장음표시 사용
101쪽
1 . falsam reddidisse lectionem , dum Pro, Fulgore, reddidit, Fulgur. Quod
utique non pertingit ab oriente in occidentem , sed solis fulgor est, qui pertingit . Atque illud quoque urgent, quod Ionae 4. vertit interpres , Dominum hederam praeparasse , ut esset umbra supra caput Jonae, &c. cum, ipso quoque Hieronymo auctore , halon nec hedera sit, nec cucurbita, sed qlioddam genus fruticis, Latinis & Graecis incognitum, quod Syris familiare est Non ergo Dominus hederam praeparavit, nec Jonas sub umbra hederae requievit , quod interpres falso transtulit.
Ad huc , si veteris Iatini interpretis editioni addicti esse dcbemus, compellemur adeo historiam Susannae recipere : atque etiam Bel draconis narrationem e quam quoniam Hebraicaveritas non habet, Hieronymus fabulam vocat, non eam sactis libris ad
diturus , nisi apud imperitos ut ipse
ait o videretur magnam partem Voluminis detruncasse . Item cogemur etiam Marci postremum caput accipere, quod Hieron. ad Hedib. quaest. 3. non credit este necessarium , cum in raris feratur Euangeliis , & omnibus pene Graeciae libris hoc capitulum non haheatur . Necessarium quoque erit historiam adulterae mulieris venerari, quae Joannis 8. c. nunc habetur. Cum eam tamen nec Eusebius cognoscat, nisi in Evangelio secundum Hebraeos : nec Hieronymus eam prorsus agnoscit: sed ne Chrysostomis quidem cam interpretatione sua dignatus est , quamvis illius
alias fecerit mentionem. Atque Elithymius, licet eandem marret, Paulo tamen superius ait , in exactioribus exemplaribus non haberi, eo quod illegitima videatur.
F. Argu. Rursum, si Latini interpretis sequenda esset editio, fateri oporteret, OmnesesIe resurrecturos, ac proinde morituros, juxta ii, quod in priore ad C rinthios epistola dicitur : Omnes quidem resurgemus , sed non omnes immutabimur . At huic lantentiae stare
non cogimur , ut D. etiam Thom. mcommentariis sit per eundem Iocum astruit. Quin probabilis lima opinio est, homines, qui reperientur in die judicii vivi, nulla interveniente morte Vivos esse judicandos. Quod Apostolus certe videtur asserere in priore ad Thesi suo. epistola .. Adde huc, quod iruer-
pres non erat propheta , a uel me si cer: sed humano spiritu. & intelligentia sacras literas ex aliena lingua in
propriam transferebat . Errare igitur fallique interpretando potuit. Quamobrem interpretis sensum non tenemur amplecti: sed ipsum textum, quemadmodum ab auctore t acro, vel Hebraice , vel Graece traditus est. Aliud quippe fuerit sui Hieronymus ait vatem csIe, aliud interpretem : ibi enim.spiritus ventura praedicit, hic eruditio & ve borum copia, quae intclligit, transfert. praeterea , si non licet ab interpretis Latini translatione discedere , d
mnamus juniorum omnium In Vertei
dis sacris literis diligentiam , linguarumque peritiam , tanquam videlicet otiosam ad sacras Iitcras intelligendas. Nimirum , etiamsi alium sensum habeant verba vel Hebraica, vel Graeca, hic scilicet contemnendus est: ille vero omni ratione tenendus, quem Latina vetus litera praeserat . Nec his a pumentis satis fieri ea responsione potest , quod Flicion. hujus editionis au-etor, multo fiterit linguarum peritior, quam alius quisquam, ac proinde illius auctoritas , ingenium, & eruditio , ma-Jora sunt, quam cujusquam alterius interpretis Iunioris. Haec inquam) r sponsio non facit satis. Primum, qu niam praestat oculis tuis videre, quam alienis . Satius igitur erit, ut quisque linguas ipsas calleat, & videat ipse potius, quam credat interpreti . Deinde etiam, quoniam cum septuaginta intem pretes , viri doctissimi, atque Hebrai- c. e Graecaeque linguae peritis Iimi intem dum lapsi interpretando suerint : non
est, cur existimemus, unum Hieronymum nusquam a vero dum interpretaretur errasse . Ut illud praetereamus , quod editio haec vetus , an Hieronymi sit , an alterius , summa virorum doctissimorum dissensione certatur. N vum certe testamentum ut de veteri taceam aut Hieronymus non vertit: aut si vertit , ejus versio non extat. Quod si extaret, manet semper Inte grum argumentum, quod modo posita mus 2 Hieronymi utique sensum , ut qui sacer auctor non suerit, non oportere scmper amplecti. Praeterea , in Clementina prima , titulo de mari stris, Viennense concilium statuit, in Universitatibus Bononiensi, Parisiensi , Salmaticensi parandos esset triuin linguarum doctores , qu1 earum
tiwn lationem stit non in teip
102쪽
Liber Secundus. Caput XIII. peritiam studiosa instructione in alios transfundant. Id quod nisi esset ad 1,
eras literas intelligendas magnopere necessarium , nulla ratione synodus si,
Insuper non videtur hoc divinae scripturae negandum , quod humanis scripturis omnibus concedere necesse est: ut cum de aliqua scriptura scilicet ambigitur, ad archetypum, unde translata est, recurratur.
