장음표시 사용
731쪽
tes naturales intercedere deprehenditur, ita ut veritatis unius ratio per alteram reddi possit. Enimvero in Ontologia θCosmologia demonstrabimus, veritates naturales ideo demonstrabiles esse, quod unius ratio per alteram reddi possit. Unde conficitur, veritates quoque revelatas eadem de causa demon.
Enimvero quemadmodum veritates naturales demorustrari nequeunt, nisi suppositis quibusdam det initionibus atque axiomatis, tanquam principiis iudemonstrabilibus s. ni. οseqq., ita similiter revelatarum demonstratio nulla concipi- potest, nisi admissis quibusdam tanquam prunis 2 indemorustrabilibus.
Quoniam veritates revelatas demonstrare non licet, nisi quaedam tanquam indemonstrobiles axiomatum instar sumantur, ideo eodem modo pater, propostionem per modum conclusionis illatam propare revelata habendi esse, quo sepra 9 38s.s86 evicimus, propoestionem nonnisi probabilem esse, si demonstrationem vel unteum principium probabile ingrediatur. Non igitur metuendum est, ne rationis decempeda emetiri velimus , quae ejus sphaeram transcendunt Alia vero adhuc ratione stabiliri poterat nexus veritarum revelaturum, quem experientia intelligetari constare diximus. Etenim Eph. III. O. affirmatur, ex opere redemtionis , quod objectum di. vinae revelationis est, sapientiam Dei innotescere. Sapientiam eomeludimus ex consensu finium mediorum atque adeo ex ioso illo nexu, qui inter veritates revelatas intercedit. Quamobrem ubi seriptura lapientiam ex opere redemtionis colligi jubet de nexu inter veritates illues etiantes dubium nullum superesse potest. Sed nomdum hie nobis suppetunt principia, per qua haec uberius deducere valemus Ueritates istae, quae sola revelatione innotest artienti rari appellari solent. Scilicet si qua propositio in numerum articulorum ridet purorum resertur, tum vel notio subjecti sumitur tanquam post bilis autoritate S.S utut eam possibilem esse demonstrare non potueris, ct ex ea tanquam possibili sumta legitima demonstrandi madeducitur, praedicatum eidem convenire; vel articuli quidam puri auctoritate S. S. sumuntur tanquam veri Minde eum realitas subjecti ostenditur, tum predicatum eidem convenire evincitur Apparet adeo, di
732쪽
De interpretandascripturassi a. os
monstrationes istas nonnisi nomen suum meri penes eos, qui immota fide tenent possibilitatem notionum assumtorum, vel articulorum fidei purorum, qui tanquam principia demonstrandi prima, seu axiomata sumuntur. Quodsi quis side ista destitutus, ct probabbliter tantum divinam S. S. autoritatem agnoscit, vel eam prorsus in dubium voeat is demonstrationes istas non nisi tanquam hypothetieas admittit, pro veris habendas, quam primum certo constiterit, assiamta esse certa. Neque hic quicquam sirmamus, quod non perinde loeum habeat in humanis & rationi nostrae conveniat. Etenim inter principia demonstrandi reserimus experientias indubitatas I. s .), quae perinde nonnisi fide tenentur ab iis, qui ipsimet
non experti sunt, quod tanquam experientia consonum sumitur. Cur igitur non perinde inter ea resere debemus, quae fide divina vera esse tenemus, praesertim cum ea firmior longe sit assen. sus, quam humana Quod si excipere velis fieri posse , ut ipsimet experti, quae tanquam experientiae conserini sumuntur, certam eorum obtineamus cognitionem 'aud dissicilis erit responsio posse quoque certam veritarum revelatarum cognitionem acquiri ab iis, in quibus Spiritus s. fidem operatur. Nulla adeo inter utrumque sum disparitas est Quodsi vero quis contenderet, se universum veritatum revelatarum systema ex principiis rationis demonstrare velle, nae is nugari merito censeretur, cum artieuli puti, quales sunt Trinitatis Incarnationis mysterium, rationis sphaeram trans
