장음표시 사용
351쪽
tionem Iechoniae non est facta univc sa terra illa in solitudinem & stuporem. Τum quoniam statim subditur , Et servient omnes gentes istae regi Babylonis Io. annis . Si autem soli illi , qui cum Iechonia commigrarunt , 7 . annis servierunt, quomodo omnibus dacitur, Et servient omnes gentes istae, &c. Nempe etiam vicinae Hieriis alcm , &c.
Quid λ quod etiam si solitudinis sui susent 7 o. anni , desolationis tamen nonsuerunt, si a transmigratione Iechoniae computamus 3 Aliud quippe cst solitudo, aliud desolatio. Non ergo 7 O. anni a transmigratione Iechoniae numerandi sunt uuamobrem qui vel a d cimo tertio anno Iosiae , vel etiam ab inctavo Ioahim, alit a tertio quoque hu-
Ius computarc 7o. In nos incipiunt, cOSequidem ab hac di putatione multo magis removendos exiit: mo. Prunum itaque fundamentum Praecla-
. re Iactum cst . Deinde non mihi sane veros mile fit , a delolatione ad primum Cyri annum nonnisi annos triginta interduxisse, quos Eusebius , & qui Eulcblo consciatiunt, Theodoretus, Hieronymus, & Augustinus numerent necesse est, si ad secundum annum Darii Histaspis septuagesimi anni absolutionem trahant. Constat Iiquidem, Nabuchodonosorum patrem Evilmerodachi ad quadragesimum quintum annum im-Perium perdux ille. Quos illi vere Metasthenes Annianus tribuit. A transmigratione enim Iechoniae ad primum annum F vilmerodachi, trigintaseptem anni effluxcrunt, . Repum 2 N Hleremiae 2 . Iam ergo Nabuchodonosorus hos trigilua septem annos imperavit .
De Numant Historiae Auctoritate
Ioahim , Itidaeam captam a rege Babylonis , Eusebius etiam in Chronicis
auctor est . Annus ergo tertius Joa-kim primus erat Nabuchodonosori, sed
non Integer: annus vero Ioahim qua
tus , idem Nabuchodonosori primus integer sint . Nos porro annos Nahlichodonosor s. licet non omnes integri fuerant, numeramus. Sicque de annis non integris in tota hac disputatione loquimur . Unde error Eusebii coarguitur, qui non ni si 38. annos imperii Nabuchodonosoro allis navit. Ponit enim illius mortem anno a desbia tione decimon ono , cum in vigesimOlexto ponenda esset, si verum est , utvcrum est certe , Nabuchodonosorum post dos hiationem 16. annos imperium tenuisse. Mam a decimo nono anno, in quo templum vastatum est , ad 4s. ad quem Nabuchodonosortis vitam , regnum perduxit, anni sex & viginti computantur. Item si a 37. annis, quos a transmigratione Ioahim Nabuchodono- lorus vixit, undecim ademeris , quibus regnavit Sedechias , 26. annos pariter supputabis. Atque hinc etiam error alter Eusebii refellitur, qui Evilmerodacho , caeterisque Nabuchodonosori posteris quatuor duntaxat annos imperii reliquit , aut plurimum sex, neque C Sinterros tamen . Certe si a desolatione ad primum annum Cyri triginta anni numerentur, cum vir inti sex ex illis Nabuchodonosoro accesserint, quatuor solum aut quinque restant, quoς Evilmerodacho, Neglisari, Labosordacho,
Balthasari, impartiamur. Hos enim Nabuchodonosorci ordine successisse, non Iosephus modo affirmat, verum&Hle-His si addas Octo annos, quos ante re-ἰronymus Berosum prodidisse consentit. gnarat, . Regum 1 . annos quinque &lQuae res omnino mihi magnam admi- quadraginta conficies . Nec huic sentcntiae repugnat Hieronymus, qui in Dani cL s. c. p. Nabuchodonosorum ait annis tribus & quadraginta regnasse. Quam
