장음표시 사용
131쪽
anni tempore, ullo artificiat i refrigerandi genere indigeat rQuoniam tamen tantae rei disquisitio,& utilis est, nec ini cunda, occasioque sese hic offert detegendi veritatem, Via detur dicendunt, opinionem hanc quamuis sit tanti Viri . Hippocrati, Aristoteli, rationi ,&experientiae aduersari: Hippocrates namque aperte inquit, Aquas puteales dum arastate hauriuntur frigidas esse, hyeme vero propter terra: c liditatem calidas, paulo poli autem , di illas a calido aere calefieri, istasque a frigido frigefieri. Et Aristoteles inquit. statu Boreae puteales aquas hyeme estumare, cui sensibilis experientia correspondet, ergo signum est, in aqua calorem alia quem illi a terra impartitum inclusum esse , a quo effumatio producitur, non enim absque calore estumatio: Quod de ratione probatur, Nam quantum ad caliditatem pertinet. res ita se habet, de intimis partibus terrae, veluti de corporibus nostris, quae intrinsecus sunt calidiora hyeme quam aest te & ob eandem causam,quam assignans ipsemet Galenus ex Aristotele dixit. Resugit enim propter circumstantem, exaetrinsecus frigiditatem incut rursus aestate, ad sibi affinem protenditur: Nam si verum non esset, ex obsistentia contrarijΑquam puteorum esse aestate frigidam , & hyeme calidam. non post et assignari Ratio, cur media aeris Regio sit aestate frigidior, quam hyeme: cum enim aestate infima aeris Regio sit longe calidior, quam hyeme uti conliat. ideo sua caliis ditate vehementius repellens, mediae aeris regioni frigiditatem ipsam congreganso intensiorem efficit: Et ut ad experimenta deueniamus quaerit Aristoteles, Quare post meriis diem puteorum aquae tepidiusculae sint aestate: Non enim diiscendum est tales esse nothri corporis comparatione; Tunccnim ea ratione magis calemus, qua & post solstitium, apud nos magis calet aer; Adhuc non solum digito manuve. aut uniuersa corporis extima superficie, utpote qui omnia continuo ab ambiente alterantur, De tangibilibus obiectis iudiis camus, quin immo, & palato, lingua, oreque denique toto, quae partes cum ad extimum aerem nihil respiciant , di ipsis
uti patet c putei, recenter. haustam aquam frigidiorem .hiemet
132쪽
hyeme vero longe minus frigidam esse iudicemus: Tales ut re vera sint, quales sese offerunt necesse est .
TI A FRIGIDA ESSE DEBEAT PRO SANI- iTATE TUENDA . C A P. XIIII.
T Quamuis praecedens A ssertio nulIam habe at cubitationem, vel si apud aliquos aliquam forte, ea facile dissolui non possit , tum ex his quae narrat Auctor iam citatus historiae Indiarum: tum ex uno quod scriptum est, in dictae historiae summario, e scriptis I . Petri Martiris Mediolane sis excerptor usque adeo natura sollicita est in subministra da ubique locorum in culpabili aqua, ut prope Insulam Nauazziae, ab aequinoctiali decem, & octo circiter gradus diastantem quod mirum videtur medio in mari scribat, Tubum aquae dulcis probatae, humani brachis crassitie me
cedentem , supra marismet tantum prosilire, ut a pertranseauntibus Nautis omnibus commode sumi possiti Pariter in Prouintia Caizimu dicta, in Regione Guanam a nuncupata, aliquos sontes extare, quorum aquae in superficie . & dulces sunt,& potui valde accommodae,in medio salsae, in fundo a modum amarae r illos e salsa aqua oriri existimant, supra quos cum a proximis montibus dulces aquae confluant . quae cum infima permisceri nequeant, iccirco in superficie dulisces sunt: Hinc Indi ipsi, Aquam alias adorantes, cum ipsam adorarent interrogati, respondebant ideo quoniam, S alia menti materiam generaret, & illos in vita conseruaretromitto D EvM CERvIAS, FLAMINIAE Ciuitati, ob salis copiam, tot gentibus deseruientis insigni; Probatis tamen.ob depressiorem situm aquis carenti: fontem sane admirandum elargitum fuisse, Mari videlicet tam propinquum,
