Arcanum acidularum novissime proditum principiorum chymicorum disquisitionis auxilio, in quo communis opinio de aquarum mineralium aciditate convellitur. Additæ sunt epistolæ multorum illustrium medicorum cum ejusdem responsis. Authore Petro Givrio,

161쪽

Quarta ratio est quia dejectiones eorum qui: aquas Pugenses vel Spadenses hauriunt , sunt nigri cantes et atqui color iste non aliunde prosi, ciscitur quam ex vitriolo, sive aliqua ejus substantiae particula aqua sit diluta , sive tantum Partes estis tenuiores & spirituos ae , (quod verisimilius est) minerae chalcanthosiae ignis sub terranei vi elatae , cum aqua aequaliter confusiae sint, eaque de causa aqua pugea in puteo bullat, Se in cratere effusa scintillas agit, praesertim si aqua sicca tempestate hausta sit : quod in-Iuper patet hoc experimento : si aquam istam e puteo haustam igni lento superponas, haec acorem suum mox deperdet, absque insigni quantitatis suae jactura , quod manifeste declarat vapores spiritusque chalcanthinos potius quam ejus substantiam istis aquis immixtos hanc aciditatem istis aquis impertiri, Ad hanc rem non

inutile erit observare quod scribit Andreas Baccius lib. 6. de thermis cap. 2I. tres esse causa gacIdatatis aquarum et prima est minera acida

quam aqua lambit & cujus sapore inficitur , sicut metallum quod in ea reperitur, succi concreti de liquidi, marchasitae & terrae. Ad secundam causam refert vapore, e minera sursum elatos cum aqua praeterlabente mistos , in terrae pons frigidis concretos & in aquam conversos, qui easdem illi qualitates communicant, quas horum matrix & origo obtinet, jugia illud Aristotelis et . meteor. cap. 3. qualis est terra , talis

quoque est aqim quae per illum fluit,

ainta ratio desumpta est ab experimento a multis medicis indigenis acto circa aquaium Spa

densium anatomen. Philippus Saeringus linbello inscripto fontium acidorum pagi Spa ac curata descriptio a gallica latina facta a Thomata s RIe-

162쪽

Iso ARCANUMRyetio Principis Electoris Coloniensis Medico ,edira Leodii an . i s r. cap. 1. scribit se pluribus rationibus fossilia ab utriusque fontis aquis secernentem certo comperiste favenirium continere rubricam ( matrem ferri ochram , as salphur , chalcanthum ela nitrum ; alterum vero potiti oratium dictum qui in pago situs est, postquam examini subiecerit , ferri , aeris, plumbi, chalcanthi, sulphuris, aluminis, nitri , cerus & rubricae participem deprehendi sie ;& cap. g. scribit faventrii aquam fossilium si iii libus refertam este , plusque de fossilium viribus retinere, quam de eorum substantia, unde fit ut a scaturiginis loco sine virium jactura trans mitti nequeat, ei ad pagum vicinum translata gravior efficiatur , ejusque mensura minuatur Propter tenuium istarum partium dissipationem :atque ut probet fontem istum vitrioli maxime participem esie, refert quod paucis abhinc annis in locis fontibus hisce vicinis chalcanthi ac sul- Phuris venae eaeque foecundae repertae sint : his adde quae scribit de sapore istarum aquarum , scilicet eas referre saporem atramenti sutorii, qui prima fronte linguam afficit , non vero in fine potus (ut scribit Plinius loquendo de

his fontibus lib. 31. his . nat. cap. 2.) ut&de odore fumi caput & guttur feriente quem retinent, quod ad vitriolum praecipue referendum est, Ioannes Banc Medicus Molinens s libro gallico cui titulus est novae commemoratio admirandorum in aquis naturalibus cap. s. lib. I.

scribit post evaporationem istarum aquarum in balneo maris factain , faeces superstites acidas csse, & linguam pungentes quemadmodum vitriolum ipsum , naturalemque earum saporem

potando videri saporem faecis vini aemulari & acidi tatem

163쪽

ditatem adstrictioni junctam habere , quam qua litatem e vitriolo ducit. Paulus Dube Medicus montis argi de qua fontis des eschartis prope Montargium verba fa ciens , praeterquam quod en odore & sapore aquam hujus fontis ferti oc vitrioli misturam in se

continere agnoscit, atque ex colore croceo quo

lapides tingit quos lambit, insuper ait lintea lixi vio purgata hacce aqua tota luteum colorem contrahere, quem nullo pacto deponunt, quod non nisi vitriolo potest adscribi. Antonius Faber tractatu suo gallice scripto de aquis mineralibus regionis Vivare Z dictae cap. r. ita scribit vitriolitam quod in aquM hujusce reticu

continetur plus martis quam veneri possidet , & cap. g. pag. I 3. anal sis O anatome quam quotannu aquarum fontium nostrorum instituimus nobis vitrio imexhibet; cumque juxta principium in schola adreris fum corpora ex iis componantur in qua res Ibuntur , cian tantummodo reperiamus in fontibus nos 3 sis vitriolatum O sulphureum sarie digestum coctum mixtum, nullum aliud minerale in hu admur re de-

