Hieronymi Cardani, Mediolanensis, Proxeneta, seu De prudentia ciuili liber; recens in lucem protractus: vel è tenebris erutus [elektronische middelen]

591쪽

Errores quomodo corrigendi. U T si in tanta negotiorum mula in titudine errare contingat , quo niam id natura comparatum est, laxusima praetermittere convenit. Vtcunve enim corrigantur, plus est mali in confessione errori S,quam utilitatis aut laudis in emendatione. Quare nec reliqua restituendo coris

rigemus, i quod plerique faciunt uellummaxime quod omissa solum sie, possum emendari. Itaque si quis omissam quicquam objiciat, negabimus ad rem potiuere: neque enim

confessio oblivionis, aegri jacturam sarcit; sed curam addit, & tibi dedecus parii. id vero quod deliquisti,

illustriore quodammodo restituere oportet: ut qui conscii sunt rei, o missum, aut factum studiose putent. Veluti si responsum quod dare oportuit, non dederis, conveniens illum, non potuisse dare, ostendes. Si in

sermone aberres, ut ινb magnitudinem erroris cogaris excusare, nolia . defen-

592쪽

PRUDENTIA CIVILI s. 1 defendere, nec rejicere in rem quae ad laudem pertineat, nec in meditatum aliquid jam diu rejicere et vitioissa enim haec sunt: Sed quemadmodum ille apud Pyrrhum, Si plus vipi 'fuisset, etiam majora audisses. sic praetexes J morbum, negotiorum multitudinem, atque hujusmodI . , 'Quodsi epistolam arcana continen tem, aut librum rationum, vel aliud

quippiam, quod legi nolis, insolens quispiam Jarripuerit, statim alium

objice librum, aut epistolam, tamquam absolutam in eodem argumento. Ita utriusque gravi errori medeberis. QMdri fruitratus voto sis in Principati domo quod contingit nobis maxime, quum ardua ob necessitatem cogimur amplecti .& ob contentionem insidose fraua

damur sine) cavendum est, ne concutiendo infamiam ae dedecus augeamus, aut, dum nos tueri voluismus, in alios culpam rejicientes, totidem consciscamus inimicos, aut queramur de potentibus: sed involutis verbis contentiones, dolos, injuriam

593쪽

HIERONYMI CARDANIjuriamque significemus ι blandith ssingulos fallendo, alios alliciendo, atque sitaJ rem pluribus narrando, ut plures habeas defensores, quan

cuumniatores. Sin vero rem tuam conjuncto, aut amico, cui debeas

plurimum, commiseris, & ille mala fide agat, de injuria numquam que- raris, seu mi quod est tuum rapere. Pertinacia hoc in casu opus est: Noli divulgare factum, neque ad judices, si potes, concurrere; sed per communes amicos,& qui plurimum possulat,rem age: fidque eoJ mitius,& tanto honemus, quanto turpius existimas, te posse dici illi inimicum. In uni versum error omnis duplicem habet difficultatem ι propriam facti, & eam quam error injecit, quae aliquando adeo magna est, ut corrigi non possit. omnis erroris una emendatio est, ut via mutetur ; & quod admissum est, tollatur : nam duplex est in commodum: At mutandi viam, una est ratio, in propriam redire. Verum & hoc aliquando integrum non est : quamobre in

eDiuit ipso by Cooste

594쪽

PRvDENTIA CIVILIS.

obrem & quam ingressus es , nonnumquam juvat ad modum melioris instituere. Considerare etiam oportet, an ubi plurimum debeas , vel conjunctio sanguinis arcta sit,

praestet omittere contentionem,

quia minor sit res infamia r in quo multi graviter peccant. At quod . Jam admissum est, deletur una communi ratione. Praeterea optimum est, ut errores antea caveas, & cognoscas quinam sint praecipui, Me re vel ex te J nati. Hi enim soli

evertunt hominem: quoniam nec

emendari possunt, & runt exitiales. Velut sinuo exemplo pereas; utLud. Ssortia, qui nemini fidem servandam quum docuisset, idque ui gloriosum duceret, belli administratione ijsdem proposita, ab omnibus proditus merito est:ὶ Et ubi cogaris vel timere ab amicis, vel confidere perfidis , generose ille dixisse credi poterat, u non ab omnibusjam esset destitutus ι & si non ab effoeminato vox illa proficisceretur, Satius esse perire alieno crimine, quam pro prio:

595쪽

sso HIERONYMI C ARDA MI'prio: quamquam in bellis promta, Led rata., sae vitia, feliciorem exitum ' habeat. Simili ratione 'si circa propria quis peccet, unde tota existimatio pendet. Si quando autem ex importuna

calumnia transgressus sis quod

quandoque necesse est metam in respondendo: ut quum pro gravitate mordacem querelam protul ris; aut pro mordaci injuriorum; v H- ut si quis de medicamento dato di xerit, quod offenderit; ita Vero responderis, illum mentiri hoc autem levitatis, praeter i cluetiam, argumentum est aut quod stultus sit, aut in .nu , aut ignorans siquid septem quum sint capita, dissiciis est , prae-lertimin ira, divinare; Iementabis post, non statim, excusando, sed prius accusatione instructa iram: i

nam contemn cre, nec excusare, ni

si gerere velit apertas. inimicitias, non expedit. ostendes autem detriamenta aegri se venisse J ob illorum improbitatem potius, quam tuam Jrgnorantiam. Sic enim minus odio-

