장음표시 사용
111쪽
De Locis Theolo irispulos dies t Et Augustinus quidem ,
hcet sine interrogatione legerit, D strum tamen tensum expressit. inquiens: Longanimis, & non iram adducos per singulos dies . Itaque 7 o. Interprctes Optime sensum illius versiculi videntur presiis le , si antecedentia consequentibus haerere debeant. Quod vero CauVinus cap. s. Institui. objicit, frigidum id languidumque est . Τum quoniam, ut quibusdam placet, de amore, S Ο-dio praedestinationis , de reprobationis loquitur Salomon : idque suaderi putant ex eo. quod subjungitur, sed o-nania ita futurum scrvantur incerta. Tum quoniam secundum communem legem loquitur , atque ad communem Ctiam loquendi formam orationcm a commodat , qua cum ignorat homo an
more dignus sit , vere dicit : Nescit homo, utrum odio, vel amore dignus sit . Tum quoniam , ut alias in eo libro saepe , argumentantis locum assiimit , atque persisnam , non definientiS . Itaque eo capite argumentatur a
Principio statim, multa mala consequi ex eo, quod omnia aeque eveniant justis, & impiis in hoc mundo . Utrum autem ex ablurdis , quae proponit , est,
quod sint in domo Domini servi disterentes, alii boni, alii pravi , dc tamen
Dominus non declaret , quem amet,
quem odio prosequatur : sed ita benigne se erga impium, ut erga pium gerere videatur ; nec minus gravis & sciverus sit erga bonos servos, quam emga improbos. Omnia enim bona , malaque hujus vitae utrisque sunt communia. Nihil ergo falsi nostra editio continet, sive primum, sive secundum, sive
tertium hunc sensum amplectainur.
Nam quod susipicantur quidam Ma mali 2 . interpretem falso pro Fulgore , Fulgur reddidisse , ideo quod noni, gur exit ab oriente , & protenditurusque in occidentem, sed fulgor: pe
xkliculum argumentum est . Primum
im , si quis hoc in loco error m- est, hunc non interpretis , sed librariorum suisse , ad veritatis similitudinem videbatur esse propensius . Voces quippe illae, Paegrir, & Fulgor usque adeo similes sunt . ut Proclive sit unam pro altera substituere. Quare parum aeque ea in interprctem culpa rejicitur, quam librariis assignare aequius crat. Deinde
sol vi et, do interpretis peccatum hic nullum omia, ideo IV I. no csse potuit: ubi graeca omnia cxcimplaria & vetera , & nova consentiunt,
nec alium , quam re Ierunt quuutique vox non sulgorem , sed fulgur sonat. Sed ne de fulgore quidem accipi potest, etiam si greca vox utrumque
soliaret . Sol namque paulatim oritur, ejusque adventus diu praesentitur , an tequam appareat. Illius itaque fulgor non inexpectatus advenit. Dominus autem sine dubio significat, adventum suum subitum , & inopinatum fore . Id quod fulguris similitudine aptissime exprimitur , quod priusquam expectes,
Jam emicuit & abiit . Et quanquam sulgur nori pertinsit ab oriente usque in
occidentem si ad Philosophiae rationem expendas , sed ad exprimendum sibi tum & inexpectatum quidem, sed
conspicuum omnium oculis adventum
Christi , satis est accommodate id ,
quod oculis nostris apparet . Alioqui arguatur D. Tho m. quasi perspectivae facultatis indoctus , qui explicaturuS , quemadmodum res divinae in humanis eluceant, exemplum ponit speculi, in quo, ut ait, rei imago conspicitur. Quod licet revera ita non sit , nobis tamen ita videtur . Quinetiam arguatur Moyses tanquam Astronomiae imperitus, qui duo luminaria magna posuit , cum sint alia multo majora r Sed sensui nostro illa duo maxima apparent . Nec allC-num est a sacrae Scripturae auctoribus se se populo rudi attemperarc , loquique , ut vulgus solct. Hisce vero rebus exempla plura ego adjungerem , nisi de hoc argumento satis superqlle esset dictum . Ηcliu certe juxta hanc rationem illud dixit , Ab interioribus egredietur tempestas. S ab arcturo fri-pus : Iob trigesimo septimo . Ad cundem modum Propheta ait: Qui fundavit terram super aquas : quasi.aquae inseriores sint , cuin tamen emineant , ut
deciminertio libro ostendemus . Simili quoque Iege tres Angeli, qui Patriarchae apparuerunt , comedi lie dicuntur, non quod revera comederint, sed quod comedere visi sunt. Quanquam Iustinus figurate accipit, perinde ut ignis devorare & exedere dicitur , quia con sumit . F. st autem locus in Dialogo cum Triphone . Iam vero illa non to gam orationem desiderant, quamobrem
existimarint interpretes non oportere scimper easdem omnino res, que in Hebruo sunt significate scinionc, in cir cum, Latinumque transferri ; scd satis esk' quandoque, si proximae, atque simillime ponerentur. Illud enim in D
112쪽
ciis etiam literis convertendis prae se tulerunt , quod de lege interpretandi est a Cicerone dictum, Verba non numeranda esse , sed ponderanda : sen sumque sensui ita reddendum, ut quoad fieri posset & liceret , Verborum quoque interdum neglecta cura , lectoris intelligentia juvaretur . Id vero tum vel maxime licere sibi arbitrati sunt, cum Hebraei auctores similitudine una qualibet aut animalis , aut arboris , aut fruticis, aut heibς , aut rei denique alius usi essent , qus esset Graecis ac Latinis incognita . Ut Esaiae i. ubi Latina editio habet, Cum fueritis ves- ut quercus defluentibus iliis , Hebraice habetur Eia , quae vox , si IO. Interpretibus , ac Hieronymo etiam ipsi in commentariis credimus, Therebinthum magis , quam quercum sonat . At quia Herebinthus est arbor peregrina, & incognita , solaque apud Latinos nomine celebrata , non incongrue Therebinthi loco merciis posita est , arbor omnibus & linguis , & gentibus manifesta. Psalmo item Io I. pro Pelicano in H breo habetur Lisia , pro Nictycorace autem Mum . Illud alii Monedulam, alii Onocrotalum , alii Pelicanum :hoc , partim Bubonem , partim Cuculum , partim Noctuam reddiderunt. Ac 7o. Interpretes quidem vocem Hebre-am , quam Hieronymus in Onocrotalum perpetuo vertit, nunc in Pelicanum, nunc in Avem, nunc etiam in Leonem transtulerunt. Nec vero ita id factum est
ab illis, quod voces essent multiplices di ambiguae a sed quod cum apud Hebreos animantium prcsertim , Plantarumque vocabula pen tus ignorata sint: nihil referre existimarunt, unamquamlibet ex rebus similibus poni , si idem
omnino sensus remaneret . Solitudo enim ibi queritur, in qua res omnes illa Conveniunt, non alia quovis propria, specialisque natura. Quemadmodum etiam cum apud Latinos proverbialiter dicitur: In presepio canis ; si Hispanc quispiam verteret, et perro dei ortelan , holitoris canis, optimc profecto interpretaretur . Quoniam sub re , & voce
diversa unus idemque sensus esset lectori insumatus . Quamobrem illa Ca-jetani religio nimia fuit , qui EsaJae I. vocem Ela, noluit in Latino exemplari mutari: quasi periculum esset, si aut Quercum, aut Therebinthum, aut aliam quamvis similem alborem Iere-
Tmus . Ex eadcm quoque re illorum Liber Secundus. Caput XIV.