Aemus quam illud quod Disu O gustu deprehenditur , etsi ut jam declaravimus soli sensuum testimonio non sit fidendum. Dices forsan te non adhaerere & assentiri iis quae scripserunt authores , sed potius te i nsiste te

tuis experimentis : adverte Lamen rogo ne ea

sint fallacia. Infers ex iis quae supersunt post destillationena aut eva orationem talia contineri :sed hic experientiae molas non est certus inreuit Falloppius qui docte de aquis in ineralibus refossilibus egit : ita enim loquitur tractatu SEthermis di metallis cap. v. non es Medm disso AA-riin, per coectionem aqua factus utilis, quoniam he x per ipsum cognoscatitur tentiissima corpora, non tamen omnia possunt cognosci, sunt enim quodam ita

164쪽

isa ARCA NUMAqua commixta , ut nec etiam per coctionem posent ab

aqua separari : eorum quae in aquis istis continentur sponte& absque artis auxilio fit segregatio, dum circa alveos quos aquae istie alluunt materia in his contenta colligitur, veluti sal in alveis fontis Aponi : nitriam he alumen in balneo Puteolano , rubrica in balneo S. Petri : sed tamen haec ratio cognoscendi materias commixtas est fallax ; sal enim alumenta vitriolum adeo exacte &exquisite permiscentur ut hac naturali separatione dignosci non possint. Poteris adhuc quando voles hoc experimentum agere quod proponit Falloppius , ut co-guoscas an aquae vestrae habeant aliquid chalcanthi vel aluminis. Accipe verEinum ( gallicedu Bois de Blesil, sic enim illud etiam appellat

Erassa volus in examine simplic. med. pag. 3 88.edit. Lugdun. Is 6.) bulliat in aqua ita ut haec colore nigro inficiatur , deinde coletur , & aquae hujus portio inspergatur supra sedimen

tum vel residentiam aquarum vestrarum : si illae contineant alumen deprehendes colorem illum atrum clariorem de lucidiorem reddi, si vero non adsit alumen, color non erit magis

perspicuus. Restat ut examini subjiciamus quod in epistola ad me scripta proponis , nempe quod ad rhermo spectat in iis tantum sulphur O bitumen conmtineri quod fixum redditur beneficio Iixibit qucd si qua prate vente quae issa alluit. Optarem ut id de monstrares si id nobis persuadere velles. In

memoriam revoca (si lubet quae jam antead x mus , nimirum mineras nunquam esse

syn eeras , sed plures substantias heterogeneas complecti Ubique fere alumen reperitur quod

est stratum metalloram , sal dc nitrum : qua propter

165쪽

Is A et I D d L A R U M. propter Guintherus Andernariis commentario

de balneis & aquis medicatis dialog. r. scribit nullas fere aquas medicatas ex una re fossili tantum , sed interdum duabus , interdum tribus constare, & quemadmodum in visceribus terrae raro metallum simplex & purum reperitur, sed saepius mixtum cum lapidibus , terris vel quibusdam succis , sic aquae minerales ex diversis rebus cons ant quae varias qualitates de saepe contrarias obtinent, se M i ta vicem destruentes. Sulphur in aquis Borbonensibus admittis, nihilominus tamen arbitror paucum admodum te deprehendisse in earum residentia vel extracto : non proptesea negandum est illius participes fieri : ratio est quia hae aquae plus vaporum di spicuuum sulphuris quam ejus substantiae

continent, qui quidem vapores e materia accensa in terrae visceribus a surgunt, quorum

dote &sapore hae aquae imbuuntur, qui statim his refrigeratis edanescunt : deinde sulphur accensium abit in auras et hujus enim partes tam

arcte junctae sunt & coli igatae ut pars subtilior re ignea non possit efferri, nisi secum abripiat partem terrestrem , ut docte Baccitas proponit cap. a. lib. g. de theImis.