ut propinquior quasi esse nequeat , probataque aquae, & in
133쪽
- Primis aestate sat frigida perpetuo abundantem. Etsi inquam ubicunque homines domicilium habent, insint, do. Aquae potabiles, siue optimae, siue medio modo se habentes, quae aettate frigidae sint: Non tamen constat illas cia,que adeo frigidas elle , ut artificialem refrigerationem
non exposcant: d mmo enodate constare non est cur dubia tetur, non modo sano homini conuenientes, quin immo,
di frigidiores longe quam illi opus sit reperiri: Puteales nimirum, nimis frigidas esse nemo sane dubitabit , sciens - Εquos illas recenter haustas aestate potantes prae nimia il-t larum frigiditate a torminibus multoties corripi, & quanz doque interire t Fontanae vero illae sunt, quae si inculpa-- biles sint, temperatam illam, qua sani hominis gaudet n In deeimo .. tura in se continent frigiditatem, quod ita dilucide GaI lib. meth. D nus hisce verbis edocet, ut nihil lucidius: Esto praepar έ-p ' is ta inquit in labro aqua frigida, ea frigiditate quae nullam ,, euidentem qualitatem, nec prorsus frigidarum, nec tepiα darum praeferat, sed qualem ea quae fontana vocatur, quae & frigoris quod tanquam ferit, & teporis qui resoluit, eliin medio. Quod & in secundo de facultatibus simplici- . um medicamentorum libro comprobauit dicens: Porro ., si nec insigniter calida, nec frigida admoueatur, sed velu- ,, ii quae fontana dicitur. Ita ut siquis haec firmo vinculo . In 1.meth una cum ijs quae ab ipso mei Galeno script is tradita sunt, eap. 6. ubi aquae vitia in illius frigiditatem reijcit, constringere voluerit, velit nolit coactus erit fateri, Omnes frigiditatis aquae gradus, demptis illis, quos ubique, aestate praeacipue aquae cuiuscunque probati fontis inesse experimur, ii ut potcnullum ideo in se vitium continentis, quoniam in medio sit frigoris, quod ferit, & teporis , qui resoluit deuitandos, vel nulla posthabitat
dustria esse, tamquam rem sum- - λ mum detrimentum saluti, . , i . - euidentemque una vitae i. diuturnitati, laetiis i
134쪽
s AT FRIGIDA REFRIGERANDA FIT. CAP. XV.
T hie variae Dubitationes insurgunt, quarum prima est, si Aqua probati fontis extra ipsum
persiliens amittat aliquem gradum illius temperatae, & salutaris frigiditatis, quam Galerinum illi praescripsisse, iam ostendimus: Virurefrigeranda sit. ipsina in vase exceptam immergendo, in aliam ipsa frigidiorem aquam. Dicimus pro nunc non esse refrigerandam, De hoc nimirum, & infra ratiocinari cogimur Nam pro ipsa refrigeranda, vel intendis, earum Aquarum aliqua uti, quas probatas merito statuimus , frigia diore tamen: Et hoc superuacaneum, cum eandem, tibi l horem hunc frustra suscipienti, in potu assumere liceat, abG que quod detrimenti aliquid succedere metuas r Nam proahata si sit, quantumuis refrigeranda, sit frigidior illius t men frigiditas quoniam excedens esse nequit, secus vitiosa esset, ideo tantum abest, ut nocere possit: vi maxime conmrat: Vel pro hoc praestando, intendis uti, vel aqua culpabiali , aut nive, aut glacie, quorum neutrum undequaque tutum esse infra ostendemus. At quid erit agendum tunc, cum iu magna V rbe probata aqua, usqueadeo ad habitationibus dis stabit, in quibus erit potanda, ut asportata, In itinere temperata.salutarisque iam dicta sua frigiditas remittatur: Dum enim hausta est, veluti hyeme promptissime, illius paulomi. nus quam teporem, a frigiditate ambientis remitti, ita de aestate frigiditatem, ab eiusdem caliditate,&scriptum retia quit Hippocrates,& ipsa edocet experientia. Dicimus hoc Irili, d.
