장음표시 사용
581쪽
enim est recensere sines 3 74 . . Sus autem de facto iudicia cum non sint sactum ipsum, quod per se patet; haec eidem qui substituit, minime agit quod est historici.
Neminem fore arbitror qui non absque probatione instar axiomatis propositionero praesentem largiatur nec tamen facile quisquamn D verit, histociarum conditoribus nihil magis solenne esse, quam ut in regulam evidentissimi impingant. Neque adeo facile est evitare has deviationes, praesertim cum affectibus nihil dare possit historieus nisad eas delatus. Dedi jam in superioribus exemplum, cum de fide digno teste meam exponetem sententiam not . 62C. : etenim communesciuoque in vita relationes huic narvo quam saepissime obnoxiaesunt qui historicorum scripta evolvere dignatur atque eo, quod ad praesens ne gotium requiritur, acumine non destituitur. is largam exemplorum getem ubivis deprehendet.
His ea et Historem civilem conditurus ea feti, ut dogmata pota pilis iuufum inde confirmemur a principia prudentiae eivilis hιne derimentur; Polit con L statum Reip. quovis tempore, aut sub quovis imperante di-
- - stinctissime describat, quoad singula capita, quae in Politica em
tractari convenit, atque a nobis pertractari solent a Describantur media, quibus flos Rerump. sui conservatus, nec non 3 impedimenta, quae eidem obstitere, una cum causis, ob quas imminutus ac deperditus. 4. Inprimis fideliter recenseantur
molimina summorum imperantium una cum eorum eventu.
Hac ratione ubi conscripta fuerit historia, finem intentum te e sequi posse dubium nullum superest. Etenim in Politica docemus, quinam status Reip. bene eonstitutae esse debeatis quibusnam mediis si conservandus aceollaplus instaurandus. Quamobrem si diversus Rerump. satus, qualis hoc, vel isto tempore suerit, accurate describitur, una cum mediis, quibus floridus evasit, atque impedimentis, qua eidem obstiterunt, nec non causis eum depravantibus; dogm tum politicorum gnarus judicabis, quinam iisdem conso ruis fuerit, quinam ab illis abhorreat, consequenter eidem hinc
582쪽
De conscribendis libris bisoricis. π
constabit, quaenam dogmata experientia corroborentur, quaenam eidem repugnent. Sufficiet itaque historia ad dogmatum politicorum examen instituendum. Dum vero ulterius patet, quibus mediis flos Reip. debeatur , quibus de causis fuerit depravatus Politicam quoque novis dogmatis augebit, qui propositiones determinatas formare didicit. Denique si molimina luminorum imperantium una cum eorum eventu describantur quid prudenter ab iis factum, quid per imprudentiam peccatum, constabit consequenter historia methodo praescripta consignata prudentiae regulas ei suppeditabit, qui in sormandis judiciis determinatis versatus. Similiter ubi mediteris media , quibus Reip. flos debetur, una cum ejus impedimentis atque causis d perditi eadem, quam modo requisivimus, facultate instructus plures hinc prudentiae regulas derivabit id quod nemo in dubium vocabit, qui prudentiae notionem intuetur, suo loco a nobis distinctius explicandam.
hiae hie ex Politi ea de statu Rei supponimus, ex Thum sti Inst,
turionibus philosophiae peti possunt, donec olim opus politieum Latunum luci publicae expoluerimus. Similitei nostram prudentiae, quam hic intueri jubemus, notionem viduviis apud eundem hinnmigium in Institui tom. . . I98. Phil moralis. Obiter hic annotamus hist xleum prudentiae civili probe gnarum esse debere , ut nori non modo momenta rerum distinguere, verum etiam ad citiumstantias Observatu Meeessarias attendat. Quod politis ignarus Oe ir, sepissi
me accidit, ut momenta rerum minus accurata lance ponderans omittat, quae naxime erant recensenda, ct contra narret, quae tuto poterang
ns iam ervilem ea i oditurus, utIura summorum Historiam rantium decidantur, describere imprimis debet I ortus im-on' periorumatque regnorum; et modum, quo imperantes m- mam potestatem in hac, vel ista regione conieculi 3 matrim u.
nia summorum imperatatium; 4 pacta S conventa cum stat,
bus&4. Dedera atque nostrumenta pacis. Mos enim esse son-Λaa ara te
583쪽
tes, Usule ura sit in mortim imperantium derivantur ex principias politicis probari potest.