Apparet adeo, scripturam sacram explicaturum non modo quanam S S. in notiones verbis singulis ex intentione Dei jungendos in ire e i pr tis deberet . 972.4 seqq.), ut genuinus eorum sensius appareat, ct hinc constet, quamam tanquam vera astirmet S. S. ver etiam nexum praedicati cum subjecto β. 977. .e veritatum revelatarum inter se pervestigare posse s 979 2 98o. , ut per e sensiim S. S. cum ratione quoad articulos mixtos per non repugnantiam purorum cum veritatibus naturalibus hostes S. S. evidentius ac firmius consulentur, scrupuli circa religionem subinde in animis hominum orientes certius exirtiantur sit ex opere redemtionis attrὶbutorum divinorum notitia Mollii Logica uua eru-
733쪽
eruatur, quo ipso idem Deo dignum deprehenditur,4 in pietatis mysterium abit.'Quae hic sumimus rationibus uberioribus confirmare non est hujus loci, cum aliis, quam Logicae principiis, quae sola supponi hie. Postular opus habeamus. videntiora hare evadent, ubi Theologiae naturalis, philosophiae practicae principia suerint perspecta siquis vero veritatum revelatarum systema harmonteum conder, in quo aliarum ratio per alias redditur omnium evidentissime singula cor
f. 982. Confictishis c Onvincere dicimur alterum, dum Scimus, ut pro- definitio οὐ positio ipsi certa evadat. Et hinc remicti dicimur mi lis in casu quocunque dato, quam primum propositis aliqua nobis certa est.
E. gr. Calcemfrigidam assus aqua rigida adeo in calescere, ut manus calorem feres nequeat, si quis dubitet veritatis convictus dieitur, ubi experimento facto erres fuerit, rem ita sese habere. Similiter si quis dubitet de veritate asserti Geometrarum, quod curva quadam habeoτDj0iligo b Corale
734쪽
De modo alios convincendi. 7 7
βabeant se totos, hoc est, quod duci possint lineae rectae, quae in in. finitum continuatae continuo propius accedunt ad curvam, nunquam tamen eum eadem coincidunt, es demonstrationibus intellectis de tus evadit, dari omnia curvas, quae a Ptolos habear tum convictus dieitur hujus veritatis.
Propositio nobis certa est, quando agnoscimus eam esse quid ais, veram, vel salsami 364.), quamobrem aberum convicturi rum convi- emere debemus, ut agnuseat, propositionem esse veram otiosam
E. gr. Alterum convicturus, calcem frigida assus incalefiere, essicere debet, us is agnoscar, propositionem hanc esse veram. Similiter convinc: rus alterum,darnurmas, quae asymptotos habret, essicere debet, ut is agnoscat, asserto Geometrarum consure veritatem
suos ergo nostrum de probabilitate propositionis judiritim 'obabilaa--rum esse alter agnosiis convictus erit probabilitatis noto A se quoniamnis. INimirum eonvineitur veritatis judicii nostri, quod data proposi tio sit probabilis. Quamobrem cum hoc ipso agnoscat propositi onem datam esse probabilem eamque tanquam probalalem admittit, certus est, eam propositionem probabilem esse, atque adeo convictus probabilitatis.
A poste Hori alteram convicturus eum eo adducere debes, Modus alte. uires praesentes , quarum notis exhibetur, vel de quibus jussica rum convim tur, coram intueatur, atque adeo, s de rebus priameis sermo γ iaposte-
fueris, earum veritatem ivse , experiatur. Si praedicatum μι subjecto convenire observamus, propositio nobis certa est β. 567. . Enimvero si alterum eo adducere possis,ut res extra se positas obsiervet, vel rerum practicarum notiones ips opere in se ipso excitet re ipsa experitur,in propositione data praedicatum convenire subjecto, modo judicia intuitiva sormare Uuin a didi-
735쪽
didic-it 3 669. . Propositio igitur ipsi certa est Eum adeo veritatis ejusdem convicisti f. 982.)
