Nicolai Masinii ... De gelidi potus abusu. Libri tres

121쪽

nosis distinguuntur quamuis duae solae qualitates illis neessariae. fatis prae se ferre possint, puritas videlicet, & tenuitas, hae tamen quoniam absque magis sensibilium adminiculo as sequi nequeunt iccirco praeter locum , a quo, per quem, α& ad quem fuit, de quibus dictum eii , & praeter motum quo pereult, qui non nisi, quantu opus est,uelox esse potest: locu quoniam a quo ipsa recedit, quindecim pedum altitudine, locum a quo exit excedere,qui dimensi fuerunt, attestantur et conseitim deprehensum fuit, visu, quoniam ei dum nihi, obiter aduersatur sincera est, ac plane pellucida, ita ut cum exponitur luci, nihil in ipsa innatans videatur: a actu, quommam quantu sat est frigida, olfatu,quia cuiuscunque odoris expers, gustu, quia omni sapore carens, epotaque palatum corrugat: auditu, quia e lusa strauet; Ab efficaci proficuo effectu , quoniam leuissima est ijs, qui eam bibunt, ex quorum hypochondrijscito descendit. Ponderis nempe par uum inter optimam, &pessimam, esse discrimen, facto periculo Magni aliqui Viri inuenerunt , inter quos Senccaam perte negat discrimen esse mani fellum ponderas inter dulces r. . i , aqua A signis artificiosis, di primo ab Hippocrate tradito sphor 16. dum inquit; Aqua quae cito calet, & cito refriguratur leuissima est; Tum & quia in ea non modo leguminarcito deco quuntur, , verum, & illorum quaedam, quae in quibusdam aliis alioqui non nisi probatis aquis nunquam, in hac facile,& breui coquuntur, Panes illius adiumento Mnc pinsuntur, Carnes in ipsa elixatas, & albas reddit, quarum rura Cptima fiunt, ex qua decocta nihil fere remanet sedimentit e vase lucaeneo polito eiecta in quo steterit, maculam penitus nullam relinquit, nullumque tandem in Ianeis, lineisque vestibus. illa prius madefactis, postquam siccata fuerint velligium. Vbi igitur Aquae optimae sunt , illas refrigerare non modo inutile esset, quinimmo, & superuacaneum, dicentibus Di. In l.b- de uino Hippocrate ,& Galeno, optimas aquas, aestate frigidas esse , hieme vero calidas, S cum pura, & simplex Aqua a Ga in lib. de leno probatur frigida. in primo libro de facultatibus simis. vuln. e p. plicium medicamentorum capite quarto, Hippocratesque

122쪽

Iealidas omnes damnat in libro de capitis vulneribus: Vtri4 boni. aquin'uu dictum intelligendum est quod tunc frigidae sint, cum ςyp si

debent esse,aestate scilicet. Sed iam ad eas properemus, qui , in bonitate medio modo se habent, De numero quarum sunt fluuiales, quarum aliquas, etiam optimas esse merito dicunt , veluti Nili, & suminis Geon, de quo meminit Aui- t. 'cenna. & Aliorum, ita ut immerito Omnes arguat Aetius, docte. 1. meritoque magnorum fluminum dulcium laudet Rasis; ini- cap. 16.moLulaei fiuminis aquam, usque adeo perfectam esse ferunt. qui per Susianam e Lagro monte profuit, ut eam Persarum Reges secum in expeditionibus deferre consueuerint: tantum illis ad vitam tuendam diligentiae fuit: ita ut mirum non debeat videri Artoxersem longi manum tamdiu vixisse. cum Persarum Reges tantam curam, in Α ere, & Aqua non praefrigeranda, veluti praesentis saeculi Principum pleriquersed in optima potius deligenda impenderent: Et in nostris Regionibus quia Aquae limpidae sunt , & a proprio sonte multum distantes iccirco bonae, longo squidem cur su aquas nobilitari ideo dixit Avicenna, quoniam, & atenuantur, α . ndςpurantur, quamuis per accidens, &casu, nam per se sunt h 'μῖ μ' euroidiores, quies enim ut quies ideo est causa claritatis in aqua, quia quod limosum euresidet,& sic eam permittenado quiescere repurgamus, Quae autem vere pura est,& mu da , illa fuit velocissinio cursu: quamuis enim in eo quod fuit remaneat turbida, quia partes terrestres; limosae, coenosae, crudae, pingues, de nia illa alba non possunt descende- . , are, sicuti etiam aere stante, locci in eo remanent, hinc hocimines non ita merguntur in aquis currentibus , sicuti inquietis: sed quia in longo cursu aquarum fundus totus repurgatur a dictis iam partibus vere labefactantibus aquas dum quiescunt, vel segniori cursu mouentur ,&Αlueus ipse fluminis relinquitur solum refertus arena crassa, nitidaque . nec non, & lapillis: ideo aqua illa tota quia attenuata, dum quantum opus est residet, splendet, & clarissima est teste experientia : Quantum itaque opus est, nam quo obscuriores sunt, eo diutius, ut resideant opere praecium est: ita ut res

