장음표시 사용
31쪽
nem minus, quam uiginti milliasupersint, integrum diemoccupent,videsicci,si unum &uiginti millia passitum sint, biduum ei attrib uatur. Milliaria autem, quoniam lapideis columnis in viis signari coeperunt,Lapides a scriptoribus appellata fuisse passim
legitur. Hoc autem a C.Graccho inuentum puto: nam antes:
ehum, non memini me legisse. 6e quo Plutarchus in illius vita. Ad haec, inquit, uiam omnem per milliaria dimensus (capit a tem paullo minus octo stadia milliaro columnas lapideas sipatij signandi caussa, locavit. Haec ille. Quo loco animaduertendum est,quod & paullo ante dixi, Plutarchum in eo,quod dixit, octos adia paullo minus esse milliare,discrimen R omani Graeciq. pedis non animaduertisse. Quod autem milliaria Lapides appellarentur, clarius est,quam quod probatione indigeat: tribus tamemini j locis contentus ero.lib. x s. c. I S. de ficu Carthaginiensi a s Catone in Senatu allata, Non castra Punica ad tertium lapidem uallatae.Et lib. 31.c 3.de aqua virgine ab Agrippa ducta: Virgii nem adduxit ab octaui lapidis diuerticulo Et lib. 3 6.c. II. deductu aquae Claudiae : Quippe a Iapide quadragesimo ad eam e
celsitatem,ut in omnes urbis montes leuarentur, influxere Cu
i 'tius,atque Caeruleus fontes. Quibus &illud Martialis accedat
Ad lapidem Torquatus habet praetoria quartum: Ad quartum breue rus eruit Otacilius. Quorum quidem lapidum, seu columnarum, non nulla uestigiat adhuc in uia Appia, Roma Neapolim proficiscentibiis occurrat, sunt enim columnae lapideae: quarum & una est in porta ciuitatis Fundorum, in ingressu, si recte memini, asinistra, in quibus milliariorum numerus, quo columnae ipsae ab urbe distant, si- gnatus inspicitur i Actus minimus habet in latitudine pedes quattuor, in longitudine pedes centum uiginti.Columella lib. 3 c. I. Actus minimus,ut
ait Varro,iatitudinis pedes quattuor, longitudinis habet pedes centum uiginti: Clima,eodem teste Columella ubi stupra, quoquo uersus est pedum
Actus quadratus undiq. finitur pedibus centum uiginti,teste Columella loco proxime relato,& Varrone de re rus .lib. I .c. Io. Itigerum ab eo dicturn est,quod duos in seiunctos actus quadratos conti
32쪽
eontineat ex Columellae& varronis sententia locis proxime relatis. Varronis haec sunt. Modos, quibus metirentur rura, alius alios constituit, nam in Hispania ulteriore metiuntur iugis, iii Campania uerisibus, apud nos in agro Romano & Latino iugeris iuga in uocant, quo diuincti boves uno die exarare possint. Me sum dicunt centum pedes quoquo uersiim quadratum:Iugerum, quod quadratos duos actus habeat: de quo apud Pliniuiib. I S. c. b. sic legitur: Iugerum uocabatur, quod uno iugo boum in die egarari posset; Actus, in quo boues agerentur, cum aratur uno impetu iusto,hic erat centum uiginti pedum, duplicaetusq in Ion
gitudinem iugerum faciebat. Haec ille. Sed id, quod iugerum in Plistio legitur,iugum restitui debet, alioqui lapsus fuisset Plinius cum iugero Romano tribuisset, quod iugo Hispanico Varro tribuit. in quem errorem multi ev itinioribtis, corruptam lectionusecuti,ceciderunt. Ex hac traditione iugeri in elisurae apparet i gerum esse pedum quadratorum duo de triginta millium octingentorium,ex Columella lib. s.c. I. Ergo, ut dixi, duo actus iuge rum efficiunt, longitudine pedum ducentorum quadraginta, i titudine pedum centum uiginti: quae utraeq. summae inter siet multiplicatae quadratorum faciunt pedium uiginti octo millia &octingentos. Haec ille . Libet hoc in loco animaduertere, Palla dium de re rus .lib. 2.c. I a de iugero non rectes Ensisse, ait Enim,
