quum per factiones ad arma ventu ; ci 'ile,ut quum per fusi stagia quaeritur magistratus,vi uxor dives

583쪽

Η iERONYMI CARDANI dives per amicos 3 populare, quod consistit in fama quadam generali. Contra justum & aequum si non pugnandum est, etiam adversus infe riores cui bono, & adversus potentiores collucteris Tria sunt maxima mala: qui pugnat contra jus, Deo adversari velle videtur, infamiae subjuitur: si vincitur, perit res, Mexistimatio; si vincit, semper tor . quetur conscientia facti r utrovismodores cedat, odium ingens conflatur. Si jure pugnas, aut non adversus jus, utpote pro munere obtinendo, velut profitendi, aut magistra- tu,aequare oportet lancem: primum,

ut collucteris in eo genere, quo ille superior minime est. stulte agunt, qui ob vanam ambitionem volunt videri superiores ea parte qua sunt inferiores: deinde ut eum adoriaris quando magis est implicitus, &apud eos judices , qui non solum

eum non ereantur , nec gratiam

ejus quaerant, sed apud quos etiam invidia laboret ; vel id contemnant, quo ille te antecellit: deinde , ut, si

potes s

584쪽

PRvDENTIA CIvim s. s41 potes, factionem suscites pro te: mum ut industria, sollicitudine,pollicitationibus . & dolis illum vincas. Quod si res pro te est, cura ut quam celerius possit, absolvatur: si contra te inclinatur , procrastinais bis eam. Saepe mora victorem essecueum qui superatus est. Mors , Ino bus, iis gravis, adversa fortuna, injuria, avaritia, negotium paene absolutum evertunt. Cum potentiori si dimices , aut te parem illi ostende 3 aut antequam contendas, ei supplieat amico solum tuo teste, eas offerens conditiones, quae hone statis plurimum habeant , & tibi magnam jacturam non afferant. Non. te j ctes,sed potius queraris,etiam quum victor extiteris. Potentes offenduntur dedecore, quod succubuerint,

& jactura. Adversarij dedecus quid

ad te attinet ; & maxime quum a te ipso refertur Signum inopiae amicorum, &animi insensi, aut levis, aut ambitiosi. Plus profuere paucae se

cuniae s non J nihil liberaliter eis

utenti quam contra s nummorum magna

585쪽

HIERONYMI CARDANI' magna vis J potentibus & avaris. Vna res potentibus favet , quum in alijs sint inferiores: . nam tu tuami causam tueris 3 suam non ipsi, sed: alij , gratia Iudi eum, & Principumisi His opponereligionem,jus,infami

metum. Et si a Principibus times, juvant pellices,es similia. sedit contra Principem pugnaxe necesse est, aut violantum virum, & vim, & in-. juriam, & insidias, & tibi re tuis ca- Vere oportet;timorem quantum potes dissintulando ; ne timor tuus illi animos addat ad offensionem, &. tibis ad defensionem animos adimat; ut ea re succumbas et Praeterea ne tu

: lum xidearis invidia onerare velle: sed & in eo periculo versaris, ne ille carere te judiciosibi persuadeat,quo. fiat audacior ad contentionem. pro

pterea munimenta adversus hostes sunt, innocentia vitae, virtus &c uel M super omnia multitudo sociorum: fidelium: ut neque noctu , neque; λlus, nec nisi explorata via, progret diaris. . CAPUT

586쪽

Similiδιιμ praceptis uii in diversise . Fbus oportere : unde ex aliis Capiaribuis petenda esse ainailia. . DORRO, quod etiam antea scimus,si omnia necessatia ubique lscribere 'voluerimus , opus majus efficietur, quam deceat; & repeti tione etiam frequenti deturpabitur. Ex omnibus igitur locis petenda erunt auxilia. Vti si de pugna cum ipotentiore agatur , consulendum lest Caput ubi de contentione & in- ljuria 'tra fistum est , de insidijs , de judicio , de aemulis , de inimicis exitialibus , ubi e Principis servitute exieris, taliaque ejusmodi multa. Nam ipsa inter se connexa sunt. Antea lCap x. quid uno quoque loco reponendum sit, iὀocuimus : hoc , ubi quaeren-

tam , aut ubi non . quaerendum,

hisi ubi repositum est y Diximus reponi debere singula primum ubi res ipsa tractatur: velut calumnia apud principem inimicum caput coli