haud difficulter deuitari posse, si Aqua in optimo vase figulsis natura lino excipiatur, Ore cuius operculo undequaque apposito, se-
dulo clauso Mappa duplicata optimeque in eadem aqua m defacta, eonfestim, & diligenter obducatur, inque optima
135쪽
na erunt, si leuissima, non facile frangantur, & ignibus rest hanc, sed, pro hoc usu, quae vitro quamuis non obducta, Parum sorbeant,& nihil exsudent, Nam quae talia sunt, cum Per Poros aerem non admittant, Aquam eo in statu, in quo erat dum hausta fuit optime conseruant: Talia ex tenuissima argilla , natura leui, & pingui, diu beneque subacta conficiun- 'ur ; hac illavi figura praedita sint parum refert: Quo erunt maiora, crassiora, & os angustius habebunt ideo praestantiora, Aeris caliditatem quoniam magis repellunt. Vitro autem oblinita haud fore diximus, quoniam a natura terrae, ex
qua extructa fuerunt, minus distant, ideo veluti, & ipsa suo contactu frigidam illam conseruare peridonea sunt: Et magis adhuc, quia cum interna illorum superficies, longe po- rosior sit quam si vitro oblinita esset, promptissime aquam una cum sua frigiditate imbibunt ac retinent, tum quia vUs materia naturali quada propensione appetit eo modo quo entia naturalia qua talia sunt, appetere possunt) ad pristinam naturam reuersi,tum quia dum aer a meatibus exit,non enim Potest non exire, occursu aquae, promptissime enim illa ab interna propria vi excitata ingreditur poros, quamuis respeuctu sui haud perpendiculariter, quinimmo potius maiori ex parte lateraliter positos, ne vacuum detur: non solum enim appetunt suum V BI elementa . sed & extra ipsum esse gauadent, ne grauiore uniuersi iactura, spacium illud a teterrimo hoste occupetur: nihil profecto hostile magis enti quam nonens, Vacuum autem non ens r interclusa igitur, nec nisi ibi sat densata persistens aqua, idem & respectu totius aquae in vase existentis, Porosa illa interna superficies operatur, quod re in nobis vestes, quas quamuis valde frigidas induti cales ciamus paulo post , ipsique protinus susteptum a nobis caloti rem, nobismet retribuendo, nos non modo calidos conseruant , sed & calidiores efficiunt: quod magis minus ue pra stant, prout recipere ipsum , retinereque magis minus Maptae sunt.
136쪽
MEN AT PROBATAE NON SUNT. VENIANT CRRRIGENDAE, ET DE CO QI E N D IILLAS ARTE. C A P. XVI.
E C v N D o oritur Dubitatio, utrum ubi non sunt Aquae undequaquae probatae, quae tamensat frigidae sint, veniant corrigendae, veluti . putealium pleraeque: Nam inter illas quae--ε-dam reperiuntur, &praecipue ubi, &solum, tum sui natura undequaque probatum est, tum libero pur que aeri expositum, quae & legumina decoquunt, nec aestate media recenter haustae explicitos iam ex Galeno salutaris DeeImo frigiditatis gradus excedunt: Dicimus inter hasce quae culis lib. meth. pabiles sunt, perpetuo corrigendas esse, sed non uno modo, ς P'
nam quae iuuenibus, & sanis corporibus pro potu inseruire debent, sat corriguntur , si grauioribus Vrnis vehementer percussae frequentissime hauriantur,uti iam dictum de cisterininis est: Si vero senibus, & quavis causa imbecillioribus
corporibus tuto exhibendae sint , correctione non minus praelianti quam compendiosa procul dubio corrigendae earunt; decoctione scilicet, secus magnas turbas in corpore concitant, ventriculum flatibus agitant, grauant, mordent, vellicant, quin, & in ipso, tum & in hypocundrijs diutissi- me haerent, unaquὰ, & pernitiosos alios affectus pariunt: Ex aduerso ex arte coctae, & praesertim si de numero illarum fuerint, quae omni prorsus in se reprehensione carent, non optimam modo valetudinem conseruare aptae sunt, Verum cum leuissimae, purissimae, & saluberrimae sint ,plures visc rum morbos, solae quamdiu opus est epotae, discutiunt, velut tormina, grauedines, scyrrhos, inchoantem podagram non haereditariam, cachexiam, aliaque huiusmodi multa.
