장음표시 사용
161쪽
13 Pari L Sect PCap. I. De tribas mentis
autem in eis contenta clariora evadent, ubi in pertractvlane specialidistinctius evolventur. I. II.
ii se disium istud dicimus intuitivum, quo enti cuidam tri,' buimus, quae in ipsius notione comprehensa intuemur. Istud autem judicim i scursvum appellamus, quod per ratiocinium F. o elicitur. Jos et quoque dici dianonicum.
E. gr. Soli tribuimus splendorem, propterea quod notio, quam de ea habemus, seu idea eum splendidum nobis exhibet. Iudicium it que , Sol plendet, est intuitivum. Enimvero dum ex judicio intui, rivo, quod hoc ferrum eandeatin alio, quod memoria suggerit,srrum tanden urit tertium elicimus hoc ferrum urit judicium hoc ter tuum est distursvum sive dianoeticum.
Numem Tres sunt 8ntis operationes, quibus ea circa cognostibio F rq iq refatur noti cum simplici appreh sisne,isseium, discursus. Eteniin aut cognoscibile nobis tantuni repraetentamus Sultra attentionem ad notionem ion progicdimur aut tribuimus eidem, quod ei convenit, vel ab eodem removemus, quod ei non convenit. In priori casu rem simpliciter apprehendimus, cujus notionem habemus of 33 os in posteriori judicamus 3 39. . Quyniam vero omnia nostra judicia vel sunt intui-tiva, vel diicursiva β. 3i. ct discursi va quidem ratiocinando eliciuntur 3. it.); ideo judicantes vel mi liciter judicamus, vel ratiocinamur. Patet itaque tres esse operationes mentis, quibus ea circa cognosicibile versatur, notionem cum simplici apprehelisi alie, judicium atque discursim.
Ninitrum si cognoscibile intuemur, aut inimplici apprehensione acquiescimus, aut de eo judicamus teitium non dari, ex ipsa notionis simplicisque apprehensionis atque judicii definitionibus liqueri . 33. 34. 39. . si judicamus, judicium vel intuitivum est, vel discursivum f. i.), quorum hoc ratiocinando elicitur. . gr. Si Solem intum mur, vel in nudo obtutu aequiesiimus, oleatorem radiorum percupienteis judicamus, quod aestu serveat, S reeordati aestu Solis terram exsiccari ratiocinando ulteriusJudieamus solem esse solum in hor-3Q. ampla pratia easceatur uis Disilireo, Cooste
162쪽
53- Notis eum plici apprehensione est operatio mentis prima, ordo disium scunda, sumus tertia. Motione nobis cognoscibile repraesentamus 3 34 in simplici apprehensione attentionem in eodem defigimus β. 33. Dum autem de eo judicamus
simpliciter, eidem tribuimus, quod in notione ejus contentum intuemur, vel removemus, quod ex eadem exulare deprehemdimus f. 39 3i.) Quodsi judicium foresetur discursivum,r tineinando ex judiciis duobus aliis id elicitur ν 48.49. si Patet itaque de cognoscibili non posse judicari, nisi ante ejus
notionem habeamus, idque simpliciter apprehendamusci nec judicia discursiva sormari posse, nisi alia judici notiones pratipponantur Quamobrem cum notionem cum simplici apprehensione judicia & ratiocinia supponant notio cum γprehensione simplici est prima mentis operatio. Eadem rati ne constat, quod ratiocinatio S notiones, ct judicia supponens sit operatio tertia, consequenter judicium secunda.
In insantibus primum sese exerit notio, quam mox sequitur simplex apprehensio. Succeditjudicium in pueriso ratiocinatio ex intervallo sese demum exerit. Atque inde confirmantur,quae de ordine operationum mentis dicta suere. Ceterum demonstratio hoc quoque modo e ripi poterat. Iudicium noriones conjungit vel separat 3. 4o. Iadeoque eas supponit Rariocinando ex notionibus Judieiis praeviis elieitur judicium ulterius D. 48.49.J,adeoque ratiocinatio notioneso judiei lupponit. Ergo notio est operati prima judicium feeunda. disrursus tertia Hie quidem ordo est in prima rerum eognitionea in communi eorum,quae nobis per diem objiciuntur Minime vero negamus, quod cognitione aliqua jam aequisita ratiocinando elicere possimus judicia, ex quibus pluribus simul junctis sormare licet notionea
rerum quarum nihil ante nobis innotuerat. De hoc enim argumento inferius ea instituto dicemus.
