장음표시 사용
241쪽
al quid removetur noιrone Idus, quod erilem tribuitυν, vel ab ea removetur. Patet ex ipsa definitione iudicii, nec praeterea alia demonstra
E gr. Si quis ait tri .ngulum liubet tres angulos, is notionem trium angulorum jungit eum notione trianguli, quod sibi rep=ientia -tanquam riguram planam tribus lineis rectis terminatam. Componitur itaque judietum ex notione trianguli tanquam rei, de qua judie tur,o notione trium angulorum. qui eidem inesse intelliguntur. Similiter si quis dieit Deum esse omnipotentem, is notionem debeth here Dei, tanquam illius entis, de qua judic;ὶr,v. gr. quod eum sibi repraesentet tanquam Autorem univerti, & notionem omnipotentiae, quam Deo tribuit tanquam attributum.
I. 399. unctatio Guntiatio constat ex duobus terminis, quorum νηπι θημnispanu scat rem, de qua juscaris alter ad quod eidem tribuitur, vel ab eo removetur. nunciatio enim est oratio, qua alteri judicium nostrum significamus s. 4I. . Quoniam it que judicium duabus constat notionibus, altera scilicet rei, cui aliquid tribuis , altera vero illius, quod eidem tribuitur, vel Miam ab ea removetur 9. 98 in enunciatione adesse debet
242쪽
S terminus, quo indigitatur res, de qua iudicatur,4 terminus, qui significat illud, quod de ea judicatur. In nunciatione adeo duo sunt termini ejus conditionis, quam posuimus in propositione.
E. gr. Si dicis: Deus est omnipotens, duos oratio tua continet te minos, quorum alieri responde notio, quam tibi de ente isto sermas. quod De- dieitur alteri autem notio alicujus attributi divini. sthaee facilia sunt: sed fundamentum tamen eorum, quae sequuntur.3 2OO. Illud, de quo judicatur, dicitur Subiectum quod vero rei Definitios cuidam tribuitur, vel ab ea removetur, Praetcaitim. Subj sc um quoque audit terminus, quo res ista indigitaturi, de qua Voti judicium sertur Praedicatum terminus, quo nunciatur,
quid rei conveniat, vel non conveniat. E. gr. in propositione Deus es omnipotens subjectum Deus est praedicatum vero omnipotentia, quae ipsi tanquam attributum tribuitur.
In enunciatione seu propositione notiones vel conjungun- quia dontur, vel separantur 3. O. I.), atque adeo voce quadam opus est, qua earum nexus, vel separatio indigitatur Vocula ista,quae nexum praedicati subjecli significat, dicitur vula. Quodsi copulae praefigatur particula non significabitur notionum taparatio. Utimur autem tanquam copula verbo substantivo.
E. gr. in propositione Deus es omnipotem copula est voculis ea enim significatur, quod omnipotentia De insit atque adeo ad ejus notionem pertineat. Quodsi a Deo removenda est imperseitio tan- qnam quidpiam ipsi repugnans quod inesse non possit tum dicimus: Deur non es imperfectur, ubi copulia est additur particula non ad significandum remotionem ejus, quod convenire nequitis. Oa.
Iouis nin est nisi verbum tubstantivum praesentis temporis Cautio circa Denotat enim nexum inter subjectum praedicatum inter 'Fulam. cedentem β. aoI. , qualis nempe repraesentatur in ideis no
stris. Cum igitur in omni judicio nexus ille sempersit aliquid Fol iusta Ea praesens
243쪽
Pan L. Sest. III. Cap. Lpraeiens β. M. ; copula non esse potest nisi verbum substant,
vum praesentis temporis. Dubium videri poterat, quomodo opula semper diei possit verbum
substantivum estpriesentis temporis, cum etiam occurrant udicia de praeteritis daturis, v. gr. quando diciturci Lapis fuit calidus, item Iapis erit calidiu. Etenim in hoc casu copula non est verbum substantivum praeteriti vel futuri temporis jest vel erit; sed copulatam ' tum in eo latet ipsum vero praeteritumo futurum denotantiarum, in quo subjectum repraessentatur, praeteriisse, Vel demum venturum. Nimirum judicium est notio complexa repraesentans subjectum cum suo attributo, modo vel stati g. 39.Ios. I980. Quemadmodum itaque subjectum per notionem menti exhibetur tanquam praesens, ita quoque istud attributum vel modus exhibetur menti tanquam inexistens
vel subjectum tanquam in isto statu. Enimvero dum mens sbi conscia est, subjectum jam non esse praesens illo modo instructum vel isto in statu constitutum subjectum isto modo praeditum vel illo in statu
positum considerat tanquam praeteritum, vel suturum. Nexus igitur praedicati vel subjecti semper idem est,sive res, quae notioni praesentirespondet, consideretur tanquam nunc praesens, sive tanquam praeterita vel futura.