His argumentis , & iis quidem non
Ievibus , sed ut plerique judicant
sane firmis novarum rerum studiosi sibi primum persuaserunt, ad veritatem novi ac veteris testamenti cognoscendam, duarum linguarum Graeca: & Hebraicae peritiam esse necessariam. Inde rursum in eam opinionem descenderunt, ut non se existiment 1 cras literas cxponere , si interpretationem Latinam vulgarem sequanuir. Id enim inquiunt ) est non auctorem scripturae sa-- , χd ejus interpretem explicare . Denique N eo progressi sunt, ut asserant , non oportere Latini interpretis auctoritatem amplecti ; sed ipsius textus Hebraei in veteri testamento , Giaeci autem in novo: Quo fieri , ut Latina editio nostra per exemplaria Hebraica & Graeca st omnino limanda ac corrigenda . Hanc vero persuasionem Lector
ptime si sorsitan induisti, exue rogo
tantisper, dum tibi , quae sunt veriora certioraque , proponimus. Nos siquidem hanc sententiam a plerisque receptam refellere tenta bimus . Resellc-mus autem sui spero illo serente opem,
cujus tueri causam cupimuS , adversum impugnatores veritatis . Ego enim si aut ol tentatione aliqua adductus,aut studio certandi ad hanc potissimum disputationem me applicui, non modo stultitiam meam, sed etiam mores & ingenium condemnandum puto. Nam si in minimis rebus pertinacia reprehenditur, calumnia coercetur ; ego ne de maximis di quae ad Ecesctae unitatem continendam magnopere pertineant , aut certare cum aliis pugnaciter, aut frustrari. cum alios , tum etiam me Lpsum velim p Causa igitur veri reperiendi disputare cupientes, controve
sam hanc quatuor conclusionibus brevilliine definiemus.
In quo veteris vulgata editionis auctoritas demonstratur , ct quod non est
ΡRima eonclusio, quae maxime rem,
causamque continet, nam caeterae
sunt quasi consectariae : editionem hanc veterem atque vulgatam,quam post tempora D. Hieronymi Latina Ecclesia usurpavit, fidelibus csse retinendam in his omnibus , quae ad fidem S: mores spectabunt. Secunda. Si qua morum & fidei qumstio inter catholicos exoriatur, eam definiri oportere per latinam hanc u terem editionem: cujus videlicet si , liquod testimonium alteram quaestionis partem confirmaverit, ea sit catholicis anaplectendar sin contra reprobaverit, rejicienda. Tertia . In fidei ac morum disputatione non esse nunc temporis ad Hebraica Graecave exemplaxIa provoca dum , nec ex iis certam controversi,
rum fidem esse faciendam. Quarta . In his , quae ad fidem Jemores pertinent, non esse I.atina exemplaria per Hebraica, vel Graeca corri genda . Primum , sive axioma, sive pronu ciatum, sive propositionem scholastico more vocare velis, Concilium Tridentinum sessione 4. in haec verba definit: Sacra synodus considerans non palum utilitatis accedere posse Ecclesiae Dei, si ex multis Latinis editionibus , quae
circumferuntur,saci orum librorum,que-
nam pro authentica habenda sit , innotescat s statuit & decrevit, ut haec ipsa vetus & vulgata editio, quae Iongo tot saeculorum ulu in Ecclesia probata est , in publicis lectionibus , disputationibus, praedicationibus, aut ex positionibus, pro authentica habeatur,ia quod eam nemo rejicere quovis praetextu audeat vel praesumat. Hactenus Concilium. Ne autem Concilii solum auctoritate adversarios obruamus , causas cur id definierit, subiiciemus: nec enim synodo rationes deefle potuerunt, quib usita judicaverit. Primum enim , vel in hac scriptura Latina aliquod falsum continetur, quod ad fidem inoresque pertineat: vel e cou-D a uario
103쪽
trario verum est , quod nobis ubique tradit. Si veru in est, ad confirmare nitimur: sin falsumi iam Ecclcsia Roma-Ma atque Latina, an qua vel sola nunc temporis fides catholica perseverat , circa ea, quae fidei sunt, graviter a erraret . Falsam enim aliquam scripturam, tanquam ab Spiritu sancto revelaetam nomine vel Prophetae, vel Apost Ii, vel Euangelistae proponeret. Qua una re auctoritatem ubi adimeret in reliquis proponendis. Quo nihil aut a surdius, aut incommodius pos et accidere.
Deinde , ut exempli causa ponatur aliquid, quod latius pateat; si serie m do vocetur in dubium , An historia
mulieris adulterae vera sit, neget autem quispiam veram este, tunc aut hic emror satis exploditur ex codicum Lai norum unanimi consensiones & id pr sectol est, quod quaerimus: aut non satis exploditur , impiineque licet eam historiam contemnere, quae Latinorum omnium consensu celebratur, quaeque nomine Ioan . Euangelistae quotannis in Ecclesia legitur ; & jam Romanae, Latinaeque ac catholicae Ecclesiae fides &auctoritas infringitur, violatur, ener vatur e dum errare in caeteris posse simili ratione existimabitur. Quod quoniam absurdum penitus erat, jure idem Concilium Τridentinum eadem sesso-nc decernit, ut si quis libros ipsos canonicos integros , cum omnibus suis partibus, prout in Ecclesia Catholica legi consueverunt, & in veteri vulgata Latina editione habentur, pro sacris non susceperit, anathema sit. Conficitur itaque, editionem Latinam tot annorum centenariis usu Ecclesiae comprobatam in his, quae ad fidem & m res attinent, esse inconcusse tenendam. Praeterea , cum scholastici auctorcs abhinc lare quadringentos annos in dogmatis theologicis confirmandis, aut etiam in haeresibus refellcndis , solam Latinam editionem tenuerint: id peto, An quicquam in suis disputationibus conlacerint, necne λ Quod si nihil certi confectum est, o miseros homines,
qui ter centum annOS , atque eo ampi ius, & oleum Si operam perdiderunt. Quippe linguae Graecae a quc Hcbraicae non habuerunt peritiam e sed loto interprete Latino contenti, scholae quidem dogmata confirmabant: rejiciebant autem universa, quae illis adversarentur , Romana atque adeo Latina Lc-
clesia tacente,Vidente, probante. Sla v ro consectum est a Theologis schol sticis quippiam, credendum est certe , suis stabitiendis conclusionibus tutos sese Latinae editioni commisisIe . Ea igiatur editio est a fidelibus retinenda. Postremo , Haereticae pravitatis in L sitores in refutandis haereticis atque puniendis , rogo , an hanc editionem Latinam sedulo tenere dcbeant λ an potius necesse est illis, ad Graecam &Ηc-braicam, quam minime noverunt, recurrere veritatem p Quod si indignum est , a re prorsus incognita gravissimi tribunalis pendere judicium, si absuris dum , e nostratibus ad alienos, id est, Hebraeos 3c Graecos appcllare ei si impium, ad Judaeorum &schismaticorum lenatum relarre catholicae fidei consutitationem , haud equidem intelligo ,
quorsum Τheoloqus huic errori consentiat, ut non exiit linet , editioni Latinae certam fidem habendam. Intelligo autem, nostra haec dilemmata versutos homines & impudentes cum plaustretiam elusiuros. Nam & irrident sch lae universos auctores, & totum neg tium cognitionis fidei cavillantur. Sed nos tris argumentis sane nolumus haereticos pellitantes tanquam adversarios convincere , sed Theologis modestis veritatem suadere . Enimvero, qui hanc nostram editi nem infirmare cupiunt , videntur m
hi nihil aliud moliri , nisi quoddam
occultum haereticorum patrocinium .
