Hieronymi Cardani, Mediolanensis, Proxeneta, seu De prudentia ciuili liber; recens in lucem protractus: vel è tenebris erutus [elektronische middelen]

781쪽

PRvDENTIA CIvILIS. 72Ttes sit violenta, nisi omnino securum te reddant, pugnando fortiter aut depelles injuriam ue aut conditionem tutam offerant ; aut, si vincaris, non

adeo pigebit te victum esse neque ita turpe erit: tum tu ludificando illos vicissim, fidemque eis habere simulando, & verba dando, meliorOconditione negotiaberis ; quum saltem te credere sperabunt: cui tu rei operam, quam diligenter poteris, dare debes ; quum in hac parte nihil turpe sit. .

mum vero a stionum aliae sint propriae animo, ut intelligere; aliae corporis solius, ut ob gravitatem descendere. , aliae totius homi- ' ruit, de his solis tractatio es , quod prima ad hanc referatur ; de secunda autem omnino non consideret liber hic. Operationum igitur quae hominis sunt, aliae quidem ad animam& in se referuntur , de quibus etiam superius dictum est, velut amare ;aliae autem extra tendunt, ut emere,. decipere ue & comprehenduntur ambo genera subactionis nomine. Ve-

782쪽

18 HIERONYMI CARDANIxum primum non proprie est de quo institutus est sermo; sed de secundor, tum factione; cujus duplex est ratior Una, quae ex nobis magis pendet ,

velut ambulare, canere, literas eradere; alia ex re ipsa ι velut instru- 'menturum subtilium tractatio, ut horologiorum , & lapidum motio. In ommuibus ergo his tribus quicquid dure fit, si efficere coneris, vix a magno inconvenienti evades, Iatione habita subjectae rei: ideo coinnari non debes. Est enim regula generalissima; nec exceptionem patitur, nisi quum negotium fuerit eum avaro . Sed & tum non evades sine jactura, nisi vi agas. At & vi agere, periculosum est, ubi secundum 'leges vivitur. I ' In maximis rebus maxima auxilia prosunt, ut dicebat Hippocrates. Propterea alterum extremorum

in his amplecti oportet: praecipue quum negoti uest cum Principibus. is Qui non dat, aufert. I 6 Si vis amari, ama. Ad Solomo-u em cnim re fertur. ar Omis

783쪽

ΡRvDENTIA CIVILIS. 72s1 Omnis homo servus dico eivili servitute) est: nam omnes superioribus .parere cogimbr , prae ter Principes ; inopes praeterea his qui dant; divites, ut servent, operam praestare: quae semper major est,

quo plas habent. Ob id Principumi servitus J adeo magna, ut nisi con-1uetudo illam leniret, nemo laborem & toedium ferre posset. Adolescens ergo qui libertatem habere dicit cupere se, pessimus est; ac statim in compedes conjiciendus; fame, verberibus, ac labore annuo aut

assiduo J macerandus. Quid enim aliud est, dicere se optare libertatem; quam sine labore velle vivere, aleae & surto deditum qui quum honestam refugiat servitutem, carnifici pareat. Licet commutare servitutem, non optare libertatem: nam servitus optima est, honesta, amabilis. cum spe certa praemij. is Est compendium temporis squoniam fugere non possumus ne serviamus amicis profitentibus, &e.

etiam in sermone familiariὶ ut disca- . Iah s mus

784쪽

3o Hi ERONYMI CARDANImus aliquid, aut quid discendum non fuerit. Ergo in omnibus est quod dissas, seu quod agas, seu non

I9 In nullis inutilibus tantum progrediaris, ut regredi non possis. 2o Denique cauisa infelicitatis nostrae, quod ad homines pertinet, ad haec duo redigitur, scilicet errores nostros, qui maxime proveniunt eX avaritia, ambitione,amore, odio.& inconstantia quadam naturali; atque in pluribus etiam ignavia; qua vel non agimus, vel per alios agimus; ut fides, autoritas, celeritas re cognitio desiderentur: his fit ut postmodum damna sarcire cupientes, perfidia utamur. Vnde invisi Deo & hominibus, necesse est ut

xi Omnia demum ad hoc unum rediguntur, ut quantitatem noris omnium. Nam aut bona duo, aut

mala duo, in quibus eleel io cadit; aut, quod facere vis, bonum & malum conti net. Ergo qui quantitatemus eIit, omnia, velut Apollo quidam p

785쪽

PRvDENTIA CIVILI s. 731dam, optime faciet: quia omnia ad duo rediguntur, aut ad unum, in quo duo, inter quae electio cadit; licet vita nostra multa habere videatur. Aberrant autem trifariam: vel quia consultationem negligunt, ob animi perturbationem, praesertim voluptatis, irae, Vanae spei, aut timoris inanis : vel quia negligunt consultationem, ob inertiam, vel ob laborem: vel quia se scire multum putant: vel quoniam non tanti referre putant: aur quoniam non sciunt quae necessaria scitu forent;

idque frequentissime accidit. C A p v T CXXVIII. .. De Geniis, Fato , Aprologia, o

Fortuna. .

