Philosophia rationalis sive logica, methodo scientifica pertractata et ad usum scientiarum atque vitae aptata

721쪽

Sane si Spiritus S immediate in animo legentis excitare deberetns' tiones verbis S. S. iungendas, nullo prorsus opus seret verbi exae . apparatu . atqnesie cum neglectu lectionis verbi divini in enthusiosmum ineideret, qui illam sibi persuaderet sententiam. Sed in rem festa verbis pluribus non est opus.

tionesin S. Initio, non alia praesupponi notio a Deo potes, auamque ani penes lem nostro jam inhaeret , aut quam in nobis habemus, dum ipse verer mi ph in noti experimur ea, de quibus ea loquitur. Etenim verba, qua legumis, in jessi, excitare debent notionem cum iisdem jungendain 3 97o.). Enimvero cum verba sint notionum signa β. 36. non alio modo eas in mente nostra excitare valent, quam quomodo signum in ea producit notionem rei

signit atae, revocando ilicet in memoriam notionem eo denotatam. Quoniam itaque nulla in memoriam revocari potest notio nili quam jam habemus 3. 32.); verbis scriptura sacrae jungenda notio penes lectorem supponi nequit, nisi eam iam habuerit. Quodsi autor terminis rerum practicarum notiones jumgst, quas praxis ipsa eidem suggessit mentem ejus intellecturi eas iisdem ungere debemus notiones, quas ipsa praxi in nobis excitamus 3 93O. . Quamobrem ubi striptura S de spiritualibus hominis mutationibus, corruptione nataratio aliis agnatis loquitur; non alias supponere potest notiones, quam quas lectar in eo statu politus in seipi intuetur, ubi ad semetipsum

attendit. E. gr. Dum Paulus se voeat servum Iesu Chrim, quid voeevi denotatum veli non explicat. Eam igitur supponit notione quam eidem ex usu loquendi si jungebant, ad quos scribebat si . militer dum Moses Solem atque Lunam luminaria appellat , quid voee luminaris desinet, minime definit. Eam itaque notionem supponit, quam de luminari habemus. odem modo patet , ubi Christus ad Nicodemum de regeneratione loquitur L eum vocis de finitionem nullam tradat, eam eidem ungendam esse notionem,

Getiam

722쪽

De interpretandascriptura sacra. 69s

quam homo in seipso intuerur, dum regeneratur Atque adeo claret, vel ba Scripturae S. quibus praxis Christiani sint continetur, non plene intelligi nisi ab eo, qui eidem vacat Etenim quamvis ab iis, penes quos sunt illorum notiones, utcunque notiones agnatas in nobis excitare valent , tuae aliquam cum istissimilitudinem habenr, ut aliquo modo eadem intelligere nobis videamur cum iamcn runc demum verba S. S. intelligamus, quando iis iungimus notiones ex intentione Dei jungendas, ex Dei autem intentione non aliae quam illae jungi iisdem debent, quas in nobis ipso opere experimur in eum statum delati, de quo loquitur scriptura patet omnino sensum verborum S. S. non plene assequi posse eum, qui ea,de quibus loquitur &S. nunquam in seipso fuit expertus. meque hic quicquam accidit,quod non in omni alio casu simili locum habeat, ubi nonnisi de rebus mere naturalibus sermo fuerit. Pone enim, venatorem loqui de animali a te nunquam viso. Cum ejus nullam habeas ideam , nonnisi eam alter tibi communicare poterit, quatenus similitudinem cum te alia tibi nota habueri. f. 768. . Monui vero jam biot s.cit. δε res ipsa loquitur, non modo valde lubricam esse hanc viam, verum etiam eandem difficultatibus , quae plerisque insuperabiles sunt, circumseptam esse. Pertinent huc quae de historia naturali f. 932. 4 reli 'qua I. 934. , necnon experimentis β. 93s. &rebus practicis rite imielligendiso. 93o. diximus. Hinc mesequitur, non alias inscripturasiacra supponi posse inmodo ad notiones, quam quae areis praesentibus ab abuntur, consequenter notione in F qui ab iis Aversas verbi eripturaejungit, eum gere sensum a S Ssμπρ mente Aurorissacri alienum. ' fita pere E. gr. Josua solam sare jubens non aliam sationi, ideam habuit. -

