장음표시 사용
151쪽
126 Puri L SPct L. Cup. I De tribus mentis
aliarumque mentis operationum, quocunque tandem nomine polinac designandae veniant ZHae saeuitate si me:)s destitueretur, nulla foret Log ea. Etenim v ritates Logicie docentis artificialis ex iis deducimus, quae in mente nostra ircumspecti attentione observamus: Log ea vero utens artifici lis,cum distinetim requirat regularum docentis applicationem I 24. a nobis aequiti non poterat, nisi nobis comati essemus illorum actuum.
qui ad regularum applicationem necessirii. Absque hae applicati ne sepius iterata non acquiriturin ibitus applicand Logicalia doce rem artificialem in quo urens cimisistit Laan si autem nobis non essemus conscii operationum mentis, unde, quaeso, n ibi constaret. applicationem regularum a nobis fieri, prout debe habitus a quirendus requirit uis aurem unicuique manifestum sit, quod mens percipiat, quae in ipsa contingum; non tamen aeque liquet, annon plura in eadem accidant, quam quorum sibi consei 1 est. ad hie non decidimus; sed ulteriori discussioni resereamus. an praesenti nobis sussitat nosse ea, de quibus nemini dubium est, eum a primis notitiis Logbeam simus derivaturi mi. . 3O ).
Mens magi Pogismus etiam nobis imaginori re obsintra quae simul ηδ se' pereepimus atque unius perceptio denus yroducarnr, id imagina- ,-ὰ Hώ tione quoque producitur perceptio alterius possumus nobis
ἡ imaginari leonem antea visium, ita ut imago ejus veluti ocu
lis nostris oberret Et ubi in platea nobis obviam it pc na in templo visa, imago templi nobis simul objicitur: immo cum imagine templi recurrit quoque imago aliarum pers inarum, vel objectorum aliorum ibi vi rum. Qui ad se attendit, non modo plures rerum absentium imagines in se contimo actvertit. verum eas contemplatus persipiciet etiam legem.
quam commemoramus, constanter obscrvari. . Legis hujus imaginationis, de qua plura nobis dicenda erunt in Psochologia, maxima est in Logica utilitas. Ut igitur perspicua fiat ae L miliaris juxta eam sedulo inquirendum in rationem, cur hoc vel istud nuncis ginemur. Quae enim a posteriori sumuntur principia, exemplis confirmanturis inculcantur.
I, Lis Dum rem sive sensita, sive imaginationi praesentem a
152쪽
tum intuemur , seu attentionem nostram in eadem defigimus, V ebensD- eam simpliciter apprehendere dicimur indos sex πνὸhos om /V nobis est attentio ad rem sensui vel imaginationi priesentem seu
menti quomodocunque repraesentatam. E. gr. Si Solem instar disci argente per nubes transparentem intuemur Mattentionem nbstram in eo defigimus sed ultra obtutum non progredimur eum smpliciter apprehendimus. Similiter si imago rei absentis , veluti leonis, quasi oculis nostris oberrat, ct nos imaginem istam tantum intuemur, ae si rem praesentem obtutu comprehenderemus; leonen simplicite apprehendimus.
Habemus nimirum rei notionem, quam nobis in mente repraesen tio tare valemus, ita ut nobis ejus simus conscii sive tanquam extra nos existentis, sive tanquam nobis inexistentis. ut ideam seu notionem habemus equi, quem licet absentem nobis ita repraesentare valemus, res eoram esset nostrisque oculis objiceretur Notionem habemus simplicis rei apprehensionis, quatenus nobis sumus conscii hujus astus mentis eumque ab aliis distinguere valemus. Similiteri quis bilimginetur Centaurum, ut rius imago oculis ipsius veluti oberretiis notionem Centauri habet. Ita in Geometria notionem habemus trianguli rectilinci, si nobis in mente repraesentemus figuram tribus lineis
rectis terminatam in Arithmetica notionem habemus binarii, si eo-gitemus unitatem cum alia unitate in unum numelum coalescentem. Numerorum enim notiones acquirimus, dum unitatem unitati continuo addimus.
s. 33 Facile autem patet rem nullam istiter apprehendi
'Ue, is eu)us notionem seu deam habemus. Dum enim j phaea rem simpliciter apprehendimus, in cadem attentionem O p ehensis nubstram defigimus cf. 33 Sed non siimus nobis rei conscii, nisi Ia est.