error coarguitur , qui, quoniam ibi Hi ronymus Onocrotalum i cddit, ibi sere Septuaginta reddunt Dclicanum , candem clie avem existimarunt. In quo
errore auctor etiam commentariorum
suit, quae Hieronymi titulo in Psalmos
circumseruntur. Ea vero Divo Hieronymo tribuere , manifestario ignorantis esse vcl cx lioc uno loco aperte convincitur. Ait enim hic auctor, Pelicanum Latine dici onocrotalum. Ecqua autem ignoratio magor Esse potest, quam Voccin Onocrotali Latinam existimare a Sed de his hactenus. Nunc illud etiam atquc etiam asserimus , mliu)usinodi comparationibus transferen .dis , nihil omnino interesse, an res e dem in caldem , an in sinules & proximas convertantur e si sensus non diaversus, sed idem est. Quid quod cum Latinis res ipsa Hebro a & nomenclatura deest , si in te
pres ex re agnata de vicina , rem no bis altas incognitam nominavit, nihil proritis abstirdi. fecit λ iari in rem ten lavit interpretibus univcrsis aut ex auctoritate, aut ex vicinitate concessam: ut aut nomen Latinum ad significandum imponeret, aut certe ad rem sim selem vel proximam insinuandam trans ferret . Cum itaque, Ionae c. . alia Cu curbitam. alii Hederam converterunt,
usi sunt illi quidem jure suo, nec Ver borum religione astricti debuerunt com mittere , ut illo in loco nullam omni no rem nec Greci intelligerent, nec I atini. Non cst autem huic illud dis mile , quod Daniesis Prophetic objecit Porphyrius: confictam esic scilicci,
nec haberi apud Hebreos , sed Grecisermonis este commentum: quia in Susanias historia contineatur, αποτυ
etymologiam Greco magis sermoni convenire , quam Hebraeo. Cui quoniam id quod Eusebius, Apollinaris, atque Hie ron. responderimi, ab ccesesa reproba tum est ; multo nos verius rcspondemus , hoc interpretem Grecum facere potuis se, aut jure potuisse quidem, quod La tinus Interpres reformidavit. Non enim neceste erat,easdem arbores eo loco res
di, quas lingua haberet Uchraea, quo niam si cedem redderentar, non soluinctymologia servari non poterat, sed nec propiaetie scstivitas , nec ratio sententie. Alias ergo vel similes, vel prox, mas vertit, in quibus Iudicat prophetiaci di acumen scrvaretur & causa. Pre-
Non nem omnia ilia esse Hierolt. Ciedoenini in uuos lam
113쪽
. . De Lori, terquamqnod arbores illae a Propheta, Chaldco sunt nominatu semaone : nccc pus est, solicitos nos este , si in He hi co nec ille, nec similes habeantur. Argumentis igitur , quibus editionis nosti e veritas Impugnari solet, abunde , ni fallor , responsiim est. Quanquam nonnulla de industria pretermisi, que scilicet faciliora visa sunt, quam quibus res cliendis deberem aut oleum, aut operam sumere . Quare illud est,
quod Faber Stabulensis ait, Ecclesiam
inici pretis errore versatam impie pro I co angelos legere . Nam Icctionem
illam impiam credit, Minui sti cum paulo minus ab Angelis. Qua in re quam indocte & inconsilite, quam temere &insipienter erravit , non esset difficile
ostendere , nisi ante nos Erasimus magna argumentorum vi eandem causam evicissct .-Certe interpres epistolo ad Irubreos vel Clemens, vel Liicas 'suit, quc madmoduin authores gravissmi prodidere. Horum utrumlibet impietatis insimulare , piaculum erit . Ecclcsiam quoque
accusare, quae eam probarit epstolam
in qua error impius est, an sine impietate fieri possit, ignoro, Sed de his
fatis. Jam reliqua persequamur. Respon. Enimvero cum historiani Susannae pestad 4. ea tempora Ecclesiasticus uti s approbarit , di Danielis prophete nomine populo legerit, cumque Tm dentinum
Concilium sua quoque id definitione
firmaverit , ea certe historia nunc a
fidelibus recipienda est. Afiicaniis quidem Ompeni objecit, quod historia Susaniae ficta videatur , & aliena a scriptura prophetica , ut Eusebius testis est Iib. 6. cap. 23. At illi tamen, ut idem Eusebius ait , Origenes manifestissime
rescribens asserit , nequaquam Iudaeorum commentis , & fabulis auscultandum, sed hoc solum pro vero habc dum in Scripturis divinis, quod 7o. Interpretes transtulissent. Nam id esse solum, quod aut horitate Apostolica confirmatum sit. Haec Eusebius . Idem vero resert Hieronym. in catalog. de Julio hoc Africano locuens,& Hierorymus ipse lib. I. Apol. adversus Rusfin. quae in praefationibus dixerat, ea pumgat , inquiens et Quod autem rcfero, quid adversus Susannae historiain , &hymnum trium puerorum, de Belis draconis fabulas, que in volumine Hebraico non habentur , Hebrei soleant dicere a qui me criminatur ni illum , se Teololicis, sycopliantam probat r non enim quid ipse sentirem, scd qn id illi contra nos