Igitur si negari non possit quandam substantiam sulphuream immisceri istis aquis , etsi non appareat post evaporationem , cur vis inferre nullam aliam substantiam mineralem inesse ex eo quod non nisi salem deprehendisti post evaporationem 3 sed putasne esse salem purum& simplicem cui nihil aliud admixtum sit, eae lixivio tantum productum quod fit aquae beneficio sulphur & bitumen praeterfluendo alluentis E ego quidem non credo. Verisimilius est esse salem fostilem qui in mineris solet reperiri,

quique nitro de aluinini adjungitur , quae di-G i . vessa

166쪽

1;- Anc ANUM versae sunt salis species cum quibus confunditur, di quae magnam inter se cognationem habent, ita ut multi existimarint nitrum esse salem fosse silem : & sane videtur nihil vel paucum inesse salis sulphuris vel bituminis , cum partibus tan-rum spirituosis, quae prompte dissipantur, aquae istae imbuantus. Mec hallucineris desiliatione(inquit Iartholom. a Clivolo lib. I. de balneorum Aquensium historia cap. . si enim non salii genera vitri O similium facile solubilium habeant veme per qua hac aqua transit, sed dura alicuj- materia , nil substantia secum a grent : idem prorsus accidet quod aquae in qua saepius extinctus fuerit chalybs, quae deinde igni lento superposita in vaporem fuerit resoIuta : in ea enim nihil substantiae chalybis teperite possibile esse existimo, & tamen nolles inficiari virtute chalybis eam esse imbutam. Nolo de hac re longiorem sermonem institue-- Te cum mihi tantum sit animus epistolam scribe-Ie. Fac quaeso ( vir clarissime ) ne tecum de causis acidularum pugnando acrimoniam ullam in me capias, & cogita me tui semper esse observantissimum. Vale. Lutetiae Parisiorum ann. Do m. I 66 s. die s. Iulii.

Authoris responsio ad epistolam l. Dom. Cattieri in celeterrima Mo speliensium Medicorum uni Dersitate Docto

I Ion solum meus animus in te acrior factus non est tecum disputando de causis acidularum, imo vero benignior & gratior eo quod

167쪽

ris, sed etiam quod tanta sedulitate atque industria omnia authorum testimonia, omnesque rationes perscrutatus sis quibus evertas atque destruas meam de aquis ferrugineis opinionem ,

qua contendo eas su um acorem ab alumine non vero a vit i olo trahere, atque etiam vitriolum ferro ita adversari, ut illud destruat, ac in aliam metalli speciem , nempe in aeS commulct. Tuae rationes adeo me urgent, ut nisi tartiter adhaererem principiis vitrioli, ferri & aluminis aliorumque mineralium quorum experimenta egi, hane tuis authosum testimoniis , tuisqcte Ia-tioni bus cederem. Vix credis quod dico cap. q. mei tractatus nempe aquas ferrugi notas ab alumine non vero e vitriolo suam desumere aciditatem paucaque mineralia earum substantiam subire. De hac Te agens proponis non facile esse decernere quanam substantia minerales asture immiseantur dum perdis, stris pusterraneos O loca abdita delabuntur. Hac in Ie tecum convenio, neque immerito , siquidem causas plurimas retuli cap. I. quarum I. est,

quia diversa aut horum de mineris sunt judicia. 2. quia raro , imo fere nunquam una re fost iliaquae fiunt imbutae. Tandem quia minerae inminutis imas particulas dividuntur , ut quid i sint ne lyncei quidem oculi interdum peripiciant, de illae difficillime separantur ab aqua,

cum qua ita confunduntur, ut unum Sc idem corpus esti videantur : praeterea quaedam mineralia tantam inter se timilitudinem habent, ut aegre admodum internosci qneant: qua pro 'ster in illorum investigatione multum laboris mustumque temporis insumpsi . Ex hac didicultate concludis piti rimos aut horas qui de hsi scripsere, de earum mixtura nil quidquam judicasse Oproan'tiare voluisse, nis ex e se tibiis uos iii orpori-

168쪽

ARe ANUM bus obtinent. Nonne utilius fuisset aegrotis, ut ab aquis fossilia segregassent, eaque separatim considerassent quo tuti us earum usum ipsis consulerent , quam eas praescribere sub opinione horum aut illorum fossilium , sicque vitam Mesanitatem aegrotantium fortuitis cassibus committere. Hanc profers rationem ex mixtura mineralium desumptam scilicet, ut in corpore humano naturaliter constituto nudus continetur humor sincerusO impermixtus ; sic in miser is nullum metallum aut minerale reperitur , nisi pluribus aliu iunctum , aut cum iu sociatum fuerit. Tibi astentior, modo illa conveniant inter sic, ut alumen cum ferto , vitriolum cum aere.

Verum quidem est succos esse liquidos , ex quibus alii solidi & concreti producuntur qui cum aquis superfluentibus facile miscentur :quod probo cap. q. quia mixtio mineralium cum aquis non esset integra & perfecta, si mineralia dura essent& solida.