Quem corrigendi modum, etsi a destillatione vincatur, M dua vi pote inter omnes tum diuturnum suis tampus nec
137쪽
non , sc grauiores sumptus exposcens, usqueadeo extollit όζ. ' Philosophus, ut dixerit aquam Maris coctam, & rcfrigera-μαυ- . tam visi eiic ad Potandum et Terreum siquidem ipsa decoctio partim subsidere facit, partim attenuat: ita vc in corrigen. da aqua, post diitillationem balnei mariae vocati ope pera tam , primarium sibi dum nihil defuerit, vindicet locum: Exposcit autem, cum multi ponderis operatio sit nonnulla; Quorum primum est, Vasis materia in quo illa coquenda est; Nam non debet coqui nisii in phiala vitrea, vel in lagena terrea vitro oblitat sunt qui aeneis lagenis ipsam decoquant, non absque insigni potantium detrimento: metarulum enim omne cum nigrum afferat colorem, praeter purum
aurum, una cum tetro illo colore, & maligni aliquid perpetuo contribuit , & tunc praecipue cum intrinsecus vi feruentis aquae, unaque,&extrinsecus vi ignis, feruorem producentis, ad metallicum illud virus, ac quasi nidorem euome dum vehementissime irritatur: Secundo ex parte figurae, nam debent habere os angustum, quamuis enim tantum absit, ut aqua dum decoquitur incrassetur,ut insigniter attenuetur; Nam toto Coelo illos errare qui aquam coctam ideo damnant, quoniam illius tenue abire, crassumqud relinqui sibimet persuadent, ex eo patefit, quoniam in crassatio fieri non potest, nisi abeunte humido, & constante sicco iuxta ciό; ἡ ἡ. Aristotcli sententiam quarto metheororum , ubi ait ipse .etii. , ' A qua sola humidorum non incrassatur, nam decocta nondi liqua solum sub forma Aquar, quin immo, &sub forma persectioris i. e. aquae remaner,continuato nimiru igne veluti periculum facienti', acutiusque consideranti patebit 'diminuitur eousque, quoad tota abeat , ita ut coctione aerescere potiusquam in crassari fatendum sit, ideo dicendum non solum litari midum non recesisse , quinimmo. N tenuiorem longeque magis permeabilem redditam fuisset ignis enim. & conge latam Aquam eliquat, & quaecunque aquae insunt, uti ibidem Phylosophus inquit,dissoluit: At idem per se contrarij causam esse nequit: Hinc aqua qua utimur nequaquam simplex
cum sit, sed mixta, iuxta omnium sapientum lententiam, α
138쪽
in primis Galeni, mirum non est si perpetuo in vasis In quo In p. decoquitur fundo terret aliquid resideat, quod veluti feris ςvix simp uente aqua separatur, ita, & dum illa ad pristinum frigus
reducitur descendit: Dubitandum minime est in actu ebullitionis, tenues aliquas illius partes per os vasis, eo maiori in copia evaporare , quo illud erit latius: quod& magis adhuc ollicit, dum pro corrigenda intrinseca aquae cruditate, una cum ipsa aliquid aromatici veluti cinamomi portiuncula coquitur quod frequenter fit non absque insigni venatriculi utilitate ) in aqua enim quantumcumque sedulo coacta nonnihil cruditatis perpetuo remanet, ni secum aliquid incoquatur, quod eam omnino debellare valeat: Λd illam tamen debellandam respectu cuiuscumque aquae quantitatis quamcumque magnam lagenavi replentis, Perexigua quanaeum cunque portio odorati aromatici cuiuscunque simplicis sat est: Cuius rei causa est, natura aquae qua aqua est, di simplex , vel simplicitati eo modo quo esse potest proxima; quae cum rerum omnium frigidissima sit,calor nullus actu ab eius fornia toleratur, ideo nulla est eius ad calorem potentia nisi passiua, quae quidem ad actum non reducitur, nisi extrinlecus admoto peregrino calore, minime autem intrinseco excitato, qui fuerit in potentia sicut in piperer quo
evanescente nam, &evanescere debet ad hoc . ut potui ido- l . nea sit: Et celerrime evaporat, asserente Aristotele aquam
calefactam celerius gelascere: ipsa, di ad primaevam suam is theor. frigiditatem regreditur: A qua iccirco seiungi prorsus neae quit cruditas, ibi quoniam residet, ubi tum actualis tum p tentialis prorsus abest calid itas: Cruda enim dicuntur illa
quae omnino ad assimilationem inalterabilia sunt, nec non, di quae ad eam alterabilium alterationem, vel proh ibent, vel retardant, simplex aqua quantuis sedulo cocta resperiucuiuscunque hominis in prima hac significatione cruda est, uti constat, nec non in secunda significatione comparata ad quodcunque genus potus seu naturale seu artificiale, quod
homini familiare sit, demptis solis Abstem ijs non vi, at naturae impulsu factis , ob contractam a confirmata consuetu