dicerent, explicavi . Hactenus Hiero
Ad aliud ergo argumentum , quΟ- Respon. niam nolumus esse longi in singulis ad s. explicandis , breviter respondetur, eum locum ex priori epistola ad Corint luos bifariam apud Graecos legi: dc ut vulgata habet editio, & in hunc modum: Omnes quidem non dormimus , sed omnes immutabimur . Cujus rei auctor est Didvimis , N Hieronymus in epis stola ad Minerium , & Alexandrum . Neutra autem Icctio a viris Ecclesie reprobata est . Quin admonuere semper lectionem dubiam , dc variam
esse is nec alterutram ex eis ut certam
de exploratam amplexi sunt . Neutram igitur lectionem recipere cogimur squia neutram partem Doctores Ecclesie tanquam exploratam dc catholicamas eruere. Quod idem in alia particula qualibet Latine editionis fieret , si idcm penitus contigissct . At ubi Doctores catholici unam , de eandem lectionem sine varietate tenuerunt, nec ancipitem assertionis libravere sententiam , nobis non licet Latinam editionem in quest. Onem vertere . Sed ne
in hoc quidem loco , Erasmi , Fabri ,& Ca; et ani sententia probari potest ;qui in rc , ubi nihil intererat , utro modo diceretur , eam lectionem deligere maluerunt , quam novitatis ratio
redderet plausibili Oi cm. Id quod gentilc his cst , qui curiosa sectari volunt magis, quam solida . Nos autem Origenem , Didymum , Athana sium , Augustinum , Cyprianum , Tertullianum,
communemque Latinorum consensum e. ho
sequi malumus . Nam Sc Acacius Cesareae civitatis Episcopus apud Hier nymum in pluribus Grocis exemplaribus Iectionem nostra ni haberi dicit, aliam vero in paucioribus. Nec me tamen illud pretcrit , quod Chrysost
mus , Se Theophylactus in commenta' inlclum riis , Hieronymus quoque in epistola post: vii, Na-
quadam ad Marcellam scripsere . Sed, o Ioea, 'quod ante dixi , me male habet , in
rebus , quae in utramque partem con tro Vertantur , nova delectare Theologos magis , quam hetera , caque usu parentum nostrorum comprobata . Ac de quinto argumento fati S.
Ad id vero , quod sequitur , hoc
habeto responsum . Magnus error e
rum est , qui sine Spiritus sancti pe- docti tuam
114쪽
caliari dono Scripturam sacram existis mant se posse vel intellis eae , vel interpretari. Quod utique donum, quanto magis sacris litteris intelligendis atque interpretandis opus est, tanto rarius difficiliusque contingit. Nam erinditionem , verborum coplam , multarum linguarum peritiam , hominum diligentia praestat: At si spiritus quidem peculiaris, non tam ob ipsius, qui percipit , quam ob Ecclesilat utilitatem, gratuita Dei miseratione donatus , sacrorum librorum interpreti desit, jejuna erunt & frigida omnia , quamli-het elaborata, & diu ante excogitata di inventa suerint . Imo salsa erunt in interpretatione pleraque humano sensu intelligentiaque traducta . Nam interpretationem Scripturae, prophetiam,& mlpirationem Dei credit Clemens Alexandr. lib. I. Stromat. & Apostolus in priori ad Corinthios epistola , inter reliqua Spiritus sancti dona com memorat: nec philosophiam, sed prophetiam vocat. Videlicet , quod sacris diteris explicandis eodem spiritu opus sit, quo.ipsae sunt conditae , divino utique atque prophetico . Id quod Petrus posteriori sua epistola confirmat inquiens. Habemus firmiorem prOpheticum sermonem et cui bene facitis attendentes tanquam Iucemae lucenti in caliginoso loco ; hoc primum inte, lagentes , quod omnis prophetia scripturae propria interpretatione non fit. Non enim voluntate humana allata est
aliquando prophetia : sed Spiritu Sancto inspirati locuti sunt sancti Dei h
mines . Hoc autem i quemadmodum ante nos viri clarissimi intellexerunt , eum
habet sensum: Bene quidem facitis prinphetis attendentes: sed id primum intelligite , divinas prophetias humana
di propria interpretatione non intelliri. Spiritu enim sancto locuti simi sancii Dei hcimines , & animalis homo non percipit ea, quae sunt spiritus Dei. Quis enim cognovit sensum Domini Atque idipsum Esaias significavit inquiens , Dominus dedit mihi linguam
cruditam , ut sciam sustentare eum , qui lapsus est verbo . Erigit mane, mane erigit mihi aurem , ut audiam quasi magistrum . Et apud Lucam , aperuit Dominus discipulis sensum , ut intelligerent scripturas . Quo testimonio probat Hilarius in Psalm. os . scri- Prurarum intelligentiam donum Dei es-
donum Dei est , scripturax autem ii terpretari , nemo , nisi qui intelligit.
