장음표시 사용
201쪽
notas sumetentes ad rem in statu quolibet agnbscendam S ab aliis distinguendam β. 92. , easque notas a se invicem disti f. 88. . Quodsi notas alteri enumerare valeat, singulas notas terminis singulis discernit 3 36. adeoque eorum usu notionem reddit determinatam S communicabilem f. i . , ut non modo ipsi persipectum sit, quoinam praecis notae notionem termino dato resipondentem ingrediantur s. 123. v
rum etiam easdem notasHlteri in memoriam revocare valeat,
cui eae pariter perspectae sunt ac noti termini ipsas significa te. 3. 16. . Termino adeo respondens notio arctis limitibus comprehensa invariata subsistir, adeoque terminus ipse itus est g. iam , seu fixum habet significatum.
Haee sane, non alia rario est, curtermini Mathematicorum sint tuti Horaordinata ipsis dicitur, quae aequilatera aequiangula.Duabus hilee notis absolviturnotio, quarum unaquaeliberproprio suo teremno digitari solet fui paxiter sgnificatus.
Te misi S qui eum voce jungit notionem ob curam, de coη6 am, Ani ui aliquid distincti admiscetur , avisi in re confusepe cepta dias μ' Iliact. Vestibiba in t termini significatus vagus est. Notio enim obseura non est determinata g. 26. adeoque nec significatus termini eam denotantis determinatus est D 36. , ut adeo in usu termini variari notio quear admiscendo notis imsussicientibus i. o. peregrinas, quae ex ea exulare debebant. Terminus adeo notionem obscuram denotans vagus est 3. 29. . si quis cum voce ungit notionem coruusam, cui aliquid distincti admiscetur, aut si in re confuse percepta insiit quaedam distincte perceptibilia, notio termino tribuenda subinde
variari solet 3. 28. , atque adeo terminus aut quod perinde est significatus ipsius vagus est β. 29. .
Exempla ubivis obvia sunt. Plerique enim hodienum terminis utuntur vagis, s Mathematicos excipias Exempli loco esse potest vox mnaurimae. . no).quaru Si termino qusdam crebro utamur, eum nos asu musis ge α
202쪽
sve Terminorum circa notiones I77
gere arbitramur, es ad notionem eidem respondentem non at imminum tendamur Patet per experientiam asserti veritas. Etenim ηις υπς quem terminum prima vice audimiis, extemplo quaerimus ' VVως quid significet. . Ubi autem notionem eidem resipondentem
cum ipso saepius animo recoluimus audito termino, de notione ipsi respondente non amplius sumus solliciti. Sussicit nobis utcunque meminisse, nos olim notionem ei respondentem tonsideraste, adeoque eum non esse sine mente sonum. Unde discursi continuo plurima undimus verba non attendentes ad notiones singulis respondentes id quod in tanta celeritate, qua proseruntur, fieri prorsus nequit. . 33, Terminu nobis dicitur famibaris, quem nos intelligere Terminis putamus, etsi ad notionem, quae eodem denotatur, non aliamsi ri tendamus. it adeo pateat, crebro usu terminos nobis famili 'res reddi.
Patet hinc ulterius, nos in legendo aliquo scripto nomisis usta in sento gradu progredi pose, quamdiu rermini ibi occurrentes nobis O fuerintfamilia es. itenim quamdiu termini nobis fami
hares non lunt, Iis auditis haeremus in lignincatu plorum, adeoque non ante certi sumus, nos eum assequi, quam n tionem eidem respondentem in memorium revocamus
Hine naseitur illa dissieultas legendi scripta Autorum, quorum nubis termini sunt minime familiares,d moletium redditur ipsum legem di studium.