quadratam tabulam iugeralem constare quoquo uersu pedibus centum octuaginta. quae summae si inter se multipl icentur,summam pedum quadratorum duorum &triginta millium, &qtia , dringentorum constituunt, cum ex Columella & omnium sententia viginti octo millium &octingentorum tantam sit. lapsus est,ut arbitror, quia cum uideret iugerum in longitudine esse pedum 1 o. &in latitudine Iao. quae duae summae conitinctae eostituunt summam trecentorum sexaginta, putauit ille, noli admodum optimus geometra, hunc numerum trecentorum sexaginta
diuidendo iugerum aequi laterum constituisse, non reminiscens Vitruvium lib.s .c. I. ex Platonis sententia triai disse aream quadratam certae quoquo uersus mssurae siquis duplicare uelit, naineris assequi non posse. cui tamen si prope accedere uolixisset, latera ex pedibus centum sexaginta nouem de dodrante & eo minus,constituere debuisset Centuria centum iugerum olim menserasuit, quae postmodum dii
33쪽
plicata,&ducentorum filista,pristinum nomen retinuit. ita Varro de re nis . lib. I .c Io. cuius haec sunt: A centum Centuria dicta. Centuria est quadrata in omnes quattuor partes Pedum et hae porro quattuor centuriae coniunctae, ut sint in utram l. par
tem binae,appellatur in agris diuisis uiritim publice,saltus. Haec ille,qtiem Columella lib. s.c.r.seques, sic divit: Centuriam nunc
dicimus,ut idem Varro ait, ducentorum iugerum modum, olima autem ab centum iugeribus uocabatur centuria, sed mox duplii cata,nomen rotinint, sicuti tribus dictae primum, a partibus populi tripartito diuisae,quae tamen nunc multiplicatae,pristinum i momen possident. Hactentis ille. Sed animaduertendum puto, varronis numerum, duum millium centum, librariorum incuria, quorum culpa multa similia pernotas scripta desiderantur, corruptum esse .constat enim,quattuor centurias simplices, seui duas duplicatas,quinquagies centies millies 8c septingentos sexaginta millia quadratos pedes habere , idest secundum hodie i num numerandi modum ut ego quoq.merbo millionis utar,quos iuniores logistae utunturo pedum quinq.milliones ac septingen
tos sexaginta millia continere. ex eo autem Varronis numero
non nisi quattuor militones ac quadringenti decem milliare dicuntur. locus igiturrestituendus est,ut da umeruth duum millium & quadringentorum contineat et & quadrabit i Saltus postremus est, constans eviugeribus quadringetis, ut ex praedictis colligitur. & haec citra controuersiam itera sunt. a Pedis autem stat ad pedem redeam) quae uera suerit mensura , diu inter docilissimos nostrae aetatis uiros disputatum fuisse scio.nam ut ineptias quorundam, qui nescio quas nugas de ordei seminibus,quae etiam ab ariti quis reprobata fueruli repraesesitare nixi . sunt,omittam item illa,quae Budaeus,uir:ilioqui doctus, &egre. gius,de suo Lutetiano pede tradidit, ab omnibus reprobato, cu nihil cum Romano commune habere dignoscatur: Leonardius Portiu&Vketinus, vir faue doctus, primus omniti nostrae aeth. iis, qui de hac ret scripserit, mensuram Colotiani pedis pro uera
tradidit:cum nec timet alia appareret. is aute Colotiantis eX marmorea bile sepulcri Cn.Cossutij sculptoris, ut arbitror, sumptus estiquae quidem basis olim in hortis Angeli Colot ij sunde Colotiani podis nomen ad Pincij montis radices, viri sine doctis limi, sit, nunc autem in aedibus nobilis Marij Delphini, a Gentile,
34쪽
eiusfratre , uiro doctissi trio & rerum antiquarum perito, comparata stiperioribus annis, multis item aliis Epitaphiis & inscriptio L. nibus congestiS,conseruatur: que in iuniores quoq.secuti sunt:cuius septi lcri schema in calce operis stibnectere uisum est, ut appa- Teat sculptoris consilium suisse, no egacta in pedis mensuram de - monstrare, sicut hec circinorum, nec libellae, aut mallei, sed tantum ostendere, cuius professionis hominis cineres inibi conseruat entur. sicq. Colotiantis hic potius ansam perquirondi legiti mum pedem praebuit, quam quod ipse legitimus sit. Cum hac Colotiani pedis mensitra Gilli elimus Philander, qui ab hinc an nis circiter triginta Romae floruit, in annotationibus in Vitru