Me mm monente apparer, utrumque finem simul intendenti observanda esse, quae utriusque Catia g. 779. 78O. praecipimus.
si historia soriam relesiasticum conditurus ea fini ut d mala de ecclesiosti regimine ee esastro inde rei si muri ac ur ideuuae ecclesia De '' 'is p/aece 'ta bive derivitri queant, I describere tenetur statum
II eccilata , qualis omni tempore fuerit; et media , quibus os ejusdem obtentus sui ac conservattis 3 impedimenta, quae
eidem obstiterunt, una cum causis, ob quas imminutus imitatique deperditus A. mutationes singulas, quae acciderunt, inprimis etiam circa dogmata S mores gregis christiani. Hac enim ratione ab eo, qui principiorum politicorum de regimine ee-clesiastico fuerit gnarui propositiones determinatas formare didicit, dogmata de regiminc ecclesiastico in politicis tradita confirmari posse atque locupletari, immo varias quoque pri dentiae regulas erui eodem modo patet, quo paulo ante Oilen
dimus historia civilis similem usum f. 779. .
Usui hie sunt historico, quae de cura summorum imperantium circa virtutes intellectuales atque morales, nec non ire cultum divinum inpolitieis praecipiuntur, petenda interea ex Thummigii institutioni hus politicae,quartomo secundo institutionum ph losophiae I sianal, guntur donec a nobis singula uberius explic cla tradantur in opere poli-ricolitino sermone edendo. Ceterum apparet denuo, historicuiri prudentiae civilis praeceptis imbutum esse debere, neque ullum superest dubium, re, ut momenta rerum accuratius ponderet, ubi inlimiorem politicae cognitionem sibi comparaverit.
In hissor H Historiam privatam eonditurus ea fri, ut dogmata moralia ζIV ' Adb eo , mentis a prudentiae privatae principia hine derive ium ariti, rur, I desieribat quam distinctissime singulas hominum actio vitidis nes ex habitu vel Virtutis, vel vitii prognatas. i. Exponat se. ta, quae istas suere comitata. 3. Inprimis annotet sollicita cura, quae
584쪽
De confribendis libris bisoricis sis
quae statum animi ob actiones atque fata produnt. Etenim principiorum moralium probe gnarus hinc facile colliget, quae ad confirmandum notiones virtutum vitiorum atque actionum liberarum honestatemis turpitudinem intrinsecam prosunt colliget hinc media ad virtutem perveniendiis impedimenta quae iisdem contrariantur, ct ex castu alieno discens, quae sub his vel istis circumstantiis singularibus opportune fiant, prudentiae regulas sermabit.
Quae hic ex moralibus praesupponuntur,inrere ex Thummigii insti tutionibus moralibuUluaeremo posteriore Inuitutionum philosophiae No an leguntur petenda sunt, donec opus nostrum morala lermone Latino conseribendum prodierit obiter moneo, hine apparere, quod historicus philosophiae moralis principiis imbutus esse debeat,quodque in historia privata condenda tatuo exquisitiora dare possit, quanto inti miorem illius cognitionem habuerit. Tenendiam vero imperantem quoque speclari posse instar personae privatae, quatenus nimirum his, vel istis dotibus animi & eorporis praeditus. Quamobrem quae derabstoria privata eondenda praecipiuntur, observanda etiam sunt ab e qua historiam ei vilem consignins persenam imperantis atque eorum,qui muneribus publici p Gruntur, describit, cum vis tutes animique aceorporis dotes in ipsum regmen influant.
Historiam sive civilem sive relesio com is rivatam eo Hist iu v i conditurus, ut leges pristinitae divinae isde agnoscan/ur, ' inprimis I. annotare debet, quae circa rerum eventu non Oly- Σ - Q,ω filio siet fortunae vulgo tribuuntur, is fata Reruiup melesiae Aridis, Mhominumque in singulari spectatorum cum eorum actionibus gratia. sedulo recen1ere teneturi nenim inmethaphysicis demonstramus, nexum rerum in universis summa Dei sapientia esse constitutum ex principio convenientiae. Illam igitur convenia entiam crutaturus S regulas providentiae divinae eruturus fata Rerump. atque echieliae cum cons Ili Paupermitium eorumque factis, nec non sata hominum in singulari spectatorum cum eorum actionibus conferre tenetur Quamobrem si historia huiC
585쪽
lutic sini respondere debet, utique observanda simi, quae his a
Quae ex methaphysicis hic supponuntur, interea legi possunt in In stitutionibus methaphysicis Thi migii, quae extant tomo priore Insti, tutionum philosophiae molliam donee opus nostrum metaphyseum prodierit, unde plenius omnia haurire licebit. Obiter moneo, hine patere,quod historicus,quaedam etiam Metaphysicae principia utiliter 1ibi similiaria reddat, si vel maxime non consideremus, quantum ipsi ad prineipia moralia & politiea, quibus instructus esse debet , 79. seqq Metaph eae principia prosint. Ceterum jam olim Poetae atque Philosephi, qui sententias nobis dederunt, varias istiusmodi regulas collegerunt. E. gr. Pertinet huc illud: Raro deseruii scelestum uindicta Nee minus hue spectat istud Poetae Per quia auis pccca per idem punituro idem.
