Hieronymi Cardani, Mediolanensis, Proxeneta, seu De prudentia ciuili liber; recens in lucem protractus: vel è tenebris erutus [elektronische middelen]

621쪽

ς 4 HIERONYMI CARDAMI ex alterius infamia quaerere, lsolum mali viri est, sed etiam ii vilis.. Q aerar quis forsan, quid ec modi in propria la datione, praestorum s molestiam 3 J nullum ipsa laudatione; in materia aut ex qua laus sumi potest, selli

actis, festis, rebus iesis, vitae cu plurimum. Primum, quod remererosolus ferme narraye potes , cundum, quod quae eo uncta si eaussae, & in rem tuam non faciueu solus etiam commode praetem tere scies'. Tertium, quod tibi nrant, major fides habebitur, si

te comparaveris vita, ferinone, moribus, ut illam promerueris. quae contingit, ut& oratorum, Romanorum Ducum non aliae etent laudatorix orationes, quam isorummet: velut Demosthenis,

paminondae, Cieeronis, Catoni Seipionis , Annibalis, & aliorum. Vt vero in reliquis casibus, omIbus importunae laudationis occasines devites, eum bene cultis horrnibu

622쪽

PREDENTIA CIVILIS. 37snibus, & minime nugacibus ac petulantibus versare. Non invideas, non ambias, non irascaris, non adeas potentes: Ccintemplare alios, qui

se laudant, quam invisi, & ridiculi etiam sint apud domesticos. Memento illud Demosthenis: Luipsos laudant, auditores movia U

eiunt: se ut ipsi ab alijs tales existia

mantvν quales volunt, non esciunt. Uerum ut apud sapientes & prudentes viros hae ixon solum vitiosa sunt, sed de existimatione minuunt,

ita apud plebem saepe expediunt , &utilia sunt: adeo ut viri plures virtute & gloria infignes, dum sapienter apud stultos agere volunt, contempti vixerint, & alijs longe i serioribus cesserim. Quod vero misis refert, quoniam non in tua est potestate,& saepius aecidit est ut lauderis ab alijs, quum tu ipse praesens sis. Tum vero animadverte quis sit qui te laudat: aut enim inimicus est nam & aemulus , qui id agit, inimicus jam

aut adulator, aut amicus simplex.

623쪽

Hi ERONYMI CARDANI

Si inimicus est, dicas, Hanc laudemnbn quaero, neque ea indigeo: quae si falsa est, ad me non pertinet ; si veta, jam me antea scire oportuit, ut audire eam ab alio non expediat. Si

adulator sit, qui te laudat, J capite

concusso diras, Si non adessem, an tu ista diceres Si dicat, Sic ; dic tu,

Cur ergo non exspectasti Sin amicus te Iaudet, dicito: Ita me laudato, ut ea laude existiment te mihi anticum talem esse, qualis 'tu es. Ita audire laudes suas non decet,ut vi a mox dicessuro, aut apud discessu- Ium, aut non ex composito, sed obiter ab indignante, quum periclitaris, Diplerandae sint. J Verum & horum omnium ratio eadem in epistolis conscriptis conscribendisve habenda. Nec illud tibi faveat, quod epistola non erubescit. ἡ . In conscribendis autem libris duplici genere laudationis usi sunt. Quidam manifesto minusque honesto, sed non adeo invidioso, ut seipsos laudarent; velut Cicero: . alij honestiore, sed invidioso, scri

624쪽

PRvDENTIA CI ILI s. s77ptores caeteros damnando; velut Aristoteles. GalenuS vero utrumque, ne erraret in te stione in complexus est: nam & semetipsum Iaudat ,& alios damnat. Rursus in familiari inter duos, secretoque sermone alia consideranda sunt. Primum, si ad altiones dirigantur, c quod de duobus dico, de omnibus dico, J quum consilium initur, licet laudare seipsos & prudentiae.& sortitudinis: secus, res ipsas narrabis vere ; judicium alteri relinque: si te laudat, considera personam,1 & ut erga te affecta sit, &finem. Majores enim laudando hortantur: Et laudariab inferiore, quum potens sis, & ille amicus, ad idem pertinet. Reliqua pro ratione. Sed haec magis ad institutionem. Publica flaus, J & inter multos, magis turpis si ex te prodeati; aut dolosa, si ab alio. i si ν DIllud etiam inter loquendum observes, ut neminem docere, VeliS,

nisi eos quos institu edos suscepisti saut amicum singularem : aut ea in B b causia

625쪽

s 8 HIIRONYMI CARDANI caussa, in qua necesse est id facere: imo nec cur dixeris, nec cur facias, reddas rationem. Au t enim videberis velle illis esse praeceptori tamquam pueris; aut ab autoritate tua recedes. At postulantibus, quibus e re sua est,& lapientibus rationem reddere c5Venit; ne errare, vel fallere illos te, credant. Quodsi aliquid dixeris noto vel amico circa staos mores, ut sinistre interpretari possit, velut quum injuste premitur, quod violentus sit; nulla cura melior, quam qua usus est Annibal Laurea Bononiensis mecum: Hoc dixi, inquit, quia etiam ego talis sum. . Epistolas autem conscribere deiscet materna potius lingua, quam Latina, tum ob asseetus linguae semper

congruenteS, mores, titulOS, Conia

suetudines, ac res ut dissicillimum, sit, ista recte L atine scribere. Melius est autem multo, recte & ornate ac faciliter scribere ire propria lingua, quam contrarijs rationibus in alie na. Excipiuntur ab hoc munere professores linguae Latinae: tum, quum