similiter notionem veram atque possibilem esse intelligimus , fi inter res vel olim perceptas, vel eas, quae nunc semsui objiciuntur, talis occurrat, cui insunt, quae in notione data continentur 3. I9. . Quamobrem si alterum eo adducas, ut res prae lentes, quarum notio exhibetur, coram intueatur, vel, quod perinde est, si ci in memoriam easdem revoces , ut earum imagines quasi oculis oberrantes contempletur reipua experietur, num ea iisdem instat, quae in notione data coni,nentur. Atque sic notionem veram atque possibilem esse imtelligit. Ἐum igitur veritatis atque possibilitatis notionis com
Patet hine observationum , experimentorum exercitiorum in rebus practi eis usus. Methodo huic convineendi plurimum inbuit Confucius nap. g. 93o.), cum non alia uteretur doctrina, his ab experientia derivata. Immo eandem eommendit ipse Christus Ioh. VII. 7. Si quis, inquit, voluerit voluntatem Dei facere, eumst ris doctrina , utrum ex Deos , an ego a me se loquar. Eandem itaque & ego jam commendavi g. ojJ, ut veritatum logicarum eon' vincamur. Eodem consito veritates praelicae Mathematieorum, voluti opti eae & mechanicae, hodie experimentis confirmantur, in eo rum praesertim gratiam, qui demonstra iones eapere nequeunt Bnos, quantum stitur, per universam philosophiam non alio fine rationis atque experientiae eonnubin inremeratum esse jubemus. eoae firmantes a posteriori, quae per rationes a priori stibilita suere trinimirum S eos, qui demonstrationibus ad assensum compelli non potant, doctrinas a d judicandum illi ad praxin viis utiles docere iret, ut non minus eas rite intelligant, quam veritatis earum plane con
riguia ebsem uomam re at complures obs -- subreptionis in experiundo evitare ac certam rerum comitiγ
nem a posteriori obtinere volueris 3 669 2 seqq.), inprimubi judicia universi a Loos o60 ac notiones universile ,
736쪽
De modo alios convincendi. 7o9
desinitiones inprimis β. 7o8. curae cordique habueri, alterum
a posteriori convicturus in dato nolibet eam applicare debes reimias, quae ad notionei, definitiums ae propositione micategoricas, tum Θpotheticas praescribuntur.
E. gr. Si judicium iutuitivum formandum, alterum convicturus de ejus veritate, ipso attendente ad perceptionem praesentem, in eo sormando prooedere debet juxta regulas ea fini F. 6690 propositas. Similiter si alterum a posteriori convinci uberes , in data propositione de subjecto praedicari modum aut quod per modum attributorum inest, aut attributum vel essentiale quoddam quid fieri debeat, monstrabunt theoremata de modis, attributis es entialibus, ciis, quae per modum attributorum insunt, observandiss 6 a 4 seqq. . Si notio universalis a posteriori stabilienda, utendum est regulis formandi notiones universales 3 678. Sseqq.).
Si definitionum veritatem docere volueris, tenendae sunt regula d
tegendi definitiones a posteriori s. 679.68o. 68 . 686 6870. Si aposterior alterum eonvincere volueris datam causam datum produeere effectum theoremata ea fini inservient quae de causis aposteriori navestigandis agunt 3 697. ωseqq. . Si denique veritatis ju- diei hypothetiei universalis veritas a posteriori flabilienda; theore made formando judicio hypothetico universali sit istaeter i. cf.). Non igitur opus est, ut diversitatem casuum alios a posterioli coinvincendi hic expendamus.
Quoniam propositiones historicas quascunque non re Cur propos cstius intelligit, quas qui rerum praetentium noti es ipso usu pq sibi comparavit 3 932 934. 933. , nec res practi Scujuscunque generis penitius novit, quam qui earum niniones ipso praXLm hei sistant vj se excitat f. mo. .evidens est , eadem opera a poseriori ire s sera mpositiones penitus is esto, di eorum veritare si nosci. noscamin.
