장음표시 사용
471쪽
Unde apparet, rerum mathematicarum seientiam tribui non posse illis qui quaedam ejus theoremata&problemata memoria tenent iisque
'in praximodaeti ea aut aliis praxibus utuntur.Tum enim demum selen. tia instrueti, ubia theoremata, quae norunt,4 problemata,quae ad praxin transferunt, demonstrare valent. Similiter seienti logie nondum pollet, qui eius praecepta memoriar mandavit eique subinde non ins liciter applieit: etenim tum demum ea fruitur, ubi regulas oleas demonstrare valet Ouamobrem cum nos operam dederimus,ut regulas logie is in praxi utiles demonstraremus; scientiam logicam ejus cupidis offerimus Flocci pendimus objectiones illorum, qui angustis ni. mium eaneellis si coarctari existimant scientiam humanam. Distinguenda nobis est cognitio rerum certa, quae se entiae est 3.39s. , ab in. eerta quid igitur inde damni metuendum est,quod scientiam illis esncsemus, qui certa rerum cognitione destituuntur in diseiplinis 3Salst, est unicuique sua qua pullor, cognitio, sue eam scientiae titulo insigni. re, sive alio quocunque ornare velis. Ceterum hinc intelligitur, ut
demonstratiotrobari fientifica appelletur.
in distili ingrediuntur praemissae, de quarum veritate nondum certo comis uis stat aut, si mavis, quae nititur principiis nondum certis.
Opponitur adeo demonstrationi,quae non admittit principia nisi reditas s62. 67. 368. 7a.), ct ejus aliqua species est' tio probabili quae admitti principia probabili. F. 87d. Enimvero eum principia incerta non omnia sint probabilia, sed quaedam ainniratione destituta sumantur a nonullis; non omnis probatio insuffieiens probabilia est . m.
phises, Princ pis, quae omni ratione destituta vel sine probatione
precari de sumuntur, dicuntur precaria. finitis. E. gr. Si quis ibsque probatione sumit mundum eaepisse, maeir postione utitur tanquam principio demonstrandi vel probandi,is probationem principi precario superstruere dicitur.
cur iuri Quoniam fieri potest, ut, quam unus fine probatione sit pium sui mit, propositionem alter demonstrare , vel stitem probabiliter preearium probare possit igitu eri etiam potes, ur, quod uni precarium alteri 'μ estprincipium, idem aliensis certum . 6OO I . .
472쪽
Descientia, opinione sis atque errore. 4 7
Probe autem notandum est, nos in numerum principi'rum precariorum minime referre propositiones, quae ab aliis demonstratae mutuo sumuntur,cum firma potius sint ista prineipia,quae ab aliis demonstrata agnoscimus I. 680 quoniam notio principii precari relativa est, utpote respeetiam ad Unolcentem involvens s.fol. igitur principium mecarium absolute dicetur, cuius nulla adhuc in publicum prostat demonstrario, nee probatio probabilis, aut cujus saltem Drobatio, quam dederat non nemo in oblivionem adducta est. Si vero is saltem ignorat probationem, qui eodem utitur principium preearium dicetur sensu particulari, ejus nempe, qui eodem utitur, respecta.
I. Oa. Propositio insufficienter probata dicitur Opinio, quae ad rapius is vel obabilis, si probatioprobabilis; velprecaria, si probationem ac uio agrediuntur pminuta precariae, vel si probationititur principiis
precariis. Opinionum exempla non rara sunt, eum plerique in iis aequiescant, nec ad scientiam contendant, immo nee desint, qui sibi persuadent fieri non posse,ut ad seientiam perveniatur, sed omnem humanam cognitionem opinionum caneellis contineri Pertinet huc Huni Tractatusaei becillitate intellectus humani.
Cum non repugnet, immo ipsa experientia eonfirmetur, cur umis fieri posse, ut alterdemon et, quod nonnisi intussicienter alter hiat, quod Probare Vale. Iumius potest, ut alterficiat, quod nonas vim in i Finis saliere f. 6 0.
E. gr.Mathematicus sphaericam Gnaenguram, aut prope pharis eam, demonstrare valet Mathematiearum demonstrationum gnaticum eandem nonnisiinsufficienter probare possint, nonnis opinionem
SimiIiter eum opinio nitatur probatione itaufficiente , 6 . , potest ut nais agnoscat, si i tam in m Eimclanter probare, atque adeo non amplius eidem assensum prae
beat, ininiones Ourmurabitissum. Experiennia opirnonum murabilitatem abunde loquitur, nostro praesertim tempore quo a squisque opindinessibi peeuliue fovere as
473쪽
E. gr. Probabilitate sua non destituitur opinio vulgi de motu selis atque stellarum diurno circa Tellurem Astronomi tamen repenitiei inspesti eandem salsitatis redarguunt. 6M.