Nempe inquisitores despicient , qui
scripturam Latinam tanquam certam regulam teneant, Cum Veritatis Graece atque Hebraicae ignorantia teneantur et
Scholasticos auctores despicient , qui vulgari Latino interpreti fidem suam alligarint, cujus tamen sutajunt) i
telligentiam sequi non cogimur . D spicient sanctos etiam priscos, qui Hebraicae linguae peritia caruere . Nam ex Graecis Dorotheum. Origenem, &Eusebium Hebraicas litteras legimus calluisse , ex Latinis autem , Praeter Clementem, & Hieronymum, vix alius quil quam Hebraeas literas novit. Quocirca sere sanctos in veteri restamen to hallucinari necesse erat, imo adeo ejuidcm instrumenta sacramenta Omnia caecis oculis attrectare. Ea si Christi,
nae aures merito perhorrescunt . comis ratiamus prorsus Latinam vulgatam editionem a fidelibus esse tenendam.
bane quod Frater Franciscus Tite,
palustris in. uehebatur . Cochlaus auctor est.
104쪽
mannus, vir literis 3c eruditione praecipuus , moribus dc pietate Insignis ,
praeclarissime dixit ) dum providam
Dei dispensationem advertimus, facile Videmus, quemadmodum cum fidei rectitudine connexa semper fuerit scripturae veritas, de cum illa solita fuerit emigrare. Donec enim apud Iudaeos smios firmitas perstitit rectae fidei, apud eos quoque soIos scripturarum solidit tem cognoscimus Ialitasse. Postea vero quam veritas a Iudaeis repulsa a gentibus suscepta est, digna Ecclesia gentium est habita, quae proprio suo idi mate, id est, Graeco , quod & vulgutissmum erat inter eos , qui ex gent bus cred1derant, dit latissime cogiutum, scripturam novi testamenti acciperet in stabilimentum fidei salutaris. Porro autem , cum ad Latinos devolvi )am S dei veritas coepit , Graecis maxima ex parte vel ob inuatam levitatem, vel ob contentionis studium ab Ecclesiae corpore disjunctis, certe dignam aliquam, divino munere , scripturae stabilitatem Latinos accepisse consequens fiui. Nec quoquam pacto ilIud fieri verisimile potest, Latinam Ecclesiam, apud quam iam inde a multis annis Christianae fidei veritas stur, nullam adhuc scripturam Latinam habuisse , cui sitis stabiliendis dogmatis tuto inniti, suaeque fidei advertatios condigna posset auctoritate revincere is
Aliud quoque gravissimum Incommodum in Eccletiam mihi videntur inserre, qui Latina editione postpositas aliunde censent puram firmamque veritatem hauriendam : Quod Latim fideles, Graecas videlicet: Hebraicasque literas ignorantes , cum scripturam lacram in suo idiomate Latino legerint, semper ancipiti sententia pendebunt. Siquidem nesciunt Μ num, quae Latine legunt, sic , an aliter apud Graecos NHebraeos habeantur . Vacillabit Itaque omni loco legentium fides nec poterit alicubi firma consistere. Quo quid peraiciosius esse potest λ Latinam Igl-tur vulgatam editionem tutam esse I gentium fidebim anchoram , sina d bio teneamus : et idemque argumentis etiam secundam conchisionem :.quae ut ante diximus ) hujus primae quam modo confirmavimus , corollaria est DTertiam vero primum ostendimus ex eo, quod diures scripturae particulae
nobis subtranentur es quae scilicet in Graecis: aut Hebraicis. hujus temporis
exemplaribus non leguntur : ut hist ria puerorum & Susannae apud Danie-em: Schistoria mulieris adulterae apud Ioannem et Iino Jc illud egregium de Trinitate testimonium , Τres sunt qui testimonium dant in coelo, Pater, is bum , & Spiritus sanctus, &c. ex Graecorum mendis ante aliquos annos n
bis fuerat detractum : ut & Marci extremam coronidem , atque alia item multa ex Latino exemplari novi isti interpretes expunxerunt . Non igitur in Graeca , vel Hebraica exemplaria fidei controversia resolvenda est: ali qiii eas scripturae partes rejiciamus Ο- portet, quas Concit. Trident. atquee adeo ecclesia una voce & consensu recipit. Deinde tertia illa conclusio hoc etiam argumento monstratur , quod si est ad Graeca exemplaria vcritas e pendenda , in Psal. I 3. Octo Versus nos habemus , quos Hebraicus textus minime habet. Ita merito a nobis expungerentur : cum eos tamen auctor,tate Apostoli nos habeamus . Huic vero argumento nec oris e-nem , nec Hieronymum lacisse satis , ecclesia demonstravit , quae usque ad hoc temporis octo illos versus in Psal. i 3. scrvandos credidit: non inmatura,
si quod illi asserunt errore ignorantium fuissent inserti. Item Hebraeorum doctores , nostri videlicet inimici , multo studio coi
tenderunt textum Hebraicum corrumpere V ut vetus testamentum nostris exemplaribus facerent esse contra rium, ut Euseb. l. . Ecclo hist. c. I 8. refert . Graeci quoque eadem contentione multis locis k ut scripturam ad suum sensuin traherent novum testam. violarunt: ut Tertul. s. Iib. adversus Marcionem testatur , & Euse, lib. s. eccl. hist. cap. ult. & Iren. advers haer. lib. r. cap. 19. &Basil. l. 2. contra Eunom. D. quo
que Ambros in comment. super epist. ad Roman. & in pro emio primi libri si per Lucam, & Hieron. in prooemio si par epist. ad Philemonem , & Origenes in commentariis super epistolam ad Romanos . Nam in plerisque Graecis exemplaribus deest tota illa clausula , Ei autem qui potens est, &c. Quam ne Theophylactus quidem habuit .. Nec in sacris literis solum , sed in sanctorum codicibus secere idem . Nam & in sexto Concilio Constantsenopolitano Macarius , ejusque discipuli. convicti sunt , quod in. confitana-
in Elatan . Ca ietari. in illum Psai.