potest: conficitur utique, sacrariim literarem in aliam linguam versionem
sine Dei peculiari gratia nemini posse
contingere . Alioqui si D. Hieronymsufficere existinui verborum copiam, eloquentiam secularem , trium linguarum peritiam , rerutri multijugam cognitionem , cum his omnibus abunde te noverit instructiun , cur in epistola ad Desiderium deprecatur alienarum orationum adjutorium , ut eodem spiritu , quo scripti itini libri , in Latinum eos possit transferre sermonem Cur item in epistola ad Paulinum Scriapturas sanctas interpretaturuS , Reve
la, inquit , oculos meos , & considerabo mirabilia de Iere tua λ Lex enim spiratu alis est, di revelatione opus est, ut inteIligatur . di rursum : Quanti, inquit, hodie putant se nosse lueras,& tenent signatum librum , nec aperi
re posint , nisi illi reseraverit , qui habet clavim David . Et in illud ad
Galat. I. Sunt aliqui , qui vos conlusebant , dc volunt convertere Euange
lium Christi : Omnis , ait, qui euangelium alio interpretatur spiritu, quam
scriptum est, credentes turbat, & con
vertit Euangelium Christi: ut i 8, quod in facie est, post tergum faciat, dc ea quae post tergum sunt, vertat in faciem . Si quis tantum litteram sequitur , posteriora ponit m faciem : Si quis Judaeorum interpretationibus a quiescit , post tergum mittit ea , quae ex natura sua in faciem constituta sunt.& posterius eodem quoqne cap. in ilia lud , Notum vobis facio Euangelium, quia non est inundum hominem , &caetera , Marcion , & Basilides , ait,& caeterae Haereticorum pestes , non habent Dei Euangelium, quia non habent Spiritum sanctum , tine quo hu manum fit Euangelium quod docetur . Nec putemus in verbis scripturarum esse Euangelium sed in sensu et non in superficie . sed in medulla : non in sermonum soliis , sed in radice rati
nis . Hactenus Hieronymus. Qui si vera dicit , cogit nos prosecto credere, aut veterem interpretem Smutus famcti peculiari dono sis cras literas comvertisse , aut Ecclesiain Latinam multis retro seculis non Dei habuisse E
angelium , sed hominis . Cum igitur objicis , interpretem non fiuste Pro phetam: Sane vero propheta non fuit,
115쪽
habuit tamen ut TiteImanus recte ast causa' vel sola redditur in illa cie
severat) spiritum quendam propbctico linentina I. de magistris , propter quam vicinum & proximum a qualem neces sarii illa cilc ostendimus sacris literis interpretandis. Imo qualis erat necessarius, ut Ecclesia Latina editionem sacrorum librorum haberet , quam tuto in fide S moribus sequeretur. Iam ad postremum argumentum facile rci pondemus. Quod si Latinorum ad Graeca Hebraicaque collatio a n bis negligeretur , exemplo D. Ambrosii tueri nos utcunque possemus . Qui cum Graece sciret , & commentarios in sacras literas ederet , saepe tamen non cit di natus Graeca consulere , e iam ubi diversitatem aliquam lectionis me constabat. Uidere hoc est in commentariis super caput duodecimum epitholae ad Romanos . Quod si intem pretum etiam magis varietate turbaremur , quam juvaremur , Sophronii nos excusaret exemplum, qui id de se apud Hieronymum fatcbatur. NOS ve- linguae sunt in academiis perdiscendae. Alioqui , quorsum attinebat Arabica lingua , quae ibi doceri praecipuur pQua de re , leviter motus videtur Erasmus , ut Clementinae hujus argumento assereret, ad sacras literas m-tclligendas , Hebraicam , Graecamque linguam este necessarias . Altera linguarum commoditas est , in lus dictionibus explicandis , quae magnam emphasim habent , aut aliquam annatam proprietatem apii s Hebraeos &GKecos , quam Latinus sermo exprimere non valet . HuJusmodi dictiones multas cum in Hebraicis quaestionibus,
tum in commentariis annotavit Hier nym. NOS unam aut alteram exempli causa ponemus. Ut Marc. 6. interpres
reddidit , Et cum dimisisset eos : ubi
verbum tamen Graecum inrob,οχοαν
non significat simpliciter dimittere, sed dimittere benigne ac gratiose, quem-ro nec versiones novorum interpre-l admodum amicis celebrato convivio tum, nec linguarum peritiam , ncc ad l benevole valedicimus. Qua in re Eu-
Graeca & Hebraica exemplaria Lati- l angelista Graece scribens , Jesu Chrianorum collationem damnare volumus sisti etiam erga ruthicos suminam c quin potius mapnopere commendamu S.
Nam si Augustinus de doctrina Christ.
lib. I. cap. II. Vulgarium etiam & parum doctorum interpretum versiones
plus adjuvare inquit intelligentiam , quam impedire, ego varias doctissim rum hominum editiones jure reprehemdere nec possum , nec debeo . Atque initatem & gratiam commendavit . Id quod Latina voce exprima vix Potest. Et in epis . ad Ephes. pro eo , quod nostra editio habet , A constitutione mundi , Graece habetur καbβολή , cujus vocis Emphasim Hieronymus in commentariis explicare volens , Non idipsum inquit κα, βολὴ, quod con- ut invidiam eorum deprecer , qui nostitutio sonat s unde & nos propter aut miseros & barbaros, bonarumquei Paupertatem linguae & rerum novitaliterarum expertes , aut etiam lab item , & sicut quidam ait) quod sierun alienorum invidos reprehensores lGraecorum sermo latior, & lingua si calumniari possint : ego in linguarum ilicior , conabimur non tam verbum cogniti ne plura etiam commoda ad transferre e verbo quod impossib sacras literas inteli gendas eise fateor, te est quam vim verbi quodam ex de id quidem pertingenue : tantum a est, ut linguarum petitiam insecter.
Da linguarum nurasicae ct Graecae
incipio enim sunt linguae utili simae , ubi disseritur cum infideli- iis r vel etiam ubi infideles alienae lineuae ad fidem instituuntur . Quae
Plicare circuitu. proprie diacitur cum quid deorsum Jacitur , Vel cum aliqua res sumit exordium . Unde a hi , qui aedium suturarum jac unt fundamenta , καββεβληκε ira dicula tur . Volcias itaque Paulus ostendere, quod Deus univcrsa sit machinatus ex nihilo , non conditionem , non crea turam atque facturam , sed καταβολm sid est, initium sundamenti ad eum re tulit . Hactenus Hieronym. Et I. labr. adversus Jovinia n. tiactans illum i cum , I. Corinth. 7. Non ut laqueum vobis injiciam , Sed & proprietatem, ait , Graeca in Latinus sermo non C.