'potheses numerum opinionum refrendae sunt solbsi bibs philosephica bicae. In hypothesibus enim philos phicis sumimus, quataloncursini opi dum demonstrari pontini, tanquam essenti β.426. Disi praelim .mρη raciare cum sufficienter probata non sint , quae demonstrare nequimus 3.399. , hypotheses philosophicae probatione suffcbente destituuntur , atque in numerum opinionum reserendas. 6O2. .
E. gr. Hypothesis astronomica est motus solis circa tellurem annuus in irculo eccentrico sumitur enim in gratiam quorundam phaenome norum; sed accurata demonstratione stabiliri nequit. Ad 'petigi tur innumerum opinionum resertur,
sestitatis, aphaeηomeno, quorum inde ratio redditur e quae per se imuicem Θ theseos non deterninantur Hypothesiis psiilosophica in se continere debet rationem phaenomenorum , quorum gratia conditur 3 426. Dis praehm in adeoque requisita ad veritatem eorundem 3.375 eonsequenter ea, per quae phaenomena determinantur 3 573 J. Quoniam itaque vicissim hypothesis per omnia phaenomena simul sumta determinatur, quorcina unum non determinatur per alterum singula ista phaenomena sunt requisita ad veritatem hypotheseos 3 est.)Indiast, quod de hypothesi judicium latur inquiramus, num phae' nomenis, quotquot nobis perspem sunt, solvendis sufficiat.
474쪽
Descientia, opinione fide atquc errore. s
Si vero ob quaedam saltem phaenomen admittitur, ob quaedam nonnisi requisita ad veritatem sumitur 3. 6O7. . Est igitur tan
tum probabilis 3 3780, adeoque opinio probabili si . 6 .).
Si vero precario sumitur, omni probatione destituitur
g. 6oo.), atque adeo probabilitatem nullam habetis foet.).
Ε. gr. Hypothesis astronomica de motu solis circa tellurem annuo in circulo eccentrico probabilis est opinio; ex quibusdam enim Damomenis probabiliter concluditur. Cum scilicet sol spatio annuo elapso ad idem coeli punctum redeat lineam in se redeunte. n describere debet. Circulus est linea in se rediens, sed non unica. Ou mobrem si sumimus, solem motu annuo in circulo circa Tellurem ferri opiniona stitur probabilis de motu solis proprio circulari. Similiter cum ob se vemus, solem in uno lemieirculo plures dies consumere, quam in altero id ejus a terra distantiam usque ad terminum aliquem continuo augeri, deinde vero rursus imminui usque ad terminum oppositum, facile pater, nos non posse constitui in centro illius circuli. Si ergo sumimus solem moveri motu annuo circa Pellurem in circulo eccentrico, propositio admittitur Ob quaedam ad verit tem requisita atque adeo probabilis est opinio Cartessus eum perpenderer, duo dari corporum totalium genera, continentia & contenti, atque contenta denuo in duas abire species lucida relucentia sive opaca triplicem materiam phamomenis explicandis susticere ratus est nempe materiam Iisbtili mam, sive ignem elementarem, aride sormata sunt corpora lucida materiam subtilam sive aetherem, ex quo constanti Corpora continentia sive coeli & materiam terrestrem , unde facta sunt eorpora opaca opinio itaque Cartesii eam materiae diversitatem admittentis,
quae phaenomenis explicandis susticere videtur, probabilis est.
nomenon repugnat, fama ea est Quoniam quae sibi mutuo e philosephica pugnant, una esse nequeunt 3 3IO. , aut hypothesiis est , aut ηβη fa phaenomenon Sed vi observationis phaenomenon est. Ergo hypothesis non est, consequenter hypothesis falsa est O7. .