Si ex remini, plicibus, quibus 'gulis sua respondet otio daec Milo, formetur terminus complexus videmur nobis notionem pir At mi habere ei recondeatem , is terminus reueris inanis. I IT '' enim iugulis terminis, ex quibus complexus sormatur, sua respondet notio nobis perspecta eo prolato mentem nostram 1bbeunt notiones tenninis simplicibus respondentes f. 16. ,σο lintea Z adeh
203쪽
adeoque intelligere nobis videmur metarem propriam vel auterius f. II. . Fieri autem potest, ut notiones talia repraese
tent, quae una inesse nequeunt, Consequenter ut terminus complexus contradictionem involvat. Quamobrem cum in numero impossibilium habeatur quod contradictionem involvit, impossibili autem notio nulla respondere queat P. 34. 4 termino in praesenti casu nulla notio respondet nisi deceptrix, adeo
E. gr. In Geometria bilineo respondet sua notio Est enim spatium duabus lineis comprehensum,quale est,quod intercipitur arcubus duo. xum circulorum 1 mutuo secantibus, itemque segmentum irculiareu dc chorda terminatum. Figurae quoque rectiliveae seu Rectilineo sua respondet notio. Est nimirum spatium lineis rectis comprehensum, veluti triangulum tribus rectis terminatum Terminos hos qui perspectos habet, is cum singulis sua jungit notiones. Quamobrem si quis Bilineum rectilineum dicat, tum intelligere videmur mentem alterius atque bilinei rectilinei notionem habere eamque distinctam; quod nempe sit figura duabus lineis rectis terminata. Enimvero cum duae lineae reste spatium comprehendere non possintivi7o.Geom. 4bilineum rectilineum impossibile est atque adeo nulla eidem notiorespondet. Similiter notiones habemus rotae, motus atque celeritaris. Quodsi ergo quis de motu celerrimo rotae loquaturi, videmur nobis eum intelligere atque ideo notionem fi bere motus celerrimi rotae. Enimvero motus rotae celerrimus contradictionem involvit. Pone
enim rotam celerrimo motu gyrario radium quendam ejus ultra peripheriam produci, quantum libuerit. Quoniam punctum radii produra extremum majorem peripheriam eodem tempore describit, quam quod ipsi in peripheria rotae respondet illud hoc celerius movetur :id quod hypothesin evertit. Rotae igitur motus celerrimus nullus est, consequenter nec termino huic compleam notio respondet, sed quam nobis nabere videmur, ea deceptrix est. Exemplo hoc usus est Ledm-tius contra Carte nos in Actis Eruditorum A. 684. p. e39 , ut probaret fieri posse, ut nobis videamur habere notionem cum revera nullam habemus sed nos accuratiuideterminavimus, quandonam id fieri possit. Nostra enim philosophia amat propositiones determinatas, praesertim in re tam ardua. . Maximi prostito momenti ae utilitatis maxinis est praesens propositio, cum ideae deceptrices frequentissimae sint
204쪽
Si quit eius, quod observat, rationem redditurus ainam in Notio dee mino indigitat, ui autem non aliamjugit notionem quam eis p -- quod observat tum i videtur habere notionem temo resso centem, utut revera ris inanir Rus, quod observamus, sive extra nos sive in nobis, notionem aliquam habenvisis 3 . . Et quoniam ea, quae sunt vel fiunt, sua non destituuntur, tione, unde intelligitur, et Ini, vel fiant f. q. me.praelim. ens vero continens istam rationem causa dicitur patet utuque causam aliquam ejus adesse debere, quam adeo termino aliquo indigitannis. Videmur ititur nobis habere aliquam notionem termiui, quod nempe denotet causam ejus, quod obstruamus I. M. . Enimvero dum quis causam S id c ius rationem reddere debet, hic a se invicem distinguit ea quam entia duo, quorum unum alterum non est non men niti unius notionem habet nempe eius, quod observat: usit, cujus sibi aliquam notionem habere videtur, revera nullam habe Terminus itaque, quo eam induata , in esses a
Rix.observamus serrum, magnete attrahi ejusque polo adhaerere. Notionem habemus hujus attractionis, quatenus est phaenomenon quoddam seu effectus naturae Adesse debere phaenomen hujus ea rim, ratione convincimur. iam etsi adhue ignoratam antieipando termino quodam indigitare licet g. 37. Solet itaque appellari vis attractris. Iam si quis notionem phaenomeni seu effectus a se obse vati transfert ad causam eamque eonsiderat per modum entitatis in magnere, per quam motus smri ad magnetem ejusque adhaeso prodineitur tum sbi videtur habere notionem vis attractricis magnetis, eum tamen nullam habeat, adeoque in illa aettractrix magnetis est terminus inanis 1 380, qui eam allegat tanquim causim motus ferri ad magnetem atque mutuae adhaesionis, dat sine mente sonos. litiusmodi notionibus deceptricibus scatet philosophia scholastiea. presertim Phusica nihil enim frequentius est, quam ut eausam esse-husa se observati, quam ignorant, termino aliquo indigitent latimnem effectus reddituri terminum sibim allegent Cum morum natura effectus unus sit causa alterius effectus, id quod hie vel exper,
205쪽
entia notum sumere licet, suo loco a priori demonstrandum; non re. prehendimus, quod rationem effectus ab alio, eujus causam ignor mus proficiscentis reddituri hunc ejus causam allegemus, quoniam a sonum rei negare, quod verit vi consentaneum sed id tantummodo
minime serendum judieamus, si quis sibi videtur habere perspectam musam alterius phaenomeni, dum eam nondum cognitam nomine quindam ab aliis rebus distinguit gr. Videmus acum altero sui extremo ad planum perpendiculare internum poli serre borealistam, altero autem tantisper a polo australi distantem tu situ axi magnetis parallelam detineri Situs hie acus gravit est effectus attractionis magneticae per polos ferreos magnetis rentis Quamobrem ster istam attractionem a posteriori suppositam tanquam per causam explices, quomodo acus in situ isto detineri possit; nemo Logicae gnarus hoc reprehenderit. atenim s vel maxime perspeeti fuerit attractionis magneticae causa, non tamen ah illa tanquam remota petere licet rationem, quae ab effectu ejus observabilitamquam a proxima derivanda. Similiterra Mathematicus quantitates C ectuum atque virium ad eos, standos requisitarum determinare,
luerit is minime opus habet, ut essentiam vel attributa rei, per quae eoncipitur, perspiciat, adeoque is potest uti termino, quo causa indigitatur, etiam si haec ei perspecta non sit.
