장음표시 사용
691쪽
inretibia ista facili retinet. In scripto enim historico recensentur sic augenda. sive naturae, sive hominum, vel opera naturae ac artis describtia.
tur 3 744. 743 747. S in scriptis dogmaticis historicis eo.
gmatao argumenta,quibus probantur commemorantur 373l,
Suodsi igitur legis, quae de facto aliquo narrantur , vel operis
cujus sive natum, sive artis descriptionem is eodem labore desungeris, quem notioni distineti sermandae impendis; fingimia, quae discerni possunt, sigillatim contemplaris ac deinde ordi. nem atque nexum expendis f. 682. . Constat vero experieatia, ejus rei ideam memoriae facile imprimi, in qua cogitatio nes ita defigimus, ut attentionem ordine ad singula promovea mus , quae in eadem discerni possunt. Quamobrem si ad narrationem facti, vel descriptionem operis eandem attentionem asserimus , qua in venanda notione distincta utimur eandem quoque memoriae facile imprimere debemus. Quodsi in scripto dogmatico historico eadem cum utaverseris, in definitione definitum & notas, quae eam ingredium
tur, singulas, ubi nominalis sueritis I92. I93. , vel qm agi nesi ejus ullo modo discerni possunt, ubi realis uerit , M., in propositionibus subjectum iraedicatum una cum ad ebs
determinationibus, si categoricae non uerint β. 99.2 228), S argumenta , quibus probatio continetur, a propositionibus probandis distingues. Quamobrem patet, ut ante, ea qua γgis memoriae facile imprimi debere.
Veritatem propositionis unusquisque in seipso experiri valet .s scrimen enim haud exiguum est, quo distincte expensa Leonis se percepta memoriis infiguntur . sive saei litatem spectes , la eidem demandanmes, sue firmitatem , qua edem inhaerent. Η 'benda tamen hi quoque est ratio diversitatis memoriae in i versis subjectis obvia. Loquimur enim hi de eodem subjecto inon attenta disserentia memoriae in diversis unde jubemus, xtinusquisque experimentum in seipso sumat. Ceterum in re iselli exemplum non addimus, ni fi quod moneamus, in expendendi factis hominum locum habere versiculum vulgarem , quo circum stanriae comprehenduntur qui , quid tibia quibus auasitis, πηντι-οdo, quani t Nec hoc inutio praeteriri debet, usui esse is
692쪽
Delegendis libris bisoricis Udomaticis 66
historia eivili4 ecclesiastica notiones morales iolitios, in hist
ri naturali notiones rerum naturalium S experimentorum ae in omni historia notiones metaphvsicas, praesertim ontologicas omnis
nempe hic utilis cognitio est , quae sermationem notionis distin bejuvat, docetis in ea formanda observat necessaria.
De probabilitate vel veritare rei narraωjudicaturus in au Veritas ei risitatem resis oculati atque auriri inquirere f. 615.617. 6I9. , qu limulque disi cere debet, num in narrariora oecurrant, pia MVibi ' si iis mutuo, vel veritati certo ognitae repugnant. Etenim veritas hi sorica examinanda est juxta regulas fidei, quae autoritate Nnium nititur 3 8o3. λ; in particulari autem innotescit, si ob circumstantias singulares sive ex ipsa narratione , sive aliundo nobis perspectas relata ideo admittimus, quod nec sibi mutuo, nec veritati evidenter cognitae repugnent, adeoque possibilitate non destituantur s. 8o Quare ratio nulla est, cur nare tionem autoris in dubium vocemus, cujus ct autoritas minime si1specta, narratio non continet, quae impossibilia sunt, comsequenter de probabilitate , vel veritate rei narratae judicaturi non majore circumspectione uti Valemus, quam ubi S in aut ritatem historici, ct in rei narratae possibilitatem inquirimus.
