Manuductio ad rhetoricen e' severiori veterum oratorum disciplina ... Authore Antonio Maria Bonucci Societatis Jesu

71쪽

a Manuductio SECTIO III.

Eloquentia adjuvatur Ingenio, Doctrina, O Imitatione.

id est Ingenium , Elin

quentiae primum ad- νγ miniculum i , Intellectus ipse hominis; qui si acutior, atque sotcrii sit, vocatur ingenium . Aristoteles ait: s est vis quaedam, quam ingenium dicunt, quae . eiusmodi est, ut enicere possit dc adipisci ea, quae ad propinstum finem pertinent.J Tum subdit: s Ingenium non est Prudentia , sed est habitus prudentjae,quasi oculo aninis innatus: J dirigit enim prudentiam , quasi oculos ad executionem 3 ut quod illa prudenter concepit, ipsa cxpedite oc solerter exequatur: unde sine ea , prudentia est lusca

72쪽

ad Rhetoricen. 4 3

a, vel monocula, quiae utio est caeca; esto con-ptio & electio fuerint ocu-

Quotuplex est Ingenium ξMultiplex . Ut enim rorum ita Sc ingenior magna est varietas. Alia cnim cunda, alia sterilia et alia rea; alia argentea, alia fera, alia plumbea Videntur. Unde tanta varietas tΡrimo, ex majori aut litori animi persectione; .ii licet sit idem specie in .gamemnone, ac in TherHta, tamen est dispar dignit : in utroque, secundo, exderum influxu 3 Tertio, ex,ci conditione 3 quarto, ex Orporis teperamento ue quin b, ex institutione.

Quot sunt ingenii quali

ales tTres. Alia enim ingenia

73쪽

inertia sunt,& stupida, ut fuit illud Claudii Caesaris, ali snimis velocia sunt, & calida, ut illud Hermogenis, & C ligulae; quae plerumque in Bultitiam, & furorem deg

nerant; alia sedata & mansu ta,atque ideo meliora ad omnem rationem humanitatis.

Non placent mihi ingenia SLmiarum, quae versatili levitate huc & illuc volitant, in nugis triumphant, & in seriis rebus hebescunt. Sordent mihi vilia, & abdomini dedita porcorum: nauseam mihi faciunt sordida simul, & callida vulpecularum. Volo Ingenium z quod Τ Simplex ,

candidum, solers, consta . . festine lentum , magnum sexaggeratum, quod se supra avaritiam , supra volupta tem,ad coelum usque efferat,

Bene est: hoc litteris . aptissimum erit. Nu

74쪽

ad Rhetoricen. 6s tam potest ingenii vis, exalorum & vultus physio-omia, discerni ΘProbe quidem , nano araevallensis Abbas ait:fFDrs hominis est speculum ,rdis. J Addo ex Pacato zn speculo stontium imago tat animorum. J Cui Gi- ronem adnecto, sic philo- phantem: s omnis motus almi suum quendam a na- ira habet vultum, & senum: gestum: animi imago vulus est. J Hinc Aristoteles, in hysiognomicis, docet: Γ Ιω:eniosi signa sunt caro humi lior & mollior; non honi tabitus, neque valde pinguis; luq circa humeros & collumnacriora,& quq circa faciem cc. Corpus album mixto rubore, & purum: cutis icnutS, pili non valde duri, nec valde nigri: oculus charopus, hu

Rem de modo be

ven. c.

75쪽

4 6 Manuductiomidus &c. J Charopus, idest,

Caeruleus , qualis est color maris & coeli, aut fulvus , qualis est aquilarum dc leonum; Latini ravum Vocant. Haec signa sunt, ut plurimum non spernendae conjecturae ;quia dispositio mentis magis apparet in facie, in qua sensus Omnes vigent, quam in partibus aliis 3 quamvis non plane certae, nec semper Verae.

Unde ferunt Socratem CXvultu visum impudicissimu ,& male moratum: sed arte& virtute vicit ille naturam . Emolliunt ne Christiano cultu ingenia tNeutiquam . Ingeniis enim vere Christianis nihil praestatius fuit,cum germana eruditionis sit pictas , & rerumagnarum comes perpetua. E contra:Ingenium in impio est circulus aureas in naribus suis a

76쪽

ad Rhetoricen. 47s; ut Salomon, interpreter stero penes Cassiairum,onet in Proverbiis.