a. dentem

123쪽

lii dentem Tiberinam, non citius quam sex in ensum spatio. purgari scriptum reliquerit egregius praesentis aetatis Media

I .lib.de cus Ale ander Petronius, quae si sat non purgarentur calcua victu Ro- IOS gcnerarent , praeter alia multa detrimenta: Hae autem inconstruis vocatis, in cellis vinariis extructis, vel in figliniis' .i magnis vasis uti dicium est , cum non nisi in subterraneis . . . cellis asseruentur, tantam frigiditatem, eo in tempore quo. l . exacte purgantur contrahunt, ut nulla artificiali refriger trone egeant: Pro quo animaduertendum est, in latitudiane harum optimam, α saluberrimam quoque esse, illorum fautorum quorum motus lenis est , dum c do eorum alueus

profundus sit, & non limosus, quorum, & ortus procul sit,&ab oriente, atque in calida regione, sic enim optime a sole excoquitur. Et quia Nilotica ab omnibus extollitur etiam ab Aetio, suuiales reliquas omnes aquas vituperante: Et

boni. aqvh pausia admodum suu i s , in bonitate aeque comparandus cap. s. φ videatur, Nam & ventrem subducit, mulieribusque purgationes citat, & in puerperio bibitur 1 Difficultas oritur,' ' quoniam ab inhio ubi Nilus oritur, usquequo mare attingit. recta progreditur ab austro in boream, initium siquidem inlius, citra brumalem circulam est, ergo solem non exeipit, At Aquae ab austro desuentes , solemque non excipientes, abras, ab Hippocrate non laudantur. N a Galeno improbantur tan aei. Qui, quam nimis frigidae,ita ut videatur hac in rea propriis prin-Rloeή eipiis deuiarer quod tantum negotii Senecae fecit, ut innaa p r- turae quaestionibus dixerit . Pleraque sunt,ratio quorum res u. aques sumn ut cur Aqua Nilotica foecundiores iaciat faeis cap. s. in minas ,adeo ut quarundam vistera, longiore praeclusa ster p. lib. de litate ad conceptum relaxaverit: Videtur dicendum, ide&mend. Ω- hane bonitate illas, & longe excedere, quae solem excipiunt. x ςyp veluti ab occidente in 'orientem fuentes, solis etsi calore Perpetuo coquantur, quoniam Nilotica, quae totam permoat torridam terrae Zonam, fuitque leniter , & per terras.

excoquitur , & ipsa perpetuo , & ubique , praeterquam

iuxta cataractra , sed iunge praestantiori modo, quia ab aem

124쪽

6b regionis caliditatem, cuius inditio eli, quod sola haec

soseis excepta, quamquam quiescens, nec corrumpitur, nec . deterior urentibus ea iter Tam grata omnibus propemodum 'in operibus est naturae moderatior Hinc inimitabilis illarum scrutator ArithoteIes, polleaquam Recundissimum Nilum esse dixit, & alendi facultate insignem moderatae solis decoctioni id acceptum retulit. Huicenna, quatuor ex in x. p. causis, Nilo incomparabilem explicitae bonitatis vini, scri- doctr. t. bit attributam; quarum primam ita tuit a cursus longitudi P si ne, quae quantum bonitati faueat ex eo deprehenditur, quoniam ab eo nulla cuti ferunt 'sensibilis aura exhalat, Nam