Dicis aquas sub terra eguentes pesso e vitriplo eo trahere aciditatem ab Tue ulla bitrioli nota in illi, ,- manente, sitie in scaturigine , si Pe in locri vicinis e

atque ut hoc probes, ais feri posse ut sub aeuui

aelitescat minera in qua sit vitriolata rerra, e qua hemincio caloris in terra inclusi vapores atrostantur, qu= eum aquis permixti ipsit acorem quem possidentetmpertiantur et simi ter po bile esse vaporem Humehalcanthinum in terra prodeicitum frigoris externi ope condensari, O in aquam acidam conberti, qt a deinde mixta cum alia aqua juxta posita, ipsam erata aciditate condiat, adeo ut nulla pars solida huius

neralis huic aquae immisceatur e certum enim es vapores retinere saporem eorum o quibus elebantur , ut docet ori oteles . meteor. Attente perpendamus

rationes quai Helui Diuiuo adduot contra istam opinio-

169쪽

Aei DULAR U M. I s popinionem paradoxo . Denique praut non nisi

eXtrema ignium tortura oleum e vitriolo acidi mum

elicit, sic fontes hinc , nec alias acescererentur in temra videlicit ejusmodi ardorem , spiritus chalcanthiacidos, ad terra superficiem concitare , qui ibidem a frigore coacti O in acidam mutati, vicino fonti commisceantur. Suam positionem multa comitantur anxietates, I. eo quod nul a Fli essem disson tanea distillatio in universo. Deinde quod saltem aestate frigeant intrinseca terra juxta Hippocrat. quando Spadana nimirum optima, tertio quod spiritiu chalcanthi, terram aut saxa qua attingit , nequeat non erodere, atque idcirco aciditatem omnemi eruere

dicatam fontibus. Luod aestate terra frigus non sit insuperficie tantum, quod fit condensando spiritvi ma-gu , quam interiora, unde caloris vi, fugatos spiritis comminiscuntur. Eso vero assequi possum quomodo detur ignis subterraneus, qui vapores respiritus vitrioli pellat sursum , sicque cum aquis frigidis permisceantur , nec tamen ipsis ulla fiat caloris impressio , quia ejus vis deberet esse maxima ad spiritum fixum vitrioli eliciendum et

nihilominus aquae ferrugineae quas vitriolatas esse vis, sunt pene omnes frigidae. Insupersi spiritu vitrioli aqua imbueretur, injecto gallarum pulvere , ejus color immutaretur. Miror cur silentio involveris tincturas quae e vitriolis ferroque extrahuntur hujus pulveris ope, quae

aptissimae sunt ad distinctionem mineralium quibus aquae sunt infectae. Si solvas vitriolum album in aqua simplici , huncque pulverem

in eam immittas , color incipit agris eo nigricante & ad violaceum pervenit : si vitriolum viride , statim nigror apparet qui paulatim augescit, donec tota aqua nigro colore tincta sit: si vitriolum coeruleum, color fit subviri, ,

dein si suas istum pulverem reside1e , coloria et coem

170쪽

OS ARUA NUMcoeruleus reviviscit : aquae vero ferrugineae in cipiunt a venulis rubris quae per aqua in sese di et fundentes de sensim colorem suum permutante S ta quas colore violaceo nigricante inquinant, cum copiosa minera ferri aquis inest , si enim mediocris adsiit , solummodo colore rubello tinguntur, ut videre est in aqua scaturigit uii naeniseum, B. Mariae, Escarleiar tam , quem Paulus Dube vitriolo tribuit, cujus tincturas istius pulveris ope extractas (quarum nulla vinum rubellum aemulatur ab ipso observatas e sse non puto : sic ait. Tinditura quippe vitriosum prodidit, nam galia in pulverem redacta aquam hanc

colore communi praditam , rubesiam roseamque mixti,ne dedit , , lintea lixi tito purgata , hacce aqua

lota luteum colorem contrahunt quem nullo Pacto deponunt, licet aqua nitida eluantur, quod non potest nisi bitriolo adscribi. Caeterum quod spectat ad colorem luteum quo lintea hacce aqua lota inii ciantur, a terra .ferri procedit, quae est lutea, quae ipsiis adhaeret ; quemadmodum videmus aquas ferruginosas quales sani nostrae & Spadanae, hunc luteum colorem imprimere lagenis quibus includuntur Sc diu continentur , atque etiam lapidibus quos fluendo lambunt. Cum autem parum de minera ferri , multum vero de alumine participant, veluti aquae Pagenses ,

Ancostenses & S. Reginae, si pulverem gallae ipsis permisceas, tunc illae sedimentumque suum icolorem album induunt, deinde repositae clarificantur, & isthaec albedo quae ex terra alaminis provenit , sedimento inhaeret. Insuper observo differentiam insignem in extractionet nctararum vitrio lorusia & aquarum ferruginearum istius pulveris gallae ministerio facit , . scilicet pulverem istum tincturam ex aquis ferruginosis clicere spiritu viri earum sali volatis

soci