Non negamus praxin regula difficilem esse, nee nisi multo exedicitio & varia cognitione prievia pro diversitate objecti fieri expedistam. Sed in Logici potestate non est, ut in potestatem nostram x digat, quae in ea posita non sunt satisfacit is esset suo , s regulas observat neeessarias ubivis inculcet. Ceterum hine apparet, tyronis non esse , ut de rei narratae Veritate judicet, nisi ubi , via sunt, quae expendi merentur. Iussicit eidem , si , quae legit, intellexerit4 memoriae mandaverit. Immo primi tyrones subim de memoriae infigere debent olim profutura , quae non satis intelligunt, suo tempore clarius perspicienda , ubi eorum animus alia cognitione fuerit imbutus. i. gr. in historia civili notiones saepe moralesin politicae penes lectorem supponuntur . a quibus adhue vaeuus est animus adolescentium historicam veritatem memoriae insuturum usum mandantium. Non igitur satis intelligunt, quae insuturum usum memoriae mandant. Postquam vero rerum moralium
693쪽
politiearum cognitione animum imbuerunt, elara tandem ipsa evadunt, quae antea adhue fuerant obscura. Ceterum quae hie praecipiuntur , de veritate historiae naturalis quoque intelligenda
Veritatis hi Quoniam historiam naturalem rectius interpretaturus ipsa floria natu rerum naturalium observatione S repetito experimento notiu-
Exempla dedi in superioribus nat. . 8os. . Ceterum hineia tet, quod collegia experimentalia utiliter a turmis , Proseuore quondam Matheseosis Physicae Astissim in Academiis Germanicis fuerint introducta. Dissicilius est in historia naturali veritatem narratorum a priori cognoscere f. 8ω. quod primo statim im
ei qui hiso usium suum transdrre volueru, is c Ethice atque Politicae cogηiriam adu mne instrvictus siremtitente Osiri debet. Historia civili sum immis utimur ad confimianda dogmata politica S comparandam prudentiam civilem s. n. λ, historia ecclesiastica ad confise manda dogmata de regimine ecclesiastico S comparandam prudentiam ecclesiasticam s. 736. y historia denique privata ad confirmanda praecepta dirigendi actiones ad suam aliorumque selicitatem S comparandam prudentiam privatam 3.7Π)Apparet adeo dogmata politica toralia eidem esse debere peripecta, qui exemplis in historia civili ecclesiastica atque privata obviis eadem tanquam examinibus comprobare intemdit, observaturus veritatem dogmatum in exemplis. Nec minus liquet prudentiam ex historiae lectione sibi comparaturum ab exemplis regulas abstrahere, aut notiones sibi imprimem deberes, quas alias in casu simili imitaturus intueaturi nimvero dogmata politisici moralia ad casus singulares non appi,
694쪽
Deriendis libris historicis Udogmaticis 669
cantur nisi ratiocinando f 348.4 seqq. 333 quo tandem
omnem Logicam tendere haud ignorat, qui ejus theoriam a curate expendit. Regulas ab exemplis abstraherein notiones actionum circumstantiis datis convenientium formare nequit, nisi qui Logicae praecepta ad praxi transferre didicit 3 669.2 seqq. . Historiam igitur civilem, ecclesiasticam' privatam ad usum suum translaturus Logica utente pollere debet 3.12. .
Ueritatem hujus theoremaris in semetipso experietur, qui hist xiae applieanda experimentum sumit. Quoniam phili phiam moralem atque civilem post Logicam demum tradimus exemplo idem illustrare nondum licet. A superficiaria enim illustratione abstinemus, eum superficiaria magis noceant, quam prosint.
s quis ex historia uer providentiae divinae derivare volum Legum pro ris, is inquirere debra, quomodos fetu um hominum , tum videntia. etiam rerum o ecclesia conveniant illorum actionibus, . quo vi/ mi 'modo bona U mala plagis resοx deam morali. Etenim leges providentiae divinae in eo consistunt, quod in factis hominum contineatur ratio fatorum sapientia divina digna Unde eas in apricum producturus inquirere debet in hanc rationem , saetis& fatis distincte expensis.
Breviter haec indicamus posus, quam pro dignitate explieamus, eum multa rerum moralium & politicarum scientia atque theologiae quoque naturalis notitia instructus esse debeat, qui leges istas euratius scrutaxi voluerit. Interim tamen plures quoque sunt, quae saeili attentione agnoscuntur & vulgo in proverbia abiere. Sed de his plura dicendi locus alibi erit. Me vero non monente apparet, talia non convenire tyronibus, quae de historia ad usum transserem da dorentur. is enim lectio historica omnium facillima sit, mindo terminorum adsint noriones confusae usus tamen non adeo facilis est proprio Marte a lectore tentandus.