quatenus eam nobis in mente repraeessentamus, consequenter
quatenus ejus notionem vel ideam habemus f. 34.o, adeoque in eadem attentionem nostram desigere non possunt us, nisi erua habeamus notionem. Patet itaque nos rem nullam simpliciter
153쪽
128 Part. I. Sect L op. L. De tribus mentispliciter apprehendere posse, nisi cujus notionem rideam
habemuS. Atque ea ratio est, cur Amplex rei apprehensis atque notis vulgo pro Synoni mis habeantur. Placuit tamen nobis simplicem apprehensio nem distinguere a notione.Etenim alius actus mentis est quo notio ror- matur seu dea producitur alius Vero, quo ad notionem fora tam seu deam productam attendimus. Utiumque actum a se invicem distingui debere, patebit ex sequentibus. Qua igitur annuam distincta concipimus, ea quoque nominibυ nobis discernenda sunt. Qitamobrem cum minime opus, immo parum consultum sit, ut unam eandemque rem diversis nominibus ex ptimamus , nil obstat, quominus simplicem apprehensionem sumamus pro eo actu mentis, quo attentionem in rem repraesentatam conVertimus notionem vero pro ipso actu reprtaesentationis.
3 36.rihi cum Notiones, quas habemus, vocibur alteri indigitamus. mini defini sunt adeo Voces soni articulati, quibus notiones significantur. tis. Voces autem istae Termini appellantur. Unde Terminus definitur, quod sit vox notionem quandam significans.
E. gr. Vox leo est signum alicujus notionis, qua animal quoddam serum nobis repraesentamus, quatenus ea logice eonsideratur, terminus diei solet.
A, mini res Termini denotam res, quarum notiones habemus, aut hc- η μη , possumus. Termini denotant notione. f. 6.). Sed notionibus res nobis repraetentamus 3 34. . latet itaque, quod perinde res indigitent ac notiones, quas de iis habemus.
Ideo terminos philosophicosis. I 6 Dise. praelini. definivimus per nomina rerum a philosopho discretarum, sed quorum vulgo disterentia non attenditur. Etsi enim termini isti proprie denotent notiones quibus sbi philosophus res repraesentata communi cognitione remotas: quoniam tamen res non cognoscimus, nisi quatenus earum notiones habemus, perinde est sive terminos philosophicos per nomina re. xum, sive per voces notionum signa denniamus. Et idem eodem modo patet de omni termino reliquo. Patebit lainen inservis ratio, cur termini notionum potius, quam rerum iis repraesentatarum dieantur
fgna, ubi de notionibus universalibus agemus.
154쪽
Si quis sibi videtur habere notionem aliquam, cum tamen
nullam habet, eamque voce quadam indigitat, tum terminus notionem deceptricem significat, quae cognoscenti imponit, cum sit re vera sine mente nus. Terminum illum inaneati appellamus. Atque adeo remnus inanis est, qui notionem decoptricem gnificat.
E. gr. In explicando commercio inter mentem dc corpus multi ad infrixiumph Dum tanquam causim proVoeant, viden chirque sibi inteLIigere quid dicant animvero eum voci huie nulla idea respondeat. terminus inanis est In eundem censum venitant termini bene multi in
Physici Seholastieorum, ubi ideis deceptrieibus infra distinctius expli- eandismultissest locus. Quemadmodum vero idea deceptrix proprie loquendo nulla est idea, sed talis tantummodo apparet ita quoque terminus inanis proprie non est terminus sed tantummodo talis apparet Sicut enim ideae deceptrici non convenit definitio idea sive notionis s. . , ira similiter in terminum inanem non quadrat definitio termini β. 36. Sed quamdiu homines saliuntur, tamdiu quoque serendum, ut notionibus, quae apparent, tribuatur id nominis S,oestus, quibus eas indigitamus, nomen termini Etenim cum apparemtes notione averis dimnguamus, quod illas deceptrices appellemus. Sterminos spuriosa veris discernamus, quod illos inanes dicamus, inhil inde periculi enascitur, propterea quod notionibus deceptrisibusae terminis inanibus non tribuimus, quod de notionibus atque te bnia eognovimus. iuculentius haec constabunt, ubi ratiocinandi te ire explicatas dederimus ε 3 6 sseqq. .
g. 39-Quando aliquid in re obvia distinguimus, aut cum ea simul percipitinis, idque primum tanquam ab ea diversum, de 'itti inde vero tanquam ad eandem quomodocunque pertinens, vel non pertinens spectamus tum judicare dicimur. Atque actus isse mentis, quo aliquid a re quadam diversum eidem triabuimus, vel ab ea removemus, ρυδι ium appellatur.
