Hieronymi Cardani, Mediolanensis, Proxeneta, seu De prudentia ciuili liber; recens in lucem protractus: vel è tenebris erutus [elektronische middelen]

771쪽

PRvDENTIA CIVILIS. IIIliusque de rebus tuis statues 3 nec discruciaberis. C A p v T CXXVI.

Da ct fascino. U S T etiam modus quidam quasi

supra naturam, & admirandorum esse stor : quem Galenus sibi laudando tribuebat ,-sevocari dicens ; qui legum latoribus proprius est, mirabilia facere, mirabilique modo; tum etiam mirabiliora dieere. His convenit, praeter persuasam multitudinem , quae etiamsi non succedat factum tuetur, &c. At ad civilem potentiam, eatenus, quatenus,&c. Regibus enim Principia busque felicibus vanae praestigiae favent plurimum , & decorae sunt. Sycophanti* etiam conducunt ad tempus ; plerunque tamen ad perniciem deducunt, ut de Sertorij cerva,

morant. J Nam dementavit eum,&ut crudeliter 'iistorias exerceret,'& fructus earum sponte amiti eret

772쪽

sylla J Sic Pisistratus, sic Minos

infelices in felicitate, ira Deorum facti sunt. Privatis autem personis generaliter talis opinio abest. Nam si fallat experimentum, in ludibrium res vertitur; si succedat, Obnoxius fit superstitionis apud sacerdotes. Artificibus quoque invidiam paxit ; ut quibus lucrum his praesti- ghs perit: vellentque omnia ad artis praecepta reduci; semperque de dolo suspicantur. Omnibus praeterea invisum hoc genus est: quod si vera dicat, non ex li 'minum ordine est,sed elut alienum; si falsa, ambitiosum,& mendax. In humanis enim optimum est, humana solertia mediocris, &isumma artis scientia ; ut ma- almae existimationis , scientia me- diocris, summa solertia. Itaque bonum est habere, sed occulere omnia enim divina non iatu maxima sunt,

sed optima. Profiteri enim talia, odiosum est, & maledictis obnoxium, atque periculosum. Vt contra, persectio summa quaedam peculiaris partis in arte,honesta &gbario a 3

773쪽

. PavDENTIA CIVILIS. 729 .riosa, ut pulsuum in Galeno. Vmbram vero divinitatis incertae praeferre juvat eos qui infamia injusta premuntur a populo, & qui plures habent inimicos. Vsus autem sejus Jest, quum naturalem inventionem occultare proposuisti, aut quum celerrime, apud turba existimationem quaerere ; vel quum quid importunius petitur; aut si consulant quae exe tua non sunt , nec tamen quur nolis, dicere velis : in hujusmodi casibus religionem opposuisse tutum est,atque honestum. Est etiam quirpiam divinitate minus, natura admirabilius, quod ex industria non vulgari proficiscitur: quod nec dissimulari omnino debet,nec promulgari. Cave autem,ne fungorum quorundam instar,pediculum habeas tenuem , & capitulum amplum. Est enim indecens& non diuturnum, neque securum. Sic qui tenuibus initiis et olunt mirabiliter evehi.FOD .san vero mec inutile erit gemmas quasdam seliciores,aut prudentiam, aut gentes, si quae sunt, secum deferre 3

774쪽

ro HIERONYMI CARDANI. ferre;& cum bene fortunatis versari;& supplicationibus Vestalium virginum, quae tunc sanctissima:Aabentur, protegi. Videntur enim aliquid, prodesse. Fascinum autem horum est, quum in eo excellant, aut eos antece

lant , J qui majora possunt: quum M

ia starum autores, tum alij, tam bene alliciant hominum mentes,& maxime professores, ut illas omnino fascinare videantur;& ut ipsos his relictis quos sciunt esse praestantiores

sequantur. Et hoc est de quo Galenus suis temporibus querebatur: quum id agant, ut omulum aliorum dicta irrideant & calumnientur;per p e tuo Vero contineant illos in sui

admiratione , atque' exercitatione. Vnde etiam Maiianethi cultores, &maxime in Aphrica, adeo in illius: religione firmi sunt. Est autem fascinatio, res quaedam inter mortalia supra naturam: quamquam haec qua sola calliditate hominum fit . non sit vera fascinatio: illi enim deprehensi& divitias & vitam filios expo

775쪽

nunti quod hi facere nolunt. Est ergo vera fascinatio solum tum horum tum eorum qui natura divina praediti sunt: de quibus paulo post dicemus. Est & tertium s genus J quorundam ad quosdam, ob naturae similitudinem: quae est quasi posita in medio omnium illorum, in amicitia , aut in quadam ratione in imperando. Vnde qui ad amicitiae hoe genus apti sunt , etiam ipsi fascinantur 3 non ab omnibus, ted ab ali-'

quibus, qui plus possunt apud illos, quam illi ipsi. Hocque genus fascini

ad unam gentem solam extenditur. Est autem duplex: amoris & odij unaquaeque. Et amoris quidem instrumentum praecipuum, sunt Verba etiam arte carentia. Caussae a tem utrorunque sant, Coelum, ZeNatura inserior. Et nὁn fascinantur nisi corpora per se, & animae imbecilles , tum quia minus munitae ratione , tum quia parent corporibus.