g. O3. quomodo eo Copula in propositione vel ex syροηitur, vel in termino, puta ingredi- qui ad praedicatum pertinet, latet. Copula est verbum sub σtur enim stantivum praesentis temporis 3. 2oa.). Sed illud verbum in omni propositione non apparet quod per exempla est ii nisestum. In his igitur casibus latet in termino ad praedicatum pertinente, cui respondens notio cum notione subjecti conjungenda. In propositionibus mathematicis reputi saepissime expressa est v
luti eum dicitur Tres anmul trianguli sunt aequales duobus rectis. Nee desunt in communi sermone exempla, veluti cum dicimus aeres frigidus Occurrunt vero longe plui imi easus, in quibus eopula latet, ut cum dicimus Ignis urit. Hic enim verbum uris S prae- die mimi Meopulam includit. Tribuimus enim subjecto actionem aliquam, quam consideramis tanquam istiusmodi, quae ab ipso semper Pre,fieisci valet. Notio igitur enmolexa huic judicio respondens exhi-Bς ignem cum subjetto aliu uo habili, in quod actionem istam e
244쪽
serit. Unde s judicium subjectum d praedicatum, k utriusque nexum distincte exprimere debet propositio reducitur ad hane ipsi aequivalentem Ignis es urem Pater vero exempla, in quibus prididieatum includit verbum substantivum praeteriti, vel suturi temporis. eodem modo esse explicanda scilicet si die;rur Lapis sintvel erit caruaus, tum perinde est, ae si diseremus Lapis quem scilicet nunc cogitamus ins s. vel siusmodi, qui uit calidus Erunt sorsan aliqui,qui quae de copula latente dk nonnis praesens tempus indieante dicta sent intextrios scholasticas reponunt, seculo huic delieato speculationes inutiles nauseanti non convenientes. AEnimvero non dicam, quod, qui se semiiunt; notionem judicii distinnim minime habeant g. 3o.), nec ejus ahenunciauone discrimen agnoscant β. I. 42.ὶ sed hoc uniee monuisse suffieit, quod haec de eopula doctrina dispensabilem usum habeat in ratiocinando, quo nec in Logica Mente, nec in utente carere Pollumus lapsus omnes evitaturi, immo in distincta quoque judiei rem eognitione. latebit illud ex inferioribus ubi artis ratiocinandi principia sumus explicaturi hoc vero mox evadet manifestum. Tr dimus igitur de copula, quae vera sun usimpraesentiussinum pom
et . Notiones Vel conjunguntur, vel separantur, dum iussi-dimu 'bintamc 3. . . Notionum eonjunctio dicitur judicium 'momum Notionum separatio ne imum. Unde porro appa S
ret, cuaenam nunciati live propositio dici debeat ossirma tigisti .
tiva, qtaenam negativa. Nimirum Enunciario seu propoliis Ulamati est, in quo praedicatum tribuitur subjecto Propositio autem negativa, in qua praedicatum removetur a suo subjecto.
E. gr. Proposito assirmativa est oriangulum habet tresangulos duo ibus rectis junctim aequales. res Deus es coaetor hujus universi. Propositio negativa est Triangulum rectiuncum non habet duos angulos actu recto vel Deus non sausorpeccati.