E. gr. Si triangulum intueamur,&praeter tria latera tres in eodemantulo distinguamus, atque adeo perpendamus, tres istos angulos non esse ipsum triangulum, eos tamen ad idem pertinere; tumjudicamua triangulum habere tres angulos. Immo si ipsa quoque tria latera tam
155쪽
quam a triangulo distincta, ad idem tamen pertinentia consideremus, de eodem triangulo judicamus, quod tria habeat latera. Quodsi quadratum cum triangulo una contuemur atque quatuor angulos, quos illi inesse deprehendimus,liuie non inesse animadvertimus rum de triangu lo iudicamus quod non habeat quatuor angulos. Similiter cum a dela accensa lucem, quam spargit, una percipimus. Quodsi eam tanquam a candela diversum quid ad eandem tamen pertinens eoru sideremus tum judicamus, candelam accensam lucere. Si serrum intuemurct imaginatio 32. nobis veluti praesens sistit serrum eandens olim visum comparatione inter utrumque instituta, ut appa reat, hute inesse, quod ab illo abest, judicamus, serrum non eandere.
Liquet utique ex dictis, actum judicii exerceri posse absque vocum seu terminorum usu, etsi non adeo sit praecisum.
Dum igitur mens judicat, notione duas e conjungit, /Iseparat. Etenim dum judicat de re quadam, eidem tribuit, quod tanquam dive sum ab ea agnoscit, vel istiusmodi quid ab ea removet 3 39. Quoniam igitur cuni rem, de qua judicat, tum illud, quod eidem tribuit, vel ab ea removet, sibi
repraesentare adeoque utriusque notionem habere debet f. q. , rei ignotae nihil tributura, nihil ab ea remotura, nec rei notae tributura, vel ab ea remotura, quod ignorat patet eam notiones duas vel conjungere, vel a se invicem separare.
E. gr. Si judicamus, trian dum habere tres Urgulos notionem habemus trianguli, quod nobis representamus tanquam spatium tribus lineis rectis terminatum; notionem habemus anguli quem nobis repra , sentamus per inclinationem duarum linearum in eodem punito concurrentium ad se invicem notionem quoque habemus ternarii, quem nobis repraesentamus tanquam numerum ex additiorne unitatis ad hiis narium ortum, S ex coalitione notionis ternarii atque angulorum enascitur notio trium angulorum: eonjungimus autem notionem trium angulorum eum notione trianguli. Eodem modo patet, quod e comerario judicantes trianguΛιm non halero qua or angulos, notionem quatuor angulorum a notione trianguli separemus. Similiter dum Sotim lucere judicamus, notionem habemus Solis, notionem quoque
Iucis quod enim lux a Sole separatam eonstituat ideam, inde nobis unitati quod in aliis quoque rubura Sole diversia lucem experiamur.
156쪽
Utramque auteri notionem conjungimus, quod in notione solis notionem lucis comprehendi videmus, seu, si ad lumen directum a corpor,bus terrestribus reflexum respicimus&hoenobis tanquam lumen Solis repraesentamus notionem luminis eum notione Solis una habemurine unam ab altera removeri posse advertimus. Dum judicamus. aerem um esse umidum, notionem hibemus humiditatis, notionem
quoque aerii sed notionem istam ab hac separamus. g. I.
Solemus etiam judicium verbis efferre, tumque illud nuntiatio. enuntiare vel proponere dicimus Est igitur Enuntiatio sive Pro seup p potio ratio, qua alteri significamus, quid rei conveniat, vel f qm is non conveniat. Per Orariorum vero hic intelligimus termi - ''norum combinationem. Ε. r innunciationes sive propositiones sunt quando dicimus t Triangulum habet tres angvisi, triangulum non habet quatuor angulos. Sol lacet, vim non es humidus Etenim triangulum, angulus, Sol, vi aer humrditas sunt termini β. 36. quando igitur dicimus,Triangulum habet tres angulos, non habet quatuor angulos; in priori ca- tu combinamus terminos, quorum notiones in judicio conjungum tur in posteriori vero eos, quorum notiones in iudicio separantur ρ. o. Eodem modo, quando dicimus Sol lucet,aer non est humidus terminos combinamus,quibus respondentes notiones in udieioves conjunguntur, vel a se invicem separantur. Termini nimirum dupliei modo combinari pollunt, velut per hanc combinationem idearum indigitetur conjunctio, vel ut per eandem significetur earum s
palatio. Sed de hoc diserimine, utut ex ipsis exemplis manifesto suo
f. a. Patet adeo , disserre propositionem sue ni elatonem an Serentia judisio. Etenim judicium est actus mentis, quo deae, quibus Vt rres in mente repraesentantur β. 34. , vel conjunguntur, vel 'μ' 'a se invicem separantur 3. 4o. propositiones vero sive enun 'ης 'ciationes nonaim nisi combinationes terminorum , ideis istis rerpondentes , quibus earum conjunctim, vel separatio gnuficaturi f. M. ) Quemadmodum itaque disterunt notiones &tcrmini, qtubus :bae indigitauiu , cum te habeant ternilia al a notiones
157쪽
ia Pari L SM. Loip. I De tribus mentis
notiones ut signa ad res significatas q. 34. 36 ita militer
differunt etiam enunciationes & judicia ut signa ct res iisdem indigitatae. Equidem vulgo enunciatio Judicium pro synonymis habentur;
sed veritati parum convenienter etenim distrimen adeo luculentum est ut in dubium vocari nequeat, etsi vulgo ad idem non attenderint. Neque usu caret, si judicium ab enunciatione distinguitur: sicuti enim termini inanes pariunt ideas deceptrices L 380 ita quoquo enunci tiones ex terminorum inanium combinatione resultantes sunt inanes, quibus nulla respondent judicia, sed respondere tantummodo videmtur. Enimvero ea ex sequentibus clarius constabunt.
