Manuductio ad rhetoricen e' severiori veterum oratorum disciplina ... Authore Antonio Maria Bonucci Societatis Jesu

131쪽

Ioa Manuductio indagare nos presertim Oratores; modo scilicet definiendo per partes, modo per causas, modo per effecta, modo per accidentia , modo per similitudinem, modo per negationem, modo per figuras; ut per synonymiam, per definitionem mixtam &c. Quae omnia valde conducunt ad texendam amplificationem . Quid est partium enumeratio tEst rei in singulas partes apta qugdam distributio. Pa

res vero apud Ciceronem s lduobus modis intelliguntur; sunt enim parteS totius,quod in se easdem partes complectitur, ut corpuS humeros,hrachia , thoracem; sunt &partes generis,quas genus sub se continet; alio modo species & formae nominantur,

ut Prudentia, Iustitia, Forti

ludo,

132쪽

ad Rhetoricen. IOItudo , ratione virtutis. Vel si mavis, aliae partes sunt essentiae, aliae sunt integrantes, &accedunt magiS ad decus totius, quam ad compositione. Quid requirit usus argumenti ab enumeratione partiu in Cautionem dc mem riam requirit in Oratore ἀCavendum est enim, ne in partium collectione minus sit: accuratus. quod faciet , si aut res necessarias omittat,' aut addat su perfluas , aut dis

crepanteS confundat, aut easdem bis numeret , di veluti a se ditalvat, atque disJungat . Tum qui propositus est initio

numerus,est illi expedite percurrendus , dandaque opera, ne longiuscula plerumque digressio sermonem &.mentem a proposito abripiar. Videas enim aliquot, qui cum tria

133쪽

aut quatuor proposuerunt, ultimi jam non meminerint; aut si meminerint, tantum temporis in uno capite Pertexendo conterunt 3 ut Cius quod restat, cxpediendi 1patium, & facultas non suppetat. Usus itaque argumentia partium enumeratione amisplissimus est, & per totum corpus eloquentiae longe lateque diffusus. Primum, ad totiuS OrationiS aeconomiam, mirum in modum valet, &,

quasi Ariadnae filum, dirigit

institutum Sermonem, ne

fluctuet in errorum quod ajunt) Labyrintho. Secundo , promptissimum est ad lacessendos Adversarios telum, ad refellendos idem clypeus tortissimus. Tertio, amplifi-

ationis , quae una virtus maxima est, perpetuum veluti quoddam reperietur esse semina.

134쪽

ad Rhetoricen. I OF - , minarium . Nam si res graviter narranda, si distribaenda, si oculis plenissime subji

cienda , parum est uno con

spectu proponere. At si incipias singulas partes disquire

re, discutere, enucleare, tunc

vis amplitudo,quasi ingentis cuiusdam fluvii perpetuis

undarum Vortici S explica- , '

ti sese efferet: quod illustri

bus exemplis comprobare, si tempus pateretur, & Compendii limites. su stinerent , ' nullo negotio possem. Ve- iam praeterire non licet, quae Lactantius scribit, Dominicae st e Crucis acerbitatem, a singu' G -- larum partium, scilicet, sau- rem re - clatorum ' membrorum cru- ζεροψciatu metrice amplificans : Rhetor,

Sic enim Christum Dominii, hoc pathetico modo loquerse

. Vertice ad usq; pedes me

135쪽

, lustra: en aspice crines Sanguine cocretoS, dc sanguinolentasub ipsis Colla comis, spinisque caput crudelibus haustu ira ; Undique diva pluens vi vusu per ora eru orem: Compressos specularc o culos , & luce carentes, Afflictasque genaSοῦ arentem suspice linguam, Felle veneratam, & pallentes funere Vultus . Cerne manus clavis fixas , tractosque Iacertos ;Atqi ingens lateri vulnus, cetne Sanguineum , fossosque deS, artusq; cruentes: Flecte genu ignu mq;Cr cis venerabile adora. Lactantio non me pqnitet Iin Chrysostomum subnectere. Is Homn. 1 o. in Genes nobilem attexit enumerationem effe-