-rare igitur idem est ac praedicatum aliquod tribuere ς' nitis afvuidam subjecto, vel significare, quod praedicatum ubjecto ' μ' . nveniat are vero idem est ac praedicatum aliquod remo . , vere a suo subjecto, vel significare, quod praedicatum subjecto Ee a moe
245쪽
non conveniat. inque adeo constat, quid sibi velit a malis&- rario. Nulli hic occurrunt termini, nisi qui in anteeedentibus fuere expli cari. Quamobrem si quis notionem judieii 3 39. 4 enunciationis I. , una cum iis, quae de subjecto, praedicato atque copuli L aQOS seqq. suere in medium prolata animo reeolim, is satis intelligu, ouid sit praedicatum tribuere sub ecto, vel ab eodem removere,in quid tu convenire subjecto, vel eidem non eonvenire. Ex hoe exemplo in telligitur, quam necessarium sit ad intelligendum definitiones seque tes, ut familiares sint antecedentes,in quomodo neglectus anteceden
ormatis A mationis Arnum est opula. In amrmatione enim tam Ag m gnificatur notionem praedicati jungendam esse notioni subjem f. 3.), hoc est, quod notioni praedicati respondet, vel tanquam subjecto intrinsecum, vel tanquam ad idem pertinens repraesentari deberes f. 34.). Nexum vero istum significat copula I 'ol. Quamobrem copula est signum amrmationis.
E. gr. Propositio affirmativa est Deus es vini malarum aetiorem Assirmationem hic indieat copula est Similiter affirmativa est propinstio Triangulum habet tres angulos duobusrectis M'ales. Sed haec prω positio equivalet alteri Triangulum e gura habens tres angulos duobur rectis aeuuales. Quamobrem denuo copula inclusa verbo haret ad praedbeatum 1pectinti est signum assirmationis.
Agnum. In negatione enim significatur, praedicatum subjecto non comveniret . m.), seu ejus notionem cum notione subjecti non
posse conjungi 3. o4.). Nexum istum, quem non posse admitti significamus, cum copula significet 3 aol.); particula negandi eidem prefigenda est, ut significetur, nexui isti nullum esse locum concedendum.
E. gr. Negativa est propositio: Deus non est autor peccati. Copulae es praefigitur partieula negandi non quo ipso significatur, non posse ad innexum inter notionem Dei atque notionem autoris peccati,
246쪽
ita ut 1mbae simul sumtae eonstituant aliquam notionem complexam, qualis omne judicium esse solet. Hinc apparet, quid sibi velit canonsiliolasticorum: Dpmp tione negativa negario a cere debet copidanti g. O8.
A mimis particula non refertur ad eopulam, sed ad prae Fundamem dicatum, vel ubjectum proposito ηgativa non es, sed aliquam tum prν ejus saltem peciem habet. Signum enim negationis est pani Πρω in i eula negandi copulae praefixa β. o7. . Ubi ergo eadem ad co- 'pulam non refertur, sed vel ad praedicatum, vel ad subjectum; ibi copulae nulla particula negandi praefigitur, adeoque nulla negatio significatur Propositio itaque negativa esse nequit f. 2M.
F. gr. Notam possibilitatis eonstituimus, quod nullam involvat contra dictione m. Quam obrem s dicas Notio trianguli aequitateri non si volviteontradictionem particula negandi ad praedicatum quidem re-tertur, te non ad copulam Etenim perinde est ae si dieeres Notio trianguli aequilateri est notio non involvens eontradictionem. Pr po stio adeo tantum speciem mentitur negativae. Revera enim significatur, definitionem possibilis convenire notioni trianguli aequilateri P queadeo affirmativa est propositio g. ao . .
firmativa est, in ita gestur. απ'
Talis est propositio paulo ante allata Notio triantuli aequilateri non' imolpi contradictionem, si ita eam interpretari debemus, notio triam miliae ilateri es notio contradictionem non involve, Caveas vero denuo ne inter tricas scholasticas reseras, quae de propositione infinitari ejus sundamento spraef. ro. dicuntur. Etenim artis, tiocinandi regula nec intelligi, nec extre ubivis applicari possunt, nil, ad notionem propositionis infinitae attendas. Qui ex notione ratiocinii regulas ratiociniorum deducit, quemadmodum in sequentibus saetemus; is necessitatem notionis propositionis infinitae reipsa experietur l. I
Parrieula negandi vel exprimitu in ropositione nega Particulama, aut insana, et in oee ad subjectura, aus praeclica η goia Ee 3 ium Vstmodo
247쪽
ingrediatur rum pertinente latet. Patet per cxempla asserti veritas, nec alia pro si sim hic opus est demonstratione.