ει historia Meraria arum involandi incupistaturus ariduum, I notet tempus, quo veritas quarumque data fuerit inventa endi exH-
695쪽
ria quomodo et veritates illo tempore de eodem objecto perspectas cum ab laevisurum finibus aliis sibi familiares reddat 3 inquirat in moduna, quo ex his continuo ratiociniorum filo illa deduci posit, usus regulis supra seel. a. c. a. S 3 63 669. aeq. uberius expositis S artificiis aliis , vel aliunde cognitis , vel meditanti veluti sponte sese offerentibus. Hac ratione enim patebit modus,
quo illo tempore ad veritatem , quae tum inventa supponitur, pervenire datum fuit. Quodsi ex circumstantiis vitae autoris constiterit, qua nam veritates habuerit perspectas, cum non uno modo ad ean.
dem veritatem pervenire possimus modum, quo inventor usus suit, certius hariolari licebit. Si vero ne tempus quidem constiterit, quo veritas aliqua primum in apricum producta , artem inveniendi tamen excolat atque sic serente occasione novis artificiis locupletabit, ubi inquisiverit, quomodo ex veritatibus aliis ante discendis, quam illam capere possimus, inveniri queat. Quoniam ita in omni casia patet modus , quo ad veritatem aliquam latentem ex aliis cognitis pervenitum, ubi ejusdem notionem distinctam attentione sufficiente usi nobis sernam
rimus 3 678. , patebunt regulae, quibus dirigitur intellectus
in veritate latente investiganda in casu dato Ars inveniendi
regulas istas tradere debetis. 662. . Quamobrem si jam sudirint perspectae, novo hoc exemplo confirnaantur&confirmare clarius ac certius intelliguntur. hi si contingat esse in eorum numero aliquas, quae nobis nondum cognitae fuerant Iartem inveniendi sic regulis novis locupletari patet.
E. gr. Constat ex dissertatione historiea, quam de vero teloseopii inventore edidit Borellus, telescopium primum fuisse inventum, eum artifex ex perspicillis poliendis utinam quaerens vitrum conextum S convexum sorte sortuna combinaret. Et licet Dannes Baptista Pinain Magia naturali lib. 7 eap. io dudum ante monuerit, si vitrum concavum & convexum recte conjungere noveris,in longinqua di proxima majora' clara videri attamen ex novem , quas deis
696쪽
De legendis libris historicis di dogmaticis. II
fractione Neapoli A. is93. in lucem emist, libri & speciatim libro octavo, ubi de perspicillo convexo concavo agit, satis intelligitur,
quod idem nonnisi lentium combinatione sive fortuita, sue ex instituto facta didicerit. Patet igitur , si res diversis variis, quibus sieri potest, modis combinentur, sola attentione ad ea, me inde sequuntur, nova, seu incognita hactenus, sive nobis solum sue etiam aliis, de- regi posse. Habemus adeo regulam artis inveniendi usus multiplicis, quae mihi hae ratione innotuitis quam superius in numerum regu-ιarum detegendi geneses rerum retuli ψ.736. . Quoniam perinde est, sive quaedam actu conjungas & observes, quaenam inde consequam tur sive tantummodo eadem conjungi cogites & ex iis, quae tibi de iisdem innotuere, colligas, quidnim inde sequatur; regula anteriori inventa, quae ad methodum veritatem a posteriori detegendam spectat, ei respondens altera una innotescit ad methodum veritatem a priori investigandam reserenda , quam itidem in numerum regulurum genesin rerum investigandi retuli f. 73s. In Arithmetica
communis numerorum algorithmus ante extractionem radicis quadrata traditur, cum hanc perficere non possit nis qui multiplicandi,
dividendi atque subtrahendi habitu pollet. Quod si jam inquisiveris,
num theoremi, quo ea nititur, de compositione numeri quadrari imveniri ab eo possit, qui non tenet, nisi numeri quadrati definitionem communem multiplicandi modum, id ita procedere intelliges, ii singula facta per multiplicationem prodeuntia sigillatim scribas h t- enim si singulis iungas nomen generale indicans, quod in omni casu reliquo prodire debeat eo in loeo; theorema habebis desideratum,
quemadmodum schema adjectum docet. a Radix. 6 suadratum partis secundae. Facta ex parte prima in secundam. 9o quadratum partis primae.1444 Numerus quadratus radicis in duas parte Aris. Quodsi jam attendis, quibus artisetis hie sueris usus, ut theorema arithmeticum de eompositione numeri quadrati, cuius radix duabus partibus constar, inveniatur haud dissiculter intelliges duobus potissimum mi fieti his esse loeum nimirum uti exemplum eo modo seriabatur, quo distincte repraesentantur notionem formandam ingredientia
