Hieronymi Cardani, Mediolanensis, Proxeneta, seu De prudentia ciuili liber; recens in lucem protractus: vel è tenebris erutus [elektronische middelen]

631쪽

tur. Vt vero omnibus placeas, non tibiserviendum, sed audientium auribus . Id vero praecipue in potentibus observandum. sunt autem p tentes quatuor generum: vel amici- .

tia Regum, vel sacerdotio, vel bellica administratione, vel opibus hereditariis , aut foenore paratis. Omnibus grati sermones in genere sunt, .de opibus, potentia, & voluptate. Sed de voluptate eduliorum, quum alia aliis sapiant. perpetuus sermo esse non potest: Venereorum foeda

altera commemoratio, altera non

sine injuria earum quas pro amicis habemus. Ita res ad vinum dc aleam, tum ludos seu pompas deducitur. Alea etiam non omnibus placet; αpompa juvenibus gratior est. Specialiter ergo haec con sideranda su ut, ratio, personae.' Distinximus au remiti quatuor 3 3c cujus sit ille, aut illi: dc aetas, inde proprij mores.Nam milites violentis & apertis magis audent; sacerdotes de occultis, αis quae damnari non possunt etsi reprehensione non careant; Principum

632쪽

PRvDENTIA CIVILIS. 33srum amici de rapinis: inam luxus& prodigalitas omnibus communes sunt:) opulenti laudant ut Opes extollantur, & omnia his posthabeantur ; oderunt laudem omnium aliarum rerum: Barbari de vitio, tuino, Jpugna,libidinibus, rapinis.Vnaquaeque civitas, f& aetas J tuos mores habet. Cum senibus, de sapientia &prudentia ; cumjuvenibus, de robore ac libidine ; cum adolescentulis,

de humilibus rebus, & jucundis, de prodigalitate isermo sit: J ut & apud

lenes de lucro & congregandis opibus. Singulorum autem moribus se accommodare facile est; intelligere illos, dissicilius : praescribere nulla

ratione licet. Quum vero familiares adolescentes , qui ratione non persuadentur, admonere velis ; ut simul autoritatem retineas, & animos illorum percellas, scommatibus utendum est:

velut si dicas, Papiliones pro avibus aucupamini ; id est, nullius pretij voluptates pro veris. Similiter quum simul redarguere & excusare se, pro

633쪽

Hia RONYMi CARnANI positum est : velut objicienti quod errassem in praedictione, dum essem cum alio medico, respondi, Mirari,

si quicquam eum illo recte agi potuissiet. Maxima autem pars sermonis inmunis dirigitur ad tentandum animos, ad dignoscendos mores,ad animum erga te, ad facta tua, quanti te faciat. Ergo & dato simul,& non accipito. Id autem maxime eontin--git in nusis, in incredibilibus, in re..petione, in importunis quaesitis, in laudatione tui ipsius. Intelliges autem dolum, quum ad hominis mo-'res & consuetudinem talia contuleris : & si potentior est. Sin autem contra, periculosum, licet eallidum, consiliumes QSum vero verba & actiones omnes ad utilitatem aliquam sn . M alicujus finis gratia; iust non sit spes , si non omnino flo-quilliscesse sit, silentio uti melius in ι quanto magis, si offenderis audientes, aut existimarionem tuam. Propterea maxime dignosces, aniloqui Jexpediat, ex duobuS, ut m

634쪽

PRvDEMTIA CIVILIS s 7 res illorum M personas dignoscas , tentaverisque alias , quae maxime oderint, aut negligant, aut quibus delectentur: Alterum est,ia ipso statim ingressu, ex attentione: eotra, si dormitaverint, si inter se loquantur; si interturbent, quod foedissimum est omnium. Ob id diligenter animadvertere opus est,quam graviter ferant sermones tuos aut avide exciapiant. Quodsi di visi sint,tunc in contentioso certamine tu exsatiJneeesse est ; in aliis, excusatione praemissa,

silere melius est. . C. A BI V T ,C L i

T Rox I MA sermoni familiari epi- stola est: de qua tametsi superius cap. 14. go.& Sr.l sed breviter; & in De conscribendis libris iverum ad a... lium finem sermonem habuerimus, hic tamen Iocus est ut tractemus: quum nil aliud sit epistola, quam sermo manens , & ob id diligentiore

cura

635쪽

Hix RONYMI CARDANI cu a indiget: & ex dici is, auum jam sit sermo diriptus,& ad absente, persectior sit,oportet a quoniam satisfacere debet tacitis etia interrogationibus: M ob id brevior sitiquu etiam

prolixitas in sermone sita quo nullus est labor, sed solu auditui danda est

opera; in epistola vero legere oportet & intelligere toedium afferat. Quapropter & pulchra scriptura c5- scripta esse debet, ne laborem labori addat. Est enim impudentis animi, aut nimium insolentis, scribere dubiis notis. Tum vero quae non objicit, ita sicco pede transire decet, ne frustra adjecisse verba videaris, aut instruas illum contra te. Forsan, si dubium est, praetermittere omnino melius est; & ad dilemma reducenda sunt, quae scribuntur ; nisi existimes aliquando tibi opus esse altercatione ante judicem.Vnde etiamtum,

quum proficere non posse speras, stultum est admonere , in quo ne tempus f quidemJ habeat cogitandae responsioni. Et certe, ubi praetermittendo & objiciendo .par pericu-