quam quae a rebus, quas tunc contuebatur , in animo ejus excitari poterat, qui mentem Josi intelligere eupit , is eandem, non aliam, quam ipse habuit, eidem voci jungere debet , I . . I sia Iem respiciens regionem in Tellure bi ircumjectam , non observabat nisi stum, quem sui respectu erga Terram habebat. Dum igitur eum stare iussit , nil aliud intendere potuit, quam ut eundem retineret situm, nec eum mutaret Mare igitur hic idem est ae tumsuum non mutare. Qui vero voeem idem significare contem dum ae motum Obsim suum , ut solam circa tellurem quiescentem

723쪽

moveri hine inferre possint illi mentis οβιε astingunt, quod est ab eialienum. Similiter eum Moses Solem atque Lunam luminaria appellit. non aliam notionem supponere potest, nisi quam habemus dum eorρο-ra illa mundi totalia coram intuemur. Enimvero non videmus, niti quod Sole ac Luna praesentibus in conspectum prodeant corpora terrestro nobis circumposita, quaesis absentibus tenebris sepulta suerint Qu mobrem lanis ri notionem aliam non habemus, nee aliam seri. plura pelles n. s supponere 20teir, nisi quod sit corpus corpora opacato restris in cωi pectumproducens tenebris disjectis. Si quis vero luminare explieit per corpus quodlumet ibi proprium mittit, it quaquaversum dissuudit is verbis Amsu iungit sensum a mente ipsus alienum. Paulus ad Romanos scribens, ubi seservum Jesu Christi appellat, nota nem non die nam supponere potest nisi quam rumiani habebant Erant autem ipsis servi proprii, quas adeo tanquam personas sibi repraesent bant, quae omnes operas suas pro arbitratu Domini iii ejus usum Gavertere tenebantur. Non altam igitur, quam hanc vota servi jungere licet, ita ut Paulum tanquam servum Jesu Christi nobis coneipientes cogitare debeamus, ipsum omnes suas animi corporisque vires incon versionem gentium aChristo ipsi injunctam impendere oblituum su:s.se, nee adeo in hoc negotio quicquam facere potuisse suo ubi tratu, sed totum pependis ea jussu Domini sui,immo nec hic quaesivisse quietitiam. quod suum erat sed iisdem potius sepositis non nisi ea qua sunt Christi. Cui notiones distinctae desunt, is minimo confusas iis aequipossentes terminis histe iungere debet ubi sensum scripturae sacrae assequi volu rit id quod eum in finem moneo, ne quis argutetur, quas sciripturam saeram nonnisi ab eo intelligi statuamus, qui verbis distinctas ungere novit notiones. Etenim hoc absonum fore nemo non in elligri, ut perspectum est, nos mentem alterius intelligere, modo eandem non nem cum voce jungamus, quam eum ea conjungit alter =.ii7.). ve distincta ea suerit, sive confusa etsi mentem alterius consequenter discriptorum sacrorum, melsus explicare valeamus, ubi notiones jungi mus verbis distincta. g. 9avo te distinctis adeo notionibus in interpretanda seriptura sacra potissimum laborare debent, qui eam altis explicare tenentur tum etiam quod deinceps patebit,qui nerumve ritatum revelatarum intimius perspicere cupiunt. Meterum ipsa vos fereti insinuat, quinam usus stantiquitatum in serutando seripturiesimst, scilicet ut pateant notiones earum rerum, quae in desuetudinem abiere, nee inter nos amplius usu receptae sunti