plicat. Quibus enim verbis, quis pos st
in praesarilarer Lauis rentit alis
116쪽
niam a totu notiim cu- cum . cum
Liber Secundus. Caput XV. st dicere, &e. unde & in Latinis c
dicibus ob translationis dissicultatem hoc penitus non invenitur . Cujusmodi sunt & alia exempla plurima , quarnos causa brevitatis omittimus . Legat multa qui volet apud Hilarium in expositione Psalmorum , pluribus in locis asserentem , Latinum serinonem plenam Graecae literae intelligentiani non reddere . Ambrosius quoque in explanatione Plaim. II 8. Latinos, ait, non posse in omnibus vim Graeci sermonis exprimere: quod in Graeco plerumque major sit vis & pompa sermonis. Qua in re plurimum Theologos juvare possilant Erasini in novum Testamentum annotationes : nisi eas tam multis e roribus aspersisset. Est alia quoque utilitas , ad accipiendos plures scnsus catholicos ex eadem scriptura, praesertim cum.apud Graecos & Hebraeos est aequivoca . Sic enim dictiones polysemas & ambiguas dialectici nostri vocare solent. Nam interpres unam solam vocabuli significationem reddere potuit . Ut Eccles. a. ubi nostra editio habet , Cogitavi abstrahere a vino carnem meam , alii Vertunt , Trahere in vinum carnem meam , alii , Attrahere in vino carnem meam: Cujus quidem contrariae omnino versionis contrarius verbi Hebraici significatus causa fuit. Quod de Hieronym: ipse in commentariis admonuit . Atque I. I i. Apol
giae adversus Rufinum , tractans illud M Psalm. Apprehendite disciplinam, pro quo ipse interpretatus est , Adorate filium , Vel etiam , Adorate pu
re , Nisi i inquit ) & prolixum est et,
di redoleret gloriolam , jam nunc tibi ostenderem , quid utilitatis habeat magistro riun limina terere , & artem ab artificibus discere: & videres quanta sylva sit apud Hebraeos ambiguorum nominum atque verborum , quarres diversae interpretationi materiam praebuit, dum imusquisque inter dubia, quod sibi consequentius videtur , hoc
transfert. . Hactenus Hieronym. Ambrosium item vide , in Psalm. secum dum de verbo , Bere sit . Ambiguitas etiam in aliena lingua festivum quandoque vocis usum lusumque praebet, qui in nostra non solum conservari n luit , sed ne sensus quidem rermanus me. magna licentia reddi. Ut Hierem. primo , pro eo , quod nos habemus , Vigilantem , in Hebraeo est . vocisv-
lum, Soced, quod ambieuum est, ni cemque & vigilias figia incat . ut Flieronymus ibidem & in Ecclesiastes cap. ult. disserit . Cum itaque Prophetae invisione virga nucea seu amygdalina fuisset ostensa , rogatus a Domino quid videret, Hebraea lingua virgam Soeed se videre respondit. Tunc ergo Dominus sci monis occasone ludens, Bene, iinquit, vidisti: quia vigilabo ego, &c. Ita quanquam plicremias in una significatione nomen accepit, at Dominus ad alteram flectens, fecit ex scrinon sambiguitate concentum scntentiae elegantissimum , ut si sydus quoddam coeleste videns, canem se videre diceret,
scite illi diceretur, bene vidisti , C
nis enim lacerabit te, &c. Iam vero si interpres Latinus SOeed in nuceam transtulisset, quod 7 o. secerant, absit
de sane subjungeretur , Bene vidisti, quia vigilabo , &c. unde coactus fuit
nova quadam , Insolitaque interpretandi licentia, . virgam vigilantem Latinis auribus reddere . Quae ego asserere non auderem , nisi auctor gravissimus Hicronymus astruxisset. .
Quarta utilitas in linguarum eruditione cst ad cognoscenda idiomata , phrases , dc proverbia linguae alienae: ut sunt illa, Ne respicias post tergum:&, Neminem salutaveritis in via'. Quibus maxime quaeda in itineris celeritas
quasi proverbialiter de figurate sgnificatur . Illud etiam per proverbialem figuram apud Hebraeos atque Hispanos dicitur, Omni habcnti dabitur, ab eo autem, qui non habet, S: quod habet auferetur ab eo. Sic apud Ecclesiasticum de consiliario infido Sc traditore dicitur : Α consiliatio serva animam tuam , ne sorte mittat sudem in te ra . de dicat tibi , Bona est via tua . sic Hebraea phrasi, fi Iii excusserum robusti & expediti dicuntur. Qua de re Hieronym. lege in epistola ad Marceulam , cujus initium i Beatus Pamphilus. Sic filiae carminis , Ecclesiast. D. aures intelligiliatur . Sic Saul filius unius anni dicitur, cum regnare coepissset, id est, innocens. Nisi , quod E cherio visum est, ita intelligas : Saulem electum a Samuele uno anno ii mi tacuisse , de cxpleto anno coepisse regnare . Sed de hoc exemplo alias. Nam vitio scribentium sorte pro LI. anni unius anni inducitur . Sic Nemrot robustus venator coram Domino,
id est , sub coelo , quasi robiistissimus
117쪽
omnium hominum , qui sub coelo erant
Scio quosdam ita interpretarI , ut Venator coram Domino dictus sit , quan Dei venator r quod significaretur civilem unius monarchiae potestatem vindictain esse a Deo approbatam, ut qux
Dei administra sit. Sed id, quod prius dixi , Hebraeorum doctissimis placet.
Vel certe venator coram Deo vocatur,
id est , sub dio . Homines cni in stramim more palantes in agris ad civilemst cietatem coegit. Sic pluisse Dominum a Dotnino, H braismum esse quidam existimant , id est, desuper sed filium a patre intelligunt, Euseb. lib. I. Ecclesiast. Hastor.