Dissoria Historiam literariam con iturus ea fini v eouset undet titerari unda si veritarum jam ivuentarum cognitio , recensere debet
uis' L stripla , quae hoc vel isto tempore de singulis argumentis qui pro liere. 4. Indicare tenetur argumenta particularia, quae in scriptis iuetorum pertraetantur. 4. Annotet opus de methodum, qua in explicandis S probandis dogmatis autor usiis, si scripta suerint dogmatica, vel quem tenuerit in scriptis historicis ordinem quo sipectant ea omnia, quae paulo post de libris dijudicandis praecipiemus. Inprimis autem 4 caveat, ne sua de facto judicia cum factis alterius confundat s. 778 , Quoniam enim hac ratione lectori innotescit, quaenam prostent in quot, bet scientiarum S artium liberalium superiorumque, quas Fcant, facultatum genere scripta, quaenam in singulis scriptis tiqua accuratione pertractentur necis ignorare potest , unde petenda sit cognitio eorum, quae nosse desiderat.
Faeile hine apparet, historiam literariam eondere non posse . quae seopo satisfaciat, nisi eum, qui in scientia illa vel arte, aut facultare etiam superiori, optime fuerit versatus. E. D. Qui historiam literariam Algebrae conscribere avet, is argumen a particularia scriptorum,
quae in hoc genere prostant,recensere atque methbdum, qua usi fuere.
586쪽
De conscribendis libris Bisoricis. 61
deseribere haud quaquam poterit,nisi Algebram callear. Eodem modiauatomiae ignarus historiam alio istam, quae scopo praesenti satisfaciat, minime conscriber. Optime igitur historiae literaria consureretur, si ad eam conscribendam animum appellerent viri scientia vel
arte praestantes, de qua commentari constituerunt. Etenim in casu opposito aceidit utautoribus assingantur sententiae a mente ipsorum quarn maxime alienae ut commendentur libriscopo, quem lector intendit, minime satisfacientes vijudicia serantur de scriptis a veritate abhorrentia, cum autores alienis oculis videntes dubiae simae atque asse- Qui plurimum tribuant. Exemplis haec confirmari non est opus. Experta loquor, quamVis mallem loqui non experta miseret enim me hominum, qui cum laude sua seu possent, turpiter sese dare solent intelligentibus virtutisque haud in i quis testimatoribus. Dedi systema, quod e diametro oppositum pinosiano contingentiam universi&dirserentiam internecessitatem hypotheticam atque absolutam demonstrativa ratione adstruit atque omnes omnino hominum actiones liberas per ipsa attributa divina ita determinare docet ut singula fiant ad gloriam Dei; quod Deum a conceptibus tyrannicis liberatum sistit tanquam ens amore niaxime dignum, ita ut ipsa poenae positivae ex hoe sonte fluant. Agnoseunt hoc intelligentes,viri cordati a partium studio alieni,cum Germani,tum exteri quibus,quae Latine scripta sunt, ad manus pervenere, testibus literis, quas penes multabeo. Moest,
men non obstante adversarii mei continuo vocifer.3ntur, me satalem omnium rerum necessitatem introdueere; animam mechmismi legibus subjieere principia moralia tradere, quae ad atheismum ducant; ex Deo decernente tyrannum facere & quae sunt alia scommata ejusdem farinae plura Quoties haeeeogito non post um non in eam abire sententiam, quod omnia insulsa, quae de veteribus philosophis circumseruntur, ipsis fingantur,quamdiu probabiliter ostendi potest quomodo eaptum vulgi eruditorum superanria in perversum sensum trahi
Historiam literrariam ea ni undisinus, ut principia od Historialis simplerandam artem inveniendi proficu suppeditet, I vitas au rq τρν
torum describat S in iis fideliter exponat, quo in loco fuerint '' U. nati, qua educatione qua informatione usi, quibus praecepto Δ,
ribus se evivis, sive mutis prosecerint .n qua alia praetcrea suerint, quae ad studiorum S morum sorinationem quicquam
587쪽
conferre potuere. a. Describat etiam statum rei literariae,quo tempore autores vixerunt f. 784. , una cum statu ipsinum autorum. 3. Sollicite annotet inventa, quae anterioribus veritatibus quovis tempore accesserunt θ qua ratione jam ante inventa ulterius fuerint perfecta, ut dubia abierint in certa, cr- rores in veritatem. q. Enarret quoque sata dogmatum, vel veritatum recens inventarum S sata inventorum. Hac enim cognitione instructus historia literaria utetur ad locupletandam artem inveniendi. Nimirum veritatem latentem cruore non licet nisi ex