724쪽

De interpretan cripturas a. 697

Si quae in scriptura sacra oceurram vocer, quilus res nam ν denses notiones labere non valemur pro rei minis inanitas eaedem ' Pro-

habendae non sunt. Etenim nemo nestit dari voces bene mul ing res, quibus notiones suae conveniunt, etsi nos eas in mente nostra minime habeamus, cum constet aliis easdem non deesse. Qu'niam itaque scripturae sacri autorem Deum esse immota fide tenemus, nec minus pro certo ac explorato habemus, eum nobis in eadem revelasse, qua rationis usi assequi non

possumus; ubi constat, sermonem esse de rebus , quae Desperspectae esse possunt, veluti cum de seipso suisque operati nibus loquitur, nobis autem minime earum notionem assequi licet, cum nihil iis simile in nobis experiamur, pro terminis instibus habendae non sunt voces, quibus respondentes noti

nes in nobis excitare minime valemus. Re voeibus istiusmodi denotatae uesteria dici solent, quarum

nee per intui rivam cognitionem notiones in nobis habemus , eum nihil iis simile in nobis, vel in mundo materiali experiamur, nee demonstrationis beneficio acquirere valemus, cum in alias notiones, quas natura habemus, resolvi nequeant. Pertinet hue vox

Trinitatis, nete , etsi in seriptura sacra non legatur, gnifieatum tamen obtinuit seripturae sacrae conformem, ut alia sint ejusdem verba, quibus eadem notio respondet, quam ad vocem Trinitatis referimus Ceterum eundem casum oecurrere in humanis taeile patet. Pone nimirum , venatorem loqui de feris, quas nunquam vidisti vel artificem de instrumentis , quae oculis tuis exposita nunquam fuere. ais noveris, voce venatoris aliquam denotari seram, termino artificis instrumentum aliquod, quo ad artem suam exercentam habet opus nullam tamen serae istius , nullam quoque insti umenti notionem habes. Quoniam vero nullus dubitas venatorem loqui de re sibi perspecta, idemque de artifice tenes; deridendus tibi videretur , qui illorum voces sine mente sonos appellare non erubesceret Propositio autem nostra non modo de verbis mysteria significantibus, verum etiam de aliis apienda in quae ob circumstantiarum historicarum ignorantiam, vel alia qua-eunque de causa nobis obscura sunt, ut notiones iis ungend. seu .

725쪽

straneo conatu venemur. eeidit idem in aliis quibus nue seriptis, quae a nobis ideo non intelligi confitemur, minime aurem se se omni destituta venditamus. Inde patet, quem usum in interpretanda seriptor sier habeat Antiquitatum Historiar, Chronologiae, Geographiae & Philologiae studium. Sed eum nobis non propose tum sit nisi generat em regularum logicarum ad scripturam sacraria interpret,ndam applicationem ostendere de singulis istis apertius videte ab instituto nostro alienum serer.

Me addo r. Consequitur hinc, ob voces ista modi scriptura aerara,eundae. Uus recte obseuritatis accusari, di perperam eas reici tanquam

manes, vel etiam res iis denotatas. Ita v. gr. Trinitatem perperam ejiciunt Antiirinitarii, quod voci huic respondentem notionem distinctam sibi formare non norunt.Alia exempla pretebent verba scripturae, quibus mysteria alia designantur.

Notione tu Si notio subjecti confiterit, ea praedirati noris admitii η S. S. expli quit, quae eidem repugnat V contra. Etenim si predicatum caudaustu ubjecti notioni repugnati id quod ex notionibus utriusque im

Enimvero cum S. S. autor sit Deus falli ac sallere nescius, nulla in ea propositio occurrere potest, quae falsa deprehenditur. D-go sensus propositionis admitti nequit, quem erroneum esse demonstrare licet consequenter si notionem subjecti noverbinus, eam praedicati notionem admittere nequimus, quae eidem

repugnat 3 526. . Quodli aliunde certo constiterit, notionem datam pradicato ungendum esse, notione autem subjecti admussa, quam quis eidem jungit, praedicatum subjecto repugnet nemo non videt, ea, quae notionibus subjectiis praedicati continentur, eidem enti simul inesse non posse f. io. . Notio igitur, positioni respondens inapossibilis est F. 3i9 , consequenter ipsa propositio vera esse nequit f. 5eto.). Unde ut ante porro conficitur, si notionem datam praedicato ungendam esse com