let. ad teriis bendi litemtiam liber
nos omnes tanquam iis gnorantes re confi. dentes da
105쪽
tionem sui erroris sanctorum testim nia aut truncarint , aut depravarint . R in T. Syn. Action. 4. ostenditur ,
Iconomachos ex testimonio beati Nili depravato nonnullis imposuisse , &Αct. s. ostensi sunt synodo libri quidam ab Haereticis depravati. Quin sub nomine Vigilii Romani Pontificis duos libellos productos , & epistolam n mine Menae ad eundem Vigilium scri-Ptam , titulos ementitos de supposit,lios habuisse, eodem Concilio palam factum est . Et Leo in epistola quadam ad Padaestinos queritur epistolam , quam ad Flavianum scripserat,
a Graecis depravatam . Atque hunc Graecorum morem fuisse, Nicolaus mTpistola ad Micha. Imperatorem testatur . Existimat Gregorius epistola decima quarta, s. lib. Calcedonensem Synodum , sicut de Ephesinam ,
esse a Graecis depravatam. Unde monet Narim , ut non novis codicibus Passi in credat . Romanos autem codices veriores esse a stirmat, quam Grae-COS . Dionysius quoque Corinthiens episcop. apud Euseb. lib. . can. 23.
Quid autem mirum , inquit, si dominica verba sanctae scripturae falsare conati sunt , qui vilia haec , quae nos scripsmus, corruperunt Haec Dionys. Cum quereretur suas epistolas esse ab haereticis adulterinis detractionibus additionibusque corruptas. Extat epist. Cyrilli ad Successum Diocesarieta Episcopum et ubi refert se sciscitatum a Budo, Emelanae civitatis Episcopo. an consentiret epistolae Atlianasii aci E. pictetum Corinthiorum episcopum
respondisse : Si haec apud vos scripta non sunt adulterata, nam plura ex his ab hostibus Ecclesiae deprehenduntur
esse depravata . Et cum contulissent epistolam cum antiquis exemplaribus, depravatam invenerunt Sce. Quo loco admonendi sunt omnes boni, ut a Calvini , Philippi, ac caeterorum similiumstaude ea vendum intelligant , quoties sanctorum veterum sementias ad causam suam accommodabunt . Id vero tum magis , cum nec librum, nec I Cum annotaverint; ibi enim eorum fides in veterum sententiis proserendis suspectior est . Proferrem autem multa nujusmodi loca , nisi esset Iectori
molestum, nec nunc alias res nos age
remus . Non igitur ad Hebraica de . Graeca exemplaria , ut quae depravata sint , est recurrendum . At Hieron. Iu
Esa. 6. cap. non eredit esse verosmiale , ut Hebraei scripturam suam do pravarint. Quid Hieron. aetate fuerit, ego non disputo: quamvis Justinus Tri-pnonem evicerit . quod a Iudaeis multa Prophetarum loca detruncata suis. sent . Illudque inter caetera refert , Dicite in nationibus , quia Dominus regnavit a ligno. E quo versu illa verba , Α ligno , detracta fuiste coi
tendit . Post ea certe tempora a Judaeis scripturas contaminatas Hier
nymus , H Viveret, non negaret. Praeterea , qui Hebraicis exemplaribus assi haerescunt , necesse est eos sequi Ra binorum expositiones, & non catholicorum . Nam eat holici vel septuagi ta interpretum, vel Latinam editionem exposuere . Indignum autem est, ut nunc denuo ab Hebraeis nostrae fidei oracula petantur . Christiana quippe veritas ab Ecclesiae viris quaerenda est, non a Rabbinis Synagorae . Ad haec , ut ex multis unum aut alterum exemplum in medium proseratur , Geneseos octavo capite , nostra editio Latina habet , quod corvus a Noe dimissus egrediebatur , Sc non revertebatur . Sic Hieronymus habet
in dialogo contra Luciferianos , de in Epistola ad Oceanum . Sic Cyprianus in epistola ad Novatianum haereticum, quod lapsis non est spes veniae deneganda : sic Ambrosius de Noe & Αrca , cap. II. sic Augustinus tractatu sexto in Joannem: sic Isidorus &Chrysostomus in commentariis super Gen
sim : se Euseb. in chron. sc breviter omnes doctores catholici tam Graeci, quam Latini, tum vetusti, tum juni
res ex 2 o. interpretibus habuere: contra nunc Judaei Iegunt, Corvum egre di & reverti . Quos sequuntur novi interpretes Lutherani , ΡHicanus diueli steriis. Quibus ergo Putas potius credendum esIe λ Num Judaeis hostibus Christi Num haereticis inimicis Ecclesiae λ Nonne magis septuaginta interpretibus p Nonne magis Hieronymo λ Nonne magis sanctis antiquis , viris Ecclesiasticis 3 Qui omnes inter
se concinentes eadem allerere nullo
modo possent , nisi uno divino spiritu continerentur . Symmachi , Tne dotionis , Aquilae translationes , quod
vel Judaismo infecti , vel haereseos
nota essem infames , parum auctoritatis habere Hieron. non semel testatur.