sententiam ex Josepho accepit, pulmo contra Appioncm libro . Josepnus v ro a Beroso in tertio libro Chaldaicorum . Computat namque annos IntegrOS , non integros excludit. Qui mos cst au toribus profanis, sacrisque familiaris Sic Hieremiae 13. scribitur, primum Nabuchodonosori annum , eundem regis Ioah:m fuisse quartum : Cum tamen anno tertio Ioahim regis Iuda, Nabuchodonosor rex Babylonis in Hierusalem venerit. &obsederit eam . Da-uael ptimo. Eodem autem temo anno rati nem movet. Quid enim causae Hieronymo fuerit, equi scin non intelligo, ut Beroso Ioscphoque conscntiens Balthasar Nasu chodonosori pronepotemitasse crediderit , de cum Ιἰusebio tamen a finc regni Nabuchodonosori ad
primum Cyri annum adeo paucos an nos computarit . Eusebius enim excusari sorte potest, qui Balthasar fratrem Evilmerodachi fuisse, filium vero Nabuchodonosori existimavit. Sed cur Euis sebi uin excus em Cum Matthaeus dicat, lechoniam post transmigrationem Babylonis genti ille Salathiel, Salathiel at tem Zorobabel . Hic autem ire primo anno Cyri jam grandior erat, cum es set dux, & princeps Judaeorum . At ne intel-
352쪽
rifer Undeciintelligi quidem potcst , Jechoniam in
tam paucis annis ab Eusebio computatis , nc Polem adeo adultum habuis- . se . Non ergo a desolatione ad remigrationcm triginta solum anni intercesscrimi . His duabus conclusionibus
illam adiicio , A desolatione ad primum Cyri annum septuaginta annos intercessiste. Quam ego conclusionem negare non queo , cum 2 s. cap. Hieremice, D 36. 1. Parali potnenon diligenter expendo . Si quis autem his s cri-Pturae testimoniis apte ac probabiliter Telpondcbit, cum eo equidem non magnopere contenti crim . Mihi profecto,
ut dixi, nulla via explicandorum eorum testimoniorum apparet, nisi plane consentiendo, quod ad primum annum Cyri scptuaginta desolationis anni interfluxerunt. Intclligo autem quosdam rci huius surrinam ita distinsuere , ut captivitatis scptuaginta annos a transmigratione ad prinuim annum Cyri computent et at in secundo Darii anno scptuaginta desolationis ablolvant . Quod, i. li verit m esset , discrepantium opinio-Zachar. mim probabilis sane concordia esici in- vcnta . Sed nihil falsus Invenio, cum
ad veritatem coepi revocare rationem.
Transmigratio enim fuit in anno Nabiichodonosori octavo , ut 4. Regum libro, cap. 2 . scribitiir, Desolatio ' ro in e)usdem Regis anno undevigesi mo facta est, A. Reg. 2 . Vastatio ergo post undecim anno S transmigrationi succestit . A primo autem anno Cyri ad Darii secundum, sine controversa plures quam triginta interfluxerunt.
Nullo ergo modo fieri potest , ut atran: migratione Iechoniae ad primum
annum Cyri septuaginta anni, a desolatione Item ad annum Darii lacumdum, septuaginta alii numerentur. Quocirca variis dissentientium auctorum sententiis ornistis , ad argumenta cum tertia hac cones usone pugnantia respondeamus γObiicitur primum, quod Angelus apud Zachariam , cum de secundo Darii anno loqueretur , Iste , ait , jam
septuagesimus annus est . Cui nos a gumento ante omnia respondemus, locum illum ab Interprete Chaldaeo Sancteque Pagnino muIto aliter, atque ad seripturae sensum fortaste aptius suisse
convcrsum . Horum porro versio sic habet: Usquequo Domine non miser
heris Hierusalem , & urbium Juda, quibus iratus es istis si ptuaginta an- nus. cap. V. to
nis Nimirum enim apud Hebraeos ii terrogatio non in illius o lationis medio rumpitur , scd ad finem continenti sermone produci potest. Qua Ex re fit , ut in editione nos ra, tametsi oratio divisa est, duae tamen interrogationes in una angeli querimonia intcbligantur ; quarum prior illa sit, Usquequo Domine non miserebcris Hic rusalem,& urbium Juda, quibus iratus es Posterior illa , Iste septuagesimus an nus est ρ Quasi angelus in hunc modum conquererctur: Itane Domine promissionis tuae oblitus es p Num ille et septuaresimus annus , quem scilicet tatu nobis tanta benignitate promit cras,& nos a te tam ardenti des lemo expectabamus Ecquid nobis confert laxata captivitas , facultas concessa retcmplum extruendi, de civitatem, si illud eversiim, haec vallata pericvcrat λNec vero insolitum cst, ut quaedam passim sine nota interrogandi proseran