Quot sunt indicia apti ad quentiam ingenii Θ

Quinque. Primum, fur Oratorius , quem qui so-

Poetis tribu u nt, vehem en P errant. Ex quo nasciturs illa concipiendarum i manum, & frequens illa cona- Otio, qua . excelluisse Fauni Quintilianum amrmatngelus Politianus. Secun-im , gra Vis quaedam acritonia ingenii, qui enim tan-im in miserationibus exceluat, & nihil habent iracunis facile in motus muliebres egenerant, qui non satis Q r ariam gravitatem decent. ertium, naturalis quaedam acundia, candor, elegantiφ, Iua multi a puero cernuntur

micare, in explicandis animi

77쪽

sensibus tam arguti, expediti, uberes ; cum mira vocis sua-Vitate,atque actionis decorio. Quartum, memoriae vis Miscunditas; quam, ob ejus necessitatem,Eloquentiae partem constituerunt, ut infra videre erit. Et ita est profecto. Musae illae, disciplinarum omnium auspices, cum a Jove in hanc lucem essent editae, laebe Iunonis crescere,& innutriri minime potuerunt; inventa est illis nutrix

Mnemosyne, quam nOS memoriam appellamus. Haec autem Iovis partum suis ulnis r excepit, λVit, aluit, foecundavit.Qumuim est Judicium, sine quo qui uberem memo- tiam nactus est, perinde is habet, ac si grandem apothe- cam possideat sine vino, latis simum horreum sine frumeto. Iudicium est amussis, R

78쪽

ad Rhetoricen. 69Horma mentis, rationis scili- CCt approbatio,quq postquam iri vcri investigatione laboravit, tum judicium, quasi censor, quid aptum sit, circurn-ssicit, quid ex quove nascatur, quid cuique sit consequens, quid alienum, quid Tepugnans, &c. Ingeniuntas tamen choc unum moneo ciebet studio & exercitatione Cloquentiae excoli, uti mos Crat apud veteres illos, qui ut ingenii vires acuerent, Vel in summo honorum apice, ferme quotidie declamabant. Vide Quintilianum lib. 12. C. F. Senecam lib. de Beneficiis , & Alexandrum ab Al xandro Genialium Dierum

lib. I. cap. 24.

Quot sunt cauta corruptae Eloquentiae ὶ Quatuor. Γ Deficit eloquentia, ait Tacitus, ab illa

79쪽

so Manuductio

Vetere gloria, non inopil hominum , sed desidia juventutis, & negligentia parentum, S inscieotia praecipientium,& oblivione moris antiqui . Quae est imitationis necessitas Ea est, ut cum tota penescena humanae vitae plena sit imitatione, atque imaginibus, in stylo non ignobilem obtineat locum. Qu.id enim sine imitatione contingit Quid ex aliorum ingeniis noexpressu in i Quid ab his non est ductum fontibusῖ Qui primum ex aeternae mentis sinu profluentes, latissime in res opesque humanas r dundarunt. Unde patet amplissima ad orationis gravitatem via , per magnorum Oratorii m,&Poetarum imitationem. Dixi

magnorum nam prudentis & cordati viri est magna

80쪽

ad Rhetoricen. SI mensura styium suu ni metiri, atque ad excellentium in hac dicendi scientia virorum sese imitationem componerire. Praestat enim secundaS iu- iter homines magnos & locupletes terre, quam primas inter pauperes x abiectos;sicuti majoris utiq; gloriae est paululum infra aquilam, quam supra humiles alaudo voli

Quaenam sunt vitia prava imitationis λΗqc. Pri mu ni eoru in est, qui in ipso limine offendunt, re exemplaria sibi proponunt imitanda ex se vitiosa, quibus

deinde ctim privatos error adstruant,nova subinde monstra pariunt. Secundum est eorum , qui bonos quidem imitantur, sed tam accurate, ut totos pene describant. Ita

Apuleius imitatus fuit L.