587쪽

3 α HIERONYMI CARDANI magna vis J potentibus & avaris. Una res potentibus favet, quum in alijs sint inferiores: . nam tu tuam causam tueris 3 suam non ipsi, sed alij, gratia Iudi eum, & Principumo His opponereligionem,jus,infami et metum. Et si ai Principibus times . juvant pellices, es similia. sed si coniatra Principem pugnaxe necesse est, aut violantum virum, & vim, & injuriam, & insidias, & tibi re tuis cavere oportet;timorem quantum potes dissimulando; ne timor tuus illi animos addat ad offensionem, &tuis ad defensionem animos adimat sutea re succumbast Praeterea ne illum videaris invidia, onerare vellet

sed & in eo periculo versaris, ne ille carere te judicio sibi persuadeat, quo

fiat audacior ad eontentionem. Pro- γ' a munimenta adversus hostes sunt , innocentia vitae, Γ virtus &c uel M sipeta omnia multitudo sociorum fidelium: ut neque noctu , neque lus, nec nisi explorata via, progre diaris. . R iCAPYT

588쪽

Similib-γceptis uti in riversis- . Huc oportere a de ex aliis Capia libiti peten esse a ilia . .. DORRO, quod etiam antea sumus, si omnia necessatia ubique scribere voluerimus, opus m Messi ei etur, quam deceat; & repeti tione etiam frequenti deturpabitur. Ex omnibus igitur locis petenda erunt auxilia. Vti si de pugna cum potentiore agatur , consulendum est Caput ubi de contentione & injuria 'traetatum est , de insidijs , de judicio , de aemulis , de inimicis exitialibus , ubi e Principis servitute exieris, taliaque ejusmodi multa. Nam ipsa inter se connexa sunt. Antea ICap x. quid uno quoque loco reponendum sit, docuimus : hoc , ubi quae rendum , aut ubi non quaerendum,

nisi ubi repositum est y Diximus reponi debere singula primum ubi res

ipsa tractatur: velut calumnia apud Principem inimicum caput cou sule.

589쪽

s 4 Hi ERONYMI CARDANI sulemus, & potentiorum, non inimicoruis; sed inimici, qui judex sit.

Iudex enim Principis loco habetur. Pethnum igitur quaerendum eth Caput proprium quaesiti. Neque enim ex simplicibus ullum praetermissum esse puto. Secundum de his quae ad

quaesitum sunt. . In bs Utio: nam in aliquibus totum invenitur 3 velut de calumnia apud Prin- einem abolenda disti nisi e traetatum est, Cap. 82. De Principe inimico, non est Caput speciale. Hic ergo duobus. praesidiis opus est: unum, quod est ut ex pluribus unum componas, velut de Principe,& inimico :aliud a simili, velut in praedicenti, ubi colluctandu sit cum potentiori, naPrincipes sunt nobis potentiores.sed in his melius est procul abesse i& composito quidem consideranti diligenter melior est ; simplici texautem utenti ea, non est adeo utilis,

ut rati o a simili sumta. haec enim est obvia omnibus. Si ergo injuriam pateris a Principe, latque id est secun

dum principale tituli propositum J

590쪽

de injuria quidem Caput consules;& quod in privatis injurijs remedium affertur, notabis: inde etiam Caput aliud, de conversatione cum Principibus, & de calumnia apud Principem abolenda considerabis. Demum ex omnibus his praesidiatibi parabis. Infinita enim quum sint. quae evenire possunt, judicio magno opus est, ut seligas primum ea in quibus consehtiunt 3 relinquas ea, in quibus sibi invicem adversantur. At hoc facilius est. Uerum opus est praeter id, ut adversas indicationes. utilitatis, & damni, aut periculi conjectes: &: si forsan temporis curasu tu tuis repugnare: possis ι & si aliquid sit, quo in blato omnia concidant. Multi enim de fidei commissis

litigant contra certos heredes ac ter, & plus quam oporteat forsan; vitae vero propriae non satis caute prospiciunt. Consideranda propterea vita propria, mores Principis , α quid maxime illum continere possit, aequitas, i UeSejus, verecundia, pietas vera, seu ficta . . CAPvT