776쪽

7αι HIERONYMI CARDANIC A Ii v r CXXVII.

unam quamque disciplinam tractami quaedam principia ; quae pro Axiomatibus sunt habenda. Axiomatum praecipuum est, ut sint generalia, clara, & certa: atque horum quaedam spectant ad cognitionem, quaedam ad operationem. Ea omnia potius casus ostendit, quam ratio. Ea propter hoc solum caput, Mde Exemplis, imperfectum relinquetur ; tamquam habitura incrementum in dies.1 Primum isitur Axioma est: ut eredas multam dies mutari, non solum res ipsas, illoc enim nimis assiduum . sed eriam cogitationes hominum; M, quod majus est, tuam de negotio ipso existimationem.

Propterea ne praeceps ruas, nisi occasio praetereat.

x Secundum, auxilia paria debere esse malis: ut nec pro levi re, ma

gnis

777쪽

ΡRvDENTIA CIVILIS. V 23gnis exclamationibus, aut actioni . bus, aut defensionibus utaris ; aut ii magna re , levibus. 3 Tertium: considera locum, le-.ges, dominos, usum, cum quibus negotium sit, qualesque fuerint tuas Vires, aetatem , inimicos, seu aemulos 3 fortunam in negoths, de- .mum eaussam.

artum: tibi praefige felici

tatem in Deo, & in virtutis operibus , & moderatione, δc minori spe, quam jure sperandum esset: & considera aeternitatem, & longitudinem temporis, in qua exerti sunt, non sollim Reges , sed etiam stirpes.

eorum: & vitae praesentis brevita-.tem; ut non doleas.s Tuta consilia praepone majori expectationi; & utilia ambitiosis, Primum enim, etiamsi succedat, quid eo indiges Paucis enim drest sumtus ad vitam; quod superest, tot

modis evertitur, ut in malis plerunque reponi possit: secundum autem, si praeterita revolvas, nil omnino esse comperies.

778쪽

7α Hi ERONYMI CARDANIs Difficillimum omnium est tenere medium ; dico Geometricum, . non aequalitatis: ob id necessitas alia quando utilis est; quae vel monstrat quod utile est, vel excusat, si

erres.

Sed in reliquis ita te ante praepareS, ut non πssis errare. QAodsi neque hoc polus ; maximum est ,

hominum mores agnoscere, aut exactis , aut studijs. Si enim veritati student, plerumque boni sunt; qui simulant, pessimi. Quomodo enim fidem habebis eis qui simulationem ruaestum esse putant; aut qui ex olis vivunt nc & his qui ex paupertate ad ingentes divitias pervenere

ulciscendum injurias graves, M. omnino fine caussa factas; non po- tum , ne, sortis versuram facias, dum usuram recuperare studes ; neque fulmen, ne te ipsum petimas ; sed di- .cas f vel diras Jobnunciatas; aut, si non audes, per querelam significa- . tas: velut illud, Spero non defutu-

779쪽

PRvDENTIA CIVILIS. 72yrum divinum jus, si humano mihi uti non licet. Inde omnibus argumen iis animam illius vexa, donec poenas det, sed cave ne maximam,rem ut ludum tractes. Ad eos enim convertatur solum, qui prorsus te evertere, M pon etiam magno suo emolumento, studens. Nam horum est vindex Natura occultior.' Cave ne te in Labyrinthum injicias: vel ubi exitus obscurus sit, vel nullus sit; vel ubi pxocedendo regrediaris: velut qui servili officio

funguntur, ut autoritatem adipiscantur. Io Res male coeptae malum ser- me semper finem sortiuntur: nam si male terminantur, cadunt illi; si etiam bene, stulta confidentia audentius progrediuntur, & ruunt.

Quin etiam non solum hoc ipso sunt dissiciles & periculosae, quod multa desint,sed quod necesse sit, vel nece sitate agi , vel deficere judicium.

II Undecimum: ne verseris cum aemulis tuis, aut invidis: Nam tem pus tandem occasionem praebebit,

780쪽

726 Hi ERONYMI CARDANI ut te evertant; si praeoccupes, proditor videberis:) Neque cum his, oui natura seu moribus contrarijs sunt velut tardus cum promto, bonus cum malo. Tractu enim temporis errabis saepe; & propriam naturam exues, nec alienam indues,

quae illi ut reliqua vitiosa cum nobis nata utilis est, aut saltem non

adeo damnosa. Etenim non minus errabit assuetus prompte agere, fidisseratur; quam meditate, u cog tur extemplo deliberare. Sed tamen in hoc majus est incommdum. Et quovis modo eorum fugies conversationem , cum quibus errores aut calamitates continsunt: seu enim manifesta ratione id eveniat, seu quia genius tuus illius genium reformidata male tibi cessura est. kes praeterea maxima in hu-

in , quod dum homo potest,

non experitur extrema, quia sperat; quum desperat, non amplius potest. Medium hoc inane captant imprO-t bi, laetantes te verbis, dum potes te tueri, aut ulcisci. Propterea, quum