in Ac igitur dicta sunt, quantum Prudentiae lumine inveniri poterat. Caeterum id supererat considerandum, an effet aliquid ulterius ZEt certe omne id ad quatuor capita reduci potest: Genium, Fatum, Α- .stia , α Fortunam. Et de his diu erso

modo

786쪽

3x HIERONYMI CARDANI . modo inquirere decet: generaliter quidem de omnibus; an sint caussae nostrorum eventuum specialitex

autem, an omnium, puta, aut majorum, aut eorum tantum quae ad nostras non pertinent adliones s an

omnibus hominibus conveniant Nam Astra & Fatum aut sunt omnium , aut nullius: Genius, & Fortuna forsan , solum quorundam . 'An omnino inevitabilia sint λ An plura, an omnia simul , an unum tantum ex his λ Hoc autem ex praecedentibus manifestum fiet. Demum quomodo, si snty Neque haec tractanda hic tamquam ex instituto;

sessolum ut ad deliberandi negorium pertinent. Ergo Fatum omnes Sapientes admiserunt ; sed non ut rerum causam: verum quia res ita suturae sunt , ideo Fatum est: ut, quod ad nostrum negotium attinet,

nihil asserat commodi, vel impedimenti. De Fortuna haud dubium est, esse bonam & malam; & non solum in diversis hominibus, sed in 'eodem homine, ad regiones diver-

. ias,

787쪽

PRvDENTIA CIVILIS. 733sas, & homines diversos comparato et eosque quibuscum male convenimus, refugere oportet. Quamob

rem illud AEgypth Magi: Tua, 6

Marce Antoni, Fortuna per se illustris est, & splendida: sed Genius tuus , ut video , in omnibus hujus juvenis i Octavianum designabat Genium reformidat: quare discede ab illo. Sed & idem homo, ad eosdem comparatus, & in eisdem negoths diverso tempore bene maleque sortunatus reperitur. Adeo ut consulam hominibus ut fugiant has occas ones. Franciscus Galliae Rex tempore nostro cum Carolo Gaesare :diu pugnavit: omnia cesserunt infelicissime ; adeo ut in posterum cauta

se gereret in negoths. Obht Franciscus : successit Henricus; juvenili animo: qui quasi ulturus paternas injurias bellum multis in locis smul

accendit. Visus est primum fortunate id agere. Dicebat mihi Prorex Gallus apud Scotos: Rex noster c.-gnovit Fortunam esse feminam; baculo debere domari: verberatam

788쪽

734 HIERONYMI CARDANrtamdiu venturam in partes nostras. Nolui contradicere. Visus est Vera dicere ; & Fortuna illi favere et adeo ut quum per licita & illicita transisset, in apice felicitatis consi

stere existimaretur.Iterum non contentus hac aura, voluit denuo tenta- Ie Fortunam. Succubuit. Inde factus est amicus: assinitatem contraxit:

digito lut dici solet) eoelum tangere

videbatur. In nuptiarum festis occiditur. Galliae regnum seditione totum de vastatur. Filius primus morbo perhi. De his satis. Quorum unum, ut dixi, nihil in hoc momen . ti habet, sed solum praevidetur, quia futurum est ι non futurum est, quia praevideatur. Alterum vitare, aut sequi oportere docuimus: nullam certam rationem quaerentes , quia incognita sito &, si cognita foret, infinita esset. Venio ad Genium. Illum

fuisse puto: quia est mihi ; fuit So

crati & Plotino manifeste : existimant Dioni etiam, ut alias dixi, an fuisse; & synesio, tametsi Christia- aio , α Episcopo; tum vero Caesari,

789쪽

& Augusto, &-, Marioque, α Marco Antonio: An omnibus sit. dubium est: sicut & illud, An magnis solum viris adveniat; an, ubi

advenit, eos eminere faciat super alios. Hunc docere, &stimulis oc- . . cultis impellere, retrahere, animos addere, instruere, certumobrem , postquam non magnum est negotium , consulere innocentiae vitae, ciborum continentia faut abstinentia, J benefactis, summa ita Deum dilectione, tum justitia, atque studijs inullis precibus, nullis sacrificijs : absit enim hoc operiri si quid in nobis sit; quale inveni ego,

cui fortuito praesto adessem,&c. Valeant divites cum suis opibus, & bene fortunati cum potentia tanta; juvenesque cum suis voluptatibus

gnis fore existimo. Nam ducem habere viae, quum Deum sincera fide colueris, tutum, in tantis tenebris, res non mediocris est. Noli existimare, ut dixi, maxima, quae nec

sunt mediocria. Reliquum est, ut de

790쪽

73ς .HIERONYM1 CARDANI de Astrologia dic-: circa quam paullo plus est immorandum 3 quod celebre si illius nomen, & experimentis aliquibus confirmata sit, nec naturali repugnet rationi. Igitur si . caussis non indigeret secundis, frustia essent actiones nostrae. Sin au tem ad omnes caussas reseratin,

adem erit quod Fati principium: &c. deliberatio nostra libera est igitur,

non potest cogi. Videtur ergo Fatum ex duobus compositum: exactione naturali , prout ab astris pendet; & voluntaria, prout a Deo. Quum ergo Coelum non possit nostris animis imperare, non poterior de futuris decernere quae ex Voluntate fiunt.Solum ergo Coelum ostendere poterit ea quae ad caussam pertinent naturalem: velut quod non potero transire centum annos. Ab ortu ergo, usque ad centesimu mannum, totum repositum est in potestate nostra; atque id clarum est. Exitus autem violentos decernunt,

per caussas importunas ; veluti stui titiam, iram, impatientiam, ludos, lasci-