Cap. I. Hieronym. Oseae I. Irenaeus lib. 3, cap. 6. Basilius lib. . contra. Eunom. Marcellinus ad Salomonem Episcopum, Concit. Syrmiens. canon. Is . Accerte,
ut alios libros veteris Testamenti prae Rermittamus, Salomonis Proverbia , nisi habita ratione Hebraicae consuetindinis fle sermonis , vix ullo pacto explicari queunt . Nam quod apud Hebraeos proverbiali figura dicitur, id apud Latinos nullum quandoque Proverbium est : quod plerique Ignorantes, in proverbiorum expositione aut ad allegorias confugiunt , aut varia etiam deliramenta confingunt: multoque melius fuerat, simpliciter inscitiam confiteri , quam imperitiae suae alios haeredes facere . Horum ego Latinorum e rata facile commemorarem , nisi .aliud hujus temporis ratio postulat et: 3c nos aut reverentiae , aut benevolentiae causa neminem hic certo nomine Volumus lacerare. Illud constat , Parabolas aliud in medulla , aliud in supern-cie polliceri, neque hoc sonare, quod
scriptum est . Ex quo , ut Hieronym. in Ecclesiast. cap. ult. ait, manifestum fit, Proverbiorum librum non, ut simplices arbitrantur, patentia habere praecepta r sed quasi m terra aurum , in nuce nucleus, in hiriatis castaneommoperculis absconditus stuctus inquiritur , ita in eis divinum sensum altius perscrutandum. Id Quod sine Hebraea finguae peritia difficulter , ne quid amplius dicam , faciemus . Juvaret autem Hieronymus vehementer Latinambuebigentiam , si commentarios in i bros Proverbiorum edidisset . Nam, qui circumseruntur, quanquam Hierinnymo in Decretali, est. de constit. tribuuntur , Hieronymi tamen non esse
liquido deprch dirur. . . De Locis Teologicis. Quinta commoditax ess ad menda earcorrigenda , quae ex incuria videlicet typographorum , aut eorum , qui exscripsere , imperitia obrepserunt . Ut Iosue I r. cap. Non suit civitas , quae se non traderet : ubi secunda negatio su erfluit , ut ex consequentibus invnifeste colligitur. Sedi quia fortasse 7 o. interpretes negationem aliam in exemplari habuerunt, coacti sunt verbum .
Tradidit , ad supposituin aliud reὶμ
re , dc pronomen , Se , Vel expungere. Vel omittere . Item Psalm. 26. Ut videam voluntatem Domini: pro, V luptatem, Graece τερπιστη . . Et in tit. Psalm. 6 a. Idumaeae , pro , Iudaeae , ut Graeca omnia Hebraeaque exemplaria.deinon strant. Et Psalm. 6s. Et exultavi.
sub lingua mea, pro, Exaltavi, id quod
tam ex Graecis, quam ex Hebraeis manifestum est . Sunt qui putent , Ctiam subesse mendum Psalm. is. Ipsi obligati sunt, de ceciderunt : pro , Obi quati sunt sic enim Hieronymus Vertit, Incurvati sunt r. Jc. contentiunt caetexi interpretes . Ac Psal. rursum I 24..
Declinantes autem in obligationes, pro, Obliquationes . Hieronymus reddidit pravitates s Felix, perversa; alii, in quitates . Consentit hic Titelm annus . . Verum haec duo loca incorruuta sunt .. In priore fi quidem Graece habetur --
ligo , nexu impedio , de implico . In
posteriore vero Graece legimus τραγ-γκηώς , quae vox Latinis est , obligatio , nodus, & nexu vimplicatus. Quemadmodum ti Nariam enus in Orat. usurpavit . Ac Hieronym. in Isaiae cap. R. obligationes nobistum legit . Unde dc nodus gutturis , de locus strangulati m S , s ραγγαλη Graecis dicitur& τραγγαλεω, strangulo, sussoco . Isin, sane corruptum est in Psalmo ao6. EDsusa est contentio super Principes : projContemptio, Graece . Quam eandem vocem, Psalm. m. in De spe
istionem Vertit interpres. Rumnus autem libro 8. Histo. Eccle. cap. I. illud ita convertit, Effusa est contun elia super Principes . Et Job. ry. Vel celte sculpantur in silice : pro, Certe . εο Lucae Io. Suspiciens , pro Miscipiens , υπολαβω ; tametsi aluctor libelli de vera de falsa poenitentia, qui nomine Au
gustini circumferiun , communem e rorem secutus est . Et Lucar decimo quinto, Evertit, pro , EVerrit, σαροῖ .
de primae ad Corinthios L. Spirituali-
118쪽
ter examinatur : pro , Examinantur , ω ακρονετα . Sc capitulo Io. Omnes ,rui de uno pane , pro i Omnes quiem. 3c cap. Is . Quotidie morior propter gloriam vestram ζ pro, Per EI
riam. Iurat quippe ibidem Apostolus,
di particula a adverbium jurantis est
apud Graecos. Et ad Hebraeos cap. s. interpretabilis sermo, Pro . in interpretabilis , hoc est , ineffabilis , explica- tuque dissicillimus , quemadmodum ex Hieronymo in epist. ad Evagrium liquet. Atque idem Hieron. In quaestion. Hebr. Genes. 3. legendum ait, Ipse conteret caput tuum, non Ipsa. Cum enim apud Hebraeos neutro genere ad semen reseratur , interpres rem significatam perpendens, in masculino genere transtulit , Iple . Quod imperiti non intelligentes , vitiumque script ris existimantes , substituerunt , Ipsa. Ut illa praetereamus, quae Augustinus
Eumbinus commemorat. Sicut cervus
desiderat umbram et pro, servus . &, solis ardore : pro , Salis . &, Sitivit anima mea ad Deum sontem , Pro , Fortem. Et, interfecta est terra a sanguinibus, pro, Insecta . Nam 8e Psal. IO. Pro eo, quod nos habemus . Qui diligit iniquitatem, odit animam tuam, Divus Hieronymus legendum credit , Anima sua, hoe est , ipsius . refertur enim, anima sua, ad Deum , non ad peccatorem . Sensus autem mirifice Convenit, ut Deus scilicet intelligatur utriimque quidem interrogare, &justum Ze impium: sed impium tamen