139쪽
dine quae aItera quasi natura est familiaritatem: Nam veI OG sa iamdiu a cadaueribus seiunctas & prae vetustate iam peno Iapidosa effecta, vel lapides, & multo minus ferrum, nemo prosecto erit qui ad viuentium collata generaIiter innatum calorem, coctibilia in se esse dicere audeat; quamuis ea Omania in Iatitudine animalium omnium Struthiocamelus. ω .glutiat, & etiam veluti sapientum multi opinantur, & s
runt, etiam coniiciat ob vehementem caliditatem,& ventriculi crassitudinem :. haud enim ab eo solo animali alia quam particularis Regula elici potest, quod quasi in natura por-hi .lib.de tentum esse ex Philosopho elicitur ipsum partim auem, par- P rt-anim. timque quadrupedem statuenter Cum ipsa vero si aliquid P 'ise potentia calidum incoquatur , cruditate ideo priuatur, Nprorsus; quia quae remanet post coctionem valde pauca cum sit, facile prosternitur a virtute rei incoctae,qua aqua imbutu& alterabilis reddita, eo modo quo aIibi declaratum est caleo facere potis est, dum illa ab innato calore excitatur: Hinc
in s.lib D dicebat Galenus, res in aqua decoctas ideo proprijs qualita-
facult. ali. tibus priuari quoniam aquae impartiunturr Et magna cum ζΠxorum ratione, nam cum ebuliendo ipsa usque adeo atenuetur, ut
'r' i in minimas partes diuidatur, exactissime ab incoctis in ipsa rebus iam dictis nullam, ve I minimam ilIius partem non as-ficientibus aIteratur, ita ut ea quae prius erat,amplius non sit, sed aIta fiato operculo igitur, ut dum feruet semper vas i ctum sit necesse est: Tum ut quod maxime interest t ta aqua aequaIiter coquatur, operculo enim absque quamuis in summo ferueat, in fundo tamen frigida usqueadeo perm net , ut plarosque vasa in quibus ebulliuit fundos sustinentes Iti viρου deportare Aristoteles testetur, Aquae nimirum pars quae cashmequar. Iefit silmmum petit gradatim, sunt,& partes quae fundum vasis non deserant , secus Ieuiores aquae partes extrinsecus P φ non impulsae peterent Iocum grauiorum quod repugnat Ordini naturae r Cuius rei rationem. & Plinius trigesimotemtio Iibro innuit dicens, Aqua addita, plumbea vasa non Iiquescerer At praesente opercuIo, Aqua quoniam dum semuet atollitur vehementer, ac illum percutiendo cum impetu
140쪽
retrocedere cogitur, exagitationeque usque ad vasis landum Concitata, partes aquae, quae ibi crudae vase non operculato perstitissent, locum violenter mutantes , cum feruentibus Ita permiscentur, ut nulla pars supersit, quae non ferueat, &sic tota uniformiter coquitur. Quousque autem aquam
coquere expediat, an videlicet quoad vel vigesima, vel quin- . vel decima, vel alia quaecunque statuta illius pars ebuliendo decrescat, praeterquam quod nec Antiqui, nec
recentiores quod legerim ) aliquid de hoc scripserunt,
Regula haec si ab hoc fonte deduceretur sat laboriosa esset. respectu rei succedentis, quoniam, & aqua semel saltem esset Ponderanda, & vas signandum, veluti fit dum decoctum alia
uod magnum seu ligni guaiaci , seu sareta parillae paratur, &forte non esset tuta,tunc priesertim cum simplex absque quod aliquid secum ferueat decoquitur: Respicit nempe illa poαraus rei incoquendae duritiem, nec non . & resultantis decoocti intensiorem remissiorem ve vigorem, quam aquae, Vt a qua est correctionem: Ideo a Galeno petenda est dicente quarto Acoauram talem fore, ut totam aequaliter aquam fundens, sexta Epicam ad partium separationem idoneam reddat, idoneam siqmi' Minquam quoniam , quantumuis ab igne semota sit, absoluta μ' ' δ'' cum dictarum partium separatio, durante calefactione ideoneri nequeat, quoniam ab actuali calefactione motus non prorsus separatur, & maxime in aqua , tum ex parte impressi caloris, tum ex parte aquae sat strenue reagentis naturaliter, in ipsum calorem ibi violenter inexistentem, nam eo minus intensa est reactio ex parte liquidorum aliorum corporum in caloremmet, quo minus ille eorum formis maturaliter repugnat,. A quo quidem motu corpora aliqua crassiora in aquamet natantia sublimius efferri necesse eli, eo autem ad caloris recessum in totum desinente, terreae particulae ingenito pondere descendentes, in fundo continentis v sis resident, aqua vero super has flui tate At est difficultas cir ca signa, vel signum ad minus cuius adiumento liceat exacte Φgnoscere, idonea nec ne quae decoquitur aqua actu reddi--