Notione universale sunt notiones similitudinum interim Notionis uia plures intercedentium, aut, si mavis, notiones, quibus rar V satis dess-
praestentantur, quae rebus pluribus communia sunt Unde patet, generum specierum esse notione universiales, cum species T. i Logica S sint
163쪽
I38 Pari L. ἈλL Cap. L. De tribus mentis
sint individuorum 6 4 . , genera specierum L 45 genera luperiora generunt inferiorum smilitudines f. 46. λ
Exempla superius not. g. in seqq. allata dicta illustrant atque confirmant. Habem enim exempla aliquam cum experamentis assinit tem quibus per rationes evicta confirmantur s. 34. Disc. praLI
maris tertia mentis operotione. Cum notio universalis comprehcndat, quae notionibus plurium individuorum vel plurium specierum communia sunt S. M.); ea formari nequit, nisi quae in notione rerum continentur a rebus ipsis distinxeris , num eis constanter competant, an mutationibus obnoxia sint , deterrminaveris. Quatcnus igitur agnoscis, quae rebus conveniant, quae non semper convenire queant, eatenus judicas I. 39 ): per ratiocinia autem determinari debet, an, quod rei incta observamus, semper eidem competat, num vero ab ea abesis possis, chim haec judicia non ad intuitiva referri queant, de que ad discursva pertineant, quae ratiocinando eliciuntur 3.SI. . Quoniam adeo judicia secunda mentis operatione, ratiocinia vero tertia fiunt I. 53.); notiones universales absque secunda ct tertia mentis operatione non formantur.
uesis neras Generis species non exsunt, nisi in individuis Species ore es tib sunt notiones similitudinum individuorum, ea comprehendenosam. es, quae in individuis cadem deprchenduntur I. ΦΟ, adeoque pereas indeterminata relinquuntur, quae in divertis indi, viduis diversimodo determinantur. Quoniam itaque fieri ne quit, ut existat, quod aliqua parete indeterminatum est igiturens, cui ea sola insunt, quae notioni speciei resipondent, exist re nequiti Enimvero cum ea omnia, quae in notione speciei continentur, in singulis individuis ad eam pertinentibus actu dentur; species in fingulis individuis existit. Jam porro genera sunt notiones similitudinis specierum, ea comprehende
tes, quae in speciebus singulis ad idem genus relatis eadem sunt Quare
164쪽
quae notio speciei involvit, individuis insuit, ea quoque, quae notioni generis respondent, eidem inesse deis bent. Sed quia species non existit nisi in individuis , nec genus aliter existere potest, nisi in individuis.
E. gr. Triangulum rectangulum aequieriarum est quaedam triangula aequieruri species eaque infima, quae nonnis individua sub se comprehendit in species inferiores subdividi nescia Quoties enim in figuris linearum speciem non determinamus, ex quibus perimere comstat, lineas rectas intelligimus, excommuni Geometrarum usu loquendi. Sed triangulum equierurum retiangulum delineari nequit, nisi magnitudo cruris determinetur Si enim duae linea rectae junguntur ad alagulos rectos, crurum magnitudo infinitis modis determinari potest, ut uir eadem utriusque. latus autem tertium seu hypothenintam trianguli ducere nou licet, antequam crurum magnitudo dete
minata fuerit Enimvero quodcunque detur triangulum rectangulum aequieruxum, in eo actu sunt, quae notioni specie respondent. Cum enim triangulum rectangulum aequisrurum debeat habere duo crura aequalia, quae angulum rectum intereipiunt; quodeviaque triangulum ad hane speciem referendum obvium fuerit, in eo notabis angulum ibim cruribus, qualibus intere tum Nec aliter sese res habet eum homine vel arbore in genere. Nullum datur ens, cui ea sola insint. quae notionem hominis in genere absolvunt, ne datur ulliuiens, cui ea sola insint, quae notioni arboris in genere respondent. Quoniam tamen notio hominis in genere nil eontinet, nisi quod singulis s-minum individuis inest, nee notio arboris in genere quicquam inves-vit, nisi quod singulis arborum individuis inest igitur in omni hominum individuo existit in genere, di in omni arborum individus in senere.