reprobare : odium enim Dei reprobatio est . Nos autem Graeca 7 . interpretum exemplaria, quae nunc quidem extant, sequi possumus. Non enim illa habent, --, sed ,- χἰ- . Atque fortassis hinc ulud apud T hiam acceptum est, Qui autem faciunt iniquitatem , holles sunt anmae tuae. Similiter & in epistola ad Suniam 8e Fretellam, pro eo, quod in Plata. 3. legitur, Dirige in conspectu tuo viam meam , legendum contendit , Dirige
in conspectu meo vitam tuam. Sic enim ipse verterat, Dirige ante faciem meam viam tuam . At in hoc etiam nos Graecorum exemplaria sequimur:& vulgatam lectionem, cum fieri sane Potest , approbamus . Simile illud est ad Philippen. 3. Qui spiritu Deo se vimus , ubi spiritui , legendum esse credit Ambrosius lib. 1. de Spiritu Sancto , cap. 6. Nec solum in Latina EmLιber Seeundus . Cap. XI gua hujusinodi errores accidunt e sed
eos etiam in Hebraica & Graeca deprehendimus . Deprehendit Cajetan. ac vere ille, meo judicio quidem, x. Regum 2 I. vocem Michol , falso ab
Hebraeis pro , Merob , suisse substit
tam : ut patet r. Reg. ra. Deprehen
die quoque Hieron. in Psal. I 3 p. se
ptuaginta interpretes non Uψαν, id est, viduam, sed ' eαν, id est, venationem transtulisse, sed propter vocum sinititudinem pro , , id est , venati ne, id est , viduam , esse suppositam, maxime quia in sequenti ve siculo Pauperes sequebantur. Nisi se
te Latinus intcrpres Victum , aut V nationem , reddidit, de error obtinuit, ut, Vidua. legeretur . Nam vox Hebraica nullo modo viduam , sed venationem , Victum , viaticumque significat. Hujusmodi menda gravi ratione , prudentique consilio corrigi possunt . Nam illos quis serat, qui, si ut est apud Quintilianum, dum librariorum insectantur inscitiam , produnt sita in ρ & dum libros lacros mendis ut ajunt ) scatentes purgare Volunt,
contaminant. Fateor liquidem proclDve fuisse & facile indocto , Se neglia
genti librario, praesertim in verborum de rerum nonnulla similitudine , ea, quae recta erant , explodere , & quMerant depravata substituere . Fateor e
iam tantam fuisse olim in sacras lit
ras reverentiam, ut quae menda quam
libet dilucida semel irrepserant , religio suerit attingere. Sed video quoque
hujus temporis improbam temeritatem, quae adeo nihil non audet sacris codicibus corrigendis , ut Μanichaei olim parum in hac re immodesti misse videantur. quos August. ad Hieron. scribit, multa divinarum scripturarum i ca vitiata esse contendere solitos, non
ab scribentibus Apostolis . sed a quibusdam, nescio quos, codicum depravatoribus. Uerum haec hactenus. Illud tamen non est praetereundum, quod D. Hieron. in o. c. EZechielis scribit, omnia prope verba Hebraica, & nomina , quae in Latina translatione sunt posita, nimia esse vetustate corrupta , striaptorumque vitio depravata . Ut igitur haec emendentur, Hebraicae linguae cognitio necessaria est. Nam etsi nomina adhuc mtegra Sc illibata manerent mmnia, sed ipsae tamen nominum inte pretationes , quibus multa Scripturae
lacrae mysteria aperiuntur, sine hujus
119쪽
Iinguae peritia non habentur ; ut Atingust. 1. de doct. Christ. cap. I 6. auctor est. Quo etiam loco illud agnoscit, non parum beneficii eos Latinis hominibus contulisse, qui Hebraica nomina separatim interpretati sunt. Sexta utilitas fuerit ad intelligenda quaedam loca , scilicet quae vel apertius ab interprete reddi poterant , vel
etiam quae sine linguarum cognitionc nequeunt explicari, ut apud Joannem: cap. 4, Erat quidam regulus et pro quo Graece, hoc est, de aula regia , seu Palatinus, ut Hieron. in Estiam ann lavit. Videtur interpres Graecc Icgisse, β κωλέσκ . Graeca Vcrq exemplaria habent omnia βαMλικος , id est , regalis, seu regius . Qua ex re conjectura fit, interpretem , Regalem , Vertille , sed a sciolo , Regulum, esse stippositum. Et Ioannis primo : Rui post me vel turus est, ante me facti is est: quod evidentius verteretur, Mihi praepositus,scu , ante latus est , ut August. super Numeros, quaest. I. & super Joannem homil. r. subnotavit. NActor. 27. Cum non esset tuta navigatio , eo quod J junium jam praeterisset et pro eo, Quod ultra tempus sustinuissent mediam . di ad Roman. Ir. Non vosmetipsos defendentes: pro Ulciscentes . Nam nume. rum bestiae, qui Apoc. cap. II. scribitur, sine alphabeti Graeci iecundum o dmem arithmeticum intelligentia , aut Vix , aut certe nullo modo exponet en sit a possiimus . De qua re 13. libro susius
Septima utilitas , ad evitandum em rem ex Latini sermonis amphibologia . Ut , filius hominis in Evangelio dicitur Christus . Ubi eum genitivus apud Latinos communis 3encris sit , apud Graecos articulo masculino deh-nitur : ut non, filius virginis , sed n-lius Adam intelligatur. Filius liquidem hominis juxta Hebraicam phrasim clicitur, ut filius terrae , homo obscurus' & contemptibilis : qua utique nomen clatura Dei filius identidem in Euangelio gloriatur . Tanta fuit Verbi Incarnati modestia . Quanqtiam, ut sustinus ait , commendat Christus --quenter nobis, quid nil sericor lier Δ-Snatus sit esse pro nobis . HuJusimodi Cttam exemplum est ad Romanos timo; Salutat vos CaJus hospes meus, di universae Ecclesiae . Ubi, Univeilae Ecclesiae casus gipnendi est, non no
minandi , ut Cadus intelligatur , non De Locis Theo' micis
Paulum modo, verum etiam totam Fcclesiam hospitio excipere. Et I. ucae Ir.