Irenaeus etiam apud Euseb. lib. s. ecis
106쪽
eles hist. eapi g. hoc argumento The dotionis & Aquilae translationem infirmat, quod Iudaei essent ambo, & Pr selyti , eosque Hebionitae sequerentur. Et nos Iudaeos atque haereticos Iudae
rum interpretes , & in errores socios admittemus ita ne omnia exemplaria nostra tam Graeca , quam Latma , tam antiqua , quam nova a librariis Corrupta sunt, ncque mille annis pedimanserunt minime vero gentium. Quod si recentiores aliud sentiunt, quam Veteres Hebraei , quis non malit vel rum sententiae subscribere , quam horim magis adhaerere praesertim cum tot exiliis agitati , tantaque caecitate sint percussi , ut amisia suae linguae& omnium bonarum disciplinarum cOI itione , nullam in Deum fidem ,
ominum vero vix communem sensum obtineant . Quo loco mirari satis Pagninus non possum, Augustinum Eugubinum, α 2- virum alioqui egregie doctum & pium, se iuuius maluisse Judaeis &haereticis, quam Catholicis consentire. Nam Cajetanus eisdem semper vestigiis inhaerendo , Per omnia in veteri testamento Hebraicos, in novo Graecos codices prorsus am- lectitur , vix ulla Latini interpretis abita ratione . Non est autem vel a se ipso admonitus , qui cum in Luc. cap. scriberet, consentaneum rati ni este dixit, ut potius novi texti Ηροbraei manci & corrupti sint , quam ut o. interpretes , viri boni & insignes , studuerint commento & mendacio fit gendo . Haec nimirum apud viros dinctos vehemens idoneaque vatio est . Nam quas illi ratiunculas addunt ad compurgandam incredibilem novit tem , non est quidem diei lociuiae hujus refutare . Satis enim modo est, adversarios suis quoque argumentis refellere . Quoniam his de gradu dejectis , abunde sententiae nostrae Veritas comprobatur . Ut igitur eo, unde digressa est, recurrat oratio , si vocetur In quaestionem, an corvus reversus fudixit ad Arcam, rogo an impune laber
rue a catholico negar, possit , etiam in Hebraicis omnibus exemplaribus quod isti dicunt contrarium habeatur . Si negari potest , profecto evicimus Hebraica exemplaria nec firma, nec apta esse ad catholicas controve
fias finiendas . Si non potest, iam dicito , si ita libet , nec Heronym.
nec Ambros nec Cyprian. nec August.
nec Chrysost nec roliquos hujus ord,
nis viros catholicos esse, nos Vero haereticos etiam dicito : corvum namquCad arcam reversum inficiamur . HOC.
dicere quoniam insolentissimae vesaniae est, illud dicamus , potius Hebraeorum nova ista exemplaria in Theologiae quaestionibus nihil virium habere ad facuendam fidem. Praeterea, magna est dissensio saepenumero Graecorum codicum, qui nun
habentur in manibus . Unde di qui nostris temporibus ad Graeca dicunt se expendere Latina , haud raro inter sedillident, non in verbis modo, sed ita sententiis quoque . Quid , quod interim eadem exemplaria novi isti intercpretes non eodem sensu interpretantur Nam versum quartum Psalm. Ios. aliter Luicterus , aliter pomeranus , alia ter Pelicanus , aliter Bucerus . alliezbtunsterus, aliter Zianglius, aliter Felix, aliter Pagninus , traduxerunt, ut Iam mihi videantur Theodotionis, Symmachi, Aquilae, quinta, item sexta, &leptima eclitio , ac vulgata quoque si ptuarinta numero paucissimae , si ad horum innumeras conseramus . Quid, quod Erasino cum seipso non convenit λ Extat enim quinta, extaret& sexta editio, nisi vel inconstantiae notam inurendam sibi metuisset , vel morte fuisset interceptus . At certe haec V rietas versionum semper fuit haereticis quasi gentilis & propria . Id enim Ac- temonitas olim a viris Ecclesiasticis
objectum est , quod ne ipsa quidem exemplaria sibi ipsis concordarent , si
priora cum posterioribus conserrent: Semper , inquit , emendant , quibus semper displacet quod emendant , Mnova quaeque perquirunt, cum eis , quae in usu sunt , videbuntur adversa . Et Lutherus primum quidem novi Testa- metui veterem editionem , Germanica sua versione mutavit, quo persuaderet populo scilicet, majores nostros usqu ad id temporis verum Euangelii textum non habuisse . Ipse tamen idem non post multos annos suam editionem ita correxit , ut ex solo Matthaei E angelio annotaverint vixi docti trigi ta , & eo amplius Iocos immutatos. Itaque homines leves non tam ex Q
tibus lacias literas vertunt, quam circa sontes ipsi vertuntur : doetrinisque variis & pererrinis adducti , parvuli
fluctuant, dc circumseruntur omni vento doctrinae . Et re vera, cum no Vitas
quaelibet quasi novus ventus ebullit,istatim,
107쪽
statim eernitur frumentorum gravitas, S levitas palearum, tuncque sine magno molimine id excutitur ab area, quod nullo pondere intra aream tenebatur . Quorsum haec inquies tam
lango repetita principio Nempe , ut intelligamus. novitios istos interpretes vel exemplarium, vel interpretationum discrepantia, varietatem in Ecclesiain inducere magnopere suspectam , di piis omnino mentibus formidandam . Ac novitas ipsa quidem primum timenda est , quae sine Reipubl. perturbatione osse non potest: ob eam enim causam Hebraeis regem petentibus , si Gregorio credimus , Dominus si iccensuit :quod omnem in Repub. novitatem habeat exosam. Metuenda quoque rerum mutatio est . nam & parva momenta tantum Valent ad communem statum civium perturbandum, ut mutatis, quod Ciem 2. de Plato ait , musicae modis, de Reipubl. 1 3 s. morumque necesse si mutationem fieri.