Commendanda hoe nomine venit cognitio a posteriori comparanda. falluntur tamen, ut eam omni in casu facitim esse sibi persuadent. Etenim quam dissicile sit vitium subreptionis vitare. quo admisso nulla dare eerta rerum a poster ii cognato, ipso opere experienturi, qui in rem praesentem venturi sunt. Immo qui dem Mationibus multum operae dederum, illo demum aemsese praeditos esse deprehendent, quod ad Propositiones ae nin. Uuu 3 tiones Dissiligo b Cooste
737쪽
tiones determinatas a posteriori sermandas requiritur. Unde nova patet ratio con bii continti rationis ac experientiae. Cete me emplo hic nobis sunt Astronomi quorum acume in observanda demonstrationibu , deberi nemo ignorat,qui omnem Astronomiae veteris ae recentioris ambitum animo complexus fuerit.
quando ad uos in insae tua positum nonsuerit esseere, in altaramoritatem ipsi observet unde notiones repositiones deducuntu a poseri prρνρων risubiliendae autoritas observatoris sabilienda I. 613. sic eqq. . - Etenim si qua ab altero observata tanquam certa admittere debes, ea credere teneris 3 6Ia.), consequenter assensus nutitur autoritate observatorii f. 6ii. . Eam igitur stabiliri convenit. Desumuntur nimirum argumenta a requisitis hominis fide digni . quae L 9 cit. abunde demonstravimus. facile autem patet. nutu hie opus esse probatione, ubi in vulgus notum est observatorem vel experimentatorem esse fide digmam. V. gr C m,rimi aedis Halidi in observationibus astronomicis autoritatem nemo in labium voraverit, cui eorum in hoc genere merita fuerint perspecta Ahsonum itaque foret probare eorum autoriturem, ut obser riones ipsorum recipiantur tanquam fide dignae Non exiguum tamen pondus a eedere eredibilitati observationum ac experimentorum, quae a su ribus repetita unanimi consensu confirmantur, nemo in dubium voeabit Quamobrem in stabilienda autoritate observatoris habenda quoque est ratio multitudinis idem experrorum, etsi nihil hiinc prete. sidii experure liceat, ubi rationibus standum id quod mox Iticuleatius ostensuri sumus.
mayio ratis observationis , vel experimenti alterum aes posteriori co*viscere volueris Observariove, vel experi emo ipse misi, his. pr te reperim movino u es merentia, quae inter re myraeum eo in Atercedit. Etenim si contrarium ejus ipse observat, quod abrendimisus aliis relatum pro certo sumit cum contraria simul vera esse nequeant g. 329 2, salsa esse, quae tanquam a se observata alterrestri, evidenter perspiciti
738쪽
Cautione tamen hie opus est, ne duas observationes, vel experi menta non prorsus eadem pro iisdem habeamus. Diversa enim pro iisdem habens in errorem incidit I. 63i .
A priori veritatis velfumaris alterum contavrimus dure-- monstrationis probabilitatis autem, probationis probobilis. Ii vincendi ab praedicatum subjecto convenire sive directe, sive indirecte de x innanis'
monstrare valemus, propositio nobis certa est j. 568. 4 D demonstrare valemus , praedicatum suo repugnare subjecla, certum nobis est propositionem esse salsamis 37i.). Quamobrem si vi demonstrationis ab altero assensium propositioni d monstrat: praebendum extorquere possis 3 certus erit, propositionem datam esse veram, vel falsam, consequenter vii monstrationis eum convicisti I. 983 ). Quoniam probatio probabilis praemisitis probabiles comtinet g. 586. , ceteroquin vero a demonstratione non dissert 3 588. , vi probationis probabilis attente perpensis propositio probata probabilis intelligitur, seu, si quis probationem probabilem contextere valet, ei certum est, propositionem probatam esse probabilem. Quamobrem ubi vi probationis probabilis assensum ab altero extorquere possis 3 certus erit, propositionem datam esse probabilern consequenter vi probotionis probabilis eum convictili f. 984 ).