Quod superest , date cleemosynam a Ubi Latinus ferino anceps est . Potest enim intelligi, Quod superest, Pro eo, quod unum illud vobis restat, seu reliquum est e vel, Quod superest , id
est, quod superfluum est. Quam utram que intelligentiam Latinus quidem scinino recipit : Giaecus tamen excludit. Habetur enim P , id est, quae instini, seu quae habetis, ut& Theophylachus, de Cyrillus lib. 2. in LeViticum,& Augustinus super Psalin. os.&Chrysost. homil. 33. ad populum , di super epistol. ad Hebraeos , hom. s. exponunt . Nam hunc postremuin sensum Graeca lectio habet, primum de secum dum non videtur habere e tametsi s cundus ille D. Thomae placuerit : qui quidem in ea re & Bedam sequitur super Lucam , de Gregorium in epistola ad Aligustinum Anglorum Epitc
Pum : reserturque I 2. quae. I. cap. Quia
Alia denique utilitas est, ad quaedam vocabula vel Hebraica , vel Graeca percipienda , quae in editione Latina remanserunt vel propter lanctiorem antiquitatis servandam auctoritatem ivel quia in linguam alienam transi PrIcommode non potuerunt, quod Auginstin. lib. 18. de civitate Dci, c. II. tra dit . ut Matthaei II. Pauperes euange
lizantur: id est , bonum accipiunt num cium. Cum enim in humano principa tu regum mysteria secreta ad pauperes per divites deriventur , in Christi regno e contrario nuncia coelestia ad divites per pauperes sunt delata. dc Gad Corinth. ult. -nathema, Marana a
rha. Quorum illud prius Graecum , hoc posterius non tam Hebraeum , quam Syrum est. Qua de re Hieronymus disia serit in epistola quadam ad Marcellam, cujus initium est, Nuper : Sc in epist. ad Damasum de vcrbo Osanna. In qua Hilarium notat , quod ob linguae hebraicae imperitiam , verbum illud male fuerit interpretatus . Sunt 8e aliae forsitan in peritia linguarum utilitates. Nec enim ego omnes enumerare P.
tui: sed quae fatis erant, ne hujus rei invidia labefactaretur disputatio mea. Isthaec autem melius ab aliis copi siusque tradentur , qui linguarum Pa trocinium forte susceperint . Qua in
causa quae volent, omnia poterunt ducere , ac nos quidem libenter audi musa
120쪽
mus , si intra praescriptos modo religionis modestiaeque terminos se contisneant : nec aut veras linguarum utilitates fallaci vanitatet , aut etiam Vetcrem Latini interpretis editionem novis alus quasi elegantioribus meliorisbusque permutent . Sunt enim nonnubii , quibus , quoniam novi Testamenta
Si aut Christus , aut PauIus isto runt mihi lingua locverentur, nec Christus mihi, nec Paulus essent. Non est ni tidulus Christus, mihi crtac , non ethcomptulus , non elaborate Brnatus τPaulus vero non scientia ille quidem, sed sermone imperitus est tamen. Pe mitte Christo igitur linguam litam, iii antiqua versio parum elegans & culta guam suam permitte Paulo : utraque est, placeret maxime , ut illa sumin Ien in calamus cst scribae velociter scri ea, in illius locum Latinior alia succederet. Scilicet artis coloribus Dei volunt sapientiam pingere, & quasi ptiellana rhetorum nosculis exornare . At illa modesta cum sit, non ambit Ornaintum : cum sit gravis, sucum ignorat: cum virilis , mundo muliebri non capitur . Sine phaleris est , ait quidam, omne quod dictat affectio . Amor Ita que phaleras neicit. Dicendi ornamenta , alius inquit, non lunt negotii, sed otii: nec militiae sunt picta verba, scaquietis. Igitur quae belIicum canit, quae exaltat quasi tuba vocem suam , quae irruentes hostes , mortem praebentem intonat , ea horridum nescio quid &barbaricum sonat , n9n tanquam ιyra Citharave. carmen musicum sitavi dule cique sono canit . Quid Theopompo, acciderit in Scriptura sacra rhetorum' more ludenti, memoriae proditum est. Sed dimittamus externa, ad nostra Veniamus . Non in persita sibi Imus, ait, humanae sapientiae verbis, sed in ostensione spiritus & virtutis . Et rursum, o Timothee, devita, inquit, Prophanas vocum novitates. Si ergo vitanda est vocum etiam novitas, tenenda est antiquitas: & si prophana novitas est, vetustas sacrata cst et quemadmodum Vincent. Lirinen. dixit. Item, Eloquia domini, eloquia casta, argentum igne examinatum . Scilicet ab spiritu puro& simplici, pura , simplexque oratio expectanda erat . Nec foeminam gra-Vem , honestam , senisem decebat, nisi castus ornatus. Vide Aug. lib. de doct. Christi. 4. cap. 6. Quamobrem ingenue dicam , nc illos quidem pro bare unquam potui , qui paraphrases quamlibet Latinas & elegantes in sacras literas ediderunt. Cum enim per sonam Christi, Paulive loquentis alsilinunt , quo elegantius nitidiusque eloquunt tir , eo minus illorum spiritum di majestatem servant, atque adeo rei quodammodo fiunt laesi spiritus, de majestatis . Certe, quod olim Puer magno assensu virorum lapicntium dixi, bentis, non ad singula verba Sc apices
claborantis. Novi ergo testatrienti v
tus cisitio, id namque aῆebamus, quam vis simplex & inculta sit, non est propter hoc minoris facienda . De tertiae igitur quaeltione satis dictum est.
Vbi ponuntur argumenta eorum, qui fune inari , sacros auctores in libris Canonicis non semper Divino uiriru fulsife locuιosa
OUarta consequens fit, Anauctores ρο sacri in libris Canonicis spiritu .
interdum humano fine divina &supe naturali revelatione loquantur . Fu runt enim viri Ecclesialtici nonnulli ut Hieronymus in pro oemio super e-. pistolam ad Philemonem testatus est qui crederent, non semper auctoreS s, cros Spiritum in se loquentem habuisse . Quia nec humana imbecillitas u 1. Arriis num tenorem sancti Spiritus tam lom '' go orationis i decursu serre potuisset:
Nec dignum est inquiunt ut ad his.
Ius corpusculi naturales &' evidentes necellitates Spiritus sancti ma)estatem sine causa deducamus. Adhibent vero lui Jus rei exempla ex epistola ad Timotheum x. Penulam , quam reliqui Troade apud Carpum , veniens asser tecum. Et illud, I ucas est mecum solus : & Trophimuin reliqui infirmum indo alia hii iusmodi, quae passim in epistolis Pauli humanitus scripta inventiuntur. Non igitur scriptorcs sacri Spiritum sanctum semper manentem, & in. ipsis loquentem habuere. Nam & hoc Christo Domino peculiare fuit, ut JO- annis ri cap. dicitur: Super quem V1- deris cinquit Spiritum descendentem, ct manentem super eum, & cael. CO firmatur autem idem hoc argumento , maxime quod sicut Deus non deficit m necessariis , ita non redundat in si perfluis, quemadmodum Aristoteles de monstravitia Ad. ea. vero, quae natur E. u.