697쪽
&,.singularia, qua insint, generaliter denominentur, quo ipso notio univertatis evadit Artificia haec in Arithmetica plurimum habent usum, nee dissiculter ad regulas generaliores revocantur, ut iisdem quoque extra Arithmeticam sit locus Veritas histories, quae hie surponitur, haec est, quod theorema de compositione numeri quadrati post communem numerorum algorithmum fuerit inventum, nee imventor aliis luminibus usus, quam quae ab illo mutuari possunt. Equidem non nego, haud raro nos sic incidere in methodum diveriam ab ea, qua inventor fuit usus Enimvero parum reseri, si seopum praesentem spectes, utrum hoc, an alio modo primus inventor τροritatem repererit susscit eam hoc modo reperiri potuisse eundemque modum in aliis easbus utiliter adhiberi Sed plura huc spectantia, si Deo ita visum fueris, olim trademus in Arte inveniensi
qubmbd i Si scriptim dogmaticum conmino orationis A fuerit in seripto δε- textum, singula donitiones ac propositiose inde eruendae aede.gmatico com ne o definitionum 3. 5a. 91 267 269 275 276. adsumtis m speties reducendaeis. 349. , acavae ad demonstrationem seu πο-
TI . . auonem . . o scholiu periment, ab iisdem secernenda. Etenim
δε ι ὰλ scriptum dogmoticum legens memoriae mandare debet sibi pro futura s. soa. , hoc est, quae vel ad alias veritates intellige das ct probandas, vel ad calus in vita humana obvios applica.ri possunt Ad veritates alias intelligenda. s. pio.)δε res invita humana obvias agnoscendas serviunt definitiones ,3 9 ; ad propositiones demonstrandas cum definitiones , tum propositionesis. 53i. de seqq ), in vita humana ad serenda judicia de rebus obviis propositiones f. 3 8.) Probationes vero ac demonstrationes veritati propositionum vel probabiliter s. 586 387. . vel certo agnoscendatis 5 4 537. yinserviunt; quae propositionum ac definitionum illustrandarum gratia
in medium afferuntur, veluti exempla , aut ad eas uberius declarandas adjiciuntur , ad easdem rectius intelligendas timagis confirmandas faciunt id quod cum unusquisque in se experiri queat, sine ulteriori probatione sumimus. Solae igitur definitiones atque propositiones memoriae mandandae , cous
698쪽
quenter ex scripto, quod continuo oratiouis filo contextum est, exuahendae vi a ceteris, quae ad probationem 1eu dem smitionem ac ad scholia petetinent, secernendae.
Qiiodsi quis veritates, quas tibi familiares reddidit alios
docturus ipsas etiam probationes probabiles atque demoni, tiones una cum scholiis, quibus illustrationes ac declarationes Uberiores aliaque monita opportuna continentur , aemotiae utiliter mandat 3 non minus eum in finem definitiones Syr Positiones a ceteris distinguere tenetiaret quod acile absque Umibatione hic concedet . Enimvero quoniam definitiones .acimpositiones in suturum usium memoriae non infigendae , antequam constet, casene accuratas, seu regulis logicis cocto ec iis autein quae de definitionibus atque propositionibus c. fect a e cto Utegrasan. I. demonstrata sunt, iussicienter intelligitur, aetas esse definitionum, alias propositionum, nec singularum specie rum in utroque genere easdem , regulac ut accuratum de de
sinitionibus ac propositionibus judicium logicum 1feri possit sing ulas utique ad suas species reducere tenemur. Idem vero aliter quam beneficio definitionum fieri non posse,quas de de finitionibus atque pmpositionibus arundemque singulis spo ciebus dedimus, ipsum Dictum de omniis nullo ad definitimnes 3 349. temuiuo in ipsa pr ostione praesente citatum
palam incit. E.gr. Carresin partem primamPrincipitoriam philosophiae ita amspicatur: quoniam infantes nasi mus staria de retassens bubusfuiscia priuae tulisinu, Pam integrum nostrae rationis usum haberemus, mineis pro rudiciis a veri cognitione avertimur,quitur non aliter videmur posse liberari, quam si semes in vita de iis ommissol deamus dubitare. in inribtis vel 1mnimam incertitudinis Aspicionum reperiemur. v tuor iste vel bis continemur propolitiones, quarum prima est :Omnis homo multa habet majudicia secunda Omnis hama praeiudiciis a veri cognitione avertior itertia essese a praejudiciis ciberare quarta denique Veritat cimPirens semel Ainmmbur in vita dubitar ei.