ab aere solis calore imbuto, tam longo curia exercitus humor, ita altanuatur , ut ne sublatus quidem in aerem. possieeorpus capere . ita Aer auram exceptam sibi si in item, diffuna di in seipsum patitur, neque cogit, ut consillat. Secundam adscribit , praeliantiae ,& puritati terrae , per quam fit Aquarum dilapsus, a qua tantum Geth, ut vitam impurit rem contrabant, absente in nundatione, de qua paulo infra dicemus, ut aliquam si forte continerent, cursus tum longitudine, tum lenitate deponerent. Tertiam ad unguem putat , q uod a meridie in septentrionem deserantur, incrudari tamen nequeunt, quia per torridam regionem defluunt , quam totam a meridie in septentrionem flumen disiecat, nee torrefieri borea oblitiente: sed tam aeque attenuari , ut ea

snt suavitudine' quemadmodum scribit spartianus 'ventilitibus aegiptiarum itationum , petentibus vinum, responderit, Pestenninus Niger imperator, Niluni habetis, di vinupetitis: Non sit qui ex illimet, alia de suavitudine, quam quae persectissimqaqui congruere poreis,prudente Viru illu intellexisse: Na de illa,qui Vino congruit si forte inrellexisset,preterqua quod fatua proculisset. A qua ipsam vituperasset, sensibiles illi qualitates attribues quibus omnino debet carere saltequo adsensus, sicus persecta esse non potest. Circa quam so . lib. Aquam grauiter, peccauir Atheneus, ali ruens ipsam esse mix ς-e tam, dum inquit, illam bibentibus ventrem soluere, ob ni, troiatu admixtionem: Nam quae calta sunt tantum abest, ut ' cust

125쪽

In p. lib. custodiae valetudinis inserviant, ut Galenus a classe ι vere pro sanis potabilis aqua aperte hisce verbis excludat: Quae neu i. exa iste sinccra aqua est, omnis alterius subitantiae mixtione eap. 4. V vacans, ea ex necessitate ex sua facultate est frigidari si qua vero per bituminosa , sulphurosa, nitrosa, aut aluminosa lo- ν cadestillans, substantiae eius aliquid absterserit, secumque

traxerit, mixta i ana ea est, non autem exacte gqua. Pror . . . ia Pterea cum Gai us,&quicunque sit qui iuxta Galeni dog-

:- mata scribens, illam ventrem subducere inquit, non sit qui opinetur velle nobis inlinuare, quod subducat aqualitate occulta, eo modo quo medicamenta , leniendo scilicet, &longe minus strenue attrahendo, aliena nimis huiuscemo adi cum sine a corpore tum simplici, tum in quotidiano potuasti mendor Nec a qualitate manifesta, quia non detergenaeo , quae enim tali facultate praedita sunt, tenues, & calidas Partes continent, veluti mel, & saccarum: non lubricando, quoniam ut quae id efficiunt unctuosa, pinguia muccosa dsint opere praetium est: Non comprimendo quia cum qui id praestant,adstringunt,3c per se vehiculi alimentum traducenatis, rationem habere nullo pacto pollunt: Abluendo dic eis

rei aliquis nemo enim est qui abluendi facultate aquam priuare audeat .at ablutio detersionis quaedam species est cum itaque abluat aluum subducit, vel quia humectando faeces, & eas liquidas reddit, ita ut postea per se labantur, &exeant: vel quia trahit secum abluendo emollitas sordes, vel utraque via: Dicimus hoc praestari a qualibet aqua quatumvis non prorsus probata , siue calida siue frigida exhibeatur, dumodo in multa quantitate, veluti in laborantibus causone. Galanus praecipit, quoniam propter ingentem copiam perpetuo deturbat: At de ea Galenus, vel Galeni dogmata in sectans loquitur prout in quotidiano potu assumitur; r spectu cuius quidem usus considerata, quatenus crudae, con- . tumaci, & summae frigidae sere e diametro opponitur,singuaia la quarum, & potissimum quae ex niue, & gelu, ab insito calore humidum diffundi prohibet, quamobrem humiduni met in corpore congelat, venti emquc sua stigiditate . dc.