Ddiuiduum Quicquid sensu percipimus, sive externo, sive interno, quid amnauit imaginamur, id singulare quid est, soletque Individuum adi pellari.
E. gr. quus, quem videmus, in ens quoddam in sngulari, seu unum quid Sonus, quem audimus, est quid singulare, diversus ab eo, quem aIlo tempore percipimus. Si nobis sumus conscii sterius mutationis in mente nostra, illa mutatio singularis, diversa ab omni reliqua, quae alio tempore percipitur. Imago leonis vi imaginationis producta, quae oculis nostris oberrat, en quoddam singulare reprie-lantat. Nondum hic definimus, quid sit individuum notione claraeofitenti dabimus tamen inserius, quae ad distinctam ejusmogniti nem spectant.
-- Speris AF Res singulares, quas percipimus, vel in quibusdam sininitio. Iessint inter k vel sinit dissimiles. Quae similes sunt, ad eandem classem reserimus, quam Speciei nomine insgnimus. Est itaque Species similitudo individuorum.-E. gr. Omnes equi sunt inter se smiles; unde elassem eonstituimusentium, quam equi nomine designamus. Similiter omnes homines sint inter se similes, atque ideo classem entium construimus culti minis nomen imponimus. Similiter omnia triangula rectilinea itie eonvenitin inter se, quod tribus lineis comprehen&ntur, Sideo classis figurarum tribus lineis terminatarum constituirur, cui triangularum rectilineorum4edit nomen. Quoniam species non designat nisi
158쪽
msi similitudinem individuorum; ideo notionem speciei non Ingre- , nisi quod individua inter se commune habent.
Quod5 notiones specierum quaedam commutua conti Generi ris sent acleoque individua ad eas relata eatenus adhuc aliquam iυρ inter se similitudinem habent classem quandam superiorem constituinius, quae species istas sub se compleκ seni appellatur. Quamobrem Genus definimus per unilitudinem specierum. Ε. gr. Equi eonstituunt certam entium pectem, boves oerinde&sie porro Sed si ad notionem equorum, boum &c attendas, non obstinae disterentia, in quibusdam adhuc conveniunt. Quamobrem inquod commune habent &ob quod aliquatiater haec animalia similitudo intercedit, ad notionem peculiarem referimus sic genus enotium constituimus , quod uisialium quadrupedum seri nomen. Similiter si cogitemus, inter figuras tribus lineis terminatas hoc inter redere possedis imen, quod lineae istae vel sin rectar, vel curvae, thian gulis rectilineis S curvilineis tanquam speciebus cominime genus . trianguli assignamus, cujus notio non complemtur,nisi quod triangulateiulinea & curvilinea commune habent,nempe tei minum spatii tribus lineis constantem.
sthaoniam genere quoque diversa in nonnullis adhue
nvenire possunt, atque eatenus quandam inter se similitudi nem habent a notio, quae pluribus generibus communia comis plectitur Genui quoddam verius constituit. Quamobrem Genus Uerim est similitudo generum.