Quamobrem qui gravisminos legis divinae modos , novis aliis , acutis illis sortassis quidein , sed levibus tamen
Commutare pergunt, videant illi, num religionis caereinonias, sacramenta, sacerdotium, versionum praetextu , simul invertant . Adeo haec enim inter se connexa copulataque sunt , ut ex his nullum a caeteris nec divelli, nec distrahi possit. Ita qui unum horum quodlibet versarit, reliqua etiam verset in portet: Id quod Lutheranorum emerepto didicimus, qui novis inventis universa illa pariter mutaverunt .. Porro autem varietatem , ut ante dixi, ac multo etiam magis respuere ac formidare debemus, quae nimirum constantiae atque unitatis inimica est . Quas Ecclesia virtutes habere nequit; si scripturae non. est unitas eadem Ze consensus. . Qua in parte seliciora nostra sis la sunt, quam antiqua . Nam Olim tot pene vulgabantur exemplaria, quot codices. At vero nunc sancti Spiritustine dubio peculiari providentia , Damasi scilicitudine , Hieronymi summis laboribus , Ecclesia sancta c9ncordem
Scripturarum unitatem accepit, omnisque sublata de medio varietas est, unica Latina editione omnium consensione recepta . . Quapropter qui ad Grae- . Ca exemplaria nos revocant, eandem arietatem in serre volunt, a qua olim Hieronymus libros nostros asseruit: imo eandem salsitatem , a qua ille. codices nostros. expurgavit . Nam vati
tas codicum facilis depravationis o casio esse solct. Atque ut nulla depravatio sit , ipsa tamen varietas noxia est . Nec enim potest unquam verum asseri, quod diversum est e ut Hier nym. ad Donemonem, & Rogatianum scripsi, & ad Damasum: verum, inquit, non esse quod variat, Etiam maledicorum testimonio comprobatur. Si enim Latinis, ait, exemplaribus fides est adhibenda, respondeant ii, quibus tot sunt exemplaria pene , quot codices . Varietas igitur exemplarium Latinorum , quae tunc erat, fidem ejusmodi exemplaribus derogabat . Atque hujus quidem argumenti tanta vis &essicacia fuit, ut vel refractariam illam Lutheri procacitatem retuderit. Is Guidem referente Cochlaeo in libro e cite Canonicae Scripturae auctoritate se ait: Si diutius steterit mundus, iterum erit necessarium , ut propter divcrsas Scripturae interpretationes , quae nunc sunt, ad conservandam fidei unitatem Concilii decreta recipiamus . Providentissime igitur a sacra Synodo Tridentina constitutum est , ut ex multis Latinis editionibus sacroriim librorum, una vetus & vulgata editio , longo tot seculorum usu recepta, in publicis dil- putationibus pro authentica habeatur. Non est itaque nunc temporis in fidei ac morum disceptatione ad Hebraica Graecave exemplaria provocandum et quippe cum fidei dogmata per discrepantes aut Hebraeorum, aut Graecoruin codices male confirmari possint , aut Ecclesiae unitas contineri .. Atque eisdem fere argumentis qua ta illa postremaque concluso persuaderi potest . Nec enim sunt Hcbrae mim aut Graecorum codices modo in
mendatiores , quam Latini ; imo plerumque aliter habent, quam ratio ipsa& veritas postulant ; quemadmodum Frater Franciscus TiteImannus & in Collationibus super Epistolam ad Romanos , & in Apologia pro veteri interprete , doctissime copiosissimeque disseruit. Unde duo solum ex innumeras loca desumere placuit , ut in his The logi discant, quam parum novis istis interpretibus sit fidendum .. Unus locus est ad Rom. I 2. . Ubi mnim nostra editio habet , Domino sese vientes, novi fere interpretes reddunt, Tempori servientes , . & tamen nostralitera praelarenda est . Quam & olimGneci emendati codices habuere . Chry
108쪽
Liber Secundussostomus siquidem , & Theophylactus non legunt τῆ κ ρῆ δουλάσσης , sed τ'
κ .et es . Quam ctiam lectionem habuit origenes. Atque adeo Hieronymus in epistola ad Marcellam , cujus initium est, Post priorem epistolam , cum lectionem aliam reprehendisset, asseruit, secundum Graecam veritatem legendum esse, Domino servientes. Alter habetur prioris ad Corinthios septimo. Nam, ubi nos legimus, Qui cum uxore est , solicitus est quae sunt mundi, quomodo placeat uxori, Si dia
visus est isti ex Graeco ut ajunt
Rnte sic vertunt: Qui cum uxor e est, cogitat quae sunt mundi, quomodo placeat uxori , divisa est uxor Sc virgo. Quam posteriorem lectionem D. Hieron. in priori adversiis Iovinianum libro docet, non esse Apostolicae veritatis. Quamquam fatetur so aliquando illum locum in eum sensum edisseruis se, &c. Sic igitur quaedam exemplaria, tum Hebraica, tum Graeca, ohin Hi ron. nactus est , multo emendatiora, quam ea , quibus juniores interpretes& expositores fidem suam alligarunt . Cumque nobis opponunt codices quo dam ante annos sexcentos aureis literis descriptos hos enim χntes appellant Hieronym. pro nobis illis r n-spondet, inquiens, Habeant qui volunt μ' v veteres libros , vel in membranis pur pureis auro argentoque descriptos, vel
uncialibus ut vulgo aiunt literis,
onera magis exarata , quam codices:
dummodo mihi meisque permittant Pauperes habere schedulas , & non tam pulchros codices , quam emendatos Quamobrem hominibus his , qui novandis rebus student, illud saepe accidit , ut dum codicum , vel Hebraic rum , vel Graecorum , quos penes se habent, exempla sequuntur, nihil aliud
agant , quam ex non correctis emem data corrIgere.