uium lib. s. c. 3 pedem a terum marmoreum congruere testatur,
in alia marmorea basesepulcri T.Statilij Vol. Apr. mensoris ae a
ficiorum Romae suo tempore ex IanicuIo refossa, dein Vaticani Pontificios hortos transportata, cum quo sine conuenit modico di crimine hic Statilianus, habens satis clare digitos & uncias distinctos, quibus ille Colotianus caret omnino. Mihi autem muliatis abhinc annis pes unus aereus allatus fuit, terra rubigi neq ut restassus i Istico fuditat,obtusus,&inuolutus, in ruderibus antiqua
rum ruinarum ex urbe antiquitus Euectis, ac prope & extra poditam N omentanam proiecitis,inuentus. quo in loco mavinia tunc
Chri solithorum copia dc aliorum pretiosorum lapillorum cum plumbi frustulis & carbonibus, aereis clavibus, seris & armillis aliis q. similibus eo tempore reperiebantur, adeo ut locus ille uni uersus,qui uineatus erat cribro a perquirentibus fuerit euersus,&excretus Est autem pes iss e palinis, tinctis, digitis q. diuisus complicabilis,qui cum explicatus est testerula ex eodem aere ait sula- ta,clatio in una ipsi iis parte affixa, clauis duobus altera parte iu- figis, inseritur. atque ita clauditur, ut, nisi ea testerula remouea tur,complicari non possit. in cuius superficie ab altera ipsius par te litterae quaeda punctis notatae inspiciuntur, quas tamen Propter antiquitatem materi et q. tenuitatem legere aut interpretari nequiuimus mam quadratus est, eius crassitudinis, cuius gallin cea penna ex ala esse consueuit, si illius rotunditati quadrata mi masuppleretur. qui pes aereus dictis duobus marmoreis Compa ratus septima unciae parte, siue unciae scripulis tribus, dc duabus
scripuli sextulis,desextulae siemisse breuior es . Cu autε diu haesitassem, frustra l.porphyreticam illam columnam perquisiuitIem,
35쪽
de qua Marsianus in suo de antiquitatibus urbis,&Philander,seepe,nec non &iuniores meminerunt, quam ego, dum iuuenis
effem,in aede sanctorum duodecim Apostoloru ad aedes Illustr. de Columna inspexeram,&in illius calce Noa .Θ saepius lege ram, alius mihi pes aereus,seu ex orichalco, allatus est, itidem ut primus, complicabilis: quidum compIicatus est clauo ab uno capite affixo,foramini ab altero capite existeti infixo , ita clauditur, ut se facile explicari non possit,&ctuneuplicatus est simili teste ruta, ut alius pro Rime relatus , sustinetur, ut complicari non posssit, palmis, tinctis, digitis, & sextula distinctus. quo fictum est, ut incertior essem multo,quam prius . inueni enim eum nona ipsius Colotiani & Statiliani unciae parte illis longiorem esse, & illo priore aereo unciae illius parte tertia, siue duella, cuius pariter longitudinis illum ex porphyreticae columnae mensura fiam pium, Philander, qui eam columnam se metitum fuisse testatur, loco supra relato exstitisse constanter asserit. Quamobre ulterius perquiredo in umi duos alios aereos pedes,ita ut praedicti,complicabiles, cu suis ansulatis tesserulis & clauis, eiusdemq. sere cras
studinis, cuius ille meus primo loco descriptus, pariter palmis, unciis,& digitis distinctos,penes illustrem Fulvium Vrsinum, Canonicum Lateranensem, uirum bonarum litterarum seruditissi mum,& rerum antiquarum peritissimum,&affluentissimum,cum illo priori meo etiam longitudine ad amussim conuenientes, aliumq. omnino praedictis similem, penes praefatum nobilem