- . In exemplo paulo ante allat, not. . et . partieula negandi expresse ponitnr, nec non in aliis propositionum negatuarum superius non Leto .ao7. datis. AEnimvero si dixeris : Nullus hominum in omnibus est iens, particula negandi includitur voci ad subjectum urtinenti. utut ad eopulim pertineat idem enim est ac si diceres, omnis homo non est sapiens in omnibus, Similiter si dieis Bruta carent rationi particula. negandida et in recto carent ad praedicarum pertinente eIenim pe inde est ac si diceres, bruta non habent rationem, 3. II.
di istis in Notio stiva dicitur, quae constat notis realitates densilauii ster tantibus contra Negativa notio vocatur, quae a re repraesent minipostivi a removet realitates, seu earum absentiam tanquam notas mi
acn ussu exhibet. Terminus p tivus est, qui notionem positivam den tat Termiora autem n Xativus, qui notionem negativamignia ficat.
Terminus positivus realitatem denotat negativus realitatis absentiata f. 37., in gr. Triangulum rectilineum concipimus figuranti planam tribus lineis rectis terminatam. Notio igitur positiva est&tem minus triangulum rectilineum quo ea significatur, itidem posit ivus. Enimvero immateriais dicimus, quod ex materia non constar,seu juxta Cartesianos, quod nullam habet extensionem; notio igitur ejus negativa
est&terminus immateriale negativus. Cavendum vero, ne ex regulis Grammaticis judicemus, an terminus postivus sir, an negativus fieri enim potest ut terminus habeat formam negariviis tamen propter notionem postivam ipsi respondentem censeri debeat positivus,4 contra ut terminus habeat Armam positivi tamen propter notionem negativam ipsi respondentem sit negativus E, M. Terminus emtonitu e invi Giamm ut eae negativus, at si definitur per ens, in quo omnia insunt per modus crus, notio eidem positiva respondet, atque adeo postiVus censeri debet.
2I2. quando ter . Si terminus negativui ita intraditur propositionem, ut minui g negatio ipsi inhaerens ad Uulam refratur propinu negativa risu prρορ est, in eas Veliau Uimativa. Etenim si in propositione o
H currit terminus negativus, negativa eidem noti respondet
248쪽
s. ali. . Enimvero in notione negativa realitates a subiecto e acti removentur cf. cico, atque adeo terminus negationem includit rivam.
I aos od ergo negatio ad copulam in propositione,
quam is ingre tur, refertur; ea utique negativa se f. o7. . Si vero copulam non assicit, pro affirmativa habenda, utut negativa
E. D. Si dicis Anima est in aterialis, propositionem ingreditur terminus negativus immaterialis suppono enim ei non respondere nisi notionem negativam, scilicet materiae carentiam β 2Ii. . Duplici autem modo interpretari lice propositionem, velut aequipollea thule: anima non es materialis,vel ut aequivaleat alteri anima essens, quod non est materiale. In priori casu negario ad copulaniarefertur, in posteriori eandem non arseit. In prior ergo eas negativa est, in posteriori infinita & assirmativae aequipollet. Multo minus autem propositio negativa censeri debet, quam tantum ingreditur terminus, qui negativus apparet vi originis not. s. i1. . . r. si quis dicit Deus est infinitur atque infinitudinis datur notio positiva, rum propositio ista affirmativa est, nec unquam eam negative interpretari licet.
Si subjecto S praedicato eadem respondet notio, Propositio propotionis
dicitur idemica. identicae dejE M. Si quis voei nos non aliam iungit notionem quam quod sit nitio. ereator univers,& Deo tanquam subjecto propositionis jungi praedicarum quod creaverit hoc universumi propositio Deus creavit universum identie est. Etenim idem est aesi direres Creator universi creavit universum seu Creator universe ereator universi Patet irrque propo-stionem posse esse identicam, quae talis non apparet. Interim dantur propositiones identicae, ubi identitas subjectid praedicati per se pater, , veluti eum dicitur: Homo es homo. Usui esse in ratiocinando propu stiones identieas, suo patebit loco.