aliis cognitis 3.738.J In modum igitur inquisiturus,quo Veritas aliqua in apricum fuerit producta, nosse debet veritates, quibus inventor usus in ratiociniis sitis tanquam praeminis. Quodsi igitur statum rei iterariae habuerit perspectum , qtaalis fuerit illo tempore, quo vixit eidem patet, quaenam veritates illo tempore fuerint cognitae ac pervulgatae. Qu'dsi ulterius constiterit locus, quo inventor vixit,' qua institutione fuerit usus, quos legerit libros inde colligere datur, num veritates illo tempore jam inventae eidem innotuerint. Et quor 1iam notiones atque judicia undamentalia a posteriori derivantur 3 669 4 eqq. ex biographia inventoris iudicare licebit, quaenam eidem a posteriori innotuerita. Datis igitur veritatibus, quibus instructus fuit alter, qui veritatem aliquam detexit vel errorem emendavit Lartificiorum heuristicorum, qualia in superioribus 3 669. Sieq.&3.7io S seqq. dedimus,
non ignarus cin meditando vertatus modum deteget quo veritas latens sui detecta, sicque vel ars inveniendi locupletabitur novis regulis, vel regulae, quae jam prostant, confirmabuntur. Quoniam vero ad veritatem inveniendam non sufficit nosse, ritates, unde illa deducitur, S compotem esse artis inveniendi, quae in praeficiat cara satisfacit, verum praeterea requiritur ut ansa inventori suppeditetur appellendi animum ad veritatem
investigandam rideo necesse est, ut praeter biographiam .ibis
588쪽
De conscribendis libris bisoricis. O
etiam perspecta sint fata cum dogmatum, seu veritatum inventarum, tum ipsis rum quoque inventorum cas in lucem pros rentium. Patet itaque historiam literariam fini intento sati facere, si ea ratione fuerit conscripta,quam hic commendamus.
Hi ne vero denuo patet, historicum fini huic sitis acturum illarum disciplinarum arque artium, quas describendas sibi sumst, optime gnarum esse debere immo patet ulterius,ipsum quoque artis inveniendi compotem esse oportere, in annotandis iis negligentior sit, quae seopam apprime seriunt. Quoniam hucusque desiderantur historiae iliae ratione conscriptae; inventi alicujus historiolam exempli loco proponere libe Ponamus e gr. conte xendam esse historiolam constructi nis aequationum algebraicarum determinatarum perconisAutionem δε rum Acorum. monumenta literaria, quae nobis prostant, consulentes ad praecepta a nobis data animum advertentes talem condimus.
Platonis aevo Deliis remedium contra pestem quaerentibus ab oraculo proponebatur problema de duplicando cubo. Impoerates Chius ex mercatore naufrago-Geometra factus istud reduxit ad problema de duabus mediis continue proportionalibus inter duas datas inveniendi. Cum igitur hoc problema omnium Geometrarum ingenia exerceret, Nona mus usus notissimis principiis ex Elementis Conteis petitis per Mersectionem duarum parabolarum idem solvit. Cum enim es
mentorum intulit, esse EF -AB GH4 GH'MEF. D. ix Coni- eis igitur intellexuti si AB sumatur pro parametro parabolae sore EF simiordinatam o VH ei respondentem abscissam, &, sit CD sumatur Fig. σα pro parametro alterius parabolae, sore EF abscissam GH ei respondentem semiordinatam. Iunctis igitur Lo SN ad angulos rectos, circa axemSL linea datarum una AB tanquam parametro descripsit Drabolam vix circa axem SN linea data altera CD tanquam para- metro parabolam SMO, atque ita obtinuit PM sive S ps EFin SP sive QM ipsi GH aequalem, eonsequenter duas medias continue pro- potiionales per intersectionem duarum parabolarum determinavit. Cum Canesius inventa Arithmetica literati eurvarum algebraiorum definitiones ad aequationes algebraicas, perinde ae problemata alge bratre Alvenda reducere docuisset Renatu Mussus Vocans AB M a. CD - b, EF x, GH - y obtinuit x' - af&j' 'x. Quoniam itaque eidem evidens erat, problema solvi per construitionem duarum aequationum locata eu locorum primi generi, ea condi-