636쪽

PRvDENTIA CIvILIS. 18slum videatur, tutius est praetermisisse. Atque ideo multi prudentes litigatores ,robustissimas rationes improviso objiciunt, & quum judex

sententiam ferre vult ; ut utrumque incautum opprimant. Sit ergo lenis epistola, & gravis, juxta mores temporum, & usum. Nihil tradas literis, quod etiamsi cadat in manus iniamicorum , probari non possit. Sit connexa 3 ne negligenter scripta videatur. In universum enim nihil facilius est, quam seribere epistolam, quod illa sit varij argumenti, brevis,& disici ab aliis: ut ob argumentumniim quam possit deesse materia 3 obbrevitatem, quilibet stylus, quaeli, het sapientia, quodvis tempus su D siciat; sive interrupta sit, sive continuata. Possumus de emtione, agris, magistratu , & morbo disserere: at quid magistratui cum agri emptione, vel morbo. Ita non lotum facile est , conscribere epistolam & epistolas , sed consarcinare librum. anto magis, qui argumenta con

siciunt, non sequuti sunt,sed fingui,

637쪽

sso HIERONYMI CARDANI ut saepius coelic si Plinium fecisse crediderim,&c. At contra dissicillimum est, conscribere bene epistola; ut vix ipse post xempus tua probes. Primum quod iii ea soleant homines prodere. arcana mentis suae: hoc autem quantum utile umquam esse possit, no dico. Deinde quod ille, cujus mentem primum nescias, etsi scire possis, mutari potest;ac postea, si non recte sentias, damnet iteJ & irrideat; ita ut alterum duorum incurras, scilicet vel insulsi vel improbi hominis opinionem;& etiamt recte sentias, non ille tamen probet. Neque enim quod justum est, vel optimum, probant ue Ledi velut in vinis , aliud dulce , aliud potens, aliud austerum; & quidam caepas praeserunt carnibus & ovis ; ita de judicio. At qui librum omnibus conscribit, modo recte sentiat, necesse est ut quod bene scripserit, multitudini tandem probetur, &qui adversantur, inviti ita hantur in

lententiam. Est& temporum muta-

xio ; qua quae s olim J probabantur,

damnari Iolent. Scribis amico, qui

. . - nuper

638쪽

PRvDENTIA CIVILIS. 39 Inuper e carcere exivit , epistolam omni arte; in qua universos nerVOS

xlaetoricae exprimis. Quamdiu species illa deformis carceris, oculis ob- v ersatur; dum illuvies, dum tristitia. maxime probatur, laudatur, placet gratulatio: Vbi tristitia illa evanuerit, D si J incidat in manus epistola,

tum secum ait: Cui bono iste haec scripsit 3 Si non ob crimen carceri in trulus est, inquit, Quid attinet ut odiose criminis memoriam, & quod vellem ego &ipse si mihi talis amicus est, quale se praefert exstinctum, foveat & suscitet λ cui bono: quid hoc ad alium attinet ὶ Qui vero sibi inj xiam factam putat, secum reputat refricari injuriam, cui ipse caussam nullam dederit, & dedignatur me in

minisse jam acceptae. Sed & illud difficillimum est in epistola, scilicet dicendis & metae praefigere claVum, Saepe enim quae dicimus, aut contra propositum lunt, aut alia ratione in contrarium δέ adversus nos facere possunt, aut inimicos essicere : ut si

s quempiam J velis laudare, quod

639쪽

HIERONYMI CARDANI servaverit hominem, omnes illius amicos primum vituperas, &inimi- eos reddis: fieri etiam potest ut ingratus videaris, quum ex illis te vo- eaverint aliqui ad coenam, vel ad aegrum, &c. J aliqui laudaverint: certe omnes reddes ex amicis inimicos', ex inimicis inimicissimos. Ita d1fficille est sua narranti modum servare ; ut velut ille ebat, lDicenda tacendaque norit.

Demum illud accedit pessimum in epistola , quod pollicendo , damnando, laudando, aversando vel adversando, J in posterum negothstilis & occasionibus magnum impedimentum affers, aut vanus omnino deprehenderis: quae in sermonibus non sunt adeo periculosa; quum verba, ut Homerus dicebat, falata J evolent. amobrem in Epistola scribetida non solum exigam ut quis valde considerate agat, sed etiam ut circa generalia Versetur,& sermones bene conditos solum

inserat. Quodsi cura aliqua lauin tuae significandae te pungat f tammeam

640쪽

PRvDENTIA CIVILi S. 393 eam praedicare J verearis: si ea enim

fuerit f digna relatu, J honestius

multo, & majore cum autoritate ab alijs spargetur. Nec te moveat exemplum Ciceronis, quod fecerit hoc: sed vide quantum ob id improbetur ; & quanta illi damna hoe attulerit. Demum memento quod mo

ri potest fad quem scribis, J& omnia

in inimicorum transire potestatem ἔetiamsi ille, qui mille modis delinquere potest, in nullo delinquat. Quum ad Principes epistolam dirigere velis , oportet ut ex initio illum ad legendum invites ; velut si dicas : Etsi inter a mplisma negotia, is ardum M pane infinitas occupationes tuas, o DClementi me , o e. J locus nul. Iim tam in va epistola legenda qua etiam

privatis fvirisJfastidio esse pusio relin

quatur; humanitas tamen illa tua singularis. praesertim in eos qui non solum iniuste, verum miserabiliter, is ad extremam usque calamitatem opprimuntur , Jem addunt , ut epistolam hane

qua longior videri possit Iub libassi par.

vi forma oblatam, legas. Non autem re