Notionisue Si quis avsam ejus, quod observat, Nyraesenta tanquam mina imis ent, quo id, quod obseruar, proficisci potest uilliu nori lam piris δε-lbant, isti rationem reddere nequit reus is observangm SL,isa enim fieri observamus, tum dubium prorsius nullum est, quod sit aliqua causa g. 4. Discure praesim per ηοtionem caura . praeci ollulam , unde id proficiscitur, neque dubit ri potest, quin ab ea id proficisci possit, quod fieri observamus Quamobrem si eam nobis reptarientamus tanquamens, a quo id, quod observatur, proficisci potest, nihil imponiabile nobis repraesentamus, adeoque notionem illius causae ut ia
Enimvero cum idem per idem explicari non possit, ex ista notione reddi nequit ratio ejus, quod observatur. Si amnes id fieri posse dicendum erit, id, quod fieri obsere
206쪽
sve Terminorum circa notiones. SI
mus ideo seri, quod fiat. Enimvero cum tale quid affrinare idem fit ac nugari, quod per se patet quamdiu cum termino causam ejus denotante, quod observamus, non aliam notionem conjungis, quam quae exhibet id quod observamus,
ex ea hujus rationem reddere non potes.
E. D. Si quis vim attractricem magnetis concipit tanquam ens, quod essest motum ferri ad eundemis adhaesionem eum eodem, is ejus utique aliquam habet notionem. Enim vero ex hac notione rationem reddere nequir, cur ferrum ad magnetem moveatur ejusque polo as haereat. Si quis enim vim attractricem, cujus non aliam hahet notionem, quam quae motui ferri ad magnetem respondet, tanquam ejus causam alleget is dieit, ferrum moveri ad magnetem eique adhaerere, quia ad eundem movetur eique adhaeret, adeoque nugatur. Similirer siqvix gravitatem concipit per vim, qua corpus sertur ver sus centrum terrie is utique habet ejus notionem. Enimvero rationem redditurus, cur corpora versus centrum serantur, si affirmet, id
fieri propter gravitatem , hane ejus causam alleget is dicit, ea ferri
Versus enimum Terrae, quia versus terrae eenuum feruntur, adeoque
denuo nugatur. Fieri adeo potest, ut quis habeat notionem genuinam vermino respondentem; sed quae ob ejus abusum degenerat in deceptricem, ira ut terminus evadat inanis f. 380. Huc non mira vid huntur ei qui perpendit terminis notiones nonnisi arbitrario tribui, at que adeo fieri posse, ut termino notionem auseramus, quεm eidem triebueramus nec repugnat, tale quid a nobis fieri posse maxime insciis
q. 38. Notio, qua repraesentatur res, cui indigitandae terminus signis saliquis destinatur, significatum ejus proprium constituit. Et temii iteraminus tamdiu reprre sumi dicitur, quamdiu eidem illa notio attribuitur, immo ipse terminus respectu hujus notionis, 'consequenter etiam rei, ine ista repraesentatur of 37.), ρ
prius appellatur, tanquam signum hujus notionis vel rei pro
prius αE. gr. Euclides voce trianguli denotes figuram planam ribus lineis rectis rerminatam. Huic igitur figuraeignificandae eum rern inus iste destinetur significuus vocis trianguli proprius in Elementi Emina rest, quod denotet figuri m planam tribus lineis rectis rermin ram. Et vox triangulum est terminus proprius, quo figura ista in
207쪽
18a Pari L. Secit. II CV. III. De Uuiora
Elementi, elidis denotatur. Omnes rermini, quos hactenus in medium protulimus inuos aposterum per omnem philosophiam proisseremus, datas quasdam significant notiones, quibus res a se invucem digerentes repraesentantur, atque ira proprium habent signinc tum tamdiu proprie sumuntur, quamdiu istae notiones ipsis attribuuntur. Ita in sermone eommuni vox Sol denotat luminare istud magnum, a quo lucem ae calorem haurimus in terra S quod bo se fulgore, quo oculos nostros perstringit, satis proditi quamdiu haee vox de eorpore isto totali usurpatur, tamdiu eadeiu proprie sumitur. Quoniam omnes Mes, uvbus in communi seimone utimur, rebus dati signifieandis destinantur significatum quoque proprium habent,
etsi non semper um, sed subinde vagum L 3ι . ui qum Significatus vocum in communi sermone proprius co si aut stituit usum siquendi, II adoc usum loquendi observet, qui vocibus seu terminis eas tribuit notiones, tubus res reprKstniantur iis in communi sermone indigitata.