136쪽

ans Rhetoricen. Io 7 effectuum, quos parit ventris ingluvies , sic vehementer interrogans: f An non videtis quotidie & sumptuosis mensis, & immodica ingluvie

infinita morborum genera

capitis dolores Τ, Unde corruptorum humorum abundantia i Unde innumeri alii morbi ξ Nonnei ab intemperantia, & largiore vini ingurgitatione , quam oportet λNam sicut navis, quae aquisita impletur, ut exhaurigi nequeat , statim submergitur 3 ita & homo quando crapula & ebrietati seipsum eXponit, in praeceps Vadit, & rationem uuam iubmergit . Deniqui acet quasi vivum cadaver, ad mala quidem operanda saepe potens ; ad bona autem omnia. nihilo se mesius habenε , quam mortui . J

137쪽

IM Ma ductio. Quibus ornamentis decoratur hic locus Plurimis. Modo enim tractatur per AnaphoraS;modo per distributionem, cum. Unaquaeque enumeratarum

partium suo proprio verbo concluditur; modo per subjectionem, & per congeriem, cum qua magnam habet amnitatem hic idem locus. , - Quid est Notatio 2 Est originis & nominis etymologica investigatio ;cujus usus apud Grammaticos frequentior, quam apud oratores. Sic Aurelius Casisiodorus exponens illud Psal. Beatus vir; ait: sisti beato , qui a proposito suo

nulla-contrarietate remoVetur, virum subjunxit egregieet vir enim vocatur a viribus,

qui nescit tolerando deficere, aut in prosperis aliqua

138쪽

ad Rhetoricen.

viatione jactare: sed animo stabili defixus dc coelestivin

xerum contemplatione firmatus, manet semper impavidus. Hoc etiam veriloquiuappellavere majores. Elymologia enim est oratio brevis , . per certas astanationes ostendens, ex quo nomine id quod quaeri tu r, venerit nomen.Nec

Dominum Salvatorem , dein quo & Zacharias Propheta dicit: ecce vir oriens est no-

Quid est Genus/Apud Rhetores , id minus in hoc religiosi sunt , quam logici, est quod communius est, & suo ambitu Asignificatione complectitueminus commune: Vel, ut

definitur a Cicerone in Topicis et Notio ad plures differςntias pertinens , uti di sirin

139쪽

rio Manuductio argentum legatum esti igitur purum dc signatum. Quid est materia Id ex quo res fiunt. Quotuplex est tMultiplex: alia prima , alia secunda ; alia proxima , alia remota. At Omissis his nimis subtilibus Materiae divisionibus,Oratores *pissime

considerant materiam tum naturalem, ut in corpore humano, tum etiam arte signatam, ut in manufactis, Minde in compositum eliciunt argumenta .

Quid sentiendum de causa efficienteῖUna est,quae latissimu mdicendi campum suggerit, de non tam verbis, quam rebus.1 cundam sustentat Eloquentiam a

Quotuplex est causa efficiesῖ. Multiplex : Alia enim est

140쪽

ad Rhetoricen. III est superior , alia inferior alia primaria, alia adjuvans; alia naturalis , alia moralis,al ia artific talis; alia procreas, alia conservans, alia interi mens. Ex hoc loco graves de su mu n tu r amplificationes:

qualis, est illa Divi Gregorii

Naalangeni, ubi per longam effectorum enu merationem, Deum primam & nobilissimam causam causarum colligit . . Q

Quid est forma t

i Est, perquam res est id, quod est . Forma formarum

in sob eminentiam videlicet perfectionis; ut Trismegisti philosophia liquet, verbum

Divinum , cujus scintilla quaedam sunt formae omnes, quae rebus inspersae , ei essem tiam, & vim quandam mirificam impertiuntur. . Quotuplex informa