g. 57. Cum adeo s. 34. genera species sint notiones uni uvι- ersales, omnibus singularibus infunt uniuemlia os 56. , conse V uenter a contemplatione rerum sngularium ascendore licci I l ,-οῦ
ignitionem Miderialium rivanda. Haee notasse plurimum juvat. Nam &eognitionem acquisitam am- pudieare ieet&2binde singularium ope universalis cognitio laque diincultate aequiritur, quae alias dissiculter foret comparanda. Experta loquimur, inuete unusquisque in Matheseos studio experiri,
let. Exempla cum in Logica, tum in aliis philosophiae partibus suo a lora
165쪽
o Part. I Sect Icap. I. De tribus mentis
Ioeci oeeurrent. In Arithmeticae Elementisci. Ias ostendi,quomodo a algorithmo numerorum tanquam methodo inveniendi speciali abstrahantur regulae methodi inveniendi generales ubi l. 262. 27 . fundamentum extractitonis radicum quadraticae accubicae tradimus, generalem compositionis numeri quadratid cubici notionem ab exemplo singulari derivamus. Et idem artificium per omnem Arithmeti- eam practicam amplissimi experti sumus usus. Docemus autem deinceps β. 7O8. , qua ratione universalia e sngularibus vel a specialibus sint derivanda: ubi, quae hic dieuntur, clariora evadunt.
mipendium Quae hactenus tradidimus, Logicam naturalem absol-
Logica natu vunt, hominibus omnibus communem, qua tanto rectius utum
Nit - , quo puriorem conservant β. II Nimirum, I dum sensu externo atque interno percepta f. o. I. simpliciter appresendunt l. 3. , rerum quasdam notiones sibi familiares reddunt 3 33. easque terminis a se invicem distinguunt 3. 36. . Cum notiones rerum, quas vel sensius solus s. o. , vel sensis imaginatio β. a. una exhibent, inter se conserunt, rerum similitudinem & dissimilitudinem perspicientes de uir
que judicia sorinant intuitiva 3 39. i. . . Judiciis de similia tudine rerum species & genera constituunt c, 44. .se H ), quibus designandis nomina vulgo in linguis recepta adhibentur. 4. Judicia de dissimilitudine ad species tenera reserunt,
qua iisdem vel absolute, vel sit certa conditione conveniunt, sicque enunciationes sermant β. I. . 3. Notionibus isticatique judiciis comparatis, de rebus obviis ratiocinantur ex eo, quod in iisdem deprehendant, quae notioni generis vel si ciei alicujus respondent, colligentes, eam pertinere ad hoc genus, vel ad hanc speciem, eique adeo tribuendum esse nomen, quo genus istud vel species ista designatur 3 48. 4ex eo, quod res obvia ad hoc genus vel hanc speciem perti ianeat, ae praesens ejus esse intelligatur conditio, inserentes, etiadem tribui debere, quod per judicia ante acquisita generi vel speciei sive absolute, sive sub ista conditione tribuendum 3. 49. AE contra.
166쪽
Hane esse Logicam doeentem naturalem, tres isti lapides Lydii probant, quas Logicae docenti artificiali destina vi mus β. 26 27.28. Ea enim Logica censeri debet genuina,per cujus regulas rationem redderelicti cogitationum, quae sese invicem naturaliter consequun Iur 9. 27. .
Enimvero si rem experiri volueris, S ad modum, quo a prima infantia snteellive acquiritur rerum cognitio, sepositis tantisper iis,quae ex ali
rum relatione hausta tantum memoriae mandamus, tum etiam adcommunem praxm vitae, qua notitiae aequisitae ad casus obvios applicantur, lassicientem attentionem attuleris eorum, quae hie occurrunt, ratio nem ex dima reddi posse deprehendes. Nos in Psvehologia dabimus,
quae uberiorem lucem his affundent. Ῥorro ea Logica genuina cen-leri debet, quae praxi veterum Geometrarum consertas 3 a6. . Si
quis Elementa nostra Geometria ac Arithmeticae, ut e et eras Matheseos paretes Isilentio transeamus, evolverit&, quae cire definitiones ac propositiones earumque demonstrationes expendenda sunt,seeum perpenderit, is utique deprehendet genera&species, quantum jnstituto latissaeit, accuratis definitionibus distingui, judiei a determinate enunciari, Et appareat, num generi, vel speciei aliquid conveniat absolute, aut subema saltem eonditione, ct in demonstrationibus obvia beneficio eorum, quae in definitionibus conlinentur, reduci ad sua genera vel spe etes, ac tandem porro ad ea applicari, quae in antecedentibus de isto dinere vel specie ista sive absolute, sive sub eadem conditione quam casus praeseris offert, fuere enunciata. Quoniam in sequentibus singula mathematicis quoque exemplis sumus illustraturi, quae jam dicuntur,magis patebunt. Tertius denique lapis Lydius Logicae genuinae a nobis f. 28 commendarus fuit, quod ea ex ipsa mentis humanae natura ¬ione entium in genere demonstrari possit. Quam hie in Compendio exhibemus, Logicam naturalem esse menti humanae consormem dubitari nequir, cum eam ex operationibus ejus attente observatis deduxerimus Quod vero eadem notion entis in genere respondeat, ex iis palam net,quae in eapite sequente de entium notitiis quibusdam genera libus in medium sumus allaturi Quoniam itaque dubium nullum sinpexes , quo minus Logi ea naturalis paucis istis absolvatur, quae hic incompendi recensemus in ea vero artificialis distincte explicare de her, quae acinaturalem spectunt β. II.) jam evidenter nobis pater, quae nam a nobis pertractanda sint, ut ossi ei nostri partes adimpleamus. Et si enim omnis Logica iis contineatur, quae hactenus a nobis sunt stabilita hic in compendium redacta; de singuus tamen multa notanda sunt,ut
167쪽
in easu quolibet obvio ad praxin transferri possint. Speeialibus istis emplicatis conmbit cur praestet Logicae naturali jungere artificialem dreu sola naturali contentus facilius a vero aberret, quam quicum ea a tifiei alem eombinisit Neque vero metuendum, ne forsan in Logicam artiti talem perversam incidamus, quae magis nocet, quam Dro dest, propterea quod regulae generales mas ampex estas habemus, sonnisi specialius explicandae sunt.