589쪽
tione problematis eruit aequationes locales alias ejusdem generis atque duobus locis rite combinatis, quemadmodum amnisnta factum fudirat, incidit in methodum generalem problemata ad aequationes alge braicas redacta construendi per combin itionem duori in locorumuII- posuit itaque methodum conlisuendi aequationes cubic.is&bicluadrat, eas per combinationem duorum loeorum primi generis in Meselibo,
primum more vererum, cebriis artificus analyticis. Mox nou mddidit editionem, cui adjecit partem alteram, in qua analysin fideliter proponit A.46 9. Philippus de la Hire illam sequationum eonstruiudinem in gratiam tyros in cirius explica vir in exiguo tractitu gallice conscripto, quem Novis eis uti de semouibus conici locis metricis subjunxit quod idem fecit inaniam in Titi tutu de Limprimigeneris diomate pirio A. 1687. edito, cui sub ungirur Tria tus de constructione aequationum. 'ostquam Johannes Crastius Sem in Iraciat mathematico de Al rarum curvilinearum quadratarus locis geometricis, qui Londini 693 pri Mir, tormulis generabi pro locis solidis proposuerat Marchii de PHVpita eorum usum ia astruendis aequationibus cubicis' quadraticis ostendit in Trailito analyrico desectionibus Conicis qui post fata viri de rebus geometricis praeclare me iti P. risi, IpO7 lucem publicam adspexit. Nos mei dum Mus iam per se mularum generalium usum mire saeilitatam pli nisi mam effecimus in Mementis 'lgebrae cumLatinis tun Germanicii, ut a tyrone citra di iricut ratem addi sui eadem possit. Ecce tibi specimea historiae literariae, quod bi evitati studentes rude, nee exasciatum ieci mu q. Ex hoe ipso autem specimine satis apparet historiolam hanc stintelligi quidem,nedum concinnari posse nili ab eo . qui rerum alge' braicarum peritus fuerit. Neque attentione sussieiente sis dubitibi, eodem modo sese rem habere, si quodcunque aliud argumentum pistponatur. Obiter moneo, ne quis historiolin nostram erroris redis guat me suis esse persuasum quod iri us viam illam n iis lyrii construendi aequationes per combinationem duarum Ioedum ignori verit Aliis enim luminibus usus est ad regulam suam inveniendam.Si de his dicere non est hujus loci. Nullus autem dubito seretur apsa '
dieiis alieni historiae literariae hae lege conseriptae utilitatem ab sep spiciantis
590쪽
De conscribendis libri, amaticis. 6s
praestat in , ut doceorformare notiones eorum, quae facta sunt, distinctas, quantum cilicet sussicit, ut lector mentem historici assequatur, e buleia determinati f. 669.68a.).
I ogica praescribit regulas generales dirigendi intellectum in veritate cognoscenda. Quamobrem qui eas ad usum transferre debet in historia condenda a principiis aliarum disciplinarum simul esse debet instructus, unde ipsi innotescit, ad quaenam potissimum respiciendum fir ubi notiones distinctae a iue iudicia determinata sol manda. Atque ea ratio est cur in superio ibus commendara fuerint nunc dogmata polirici not. . 779. Inunc moralia mot 9 779 . nunc physica not s. 77s δε ita porro. Omirrimus alia, quae utiliter moneri adhuc poterant, i ad specialia descendere liceret nobis enim nunc constitutum est nonnisi universalia tradere.
CONSCRIBENDIS LIBRIS DOGMATICIS.
f. 787. Alfur libri dogmatici sorici non intendit, nisi is lector in Finis lor
estiga dogmata ae ad Iummum norit argumenta, quibus eudem probanda utuntur. Patet per definitionem lim. libri dogmatici historici. Etenim in libro dogmatico hist rico dogmata tantum recensenturis ad lummum argumenta, quibus ea probantur, indicanturi f. 75i.) Quodsi igitur il glarata tantum recensentur, letior omni diligentiain attentione adhibita in legendo libro nil essiciet, quam ut dogmata intelligat probatione enim cum destituantur, veritatem eorum per icere nequit.Autor adeo finem alium intendere nequit, quam quem consequi licet, scilicet ut lector dogmata proposita intelligatis Quodsi argumenta praesere indicat, quibus dogmata probantur, eadem autem minime evoIvit per se patet, lectorem