Marium Delphinu, qui tamen tribus praedictis longior est, quantum est unciae scripulum,&scripuli triens seosq. exinde, meum scilicet & Illius r. Fultiij triplici testimonio, atque omnium litteratorum,qui Romae sunt, assensu comprobatos, pro uera&legi tima antiqui pedis mensura, proq. ueris Scantiquis pedibus mensuralibus habui,& palam facere non dubitaui. Sed noti eo mitius inuestigare libuit, si rationea fit coniectura assequi possem, unde horum aereorum pedum meorum discrimen oriretur. habebam enim pro comperto, illum meum maiorem, Graecum pedem noesse,cum Graecus pes, ut supra tradidi , semuncia Romano pede inaior sit,meus autem ille uiae tertia uuciae parte siue duella istos alios superiaret . quamobrem cum haberem penes me antiquam selibram lapideam admodum incorruptam cum hac in superiori planitie nota, S. & dodrantem unum aereum, ac quadrantem pariter
36쪽
riter aereum nuris , massamq;. Iapideam alteram pariter integra&incorruptam pondo librarum dece, alteramq libri .inuicem concordasItes,&respondentes, etiam cum alia aerea libra penes praefatum Illustrem Fulvium exsistente, in cuius stuprema planitie argenteis litteris haec erat nota, I. &in circunseretia hae aliae E . AUC. D. CAES. necnon&cum alio eiusdem semisse
aereo,id est unciae sex, inuicem pariter conuenientes & conco
dantes,sextarium formari curaui, qualem me in manibus Angeli Colotij,dum iuuenis cmem,uidi se memineram. erat enim forma rotunda,planabas maestior quam latior, ab imo ad summa aequa lis, cum inscriptione Honori Imperatoris: huncq. ita a me so matum sextarium,ita modulatus sum,&uiginti unciarum eu Praedictis ponderibus formatis, purae aquae ex cisterna, quae pluuia est,capax esset. Dein ex eo communi pede, quem Iegitimum me credere dix quadrantes cupressinis taebulis, quae omnium minime humore aut siccitate mouentur,formari seci,sicque sextariam praedictum cum hoc quadrantali,purgato cribratoq. milio, quo Romae mensurae examinari consueuerunt, examinavi, diligentiq. cognitione adhibita inueni, quadrantes praedictum octo de quadraginta sextariis expleri, &plenum euacuari ,regula raedala semper adhibita, ita ut nihil nec de sextario nec de quadrantali superesset, aut deficeret cumq. apiid me esset alius sevias aereus ponderis maioris aliis praedictis, in quo insuperiori planitie ita notatum inspicitur 3.B. idest unciae duae, inter cuius sextantis unciam, & illam relatorum aliorum ponderum grana unum & uiginti, ex nostri temporis uncia sumpta, intercedunt, quibus haec
illis maior est. de his autem granis intelligo, quorum quattuor& uiginti scruptisum constituunt rursus alium sextarium priori similem fieri ficci, qui uiginti unciarii eiusdem aquae ex cisterna capax esseti pariterq. aliud quadrantal ex illo maiori aereo P deformatum habui, diligentiq. examine ut prius feceram adhibito,
non minus sextarium hunc ex maioribus unciis, Cum hoc quae drantali ex maiori pede formato,conuenire reperi, quam QAt rius ex unciis prioribus cum priore formato quadrantali conuenisset. unde coniecturam seci, hunc maior2 pedem & unciam po sterioris &fere ultimi temporis fuisse: quia hodie qtioq. Romae uncia maior praedictis reperitur: ut credere liceat,paullatim pondera ad hanc, quae nunc est,ponderis magnitudinem excreuisse,
37쪽
sculex contrario monetaruiti bonitas &pondus decreuit, dein dies magis decrescit. Sed haec ex coiectura dicta sint. Ceterum, ut praedixi,asserere tot testimoniis & experimentis non dubito, Romanum antiquum & legitimum pedem illum esse, qui ex tribus aereis praedictis colliSitur,marmoreis reiectis:qui ut etiam praedixi,non eum finem sculptoris fuisse credendum est, ut ex i, istam pedis mensuramdemonstraret,sed ut ostenderet instrumen ta professionis hominis illius, cuius ossa aut cinere eo insepul- .cro clauderentur: cum contra finem eorum artificum, qui pedes aereos tanta subtilitate sormauerunt, credendum sit eum luisse, g ut illorum mensurae essent legitimae,&admetiendum iuste spatia deseruirent: q uorium & omnium mensuras Ac schemata in operis calce subnectere uisum est. Verum ieetor candide, ut ea, quae