Ε. gr. In communi sermone vox Solsum itur pro laminari magno, quod lueem ac calorem Terrae subministrat me , 38. . Usus igitur loquendi fert, ut Woci Sotis notio tribuatur, qua istud, non aliud eorpus mundi totale repraesentatur. Quamobrem cum Astronomi eadem voee eodem in iunificatu utamur, ab usi loquendi minime
Rιe uti sui loquendi in sermone communi respondet th discipli-ςis ac arte iseeptus t/rmininum significatu , qui est significatusi i eorum in disciplinis ac arte proprius, Quamdiu adeo trermuoo tribuimus notionem , qua res eadem repraesentatur, cui significandae in disciplinis vel arte is destinaturi tamdiu a r cepto significatu non recedimus f. m.).
E. gr. Euclidi in Elementissigura ordinata est figura reminea aequblaterad aequiangula. Qui termino huic tribui notionem, qua eadem figura repraesentatur is receptum Delidi significatum servat. Quodsi ergo quis figuram ordinatam dieit esse figuram aequilateram cireulo inscriptibilem is significatum vocis non mutat. Narri figura aequilatera circulo inscriptibilis est aequiangulari figura aequilatera. aeviansui circaeo inscriptibilis est. Sive igitur aequali ate angui
208쪽
eum, sive quod circulo inscribi possit, utaris tanquam nota ad eam ab aliis figuris disternendam, eadem in utroque eas figurarum species denotatur, consequenter idem vocis signifieatus est. Diximus jam aliqua huc spectantia in discursu praeliminari not. I. 142. Lentimvero cum ipse latis superque suerim expertus, haerere subinde viros
dothos in eo, num vox aliqua in recepto significatu sumatur, an ejus significatio mutetur; ideo non inconsultum mihi videtur quaedam ea fini apponere theoremata.
f. I l. Si ejusdem rei plures formarii fiunt notione distinctae sun eatur
ramphta, termini gu carus idem est, quamcunque eidem uete idom quandore volueris R enim notiones rei, quae sermantur, fuerint cim discrsi completae, unaquaeque illarum notas suffcientes exhibet aes /grem eandem in statu quolibet agnoscendam ct ab aliis distin et inguendam , 9a.) quamcunque igitur earum termino ui
gas, nunquam tamen eundem nisi eidem rei tribues A. 48. , consequenter idem significatus subsistiti . 37. .
E. gr. Pentagonum regulare plures admittit notiones completas. Nam agnosei&ab aliis figuris distingui potest tum per laterum numerum eorumqued angulorum aequalitatem, tum quod latera sint quinque&aequalia, ipsum vero circulo inscriptibile, tum quod singuli anguli contineant inius recti, seu quod excedant reinim parte ipsius quinta Terinini igiturpentaconi regularis idem est significatus, quihuscunque notis utaris ad notionem ejus eompletam formandam notio enim constanter eandem figuram repraesentat. Similiter huc spectant exempla parabolae ct Dei supra not.I.r . Disc. alim9 allata.