Propositum n Onui jam hiperius not. . . ,quaedam Ontologiae princia autorii pia in Logica nobis esse explicanda, ut demoatr L a tioni sit locus id quod tanto magis necetiarium in itelligitur, quod per demonstrationes istas patet, utrum L gica genuina iit, nec ne o. 28.), quodque ea, quae demonstratastini, firmior arsensu complectamur, quemadmodiam Μathesis documento es ratio inserius ex natura demon-srationis constabit. Antequam igitur ad suHas mensis oporationes disinctius explicandas progrediamur, principia Miseonto ica praemittenda sunt. Non tamen omnia dabimus, sed praecipua, alia quaedam hiuc inde sito loco interspersuri. βημm ρο- ia ea vitredimus, quae rebus insunt, alia coηstantia, prehendisis quae tamdiu infum, quamdiu speciem ac genus non mutant alia vero mutabilia, quae salvis specie a genere entia
mutantur. Iumimus id hoc loco a posteriori, adeoque sis scit, si quaedam afferantur in medium exempla, Nimiram
168쪽
Nimisum durities lapidi eonstans est quamdiu enim is speciem
non mutat, sed in numero lapidum persistit, tamdiu duritiem non mi tit. Idem dicendum eue de gravitate Calor vero mutabilis, quem non retiner nisi ubi corpori calefacienti, veluti Soli, aut aericalido suerit expostus immo ipsis exemplis geometricia discrimen hoc illustrari potest. Nam tres triangulo anguli inseparabιles sunt; sed linea es vertice ad basin perpendicularis abessa potest, salvo
enineiam possunt e contra. Quae enim constanter insiliat, rebus abistim tamdiu insunt, quamdiu ens speciem ac genus non mutat te enuncion
F. o. . De eo igitur enunciari possunt, quamdiu ad istam ββ timcienni, vel istud genus refertur, hoc est, en idem persistit. Curi 1 adeo non alia conditione opus sit, ut, quod constanter inest, de eo enunciari possit, quam ut ad hanc speciem, vel hoc genus reseratur de eo tanquam ente hujus speciei, vel generis idem absolute nunciandum. Si negas, desciite abiblute enunciari debere, quo eidem constanter inest demus contra rium. Tribuendum igitur ei erit sub certa conditione. Quo niam id, quod constanter inest, et tamdiu convenit , quamdiu speciem vel genus non mutat; non alia adjici poterit conditio, quam quod ipsum ad hoc genus, vel ad hanc speciem pertineat. Enimvero cum termini, quibus res, de quibus judicamus, denotantur 3 36. , ipsas rerum specieso genera designentis. Iter o non opus est , ut ista conditio adhuc alia ratione exprimatur. Quod igitur enti cuidam constanter inest, de
eo ab lute enunciari debet. Quodsi de ente quodam absolute enunciari possit, quod . ei convenit Did ei competere debet, quatenus ens huius praecise speciei, vel generis est, non alius. Quod vero eidem convelut, quatenus hujus praecise species, vel generis est , id ei tamdiu competit' de eo nunciari potest , quamdiu cias ejusdem speriei, vel generis permanet. Ente igitur huic constanter
169쪽
RM. Durities lapidi competit, quatenus lapis est, hoe est,ad eamentium classem pertinet, quae Lapidis nomine designatur Absin Iure igitur de lapide enunciatur, eonditione nulla adjecta, durities. Dicimus nempe Lapis es aurus. Similiter tres anguli a triangulo inseparabiles sunt, adeo ue eidem insunt, quatenus triangulum est,
hoe est, ad eam figurarum classem petetinet, quae triangulorum no mine indigitatur. Absolute igitur de triangulo nunei tu , nulla conditione adjesta, ternarius angulorum numerus. Dicimus nempe Triangulum halet tres angulos. .