tur , quae rectius aliter cnunciarentur. Habes exemplum, ut caetcra Omittam,
in cpistola ad Romanos capite Octavo, cuius nos particulam sc pronunciare solemus : Quis accusabit aduci sus electos Dei λ Deus , qui iustificat . Quis est , qui condemnet Christus Jcitis iqui mortuus est , qui resili rexit , qui est in dextera Dei, qui etiam interpellat pro nobis . At Austis timis rectissi- Li, i a me indicat, sic lcri ac proferri opor- doei. Christe te : Quis accusabit adversus electos ς 3 Dei Dcus , qui justificat ut tacite respondeatur, non. Et item: Quis est,
qui condemnet Christus Jesus, qui mo
tuus cst, qui resurrexit, qui est in de tera Dei, qui etiam interpellat pro nobis p Quasi dicat , absit . Quo ita loco vides percimetationibus duabus duas interrogationes adjunctas cum multum habere venustatis, tum acrimoniae plurimum. Quod ego idem in praesenti de angeli querela sentio . Ma Jor quippe vis in illa inerit , si duabus interi Ogationabus contincbitur L Sed fac , miniluc percunctatione quaesitum . Aia ne id circo nihil est , 'quod non dolore cxpressum videatur λ Puto equi cm , nccabsurde puto , illa quasi dolentis, ac dejecti animi verba este , quae nihil minus conquestione deprcssa . quam si ablata interrogatione significcnt . Id quo melius intelligatur, exemplis claam scripturae illustiandum cst , quae aput te mihi rein totam videntur exponere . Hic- Her
353쪽
iiisdem partes facit: quarum una interia rorationem habet, altera non habet. Quare . inquit , via impiorum prosperatur, Dene est omnibus , qui praevaricantur, & inique agunt λ Plantasti eos,& radicem miserunt, proficiunt & faciunt fructum . Simillimum ex Habacuc isse omni ex parte expIetum . Qii opinioni Judaei consentientes , quadragintasex annis a Junt templum aedificatum. Atque idem Iosephus libro eodem, cap.
. tradit, teriaplum ne anno quidem Xerxis x s. csse suis numeris omnibus a
solutum. Quocirca si demolitio templi
exemplum prostram: Quare, ait, non 'tam diu pzrdilrasse intelligitur , qua respicis super iniqua agentcs, & tacest Φdevorante impio justiorem se λ Et facies homines quasi pisces maris, di qua- fi reptile non habens principem. Num Prophetae tu aliud conquestione , atque
interroratione denotarunt γ Num quicquam asseruere, dum queruntur Non certe plus , quam dum interrogant. Ad eundem ergo modum angelum in Zacharia duas suae quaerimoniae particulas fecisse intelligo: quarum prior per interrogationem expressa sit, posterior per conquestionem . Non itaque asserit, illuin annum, in quo loquitur , septuagetimum a desolatione esse: sed istum tam promissilm , tam desiderutum , jam diu praeteriisse conqueritur. Nihil enim , ut modo diximus , conquerendo exprimit , nisi quod interrogando expressisset. Iram Dei, scilicet, ultra tempus praefinitum trahi, illa interroratione questus cst : Usquequo non misereberis . Misericordiam item
plus nimio differri questus est , illam
conquestionem adliciens , Iste septuagesimus annus est . Quod non vultu asserentis , scd flentis , voce videlicet oueribunda, pro serendum est . Verum de Zachariae tcstimonio satis . Opponitur deinde, quod anni septuaginta non captivitatis , sed eversioniS numerandi sunt. Id quod nos libentissime concedimus . Sed scptuaginta cversionis annos i on in primo Cyri , sed in Darii secundo expictos esse, Id vcro constantissime pernegamus, non nostra o.