726쪽

De interpretandascriptura cra. 699

stiterit, eam admitti non posse subjecti notionem, quae eidem

repugnat. E. gr. Constat sensu S. S. Deum concipi debere spiritum, eonsequenter immaterialem, atque adeo in notione ejus contineri, quod si spiritus idemque immaterialis. Qu.amobrem si quis Deo organum visorium tribuere vellet, ubi in sacris Oculi ejus mentio ficiis eidem tribueret, quae enti immateriali repugnmt consequenter notioni subjecti in ea propositione Gis habet oculum notio praedicati repugnarer Patet adeo per oculum Dei non intelligi posse organum sensorium, quale res corporea sentientes habent, eonsequenter significatum quendam oculi generalem esse admittendum, qui Morgano visorio, attributo divino assinitatem quandam eum isto habenti convenit. Nimirum propterea quod oculum habet homo, fieri potest ut objesti sibi praesentia intuitive cognose. t. Insgnificatu adeo generali culus dici possibilitatem intuitivae cogni-rionis rerum praesentium, quemadmodum in sensu speciali organoa corporis denotar, vi eujus intuitiva rerum cognitione in animantibusae homine possibilis. Significatus generalis Deo omniselo sngu. lorum quae sunt ae fiunt atque esse ac fieri posse intelliguntur eounitionem intuitivam habenti convenit, atque adeo generalis ista, non

specialis notio voci jungenda, quando oculi Dei fit mentio.

suodsi per laterpretationem . . prodear propositio con μ' umera radictoria ejus, vae vel a posteriori certa est, et I dem' Uraio, pretationis me per alia . . loca mam si in notione Aestibistit, sive riurium praedicari dererminauda aberrorum esse consari Propositio enim, quae vel a posteriori certa est, vel demonstrata, vera est

3. 3i7 344 557 Quamobrem quae eidem contradicit, falsia esse debet 3 33a ) quodsi ergo per interpretanonem S.S prodit propositio contradicens alteri, quae vel a posteriori certa est, vel demonstrata salsi sit necesse est. Eodem adeo, quo ante , 973. , modo patet, interpretationem esse falsam, consequenter in ea conjungi, quae eidem enti una inesse nequeunt

3.3 7.), atque aleo vel in notione subjecti, vel praedicati determinanda fuisse aberratum.

727쪽

Quodsi per quaedam S.S loca sensus alicuius proposti

nis suerit manifestus, quin eadem sic intellecta vera sis nemo non largitur, qui divinam S. S. autoritatem in dubium non meat. Quamobrem si per interpretationem aliorum S. S. loc rum pro3eat propositio, quae illi manifesto contradicit; eadem falsa esse debet 3 532. . Unde eodem, quo ante, modo conficitur, in interpretatione istorum locorum aberratum esse vel circa notionem subjecti, vel praedicati

Prior propositionis pars consentit cum principio hodie unanimi

omnium consensu recepto, quod veritas melata non post cons direre naturali, cum lumen revelationis ac rationis eundem auto.

rem habeat Deunx Pars vero propositionis posterior eum illo Exegetarum canone conspirat, quo cripturan sacram juxta analogiam fidei interpretari debeamur, propterea quod fidei anaIogia constitu, tur per ea S. S. loca, quorum lensus adeo manifestus est, ut, nisi verbis vim inferre volueris , ilia ea notiones non admittanr, quam quas cum iisdem ungis, quae dicta clavi ea dicuntur , veluti doctrinarum sedes. Ceterum non inutile est propositionem praesentem, quemadmodum ceteras, exemplis illustrari. E. gr. Deum penit misse legimus Gen. I. 6. quodfecerit homines. Quodsi poenitentiam explices Iare tristitiam ex eo orram , quod aliquid an is misissurum agnoscimus , quemadmodum eminus vulgo sumi solet, atque hinc verba scripturae ira interpreteris, quasi Deus eomo. verit, male a se actum , quod condiderit homines , propterea quod eorum flagitia non praeviderit, arque ideo animo conturbatus