126쪽

oongelatione sistit, dumodo tanta in quantitate assumatur, ut deturbare non possit et qua inquam Nilotica,ut pote optime excocta illis opponitur Galeni sectator aluum subducere dixit, quia mediocrem cum in alvo moram ducat, ipsum in optima dispositione construans,statutis horis exoncrari re mittit; pariter. & dum purgationes citare ait, illam inclaia semenses mouentium recensere, non eli ut quis dubitet, ex quo motibus illorum au xiliantia, acria, & tenuis essentiae vile scriptum reliquit Galenus, qui & aftirmauit mcnses m uentibus, & urinas,&lac cientibus ccmmune esse caleface. με μη re, & in sexto eiusdem ubi de Thimo clarius ait,menses pr. s ut . ,h. uocant incidentia, & calefacientia vehementer: Cit igitur menses, quoniam quatenus ad ipsam spectat, eum excocta sie ς MMem.

di optima uti dicium est digestionibus omnibus ita fra 'P

uet, ut nec vitiosi humores aceruentur , nec obstructioncs fiant, quin immo sanguis, & suxilis, S quantitate temperatus generetur, cuius cum natura abundantem suppeditet copiam, menses nulla in re earum, quas enumerat Hippocra Ino. litates peccantes, sed leges naturae omnino seruantes fluunt; ita aphor. t 6. 'ut nullum imminet periculum, ea incommoda, ut mulierihus succedant, quae ab eodem in libro de Mulierum morbis recensentur: qua ratione, & in puerperio bibitur, non enim artificiali indiget coct: one: Poltremo addit Avicenna, de immensam fuminis molem suffragari, Tertium squidem in latitudine magnorum, Iocum sibi vendicat , uti Arrianus scribens ait, max imus fua torum est Ganges , post quem Indus, post Nilus; quod contingit quia in magno quanto magna seu virtus , seu magnum vitium residere solet: Ium de quia in Nilum, forte: nullum nec fumen , nec R. uus infule de qua re tamen inuicem contendunt magni Viri vel si influunt, & eorum aquae in culpabiles prorsus sint, ob diciae iam suae mol is immensitatem, illas quasi vertendo in sui naturam, eo modo quo de vitio sibi admixtam aquam in sui naturam ver tente dictum iam eli, culpabilcs illorum qualitates corrigit, via potius destruit; At nouus adhuc subcundus est labor, quoniam Galenus scribens, aquam Nili, non ris ilee

127쪽

O DE GELIDI POTVS 4BVs V.

lib. de δε- modo quadantenus compositam, verum, de usquὰ adeo IN eu'e- ii' p. mosam esse, ut modum depurandi illam tradiderit. Vide 'ς /ς' tur tot praeliantium Virorum summis laudibus eam ex tot lentium unaque,& propriam sententiam subuertere , &.co magis quoniam Avicenna ubi supra, postquam cot laudibus.

aquam hanc extuli P, Protinus, & c Ceteras aquas depuratione egentes malas nuncupat: qua cum egeat Nilotica , non nisi mala eile poterit. Pro quo animaiauertendum est. Nilum non semper in eadem dispositione eiIe, ratione illius, cui obnoxius eli inundationis, causam cuius assignare non e si praesentis negotii et ter igitur singulo anno mutatur, & Priamo alent Plac doque cursu , ad mundatione mi Secundis ab inundatione ad gradariam extenuationcm. a qua iterum ad senem cursum reucrtitur: Λ'quarta nein die septembris, usque per totam Uecim an sextam tulit , lente qui et que perpetuo fluit, cuius decimas eptima acccdente die, posti quam scilicet SoI Apiidem suum superauit, gradait m incipieintumestere, exiensque proprium Alaeum Aegypti terra inundar, ac tegit, sicut se ae pIeraque intereant, iumenta,' di homines altioribus se Iocis tueantur, crcscitque illius inundatio usque ad vigesimanasextam diem mcnsis Iulii, doneet scilicet sol ipse ad medium Leonis peruenerit, & est per spatium quadraginta dierum: Ab ea die se in mare exonerar: incipiens, totidemque diebus decrescens. ad sua Ioca redit. Aegiptumque liccam relinquit et Per totum igitur illud temporis spatium quod est nouem mensium,& dieru viginti,tam Iente fluit laniterque, ut terrae, ves nihil misceat, ve I non imtanta quantitate , ut Iimus adesse possit, non effugiens ominnem sensum: Ergo tunc, ut ad usus pura est,& sincera. sic Mnulla prorsus depuratione indiget, iuxta regulam traditam L. Calano ubi supra, in calce sciri cet quarti capitis primi libride,imvlicium medicamentorum faculiatibus, uatim verindum Inchoat inundatio, de concomitanter rerrae permixtio.