Quo quidem in loco Isidorus ci
rius ferendus non est , cujus emenda tio nihil est aliud, quam interpretis Veteris reprehensio . Pollicetur enim in operis fronte veterem editionem cor rectam: postea vero quam pollicitati ne hae depellit invidiam novitatis multa inserit , adjicit quaedam , non nulla mutat : ut lector non aliud possit in locis . mutatis intelligere , quam aut veteris interpretis errorem , aut Veterum .codicum depravationem . Quam
bellum erat potius, novam editionem
confiteri, quam veterem emendatam rne lectores si inplices verbis ambiguis deciperentur. Nota sunt eJusmodi plurima loca apud Isidorum Clarium dein veteri & in novo Testamento: proferremque illa, nisi ad alia properaret oratio. Illud tantum admoneo, hujusmodi vel mutationes, vel detractiones, vel additiones , quae curiosos homines saepe delectant , parentibus nostris, si nunc viverent, suturas esse molestissimas. Id quod ex primo libro Historiae, e p- quam vocant Tripartitam, colligere licet. Cum enim ut ibi dicitur) multi Epit copi convenissent, & quidam e
rum rogatus esset , ut faceret sermonem populo . vir scilicet eloquio & Q-γicntia praecutus , ille locus venit in medium . Tolle lectum tuum , dc ambula et ubi pro lecto , Cubile dixit . Tunc Spiriuion Cypriorum Episcopus vir lanctissimus indignatus in eum , dc exiliens de cathedra sacerdotali, Tu
melior es inquit ) eo, qui, lectum,
dixit, quia eius verbis uti confunderis Hoc autem fecit populo conspiciente, mediocritatem docens eum , qui et quii supercilio praetumebat. Erat enim idoneus ad pudorem incutiendum, cum esset venerandus , de operibus gloriosus, simulque presbyter aevo atque sacerdotis ossicio . Quid hic faceret , si
Isidori Clarii , quid si Erasini , quid si
Cajetani, quid si reliquorum tam varias & multas versiones 3c inversiones audiret Quo putas animo ferret, cum in aliis libris, tum maxime in Davidicis Psalmis, Cajctani lectionem & te tum utque adeo a nostro discrepantem, ut Vix po1sis agnoscere, an idem liber sacer, an alius si Quid Hieronymus Psalmolae ad verbiun translatos pate retur Qui in libro de ratione inter pretandi Horatianum praeceptum illud, Nec verbum verbo curabit reddere Gdus interpres , etiam in sacris litteris interpretandis magnopere commendat Et in epistola ad Augustinuin asterit Hieronymus sensuum potius Veritatem, quam verborum se ordinem conservasse. Et ad Suniam de Fretellam boni imterpretis resulam ponit, ut non verba verbis quasi paria Sc demensa respondeant, sed sensus sensui . Quid, quod Cicero in lib. 3. de fimbus ait, Verbum e verbo exprimere tiadisertos interpretes solere pallitur ergo prae caeteris injetanus', qui huJus praecepti immemor, Psalmorum versionem dum
109쪽
sciam voluit reddere, reddidit ad Ec-lunt, Nostra est aquar sons noster est. clesiae quidem usum prorsus inutilem. Qui Hebraicus Graecusque non fitetit, in alieno solo dere non debet . N
In quo a Uumenta eapitis duodeeimi
nymi auctoritas nobis ob)icitur, Re: pon. haud difficile erit respondere. Duabus ad I. enim ex causis tunc erat ad innies recurrendum . Una quod non tam turbidi λntes erant , nec primariae scripturarum scaturigines conturbata . Altera , quod tunc Varietas Latinorum codicum & dissonantia magna erat . Nec tolli commode poterat , nisi ad exemplaria Graeca atque Hebraica Latina referrentur. Has vero caulas suis. se Hieronymo , ut in eam sententiam induceretur, manifeste patet ex prooemio luper quatuor Euangelia ad Damasium , & ex epistola ad Simiam de Fretellam. At modo cum exemplarium Latinorum una apud omnes concordia sit , potius Graeca variantia per nostram Latinam editionem sunt limanda , atque in pristinam unitatem redincenda . Santomique consilii est, limpidam aquam e lacunulis defaecatis, quam ex turbato sente liquorem obscoenum bibere . Porro, ut ab scholastica disputatione interim excurrere annuente lectore liceat , nos, qui Abraliam secundum promissonem filii sumus , puteos fodimus in aliena Palestinorum re--ec gione. At vero Palestini alienae felicitati invidentes , puteos inventos C nantur obstruere . Quos tamen Isaac multa diligentia refodit, ac repursavit: donec aqua viva reperta est . Ibi pastores Gerarae cum pastoribus jurgantur Isaac, dicentes, Nostra est aqua. Quamobrem nomen putei Isaac , ex eo , quod acciderat , vocavit Calumniam. Prose s inde isdit alium puteum, pro quo non contenderunt: ita-ue vocavit nomen ejus Latitudo. Fo-it in hunc omnino modum Ecclesia Romana atque Latina puteos aquarum viventium , hoc est sacrarum literarum : invenit autem aquam sapientiae
salutaris e venas vitae inquam invenit : sed in aliena veluti regione Judaeorum & Graecorum . At illi puteos oblimere, obstruereque nituntur. Qui etiam Iurgantur contra nos , di inqui-stro idiomate , aiunt, locutus est Christus , locuti Prophetae Apostoli, dc Evangelistae. Vos Latini nospites estis:& has literas a nobis emendicare debetis : nostra opera, nostraque castigatione restituendi sunt in senuinam veritatem v cstri codices. Sic puteos no
stros Iudaei , haeretici , curiosi novarum rerum amatores humo opplere contendunt, certantqtie nobiscum: sed
mera calumnia est . Qui enim sunt alieni a corpore, quo pactq illustrabunt ipsum p Qui sensum Christi non habent, quomodo sensa Christi interpretabuntur Qui adversum nos pugnant, num arma nostra sunt lastructuri nequaquam. Fodiamus igitur alium Puteum, quem Latitudinem nuncupemus: Ecclesiam scilicet longe lateque dispersain,
pro quo nulla controversia cxcitetur. Est enim Ecclesia columna & firmanae Tim. . tum veritatis r est civitas Dei , quam Pi l. fluminis impctus laetificat . Haec potavit filios litos nDlle abhinc annis hujus fluininis aqua. Hanc nos aquam & pr bare & tenere debemus, nec alios is tes veritatis exquirere.