In propositione prima . secunda , wrta siquid de homine tam
699쪽
quam subjecto amrmatur, stilicet in prima, quod multa babeat ro
judicia; in secunda, quod praejuauit a veri cognium averrarW;m tertia, quod veritatem inquisturus semel de omnibus in vita dubiim debear Sunt igitur theorericae 3 266. , cum lue earum veritas tu minis intellectis nondum pateat propositiones demonstrativa f.29 l, consequenter theoremata s. 7s tertiata acetur, aliquid fieri posse nempe ut a P aeiudiciis liberram n , atque adeo ea praedii eae a 660, eumque modus, quo id fieri possit, terminis intellectis nae dum sit manifestus, nec pateat nos a mejudiciis liberari, sis vita de omnibus dubitamus , in quibus vel interrit dis ii spieioriem reperimus, demonstrativat 1. 262. , consequenter problem . 276.3, cujus solutio continetur his verbis Pim in vita de iis inae
bus dubitandum esse, in quibus e minimam incertituinis suspicimis reperiemus. Prima Propositio inde probatur , quod inserere ηαμ mur iania de rebiιι ensibilibus judicia feram , nam inros'
ratio iis usum habemus secunda sumitur sine prcbatione ranasim experientiae consentanea ; tertia denuo probatur Me lemmate a margine adjectra, veritatem inquirenti semes in vita de omnitis, a
rum fieri ores esse dubitandum , apparet , propositionem quan esse primariam, quam autor dare intendit, ceteras nonnisi eju pN bandae gratia adduci. mae ratione primum articulum principio sphilosophiae Cane,Blogie resolvimus, quantum praesens propoSV'pnccipit. Quae enim ad interpretationem & examen propositosuo atque earundem probationis spectant, hujus non sunt Ioel, sicy'r tim a superius tradix partim ab iis, quae sequuntur, pendem unice noramus, determinationem subjecti propositionis quari ex lemmate patere quod ubi abesset, ex seopo totius άρα re supplenda, ne interpretatio iniqua evaderet Liax -
s Deiani Hoc igitur labore si e res hendi contextum enere M'fripta n lector , ubi ipse autoringula a s inuicem distinguit. A Wgmaticos hine ulterius patet, lectionem scripti dogmatici, impines Mi/ψηρ de illines a propositionibur; rvssimnes ab earum rionibus, probariones asiastis distinguit, Deiliorem esse,
ῶ linguenda sese tantust. Nemo enim negabit, linop
700쪽
m late, dis libris hisoricis domaticis 6 s
fieri faciliorem , ubi lectori minus laboris incumbit, sublato labore, qui ct multam Logicae theoriam, Sir in supponit
Apparet itaque ratio , eur Mathematici sngulis veritatum generibus convenientes titulos definitionum . axiomatum , postularorum, theorematum, noli reum corosiariorum , chodiormn es demonstrarrionum praefigant, ut scilicet lector liberetur a labore, quo maxime h. t opus , cum ad quodliber veritatis genus ex ministam , --tequam ea memoriae mandetur, tum ut iuprimis constit, quaenam memoriae mandari debeant. Et eadem est ratio cur nos , etsi a btulis istis abstinuerimus , nisi quatenus definitionibus suum in lemmate titulum tribuimus , alia tamen ratione & definitiones a propositionibus, & propositiones a probationibus, ct probationes aselioliis distinxerimus utut ea ratio non sit sola , sed plures eidem accedant ex sequentibus intelligendae.
m iii nominista lectore in tot restanda es pro filio Res uti,d nes, quo norae eandem ingrediuntur , quorum quidem commune finitisvis, Jbjectum est de lium, praedisata vero sunt gulae notae istam minasin ingred enim mefinitionum nimirum ope res obvias ad silas species suaque genera reducere debemus C, ita , Enimvero cum definitum non conveniat nisi rei, cui notae omnes indefinitione enumeratae simul conveniunt s. 349. λ; ante comstare nequit, ad quoduam genus, Vel ad quantuam specieme dem referri debeat, quam in casu dato ostenderis singulas notas Ofinitionem ingredientes eidem convenire, consequenter tot probaveris propositiones, quo fiant notae definitionem ii gredientes, quorum subjectum commune est res obvia. praedicata vero sunt ista singula notae Definitionem igitur sibi, gestam atque perspectam redditurus eam in prom sitiones illiu modi re luere debet.
E. gr. Figura regulari definitur, quod sit aquilatera aequia, siau. Eam igitur Iector in duas reselvit propositiones , Figura regulari es aequilateri a Figura regularis es quiangula Hine patet, et in casu dato appareat, figuram aliquam esse re-