utraque tamen gradatim , qua non prius Priuatitur aqua: quam ad sua loca redierint, iccirco, N perpetua depuratio-ae octuaginta dierum spatio necesiario indigenti iuxta ma-

128쪽

iorem minore se teriae permixtionem, quae cum grada tim consequatur intensiorem remissioremue aquarum aα gitationum. eam aperuit nobis Calenus ubi supra dum in- quit, Oportet autem non semel, sed modo his, modo is ter percolare, quando ne sic quidem sorsan ad amussim M Puram queas efficere. Hinc mirum non est,si in Aegypto nati octauo mense generaliter uiuant, quia CCelum , aer, aqua, & corpora, & alimenta sunt vivacis,ima. SuCCE-DvNT Puteales, quas Celsus in quarto loco ponit, de qui hus sermonem habens Aetius, etsi dicat illas frigidas esse, terrestres, excretu difficiles, vix pertranseunt eb: Quoni' eip. i siana tamen e terra scaturiunt, iuxta diuersitate terraru, Per quas fluunt,varias dispositiones,ta salubres,qua insalubres

habere possunt, ita ut nec probari, nec improbari simpliciter possint. At unum aliud,& circa ipsas attendendum est; Consensus videlicet venarum, per quas Aquae ad Puteos defluunt, nam earum aliqua sunt, quae cum probatis fuminibus consentiunt, Aliquae quae cum locis, in quibus ritiosaeaque continetitur: Et haru primae bipartite sunt,na

ipse ru venaru quaeda sunt lais,&altera sui extremitate fu- .mini valde proxiniae: nonnullae remotiores, unaque , α ιa .rguitiores, Et veluti aquae ingredientes puteos, per ve. . nas cum locis vitiosis, consensum habentes, non possunt i. non esse vitiosae: ita per venas ingredientes quae cumpr tabatis fluminibus consensum habent, non nisi probatae esse positini: Meliores attamen inter has sunt illa, quae pcr an gustioreS venas, quarumquc ora, remotiora sint ingrediauntur: Nam tenues limpidae expurgataeque perpetuo sunt: At quae per latiores, propinquioresque venas dcferuntur inconstantes sunt: quippe quae rurbatis flumini . bus turbatiores, quietis autem clariores apparente Quae venae etsi cum probatis locis consentiant,probatam tamen aquam ad puteos defesse non poterunt, nisi in probata te

ra, iuxta integram sui longitudinem, de ipsae sitae fuerint: Probata autem procus dubio erit, si solida, ita ut cretam, masculumve sabulum, quod satis tinax ust imitetur: via

129쪽

tiosa vero si caementitia, soluta, & quasi cariosa, & sordida sInter Puteales autem praeliantis,iniae illae sunt , quarum venae sunt incessanter deferentes, auferentesque aquam: cum enim continuo in nouentur, nullam labem possunt contrahere, nec a quiete,nec a putei quas contangunt part ibus, cu,& ipsas profluendo continuo detergant. Puteales autem Aquae ubique se tu inveniri pollunt. nam & sere ubique , citodi poliunt ruatei, dulces Aquas subna inistrantcs, ita ut venci ij, quodniarum quali uiuetur , cuin illius solum salsum, & liniosum totum sit, minimeque solidum in Puteos, & confici pose , &mcidum conficiendi tradiderit Iulius Caesar Scaliger in centesima ad uerius cardanum exercitatione: Et magi S adhuc, itoniam inquit Philosophus,quo profundius circa mare ina odimus, nos aquam m. igi, salsa ni inuenire: diam hoc opus eii Dei gloriosi, a certis, in iis periculis hominc, conseruaret