E. gr. Figurae rectilinea ae curvilineae, duo figurarum genera, hoe commune habent, quod sint spatia terminata. Novum adeo genus constituitur, sub quo comprehenduntur, nomine Figura designa
. 47. Qu'mam Genera superiora adhuc alia superiora habere oem instib-
possunt,saeo Genera intermedia sive Subalterna appellantur, quae t p
alia habent se superiora &inferiora. Et notandum quidem est, tas era inferiora respectu superiorum, sub auibus continen-I tur
159쪽
r3 Pan. LSect. I. p. De tribus mentis
tur, appellari species, respectu inferiorum genera: speciem autem inmam dici , quae nonnisi individua sub se complectitur. Enimvero cum rerum differentiae nondum lia sint constitutae, ut in species S genera accurata distributio fieri possit consultius forsan seret, si sola generis appellatione contenti ipses quoque species generis nomine designaremus genera nonnisi secundi in superioritatem graduum distingueremus, quemadmodum quoque in communi sermone fieri solet. Nostra speciei definitio nonnisi speetem infimam designat Q.
s. si Rariseinatio Si ouid plieiter apprehensisui s ulterius progress jud
ni primum eamus, quod ei vel conveniant, vel non conveniant, Pae ad hujus S με vel istius specie aut generis notionem pertinent eidem quoque nomen illius speciei ius generis vel convenire, e non conventre porro judicamus. ate per exempla asserti veritas. Etenini si notionem trianguli rectilinei habemus , quod sit figura tribus lineis rectis terminata , ac jam nobis occurrat figura , de qua judicamus , quod tribus lineis rectis terminetur; mox recordati trialigulum rectilineum dici debere figuram tribus lineis terniinatam judicamus, praesentem quoque figuram triangulum rectilineum dici debere, seu esse figuram istiusmodi, quae triangulum dicitur.
Judicamus nimirum: Figurae haec terminatur tribus lineis rectis. Vilegis imaginationis G. 32 9 nobis succurrire Figura tribus lateribus terminata es triangulum rectilineum. Atque inde inserimus GDe Uura est triangulum rectilineum. Haec mentis operatio constanter obtinet, quotiescunque rem oblaram suo nomine generali appellamus. V. gr. quando judicamus Petrum esse hominem, bucephalum esse equum, Saturnum esse planetam.
. 9- Ratiorinatis Similares iudicamus, em nobis obolum esse bobur vel imuinis alterum generis aut jecies, nobisque succurrit, generi isti aut specie hoc conuenire, vel non eonvenire, De absolute, sive ob prasentem comition m; ideo judicamur , huic quoque enit idem conismre, vel
160쪽
non erevenire, si absilute me si praesentem renditionem Patet
denuo assertum per exempla. Etenim si nobis constet serarum candens urere atque de serro nobis obvio judicemus, quod candere prioris judicii recordati judicamus porro, hoe quoque serrum candens urere debere. Applicamus itaque, quod certae cuidam speciei convenire sub certa conditione ante cognovimus, ad ens quoddam nobis obvium, propterea quod ipsum ad eandem speciem pertinere S eandem ejus esse conditionem perspidimus.
Judieamus nimirum me ferrum eandet. Meeurrit nobis iudicium alias sermatum vi legis imaginationis g. D. Ferrum candens miri ratque inde inserimus, seu ulterius ideo judicamus: m emrum urit. Haec mentis operatio constanter obtinet, quoties judicium aliquod de quodam genere, vel quadam specie, sive absolute sve in aliquo statu formarum, denuo applicamus adaliquod ens, quod ad istud genus vel istam speciem referri debere agnoseimus Merius in visu posteriori eundem essestatum intelligimus. a. v. In Geometria demonstratur Ommi tres angulos in triangulo rectilineo eduobusr Eis aequatis Quando itaque nobis occurrit figura v. gr. triangulum rectangulum, quam ex ipsius notione triangulum rectilineum esse agnoscimus β. 48 3, adeoque judicamus Figura Mesve triangulum rectangulam nectilineum est triangurum rectilineum; illieo ulterius judieamus Figurae hujus sive trianguili rectanguia rectilinei tres anguis visam Aura rectis aequalec 3
Dum ita ex duobus sudiciis notionem communem ha Rathe 'bentibus tertium vel, quod perinde est, ex duabus propositioni remis bus ternimum comminem habentibus tertiam elicimus, coinianando notiones in utroque judicio, veI terminos in utraque proptatione diveris. να-inar dicimur. Est itaque Ratiocinario operatio mentis,'in ex duabus propositionibus termianum communem habentibus sermatur tertia, combinandorerminos in utraque diversos Ni ratiocinationem Diamram. Vcursum, argumentationem, mar Exemplaba. f. 48, 49.vadaasa delu itionem illustiant. Singula