f. AIq. De itis es proposito identi In desinitione enuncia De itionum notio definito conveniens tanquam praedicatum de sito sub qucm locum g. 3a oo Subjeccto itaque atque praedicato eadem ' ς prνυῖ RQuo respondet, consequenter definitio identica propositio est '
249쪽
cum definitionum usus in ratiocinando in dubium voeari nequeat 8 eo ipso patet, propositione utentieas sium in ratiocinando
3. II. ρispissitionis tributas sin iusio, nec non modorum atque relati utim augori o bilitates q//ae per modum attributorum fui praedicantur Dudamon alliste desuo biecto. me essentialibus' attributis idem detum monstratum est superius f. 69. . Odorum atque relationum possibilitates, quae per modum attributorum indunt 3 137.o, constanter insunt Quae vero constanter insunt, ea de subjecto absolute enunciantur 3 61.). Fatet itaque, ut attributa oces sentialia, ita quoque modorum atque relationum possibilit,tes, quae per modum attributorum sitit, abiblute, hoc est, nulla adjecta conditione, enunciari de subjecto.
E. gr. Omnipotentia est attributum Dei. Quamobrem nulla adjecta conditione dicitur Deus est omnipotens. Habere tres angulos duobus rectis aequales seu ratio dupla omnium angulorum mul sumtorum ad rectum est attributum trianguli. Dicimus itaque Triam gulum habet tres angulos duobus octo aequales.
n. iii P positio categorica est in qua praedicatum absblute, seu propositionis nulla adjecta conditione, de subjecto enunciatur.
categorica E. gr. Deus es sapientissimus proposito categorica est sapientia enim Deo tribuitur absque ulla adjecta eonditione. Similiter theo. rem P hagoricum propositio earegorica est, qua H otheu e m. Marum aequale pronunciam quadratis laterumsmulfumris haec enim constans hypothenuia ad latera relatio, trianguli rectanguli attributum, sine ulla adjecta conditione enunciatur de hae triangulorum specie.
extrinsecae, adeoque a compresentia rerui aliarum pendent. Sed quae mutabilia sunt, ea nonnisi de subjecto suo sub
250쪽
se certa conditione enunciari possunt o. a. . odi igitur atque relationes ad alia nonnisi sub certa conditione de subjecto
Quicquid in subjecto non concipitur possibile nisi praesupposito quodam ejus modo, id instar alicujus modi eidem inest 3. 380. nimvero mos nonnisi si certa conditione edicantur de subjecto suo , quemadmodum modo ostendi- auis. Ergo quod in subjecto non concipitur possibile nisi prae supposito quodam ejus modo, id nonnisi sub adjecta conditione de eodem praedicari potest.
E. gr. Calor est modus quid im lapidis, adeoque de lapide non potest praedicari nisi sub certa conditione, nempe quod vel radiis solaribus, vel calori ignis fuerit expostus, Unde propositio hec erit Si lapis radiis silaribus fuerit expositus, calidus est. Eodem modo ratio lubd pia trianguli in parallelograminum nonnisi sub certa conditione enunciari potest de triangulo, nempe si fuerit eum eodem super eadem basi Sinter easdem Parallelas conititurum.
Preposetis hypothetis est , in qua praedicatum imbuitur Desinitio' si ecto sub adjecta conditione. Positionub-Ε. gr. Si homo crebris exercitiis operam non, halitum Mi rem pa-ρο-- rar propositio hypothetiea est Talis etiam est sequens Silvis ex turri decuit alta, impetum ingentem acquirit seu magna celeritare
si difficultatem experiaris in ea adimittenda, eogites velim, id quod per alterum determinarur, ideo inesse, quia inest hoc, per quod determinatur are cum prae dieatum denotet illud, quoa subjecto inqest aoo ideo quoque id, quod per alterum dete minatur, ideo de iubjecto praedicatur, quia i psi hoc alterum convenit. mine Scholis sici dixere modon praeia Daudisequi modum Useudi. Quod inest si=F , propterea quo alierum inest id quoque de eodem praedie mr, quia alterum in eo si .pp mitur. Exemplo res minifesta. Tr avulum aequilarerum est aeqv angulum, quia aequilaterum: propyerea