volentis c quam Hi S tanto errore tot, tantae beneficentiae adsuersentur quod ex undecimo capite vise simi libi i Hilio ita Indiarum , unicuique palam stet Accidisse ubi illius narrat Auctor, ut cum dimi ilu, quidam Alonius Zuaetius, Linux illuliris adnavigasset, gratia coniungendi reiecto odio, illustres duos alios Duces: & obtrito ab impetu ventorum Naavigio quod conscenderat, cumque prope inscecundissimas, Prorsutquc desertas A lucranorum quod lingua nostra scorpionum sonat insulas naufragasset; ipseque una cum egregiis nonnullis militibus qui secum erant, ibi deperditus fuisset: Canoaeque cuiusdam vocatae, quam in arena semi sepultam casu inuenerant . ad arcnosani, nec minus desertam pasetiam quandam proci uitalcm peruenissent, ibique per duo. decim dies comorari coacti suissent, prae sun ima rerum Omnium inopia, nihil aliud edentes quam oua, & crudas quinaque inaniensae molis testudinum carnes, , aliud nihil bibentes quam earundem sanguinem: quibus,&sat breui omnino deficientibus, etsi nonnulla alia esculenta, a Dei benignitate subminii irata suissent: Frustra tamen ibi dulcem a tu 3mperquirentes, Vci nihil prorsit, potantes, vel solam

Naris aquam, omnino mori cogebantur qui enim eam

130쪽

bibu nn, non possunt non mori,& sat cito) Α Diua Annamoaniti, ad illi proximam sat paruam teretisque figurae insulam,

se contulerunt: A qua cum per trigintaquinque supra cen tum dierum spatium , decedere non licuisset; sedulo cira infodientes,& si nullam aliam , praeter valde salsam aquam , . inuenissent, pedibus lainen cum figurassent, Primo anguastam unam semitam, circularem summam dictae iam insulae, superficiem in duas aequales partes diuidentem, Alteramque adhuc, illam ad rectos tum angulos secantem, tum aequali-υr diuidentem: Manibus ubi sese mutuo semitae intersec hant sodientes, dulcem aquam tandem inuenerunt: qua eousque persecte usi sunt, quousque Simon Conca, & Didacus Ocampus Ferdinandi Cortesii Praesecti, de deterrima omnium , omnibusque miseranda illorum conditione, ea qua ibi exprimitur via sane mira, certiores redditi, ad eos liberandos optime munitum Nauigium ill huc misissent: Tunc enim quia hominnm usui, in posterum non amplius inserui- ri re debebat, Nam quo Nautae ab illis perpetuo se praecaue- i

rent, Prudentissimus Alonsus, sepulchrorum insulas nomia ' .

nauit Deo ita permittente ad pristinam salsedinem reuersa est . ita ut forte nihil ubicumque,& quandocumque opus est, parenti naturae, Dei ministrae, potabiles satque frigidae aquae, tum generatione, tum conseruatione magis curae esse

P rspicuum sit. Omnibus itaque in locis, in quibus effodi

possunt putei, aquae usque adeo frigidae erunt aestate, ut nulla nec minima refrigeratione indigeant: Aestate diximus quoniam hyeme hae calidae sunt, etsi oppositum sentiat Gai r i- . rnus inquiens, illas semper, idest in quolibet anni tempore desaeult ει esse in eadem dispositione, hoc est frigidas semper, &ineodem frigiditatis gradu: Et liveme cum illas calidas esse exi- dic P-Mstimamus, hoc prouenire ex deceptione sensus tactus, ita, ut illud contingat, quod, & de urina tacta ab intra vaporarium mingente, quae frigida iudicatur, calida vero, si ab eodem dum extra vaporarium est,tangatur: Ex qua Galeni assertione, quamuis perspicuum plane sit, nullum esse habitabilem