Sed prima argumenta vidimus , jam Respon. reliqua videamus . Nam, quod Augu- ad α.stim ac Damasi aucraritas objicitur post ea, quae dicta sunt , nihil ponderis habet. Sive enim Augustinum, seu
Damasum nobis opponas, de sito tempore ambo loquuntur . Innocen. Vero L.F.e.y.q.3.2o. dist. cap. de quibus , quem nonnulli etiam nobis adversum esse volunt, quid sibi velit, equidem non intelligo, anisi locus depravatus sit . Existimo nim non Graeca, sed Canonica esse legendum . De qua re alio libro Qrtasse
Nam illud quidem , quod Erasimus Respon.
gravillime urgere existimavit , levtisi- ad 3. . inum est. Multa siquidem quae Hieron. primum & in novi testamenti editione veteri & translatione eto. errata esse crediderat , ea post majori diligentia perpendens, aut etiam vel ab amicis, vel certe ab inimicis admonitus, com perit , non esie corrigenda r id quod Franciscus Titelmannus in Apologia de claravit. Certe Hieronymus in Hebrai cis uuaestionibus 7 o. interpretes notat, quod contra Hebraicam veritatem, pr Amico, Opilionem verterint . Et ipse tamζn postea 7o. secutus est. Nec m
110쪽
brstem AugustIni Eumbini sententia.
Sed eam este commentitiam patet. Quid enim ineptius dici potest , quam 7o. Interpretum errorem vitio librariorum in Hieronymi editioncm irrepsisse ρ Quid ruritim improbabilius, quam 7o. Inte pretes viros clarissimos in re apertissma, qui vel vulgo facilis erat , fuissehallucinatos lam vero quam Indesne a Laurentio, Fabro, Erasino, vetus editio pastim reprehendatur , in una epistola ad Romanos Franciscus Titelm annus liquido ostendit. Ex qua re satis intelligitur , quantum fidei Arista
eliis istis sit habendum. At illud primum : quo falsitatis nostra vetus uditio insimulatur, Osiandri
est in Harmonia Euang. argumentum. Atque eandem ante notam veteri interpreti inusterant Nicolaus Lyranus, Judicum Io. dc Burgen. Num. 36. Sed Hieronymus secutus est Io. Quibus consentiunt Damasc. lib. 4. cap. 1 f. E seb. lib. I. Eccles. hist. cap. 6. Epaphan. Haeres. 78. Ambros lib. 3. comment. in Lucam. Nicephor. lib. I. cap. D. Beda lib. I. in Lucam cap. Io. Quorum libentius ego emulor neὐligentiam . Igitur,
eum in lege ratio linis habearur , Icx intelligenda est de foeminis illis , que
ex delectu masculorum Paternam haereditatem sortiuntur . Que causa fuit Divi Thomae , I. 2. queit. Ios. art. 2. ad secundum, & 6. Sentent. distin. 3 o. quest. L. art. I. quaest. 3. ad quartum, ut filiabus Aaron liberum matrimonium concederet 2 in quibus scilicet ractio hujus legis deerat. Et Levitaci xi. jubetur pontifex ducere uxorem vir ginem de populo suo : non de familia aut tribu sua. Et Iudicum Io. constat, Tholaa & Abimelech consanguineos iu BIe , quorum alter fuit ex tribu Isa ehar, alter ex tribu Manalses . Et vir Levites de sorte Ephraim uxorem duxit de tribu Iuda. Iudic. I9. Josephus
libro quinto annia cap. 6. Non ergo salsa est editio nostra, iud est tamen litera sane interpretanda . Quid ergo
nam hoc dicet aliquis pertinet ad
Dominum renerationas oxdo deductus usque ad Ioχph λ Certe pertinet multum . Nam quando Euangelista scribebat , Judaeis erat exploratum, Joseph ex eadem tribu esse , ideo enim a bo in Bethleem censentur , ud de una videlicet stirpe generati . At Beatam Virginem nullos fratres habuisse , historie omncs. consentiunt . Itague Viro
contribuli nupserat. Quod ergo populo tunc Iudaico n tum erat, non exat
opus , ut Euangelista scriberet: id d cuit, Joseph a David descendisse. Qua
una re & servavit consuetudinem scripturarum, qua mulierum in rencrati nibus ordo non texitur: Sc vere docuit id , de quo poterat esse controversia. Nam quod Maria ex eadem familia enset, ut quod eo tempore plebi notissimum erat, non putavit Euangelista asmonendum .
Argumentum etiam aIterum cius leni Osiandri, cst in Harmon. Euangel. ubi tradit Hebrsos in dictionum inflexionibus neutrum genus non habere. Ex quo emci , in voce masculina vel scemiuina pro neutra abutantur . Ut ubi nos dicimus , Non est bonum hominem esse solim , imperitus interpres redderet. Non est bonus csse Adam solus . Ad eundem quoque modum, loco ejus, quod Hieronyin. Vertit, Pa vulus es , perspicue , S: Vere convertendum est , Parum est , ut sis inter iliarchos, seu principes Judς. Cujus
axiomatis causa aptissime redditur, Ex te enim, dec. Que ratio ineptissima est, si ad precedens pronunciatum juxta Hieronymi versionem accommodctur. Quod autem posterius membrum pri ris ratio sit , sermonis natura prodit, sensius communis judicat & Spiritus Sanctus per os Euangeliste testatur . Hactenus Osiandri verba retulimus Sed miranda est haeretici insolantis invpudentia. Chaldea paraphrasiS, rece tiores Juctat omnes , Septuaginta It
terpretes cum Hieronymo consistiunt,& llic unus sibi soliis sapit. Sed cum Hebraicus textus conjunctionem non habeat, potest quidem sic tota oratio accipi , ut secundum membrum causa sit primi. Quem sensum pontifices, Micribe habucrunt , quorum verba fide qua oportuit Mattheus retulit . Potest. a uirin sic etiam accipi , ut posterior pars quasi adversative intelligatur, quo sensu accepit Hieronymus, ut patet ex commentariis in Michaeam. Ac si rem ipsam diligentius animadvertas, parum certe interest , utro modo accipiatur oratio . Quocirca ridiculus est Osiander , qui in re nihili tantas tragoedias
Illud est facile, quod tertio Io eo additur . Nam COAces 7 o. Interpretum interrogandi notam habuere: ita con-Y terunt , Nunquis hascetur per s gulos