ct contristatus, immo sbi ipsi indignatus fuerit, prout in simili ea. su a nobis fieri solet interpretatio S propositonibus in Theologia

naturali demonstratis, manifestis S. S. verbis contradicit. Eo enim in Theologia naturali ostenditur, Deum ab aeterno praevidisse mala hominum facta, nec ea ipsi ignota fuisse, cum deerreum de condendo homine formaret. Videantur interea Nummisit Institui.

Philosoph. f. 3. 73. Theolog narur. Et ipsa S. S. disertis verbis

r. Sana. I. 29. a Deo paenitentiam remo tranquam ipsi repugnantem,

addita hae ratione, quod homo musit, ut paruitentiam agat. Unde concluditur interpretationem illam humano more factam a sensu S. S. abire, eanoni isti eonsor ter, quod, quae de Dro humano a. euntur. more, intelli via An ea, qua isem rcem, rari se Deda

728쪽

De interpretandaseriptura sacra pol

rar homo poenitens, se detestari malum, quod exsaetra suo emergit, atque ejus intuitu se nunquam fuisse facturum, quod secerat ad quae si attendimus, notionem paenitentia formare licet Deo convenientem, stilicet quodpaenitere idem sit ae deelarare, se detestari malum, quod ex facto emergit, nec ejus intuitu factum fuisse decretum S executioni demandatum. Etenim si Deus dieatur deelarasse hominibus, quod detelletur ipsorum agitia, nee eorum gratia genus humanum condiderit, immo portus aliis deficientibus finibus nunquat idem eonditurus suerit nihil in his continetur, quod naturae ipsus non conveniat & aliis S. S. locis unde attributorum divinoxum cognitio hauritur, non si consentaneum. g 977.

Si notio subjectifueris erra, ea adriiuenda es praedicari rei praedi.

notio , quae per eam dererminorum Quodsi enim notio praedi mii'rno

Cati per notionem subjecti determinetur, quod notio praedica π μν ei involvit ideo subjecto convenit, quia eidem convenit, quod z Προμη notione rubjecti continetur β 219. Quoniam itaque certum est per dipothesin eam subjec ii notionem formandam esse, quae sumitur , nullo sane modo dubitari potest, quin ea praedicati admittenda sit notio, quae per illam determinatur , ubi divinam S. S. autoritatem admiseris. Clarer scilicet vel a priori, vela poneriori, utrum praedicati, uo per notionem subjecti determinetur. A priori idem patet, ubi ex notione subjecti demonstrare potueris V ssi & seq) praedicarum eidem eonvenire debere a posteriori autem liquet, si in nullo se, jecto deprehendatur, quod notio subjecti involvit quin in eodem una adsit, quod norione pri irati eontineturi Exempli loco esse potest ipsa paenitentia notio, quam Deo convenientem formavimus πος. 976. .

s. 78.

Due cursemirae hune solummodo haben urium nris Linguarum disium fieri, se ν, nomis obire facta , si an voces linguae Whentica'

auilentisae, in versione iisdem responssinus eandem rem Ilnent. Versionem tum demum rite factam esse, ubi voces I linguae authentisse S in versione iisdem respondenses eandem Fit 3 rem