Hoc a priori csnvincendi modo utuntur Mathematici, praesertim Geometrae, nec infeliciter. Constat me per tot secula omnes, quotquot animum ad veritatem theorematum geomerricorum inteIligendam appulerunt , ejus quoque fuisse convictos. Quam tuscunque adeo sit in rebus aliis dissensus, nullus tamen circa neoremata tacitas, Archimiais, Apollonii, Theodosia, Menelai noratur,&, quod maximum est , ne quidem inter eos , qui in his in diversas prorsus sententias abeunt. Exemplum Mathematicorum nos impulit, ut ratione tantae certirudinis , quae penes ipses est, detecta, eandem, quantum datur, semitam in philosophia calearemus, praesertim eum nobis pateret, alia via certam rerum cogni, tionem obtineri non posse es etenim si cognitionem demonstrati
739쪽
uam prorsus seponas, nec in ea, quae a posteriori hauritur, vitium, subreptionis declinabis experientiae adeo inimieum *. 668. , nee in forniandis definitioinibus 9 68o. 68 i. atque propostionibus determinatis sive categoricis f. os. , sive hypotheticis o6. ruto semper tramite procedes. Omnium optime ex philosophia experimentali eo modo pertractata, quo a nobis tradiciar apparet, quantum valeat experientia demonstrationis lumine adjuta , quamvis Meeaerae philosophiae nostrae partes lectorem attentum idem doeexe
stitimam hic Alterum vi demonstrationis convicturus eam eo usque eomproicipiss t riuuare debet, donee in sysiusmis, qui audem ingrediuntur, se si P 'O Mηeris ad praemissas ei certas, vel, ubi in principiis prorsus adbuchospes est, ad definitiones, axiomata di experiemias ivdtibitaras. Etenim qui vi demonstrationis ad assensum compelli debet, is uagularum praemissarum veritatem perspicere debet . 369. consequenter praemissae singulae eidem certae sint necesse est 3 364. . Quamdiu adeo in demonstranda propositione sumitur aliqua praeniussu, quae convincendo nondum certa est eadem ulterius demonstranda, donec premissae runt tae omnes eidem certae suerint. Quod ergo omnium principiorum suerit ignarus, pergendum utique est usque ad princia pia demonstrandi prima, definitiones nempe, axiomata imperientias indubitatas 3 36a. . Idem adhuc alia ratione sic ostcnditur. Qui vi demonstrationis se convic tum fuisse expertus suit, is successive omnes definitionesis propositiones expendit sibique familiares reddidit, quae tanquam praemissae syllogismos in demonstratione M. 33i S shq concatenatos ingrediuntur, antequam vi d monstrationius ad assensum propositioni datae praebendum compelli potuit, consequenter veritatis ejus convic his suit. Quarmobrem ubi alter perinde ac ipse ejusdem veritatis convinci debet easdem definitiones ac propositiones successive expendore sibique familiares reddere tenetur. Eum adeo vi demon
740쪽
srationis convicturus eo usque eandem continuare debes, donee in syllogismis, qui eam ingrediuntur, perveneris ad praeimssas convincendo certas, Vel a prima usque demonstrationis principia, ubi eadem ignoraverit.
F. gr. In demonstratione geometrica meorematis quod recta exreutro ducta s arcum bisecans chordam quoque ejusdem bisecet, sumuntur definitio radii axioma de aequalitate radiorum ejusdem ei euli. tria theoremata se. r. quod are in aequalium chordae sint aequales et in triangulis sibi mutuo aequilateris anguli aequat,bus lateribus oppositi aequales sint, . in duobus triangulis aequoles sint bases, si erura sollatim fuerint aequalia S angulus iisdem comprehensus idem .ss2. . Quod si ergo eo incendo tria ista theoremata suerint perspeitas ulteriori analys opus non est. nimvero ubi illorum theorematum veritatem is nondum perspexit, esserum quoque demonstrationes sunt evolvendae , donee ad principia
alteri perspecta aut ad prinei pia prima perveneris. Similiter in
demonstratione logica theorematis, quod modi ius edi nequeant δε- Dionem sumimus definitiones modi atque notarum duo axiomata. se. i. quod mutabilia constanter non insut 4. quae consurire non imsunt, rebus a scendi raque a se invicem discernendis inservire nequeant, atque theorema, quod in desiuitione nec plures, nec paucis res nota enumeranda, πιιam qme ad rem desiuitam agnostendam masaliis distinguendam Iussciunt m t. s. si . . Quodsi ergo convincendsdefinitiones ad axiomata ista una cum hoe theoremare fuerint perspecta , eum convicturus veritatis theorematis demonstrationem nomnii ad haee usque principia evolvi necesse est, Enimvero si tarea definitiones haeserit, ejus dubia ante tollenda sunt; si axiomaeoneedere noluerir, demonstratione per indirectum ante absurditatisco vincendus s3. 39.); si denique theoremati assensum detnegaverit.
ejus demonstratio in medium aifferenda' eo usque continuanda, do