E. gr. Si quis sumit, solem moveri motu aequabili circa Tellurem in cireulo eidem concentrico , huic de motu illius proprio hypothesi inaequalitas ejus repugnat, quae obserVatur. Atque hinc concluditur hypothesis ista salsa. Similiter si quis systema mundi explicatu, assio lintea Lla rus
475쪽
m sumit, Mercurium atque Venerem orbitas describere cire Tellurem eorumque olbitas intra orbitam Solis continerin hypothesiliuio eontradicunt phases luminis in venere atque Mercurio per te-loscopium observatae. unde igitur ea concluditur esse falsa.
f. IO. Si qua siservantur phaenomena, quorum ratio per bpoth ' non patet, ea improbabilis est. Cum ad veritatem hypothe se os requiratur , ut omnium phaenomenorum ratio inde reddi possi is o7. , si quae occurrunt phaenomen , quorum ratio per hypothesin non patet, suspicio est, eam in eadem non comtineri, consequenter hypothesin non esse veram. Improbabu
lis igitur est hypothesis g. 578. .
Dudum secundum hoc theorema de hypothesium improbabilitate sudicarunt Astronomi atque Physici.Nimirum quemadmodum proba-heseos inde colligimus, s multorum phaenomenorum
ratio inde reddi potest g. 6or. 379. ita e contrario improbabilit, rem aestimamus ex contrario, nempe si occurrunt phaenomena, quin rum rationem per hypothesin reddere non possumus obiter vero moneo, nos per Phaenomenon intelligere, quod esse observamu sed evirus nonnisi consusam notionem hibemus, quomodo esse possit. Itae gr. observamus per telescopium phases crescentis & decrescentisau. minis in Venere atque Mercurio aedillius luminis incrementi aedecrementi non nis consutim notionem habemus nescii per observationem, qui sieti possit, ut talia incrementa4 decrementa appareant. f. II.
Fides dicitur assenses, quem praebemus propositioni propter
autoritatem dicen is, ipsamque propositionem credere dicimur. Ε. gr. Titius narrat, grandinem alicubi delapsam segeti stragem imtulisse quodsdictis assentientes pro vero habemus, quod id contigerit, fidem ei habere atque credere dicimur, id ipsum contigisse. f. Ia.
Qui novit Armam demonstrationis cum ostensivae β. 33L53Σ), tum aprinieati . 333. 339.), is haud difficulter nobis largietur , res facti demonstrari non posse. Aut igitur admi rendae sunt tanquam probabiles ob circumstantia lingulares nobis Ierspectas, aut credendae. Quod enim demonstratri nequit, L lud
476쪽
Descientia, opinione sis atque errore. SI
hid vel ratione quadam intrinseca, etsi insemelenae nititur, quo in casti tanquam probabile admittitur 3 377. 578.); vel rati nem assensus nonnisi extrinsecam rei habemus derivatam ne pe ab autoritate dicentis, quo in cam credituri f. II. .
E. gr. Si Titius narret, cecidisse grandinem in agris , atque ex physicis eonstet , qualis tempestas grandinem comitetur, nobisque prieterea status aeris illo tempore fuerit perspemis, quo ea cecidisse dieitur ex statu aeris probabiliter colligentes, quod ceciderit, rem facti tanquam probabilem admittimus quodsi vero in solo Titii testimonio acquiescimus, eandem credimus.
Si alteri des habenda, certi se debemus tam quod que m Requi ab
rit veritatem ejus, quod narrat, vel asseverat, tum quod uera A mim Mod cere Delit. Ponamus enim, narrantem, vel asseverantem non nosse veritatem ejus , quod narrat, vel asseverat. Quae igitur narrat, vel asseverat, vera non sunt, adeoque pro veris haberia nobis non possunt. Ei igitur assentiri, consequenter fidem habere non licetis. II. . ate adeo, narrantem, vel asseverantem nosse debere veritatem ejus, quod narrat, vel asseverat. Ponamus porro, narrantem, vel asseverantem nosse equidem veritatem ejus, quod narrat, vel asseverat , nolle autem,
quae vera simi, diceres tum respectu ejus, qui dictis fidem habere debet, perinde est, ac si ipse veritatem ignoraret. Enimvero si veritatem ignorat, fideici haberi nequit, per demonstra. ia. Ergo etiam fides haberi nequit, si vera dicere nolit
Veritas propositionis adeo manifesta est, ut sue probatione instar axiomatis sacile admittatur Philosophi tamen est distincte docere, eur manifesta si propositio. Intelletius scilicet non assentitur nisi ei, quod pro vero habet visentiri enim idem est ac judicare, pro . positionem esse veram. Assentiri igitur ei, quod pro vero non habemus, idem est , ae aliquid pro vero habere idemque simul pro vero non habere quod absurdum.