626쪽

de interpretatione antici uorum librorum, seu Graecorum 1eu Latino. rum agitur Graecorum quidem, ob majorem assinitatem ; Latinois rum autem , quia eisdem cucogitaiationibus atque imaginibus explicati debent aut referri, cum quibus conscripti sulit: tum , quum antiqua narramus gesta,quorum artificij La tina lingua nomina exquisitIora habet. Liquet igitur quam multipliciter peccent scriptores nostri temporis, maxime circa secundum, quum ex Graecis Italica faciunt. Confilium ne dederis nisi petentibus amicis , aut his qui sub tua custodia sunt ;vel quum particeps fueris negoth, ita ut ei ros etiam redun

Et in familiari sermone scomma

tum usus f odiosus est , J qui etiani

in Cicerone vitio vertebatur: adeo ut numquam nisi lacessitis conveniat. Eorum utilitas f tamenJ est, obscure, quae parum honeste dici possent, & breviter quae longs sermone indigerent, ubi eis uti mi-B b L nus

627쪽

38o HIERONYMI CARDANrnus civile esset, significare: & quum

ex responso captamus negandi occasionem 3 velut Vasco caenans in caupona , supervenientem' Hispanum interrogavit, quomodo ille vocareturῖ Quumque ille respondisset. Alopantius Ausimarchis Hiberusi Loper J Alorchides; inquit Pyrrhenaei colus, Profecto quinque s vel

tam multis J equitibus hic anatriculus minime sum cere potest. Rursus in eos , quorum nequitiam comprimere e re est. Demum, quum simul excusare & accusare & indignationem ostendere propositum est squum sit Laconismus cum affectu,& eo solu differat ab apophthegmate. Velut quum Mediolanenses adolescentes. juri operam dantes, in pulsore magistro Apulo , alienati animi essent a me;&inter ipsos orta seditione quidam essent vulnerati, interroganribus quibusdam, an illos curarem, respondi: Absit, 'ut quum omnia illi contraria ratione agant, i peritissimum me putarem , si advocassent. Ob id occasio obsera Vanda.

628쪽

vanda. Consequuntur ad haec delectatio & voluptas; & ex ea conciliatur amor, & ut fiat favorabilis caussa. Vnde non nisi apud Principes aut Magistratus , aut saltem potentes eis uti debemus, & maxime in caussa inclinata , nec admodum gravi & odiosa. Ostendit autem acu.men ingenθι & inopinato Iob brevitatem , in qua nimis multa contiVnentur percellit garrulitatem hominis, & confusum illum relinquit.

Propterea fscommaJ tale esse debet,& parva cum mora. Quomodo autem ex verbis mores deprehendantur, supra dictum est. Memento etiam verba ad homines comparanda: esseque ut cerusam

in derasa charta : quae si digito leviter affricto saepius adhibeatur, lacrymam superat juniperi: nam flos tantum adhaeret: quodsi digitum

compresseris: vel in tangendo cerusam, vel chartam, diluitur atramentum. Ita si excusationem amico prudenti proposueris facti atque errati illum tibi amicum servabis; si sim-

629쪽

181 HrεRONYMI CARDANI pliei vel stulto, tua venia reddes insolentem: ut si aliquid rescripserit, male , sussietat dixisse, Multos admisisti errores. Persaepe etiam contingit, ut de alijs tibi similibus quaerant: ut, si Iurisconsultus sis, is , optimus in urbe sit Iurisconsultus t Huic interrogationi non

una convenit responno; non est

enim una interrogatio. Sed si qui quaerit, jam tua opera usus est, favorabilis est, ac pertude si requitat , Cui sub tua , fide credere non debeo Propone ergo tibi amicissimum ex optimis . Sin autem non

est usus opera tua, multa ex hoc dicto condiscest Primum, te apud illum nullius preth esse: Secundum, summam in eo arrogantiam , aut

vel e .ere, vel ob simplicitatem tibi imponere tentet, ut laudare alios velis in arte in qua tu cupis esse pri- mus : Tertium est, quod hic virasrestis est: neque enim quantum is superbus , tantam tibi rinferre injuriam tentabiti nisi omnino etiam

630쪽

rusticus fuerit.. Nisi ergo Princeps suerit qui te interrogat.J pessimum

3c contemptissimum in ea arte praeseres , eumque summis laudibus ornabis. Sit autem contemtus , ut prae

lato eo nullus ex alijs, qui dignum sunt, sibi praelatum nisi pejorem existimare possit. Si autem qui rogat Princeps est, lauda tibi amicissa. mum; α quam rarius potςs, ad illuni.

accede.

Pessimi quoque animi. indicium est , & fraudis non vulsaris, si quis apud discipulos professorem, ut bonum medicum ι apud imperitos , ut - prisse rem , aut , disputatorem laudet ut si calceos manibus aptet, pedibus csirothecas. namque quanto magis effuse laudat, eu plus detrahit; quum, si posset alia in re laudare , facturus omnino videatur. Amici est , tantum laudare id quo illum possis apud eos juvare : est enim illud bonum , & valet in omnibus: reliqua ad odium aut impudentiam pertinent. Ita quandoque vituperamus. ut fides laudi habea-