596쪽

PRvDxNTIA CIULis. T sus eris,dc videberis aequioris animi. Aliud tamen fac,ut faeto intelligant. Sed si aberraveris in negotio, non

conaberis omnia in contrarium Vertexe ; aut ne supinum te pohcias, ut alias dixi, J neque etiam statim omnia emendare. Tripliciter enim peccari solet in his. Sed primum divide quae ex peccaro orta sunt, &radices illius; tum ordina ac sensim immutabis radices erroriι: corriges& qtae sequuntur: in his observando, ut non omnia ne poenitentia ductus videarisὶ tollas: δε truneum ipsum ultimum dimitte, ut ramis spoliatus sponte demum excidat. Et

omnia i haec age J sine injuria, imo

perturbatione quavis anHm, quum erroris caussam tu Mderis: idquς u

ipse qui te accusavit, J in eaussa etiam semetipso jussiee I fuisse via deatur, diligenter curando: ad quod juvat plurimum libertilitas viasi i expectata, & pemporis longitudo put dissiua potivi, quam lacerata amicitia judicetur. MaXime autem insistes in petitione levium, quae scis ipsum

597쪽

ssx Hi ERONYMI CARDANI ipsum non praestiturum, obmorositatem aut levitatem. CΑpvT XCVII. . De eonsilio, ct oscio non numer ω pecunia.

QV v M quis consilium auxiliumve petit a magistratu, jurisconsulto, medicove; proponitque soluturum , nec tamen numerat c quod certe captatoris est ossicium, negare se facturum, rusticum ι tum nimium videtur , polliceri, nec praestare, donec numeraverint, i quod

exemplo frequenti didici, licet plures id agant,ὶ fallacis non solum est, sed & inutile quoniam occasio & , servor habendi persaepe praeterit: ad neque pacisci, istud enim minus civile est, in nec facere, quum jam ille captator videatur ; l hujusmodi autem hominibus nihil potius est lucro :ὶ verum conscribes, aut facies, omisso praecipuo auxilio, praecipuisve; quae addes, si perdilvat: si non, queratur se non adjutum, dices rem esse familiaris tui; quum tempus

598쪽

PRvDENTIA CIVILIS. ss stibi ob negotia tum non suppeteret. Quodsi jam consilium dederis, jam homini latisfeceris; jam aliquid acceperit ille; neque ex conventione,

tecum illud coliderare debes. QAod&ipse, si sapit, cogitabita Si plus quam debet, rependat, ei obligatus ero, si minus, ille mihi s dedit. Jquantum oportet, uterque absolu- . tus erit. Pros terea liberales esse solemus in omnes eos, quos magnifacimus, seu ob potentiam, seu ob amorem. Iusti quod par est, omnibus retribuunt : caeteri in eos quos cotemnunt, parum sunt liberales: ob id etiam in multos insigni virtute praeditos ingrati sunt. Contemnuntur enim pauperes,senes, inglorij, atque infames , etiamsi per calumniam

aucusati jaceant, tum qui procul sunt, quique sedes firmas non habent , & qui nullo in numero sunt apud Principes. Si quis abinitio promercede nauaera dat, hunc scito pecuniam non numeraturum. Si igituraVarus est, accepto munere abstine, ab ossicio: si munificus, donis egre

599쪽

s, HrERONYMI CARDANrgiis remunerabit te. Non arduum est , diligenter initia & mutationes

amimadvertenti, tum Verba, tum

gestua, intelligere, quid possit expectare. Ilum potenti amico, vel qui in magistratu siet, ossicium praestiteris , ita ut alij, eo intermedio munus quodcunque dent, in usu est ut alacriter recipias: nam si i munusilludue .stqvala mereris, gratiae de existima tionis testimonium i est 3J si minus, ac leve, testatur se velle tibi debere. Atque adeo, qui volunt ut aeeipias

munus , mittunt, aut dant: inurbanum est autem non recipere: α legem in hujusinodi, quod humana

res sit, ususfacit, ae finit. Si veropecuniam proponunt, quia ossichmagnitudinem aequare student, illud vero incertum. Aecipere ab hujusmodi , rustieum habetur: quo sit, ut retinere eupiant mercedem, seu a se

seu ab aliis debitam L quando J illo rum medio ipsi dant: quodperinde est i nisi pauperi dent, & omnino egenti , aut emptionis loco ae si nil

darenti

600쪽

ΡRuna NTIA CIVILIs yssi darent, offerrentve. Dare enim sic, ut ob morem accipexe iton possis.

deterius est , quam non dare a hac in caussa, quod ubi renuas arxllius sperare non potes, ii e in parte me lius est, quod indigenti licet acci te. Ob id etiam qui accipere cupiunt non ipsi accedunt , quum mH ἔλα-

dum sibi praevident, sed nequo petia suis, nisi se coram, dane si rea magna sit ρ quoniam mustiplicitet Missis gratia, & tibi utilitas, perire pomtest. Ergo vel illi tuis daot idqueminus civile tibi, non illis ι aut quod optimum factum est, per suos tibi

mittunt. At vero hoe, ut est maxime urbanum ac docens , ita periculosius

est, quam si illi tuis dent.. od ergo

honestius est, ideo minus tutum a quod tutius, minus civile. Nam

quum pecunias, s quas J ad te det

terint , occulta quiu manu tradanta ubi recognoveris rusticum tetianili minima sit is est eam reddere postquam acceperis i si reticivellis,dc avaritiam sine fructu: &.contemptum tui fateberis. Ob hoc qui cupi intΛ a x utri-