in sequentibus dicturus sum, planius intelligas, scire te equidem ' uol antiqua pondera (quae Romanis & Graecis communia fuis se ex iis quae lib. quincto dicentur, facile intelliges non eadem
fuisse cum iis,quibus hodie Romae utimur. nam libra, quae Ro- I mae,ut olim, sic hodie una eademq. est Omnibus argentariis,monetariis,medicis,uet crinariis, pharmacopolis, laniis, piscariis,&demum negotiatoribus omnibus,&tam ciuibus, quam agricolis comunis,maior est antiqua libra, scripulis quattuordecim a quae scripula uelim intelligas de iis, quae a librainstantis teporis proficiscuntur, & de quibus quattuor & uiginti unciam constituunt,& quae riirsum scripula singula (ex receptiori medicorum sententia, ut lib. quincto dicam bin partes quattuor & uiginti, grana
appellata, dividantur. quo fit, ut unciae Romanae temporis instantis undecim, drachmae tres & scripulum unum, antiquam libram, de qua supra memini, perae a uent: uncia uero nostri temporis, maior sit uncia antiqua, scripulo uno de granis quattuor, quae ratio ad calculum ineundum,dum antiquas liquidorum ari dorumque mensuras, cu nostri temporis mensuris pondere exa minabimus , necessario ten enda est. Non minus & aliud te scire
uolo,quod palmus, quo hodie Romae Architecti ututur, de quo cum reliquis ab eo proficiscentibus mensuris seqtienti libro di cam,sicum legitimi antiqui pedis dodrante , id est unciis nouem,cquem dodrantem Plinius,ut supra retuli, spithamam, i locabulo
a Graecis mutuato, appellat) conseratur ,&examinetur palmus ipsc dodrate,sc ii spithama, luantu sunt duae nonae partes unciae:
38쪽
pedis praedicti, id est unciae sextula, scripulo uno ,&triente scripuli, longior esse reperitur. quod si palmus idem cum altero siu-pra relato pede commetiatur, qui maior est,& qui cum pro phyretico illo concorda si uera Philander dixi H & quem posteriorum & postremorum temporum fuisse existimavi,& cum illius dodrante seu spithama conferatur, duorum ferme scripulorum di ferentia intercedente, quibus palmus hic dodrate isto minor est, coinionire constabit, ut subiectum in calce operis schema demonstrat: ex qua etiam demonstratione fulcitur coniectura, quam paullo ante feci, dum me credere dixi, maiorem hunc pedem si quentium postremorum temporum inclinationis Romani imperii suisse. nam putaui,&puto, labentibus annis, & felicitate Romani pop. decrescente, mensuras & pondera aucta fuisse, &ab hoc maiore pede, & illius spithamaad spatinam, de qua sequenti libro, itum esse . quae tamen ita dicta sint, ut opiner potius,
e Graecis interua orum mensuris
EN sv RAR via, quibus Graeci interualla metirico suetierunt, ex iis, quae a recentioribus tradita sunt,&iuxta eorum translationem, i tomen tradere uisum est, ut in hoc quoque huius rei studiosis consultum sit: quas cum ego ex propriis illaru auctoribus non sumpserim,ita tamen ut ab aliis tradita sunt, non qui dein utilioru m laborem in meam laudem transferre cupiam, sed ut ope
ri nihil desit, ad publicam studiosorum utilitatem referre uisum est: sunt aute haec. Dactylus,Dochme, si ue Dactvlo dochme, siue Palaes c,sive Doron, (na haec omnia synon ima uino Lychas,o thodoron,Spithame, Pes, Pygme, Pygon, Cubitus, Orgva, Plethron,Stadium, Diaulus,Hippicon, Miltiare, Dolichos. Qtharum mensurarum quantitates & discrimina sunt haec. Dactylus,lati digiti est mensura e Graecis omnium minima. Dochme, Dactylodochme, Palestae,
39쪽
Doron, quae idem sunt, constant ex digitis quattuor , & sunt idem, itiois latinis Palmus. Lychas, est interuallum digitorum decem, idest quantum quis ab extremitate indicis ad pollicis extremitatem, expansis quanto magis fieri potest iis digitis,complectitur Orthodorum, est interuallum digitorum undecim, & est quantum quis inter primam palmae partem, i brachio iungitur palma,&suprema me dij digiti complectitur: quasi rectum palmu dixeris.