477쪽
t,elii Me ramis probabilis est si utrumque certo umerimur, sis quoque erra es. Dum enim alterius dictis assentimur,
hoc utimur syllogismo : Vae is narrat, qui ueritatem novit eamque dicere vult, ea vera sunt s. 6i3. . Sed hoc is narrat, qui ueritatem novit araque dicere vult. Ergo hae vera fiunt. Piodsi ergo probabiliter saltem noverimus, quod alteri veritas ejus, quod narrat, uerit peripecta , vel quod vera dic re velit, sive alterutrum saltem , sive utrumque probabiliter tantum agnoscatur minorem syllogismi probabilem esse patet. Conclusio igitur , quod narrans vel asseverans vera dicat, tantum probabilis est s. 383 0. Assensus igitur , qui praebetur
propositioni probabili, consequenter fidesis ii. tantum probabilis. Quoniam porro constat, si certo noverimus, narrantem, seu asseverantem S nosse, velle dicere vera, minorem istius syllogismi veram esse debere in eo casu conclusonem quoqlieveram esse manifestum est 3. 337. . Assensus igitur, qui pret-betur propositioni, quam veram esse agnoscimus, certus est 3 36 . , consequenter 2 fides certa estis. 6ii. . Posterius etiam hac ratione ostendi poterat. Requisita ad hoc, ut alter dicat verum, duo sint, nempe ut norit, quid sit verum, quod verum dicere veliti . 613.). Qui igitur utrumque cognoscit, is omnia requisita ad hoc cognoscit, ut altere, eat Verum, adeoque certo cognostit, quod is verum dica
f. II. Rripio ad Si quiro praesens tota omnibusfacti circumsantiis aius hoc, μὴ i dat . I singula, quae serasu obsequitur, memoria is a retineatranstrat f*ς quae noui uerbi propriis terre noris cis veritatem fasti, i
r ----Mrrore volet Per se patet, quod is , qui pretiis
ρι-- inanibu facti circumstantiis attendit singula , quae siensu asti is secutus, memoria infixa tenet, norit, quidnam salium uerit, quid non scierit. Qui vero novit, quid factum fuerit, qui non fuerit, is novit facti veritatem s. 5OI.
478쪽
De sientia, opinione id sitque errore. 4 3
Enimvero qui verbis propriis et ferre novit, quae naemoriae infixa tenet, is ad denotandas res utitur verbis, quae iis indigitandis destinantur s. 38. , atque adeo verbis prolatis in animo audientis easdem notiones excitat, quas ipse iisdem un-tit, seu quibus ipsime factum sibi repraetentat 3 II6.). Quoniam igitur factum ita enarrare valet, ut alter idem intelligat, ac si ipsemet praestetis suerit f. Π7. ; veritatem quoque facti alteri narrare valetis. 5O5. .
Hinc sacile patet quando nonnisi probabiliter noverimus, utrum alter facti veritatem norit atque narrare valeat, nec ne, modo ad notionem probabilitatis attendamus 6. 78.)atque perpendamus, quanqdonam probabilis inseratur concluso β. 86. , consequenter quam do judicium distursvum probabile s. si. . Sed ne justo proxiliores smus, nostrum non est de iis dicere expressius, quae nuda appli eatione principiorum a nobis stabilitorum continentur.
f. t 6. Qui narrat, quae praesens sensu duce assecutus, dicitur Τὸ Testi oculastis oculatui qui vero narrat, quae ab altero audivit, esis au ti s auritiritus vocaturi definitio. Vulgo dicitur, sed probabiliter, plus alare testem oculatum unum, quam auritos decem. Nostrum est suppeditare principia, ex quibus valor narrationis a teste aurito prosectae determinari potest.
f. II. Si resis auritur, quae ab oculato narrari audivit, qui e Ja Testis aur Ri veritatem novit c eloqvisu , intelligit, memoriae tingit G tu Omiato eidem in a verbis propriis ferre novit poesi oculato aequiva. qui βη let. Si enim testis oculatus facti veritatem novit atque eloquitur, auritus vero intelligit, quae ille eloquitur cille singula, quae sensu assecutus memoriae infixa tenet, verbis propriis eialere 3 6is λ, ni vero in si easdem notiones excitat, quas eum verbis singulis conjungit alter g III . Testis adeo auritus Siculatus cum eodem prorsus modo in mente sua factumsbi repraesententis. 34. , perinde est ac si auritus Ne praesens suisset atque ad ea, quae fiebant, attendisset Quodsi ergo porro easdem notiones memoriae infigit easdemque verbis pro-
479쪽
priis efferre norit, nihil prorsus deest , quod in teste oculatorequuivimus, ut & facti veritatem norit atque alteri narrare valeat s. i5.). Nulla igitur inter ipsium S testem oculatum eum diiserentia intercedat 3 auritus hec in casu oculato aequuvalet. Multae sunt determinationes subjecti, quae rarissime locum habenti Sunt tamen casus vulgares in vita communi, ubi ob has ipsas determinationes testis auritus oculato aequivalens censetur, v gr. si quis alibrius fide refert, quinam sermonem sacrum habuerit ad populum.