Si qui habet ejusdem rei notionem claram, sed eo infam, Atarcas alter ero distinctom, quam remin eo0ogim, jus Aguifc mi idem est. Notio clara notas exhibet ad rem agnoscendum atque ab aliis discernendam sufficientes '. 8o. ., utut qui distinctam habet, notas istas distinguere valeat, qui vero On- nisi confusa utitur eas distinguere non possit f. 88.). Enim . vero quamdiu notae sufficiunt ad rem oblatam agnostendam atque ab aliis discernendam, sive eas distinguere possis, sive minus, nunquam eveniet, ut terminum tanquam nomen rebus
209쪽
E. gr. Qui Geometriae praelii eae operam navant, definitiones figmrarum negligere solent atque figurae intuitu cum terminis, quibus ignificantur, notionem claram ungunt. Qui vero theoriam ibi familiarem reddit definitiones tanquam futurarum demonstrationum prin-eipia sibi familiares reddit, atque adeo cum terminis, quibus figurae indigitantur, notiones distinius jungit. Quodsi igitur alterient goni regularis tantum habuerit notionem consuam alter vero distin-Brim, quoniam utriusque notio eandem figuram repraesentat, uterque terminum pentagoni regularis in eodem signifieatu sumit, nee obstat 3. i. , si vel maxime norio distincta exhibeat notas, quae consus eoim tentus in eadem non advertit v. gr. si dicat pentagolim regulare figuram aequiangulam ex uiangulus expedat rectum parte ejus quinta,eum notione eousus contentus revera in laterumo angulora
Cafuit D; Hinc consequitur, ne obstare eidemsgnificatur termim, sialtem notas ad rem ognsendam e ob aliis disernenda incientes rite enumerare valeat, alter vero easdem enumerarum fundat me mentesnor, ei nota alliger alienas, vel im tentes notione eonfusa genuina instructu eaque impeditus, ne defectum rationis distincte atque completae agnostat. Etenim dum alter rem revora agno illae discernit per notionem, quae ipsi est, claram, sed confusam, ni une autem per notas, quas sibi enumerare vid tum casus praesens praecςdenti aequipollet g. I a.
Hue pertinet tanquam exemplum, quod in discursu prieliminari not. i de terminis philol.phicis diximus in alienum signiscatum non conversis, propterea quod definitionibus minus accuratis substituantur meliores.
210쪽
A Terminorum circa notiones. 8s
venientes, eodem termino res diveris indigitantur, Rus adeo
Eodem modo patet, terminum in diverso Agnificatu aeri Casiuatari H eodem Autoreo non constanter ei notionem, at, quaeadem res denotatur Perinde enim est, sue unus diverso tempore faciat, quod duo eodem faciunt, vel diverso.
Quoniam diversitas signifieatus petitur axe repraesentata, cons quenter a dimerentia notionum materiali I. Io3 nulla hie habemda est ratio disserentiae tormalis I).
g. 3 6, Si terminus quidam a significatu proprio transfertur ad Sin ea significandam rem aliam suo termino proprio licet non desti s terminio quandam similitudinem; Agnificares iste dicitur ima imp prii proprius S uoxfumi improprie sertur, immo ipse reminis im- - -- proprius audit respectu hujus rei, ad quam unificandam tran
E. gr. Vocis oculi signineatus proprius est, si sumitur de organo
corporis, quo mediante videmus, nimvero si eadem vox transfertur ad ininlectum, isque dicitur Octitas memis tum eadem vox improprie sumitur, Mabet enim ista animae facultas, qua eognoscimus, quae t de esse possunt, proprium sibi terminum, quo denotatur. nem Pe vocem tmesiinus. Iupponitur autum hic aliqua inter oculum&intellectum similitudo, ob quam nomen istius organi tribuitur huic saeuitati. loquimur hie de significatione impropria, quatenus est logicae considerationis. In Rhetorica enim ubi de tropis agitur,
plures commemorantur verborum translationes ad fgnificandum rem aliam, quam quae similitudinis gratia fiunt sed ibi sciem logiee examines, non semper, proprio significatu reeeditus, eis adsint rationes cur reminis propriis non utamur.Ita iobnecdoche nomen regionis Ioeo nominis metropolia proferimus, non quod nomen regionis ad significanda metropolin transseramus; sed quod illud hoc loco notius existimantes ab altero se nos rectius intelligi arbitremur, immo subim de quoque ea de causa, quod nomen regionis nobis sit familiarius, i- ne metropoleos, adeoque istud succurrat, dum hujus meminisse volueramus. Similiter in bonia contrarium eius dicitur, quod, bis significatur, non quod verbis contrarium significatum tribuamus. sed