729쪽

rem designant, consequenter utrobique eadem notio locum habet 3. 33i.), nemo non largitur, cum alias versio menti At, toris intelligendae non sissiceret 3 969.o, cd lector sibi fingeret sensim ab ea alienum 3 1eto.). Quamobrem cum linguae authenticae gnarus norit, quaenam voces v. gr. linguae fibi vernaculae vocibus linguae authenticae respondeant ciudicium is serre potest, num versio rite facta fuerit Enimvero aut linguae authenticae alium adhuc in inter. pretanda S. S. usum habent, aut non. Habeant, si ita vitum fuerit, usum adhuc alium. Quoniam scripturam Licram imtellecturus S eandem aliis explicaturus id agere debet, ut cum singulis verbis ungat notiones, quae ex intentione Dei cum iisdem ungendae sunt f. 969. , non alium usum habere possimi quam in venandis notionibus, quae verbis respondent Grammatica vero vocis explicatio ad venandam notionem ei convenientem nil confert, nisi quando ratio denominandi fuerit a notione petita f. 9i4.): id quod ante constare nequit, quam notio aliunde suerit perspecta. Usum adeo in venandis notionibus nullum habet lingua authentica , consequenter alium usum habere nequit, quam ut ejus beneficio judicium fieri possit, utrum versio rite facta suerit, nec ne.

Caseam Mumannus, Theologus eminens, pro eo, quo pollebat, ingenii acumine hypothesin quandam commentus est de signis catio ne literarum hebraicarum hieroglyphyea, vi cujus voces significatum quendam essentialem obtinent. Legi ea de re potest liber, quem sub titulo clavis Domus Heber edidit, vel legant, qui brevitarem amant, Bigam Geuitatum physico aerarum do Gemmis Urim Vs Tumnum dictis es de si Samaria ob ess ad Leibuitium scriptam A. i7 . In ea hypothes linguae Hebraicae etiam aliquis usus esse videri poterat ad notiones, quae verbis conjungendae sunt, venandas. Enimvero cum Voces, literarum, ex quibus componunt ur, nonnisi generalem obtineant significatum, emphas earum explieandae inser vientem, quam primum res iis denotatae omine fuerint atque pinspectae non alius hie linguae Hebraicae usus esse potest quam ea etymologiae vocis in lingua quacunque alia, ubi ratio denominanti

730쪽

De interpretandascripturasa a. 703

. a notione rei sui petita. Cavendum itaque in omni casu, ne Vi et mulogia aut compositionis voeis grammaticae rei tribuantur, quae eidem minime conveniunt.

mons ri possim, dubium nosium est. Fone enim, eas e notio mittine subjecti demonstrari non posse. Quoniam methodus ex definitionibus seu notione subjecti & ejus determinationibus eruendi propositiones eadem prorsus est cum demonstrandi methodo ita ut vi demonstrationis eaedem in apricum producantur 3 7 . 723. 4 eaedem ex principiis rationis investigari non poterunt, consequenter . rationi impervestigabiles sunt: quod cum hypothesin evertat, 'absurdum est. Propositiones adeo S. S. quae rationi pervestigabiles sunt, demonstrari possunt.

Vocantur a Theologis istiusmodi articuli, qui ex utroque lumine cum rationis , tum revelationis innotescunt, articuli fides nunc Tales sunt propositiones omnes, quibus attributa divina de Deo enunciantur, nec non omnes, quae de moralitate actionumis rebus in natura obviis sententiam dieunt. Unde apparet, philosophi/m, quae methodi scientificae legibus satisfidit, haud exiguum habere usum in concordia revelationis eum ratione quoad articulos mixtos adstruendaci id quod haud postremam utilitatem praestat ad S. S. di Vinam autoritatem iis persuadendam, quibus ea dubia videtur Et' enim concordia ista arguit, rationem ac revelationem eundem' 'bere autorem, nempe Deum, quem autorem rationis ipsa ratio de

monstrat.

Quodsi in propositione, auesta revelatione innotestis, α ποῦ biso

disineti subjecti immium it, Ex eo praedicatum eidem conveni res Imre demonstrari potes, in subsidium mearis propositionibμε his iis mom ae vesperis elotio cem, via rationem im otuerunt. Etenim strabius qui veritates revelatas intimius meditatus fuerit & methodi junt. scientifidae praxin in potestate habet cis non negabit, non absimilem ei inter illas latercedere nexum, qualis inter veritates Dissilia , Cooste