Spitha me, constat ex disitis duodecim, palmis uero tribus,&est quantum quis expansa manu, ab extremitate digiti minimi adsta nimitatem pollicis, complecti potest. PeS,est palmorum quattuor, digitorum sexdecim. & hic reminisci
oportet, hunc,semuncia,Romatio pede maiorem esse, ut supral
te deduxi, dum de stadio,& milliario tractaui Pygme, est mensura digitorum circiter duodeuiginti,pro paruo cubito capi solita: & est quantum a brachi j curuatura ad extremam manum complicatis, contractisque digitis quis complectitur. Pygon, est mensura digitorum uiginti,ipsa quoque pro paruo cubito sumpta,& est quantum quis abracliij curuatura, ad eviremam manu complicatis, non tamen contractis digitis, coplecti potest. Cubitus,est mensura costans ex palmis sex, digitis Raetiij. & est quantum a brachij curuatura ad extremitatem digiti medij quis com plectitur. Ornia, siue passus, mensura est constans ex cubitis quatuor, pedi
Plethron constat ex pedibus in longitudine centum. Stadium, qui de Stadius, constat ex pedibus in longitudine sexcentis, siue orgyi S centum.
Diaulus,spatium est constans ex stadiis duobus. Hippicon, spatium est constans in longitudine eae stadiis quattuor. Milliare constat ex stadiis octo in longitudine: de haec Graeca men sura non est, sed a Romanis mutuata ex quinque millibus Romanis pedibus constans: ut supra de stadio &midiario dixi Dolichos, mensura est, costans ex stadiis duodecim. & haec de Graecis: ad quarum mensiurarum comprobationem duas ex multis', quae a iunioribus adducuntur , auctoritatibus referre uisum est.
Altera est Herodoti in libro,quem inscripsit, Euterpe,cui us haec sunt. Celatum autem iusti passus sunt staditim unum, quod sex sit
40쪽
placirorum: ut passium sex pedibus metiamur , & quattuor cubitis, p Mesaulsem sint quattuor palmorum, cubitus autem sex palmorum. Altera est Heronis, qui sic scriptum reliquit. Stadium in longitudine habet pedes sexcentos, Diaulus mille ducentos, Miltiare stadia octo, Dolichus stadia duodecim. Reliqua ex Iulio Polluce, Hebchio, & alijs comprobantur. Has aut m mensuras siquis in usium deducere uelit , facile assequi poterit, si ex Romano pede, supra a nobis tradito, Graecum formabit, qui Romano longior sit semuncia, eumq. sic formatum, in digitos sexdecim diuiserit, (nam Graecis uncias mensurales, de quibus loquimur, fuisse, non memini me legisse)& cum eo sic diuisi spatiasupra relata metiatur. Atque hic harum Graecarum mensurarum sinis.
LIBER SECUNDUS. De interuallarum mensuris , quibus hodie Romae utimur.
Netiis longitudinum latitudinum q. mensuris iam cognitis, operae pretium me facturum existimavi, si eas nunc, & suo loco liquidorum aridorumq. mensuras,& psidera,cum ijs, quibus Romae utimur, conferrem: utin- de architecti, & agricolae, medici quoq. &qui humanioribus litteris delectantur, notitiam & discrimen facile assequi ualetant. igitur eas hic longitudinum latitudinumq. mensuras, quibus hodiet Romae utimur,enarrabo . De ijs autem loquor, quibus archite chi,&agrimensores utuntur. nam Romae magna differetia est inter istas , & illas, quibus mercatores pannorum, & serici, ac illaS, quibus merciarij, uta appellatio &illas, quibus textorcs telarum