in animo ob aequivalet aurrius quasdam Iact circumsiantios obliuiona dederint, literata. tu eo cos utrumque Da veritatem non amplius nosse.
Silentio haec praeterire non licet, cum in aestimanda tum veritate, tum inprimis probabilitate narrationis ratio quoque habenda st temporis, ex quo oculatus fastiam Vidit auritus vero idem ab oerulato accepit , propterea quod successu temporis facile quaedam oblivioni dentur. Atque adeo si quis ex intervallo narrat, quae olim sensu assecutus, inquirendum omnino est , num quaedam oblivioni tradiderit , an vero omnes facti circumstantias adhue nori r quod posterius aeeidit, si quae sensu assecutus verbis propriis statim eon. fgnavit, vel saepius eadem aliis narravit. Sed plura eam in rem nobis dicenda erunt in Logica probabilium.
stis auritu vagis, quae μμ secutus memoriae tinxit resis auritis verita. meritatem tem facti non fmper assequitur. Etenim si testis oculatus, quae facti nouo memoriae infixit, verbis vagis narrat I iisdem non invariatas q*- M constanter respondet notio s. 29. Quamobrem cum auritus eam voci jungat notionem, quae pii familiaris est , vel quam proxime cum eadem conjunxit epissime accidit, ut
alias , vel tantisper variatas cum verbis ab oculato prolatis noetiones junsat, consequenter sensum a mente ejus alienum fingatis leto. Veritatem adeo facti, quam ex hypothesi novit
480쪽
Descientia, opinione his atque errore. Is
Recidit inde, ut testes auriti varient fasti speciem, quam deinde notioni suae convenienter alteri narrant. Quamobrem si traditione orati falli notitia propagetur, fieri potest hac: ratione , ut continuo magis magisque suam amittat veritatis speciem. f. 62O.
Si testis oculatus suum de fuero judicium eum facto renuum tu co-dit, auritusJd non aduertens fucti veritatem non inquitur. S mit enim auritus judicium oculati pro facto. Cum adeo non factum norit, sed alterius de facto judicium; ipse facti verit
tem non assequitur. E. gr. Si quis doceat, quomodo per systema harmoniae praestabilitae tanquam hypo hesin philosophicam explicetur commercium inter mentem & corpus, eodemque non utatur tanquam principio ad stabilienda dogmata Lucius vero, qui sibi persuadet, systema istud eum libertate hominis consistere non posse factum istud narraturus dicat illum docere libertati contraria, vel omnem libertatem, virtutem, religionem tollere cis quidem suum de facto judietum eum facto alterius confundit, nec ex verbis ejus facti veritatem assequi licet. Cum nihil sequentius sit, quam ut faria narrantes sua de facti judicia cum iisdem consubdant, atque haec ipse judicia verbis ad ,
modum vagis efferantur narrationes quoque testium oculatorum multoque magis auritorum a veritate ideo recedunt hincque assecuturus sibi cavere debet,ne illa judicia narrantis cum fac o confundat. f. 62I.
Si quis sitiens G votassis narrat, is vel fissa narratione Cur qui in bini quidpiam rancquendum intendit, vel ex vera mali quidpiam uJ- ης metui Dum constat siuoque loco in psychologia expressius docebitur, nos nil appetere nisi sub ratione boni, nec quidpiam aversari nisi sub ratione mali. Quamobrem qui sciens ac volens falsa narrat, is quidpiam per eam intendere debet, quod bonium reputat vel evitare studet malum, quod ex veritate in se proficisci posse metuit.
Patet scit cet asserti veritas per voluntatis nostrae naturam aut, si mavis, appetitus inviolabilem legem. In eo autem applicando attendendium ust ad diversis hominum, quas de eo, quod bonum malum ve est, fovent notiones, ut de bono, quod filia narrans intendit, vel
a malo, quod evitare det, judicium fieri possit. De his vero agendum