pliauam uuae mutabilia sium, ea de eme Grassub certa renditione risi i cer enunciari possum Leontra Quae enim mutabilia sunt, eae condissem specie ac genere salvis mutari possim. 3. 6o.Q. Terminus φημμυ' δε itaque , quo species vel genus designatur, nondum exprimit illam conditionem, ob quam rei convenit, quod mutabile. Alia igitur conditio cum requiratur, ea in enunciatione exprimenda, ut judicium sit accuratum. Si negas ergo ab lute enuncia, quod mutabile est Quoniam itaque ens eodem c rere potest, etsi speciem , vel genus non mutet judicia ista non in omni casu applicari poterunt, adeoque cum conditio, qua casus determinatur, non exprimatur, nulli erunt usui, neque enim constat, quando enti illius generis vel specie o vi applicari possint. Concedendum itaque , quod mutabilia nonnis sub certa conditione enunciari possinti Quodsi quid nonnisi fissi certa conditione de ente datae speciei, vel dati generis enunciari potest; id eidem non tantum ideo competit, quod ad hanc speciem, vel ad hoc genus rese tui; verum etiam quod dicta adest conditio. Quamobrem eum conditio ista a sse possit, salvis specie ac genere etiam id utroque salvo abesse potest, quodsii ista conditione enti trubuitur, coitiequenter inter mutabilia referri debet.
E. D. Calor lapidi non eonstanter competit,atque adeo ei nonnisi sub hac conditione tribui potest, si Soli vel igni, vel acti calido tuerit expositus. Et vieissim sobservo, Lapidem fieri calidum,dum radiis solaribus exponitur, inde agnosco, calorem in numerum mutabilium referri debere L o. .
170쪽
quibusdam generalibus entis a s
stuae constanter ingunt, eorum aba determinantu ter alia. stantium ita ut, si haec insint, non possint non ipsa quoque inesse alta
uero tantummodo Ibi mutuo non repugnant, ita ut una inesse possint 2 per ipsa cetera, quae instat constanter, determianentur, ipsa vero non determinentur per alia, quae instini. D
monstrabimus haec a priori in Ontologia 3 et fisso in presenti nobis suincit dicta exemplis confirmari.
Exempla facillima sunt, quae ex Mathesi peruntur. Ε. gr. In Triam guli necessario perimeter tribus constat lineisin in eo una tres sunt anguli. Quod tres lineae ad spatium terminandum concurransi interea refertur, quae fieri possunt; non tamen data una vel datis duabus lineis determinatur tertia, sed ea harum magnitudine salvari specieb&niagnitudine varia esse potest. Tertia igitur ad duas non neeessarioaeeedit, sed variis modis determinari potest a. v. si triangulum uerit rectilineum, id tantum caveri debet, ne si duabus datis simul sumtis major, quoniam repugnat in triangulo duo latera simul sumta esse tertio majora Datis vero tribus lineis, quibus spatium determinari debet, simul determinantur anguli, sue earum ad se invicem in punctis, ubi concurrunt, inclinationes. Non tamen vice versa dati atrihus angulis in triangulo rectilineo determinantur quoque ipsa latera , sed ratio saltem laterum determinatur, quam ea inter se habent. Sunt igitur in triangulo nonnulla, quae mere possibilia sunt, ita ut una inesse possint, sed quorum unum non neeessario inest, ubi inest alterum Sunt praeterea alia, quae per haec determinantur, ita ut, urdeterminantia ponantur, ponenda etiam sint determinata. Eodem modo sese res habet in figuris ceteris. In Pentagon regidari anguli quinque sunt inter se aequales, terimeter constat ex quinque lineis rectis inter se aequalibus. Fieri potest, ut spatium quinque lineis rectis aequalibus ita terminetur, ut anguli quoque prodeant aequales sed per aequalitatem laterum non simul determinatur aequalitas angulorum. Potest construi pentagonum aequilaterum, sed quod non est aequiam tutum. In figuris quoque curvilineis eodem modo sese res habet. In Para bola semiordinata inter abscissam larametrum est media poportionalis. Maee semiordinata ad abseissam rentio possibilis estirenstrui potest istiusmodi curva qua istiusmodi relationem coordinatarum admittit sed ea non est curvae neeessaria, nam in curvis aliis alia ratio eoordinatarum obtinet. aer lineae itaque e redinem re-