pinione nos , sed scripturae testimonio ficti . At , inquis , templum usque ad Darii leoindum annum deJcctum , eversumque pei mans . Si nihil templi factum intelligis , falsum eth : cum an primis Cyri annis altare fuerit extructum , templique iundamenta jacta, ut primo Esdrae libro cap. 3.3c s. scribitur. Sin templum ais non fuisse Cyro regnante persectum: Ita est sane: Sed ne usque ad Darii sextum quidem annum persectum est , quemadmodum primo Esdrae libro, cap. 6. legimus . quin Josephus memoriae prodidit, templum usque ad annum nonum Darii non su d. v informatum illud , atque imperfectum mansit , nimirum septuaginta amni non jam ad secundum, sed ad sextum, vel nonum Darii , vel etiam 2 . Xe xis numerabuntur. Quid, quod septua-griata anni vastitatis non modo templi, sed ut bis etiam uitelligendi sunt Ego, inquit, intellex I numerum annorum , de
quo laetus est sermo ad Hieremiam prophetam , ut complerentur desolati nis Hierusalem septuaginta anni. Si igitur ad eum modum annos vastitatis Rccipimus , cum Hierusalem in vigesimo
etiam Artaxerxis anno adhuc deleria perstiterit , muri duit pati , potetae Cori ;ti mptae , ut a. Esdrae cap. 2. habes, di cenati S utique septuaginta illos annos ad Nec inlae quoque tempora protrahendos, ctim civitas ab eo est per Artaxerxis
naperium Instaurata. Nos ergo, tametasi ita secundo , vel saltem tertio Cyri
anno tempti fabricam inchoatam esse credimus, scptuaginta tamen eversonis
annos tunc expletos arbitramur , non quando templum aut inceptum, aut con
luminatum est , sed quando Iudaeis est
laxata captivitas , dataque adeo facultas , ut in Patrium t olum remigrarent, altare e truerent, fabricarent templum, civitatem reficerent, ruinas implerent.
Quem omnino sentan , ut diximus, a sacris videmur literis accepisse, quae verbum Hieremiae primo Cyri anno 1-pletum esse tradiderunt. At Mardochaei aetas , imo potius reS praeclarae gestae cum nostra opinion dissentiunt . Nam si tanta fuit, qua tam ex nobis adversirii colligunt, non modo lumina , sed deci cpria etiam accaduca fuit, nec rebus ita magnis re rendis idonea . Cu)us argumenti re
sponsio illa, quae a viris doetissimis a
cepta est , uota est omnino contemnen
da . Ecquid enim absurdi est , si illis
adhuc seculis homo unus aut alter ae late, temperamento, corporis, animi que Vlgore, longe relinuis sui temporis lenibus antecelluerit , cum etiamnum
quidam sint, quorum in sumtua senectute nec Ingenium, nec memoria. nec
caetcIae aluuu vire non modo labefactataea
354쪽
nebatur ira , peracerbum . Quae omnia in Affuerum apprime conveniunt, qui
in libio Esther eisdem coloribus pictus Liber elatae , sed ne extenuatae quidem videantur Atque hac rei ponsione illud quoque argumentum dilaitur i, quod ex Argaei x. trahi potest . Quis in vobis , inquit , est derelictus , qui vidit domum istam in gloria sua prima p&c. In secundo igitur anno Darii quidam supererant , annos nati II 6.& eo amplius . Si enim o. annis demeron. an- solationis , 3 o. Cyri , Cambysis , &Magorum s. Darii duos & quinque, i et io exel. Vel etiam septem addas , quibus antesim,'c.2 Vastitatem vixerant , si templum vide- by assi- re , & gloriae ejus post tot annos re- - ' corda ri potuissent , certe summam illam II 6. annorum conficies . Atque
haec reiponsio quidem minus abliirda judicabitur , si 3 o. Cyri anni non a capta Babylone, sed ab Aibage victomimerentur . Timc enim primum Persarum ac Medorum regnum accepit.
Denique hoc quoque respondendum censeo : Quod Mardochaeus fuisse legitur de eo numero captivorum, quos
transtulit Nabuchodonosor cum Jech nia rege Iuda , non sic accipi oportet , quas is ipse tunc fuerit inter ca- Ptivos numeratus e sed quasi ex illis extiteris, cxque eis duxerit originem. Hoc vero in Mardochaei laude scriptura posuit , quod non ex iis fuerit Parentibus , qui Prophetis contradixerunt, sed ex cis , qui Hieremiae Ο, temperarunt . Quae hujus loci interpretatio ex primo Esdrae libro, cap. secundo colligitur . Ubi numerantur illi , qui ascenderunt de captivitate , quam transtulerat Nabuchodonosor, Sm Judaeam reversi sunt; cum ex ipsis quidam non in Babyloniam Venerint, sed patres corum . Compertum siquidem ex Matthaeo est , Zorobabelem an Babylone genitum fuisse . Sed & 3. Esdr. lib. cap. s. ita legis : Sunt autem hi qui ascenderunt ex Judaea, dcc. Nullam ergo viin scripturae afferimus, si interpretamur Mardochaeum de Hierusalem translatum esse , quod pater ejus translatus sit . Quod si quis ad- Eier. eom- huc hanc intelligentiam violentam eoden I, Λω- te contendat, & fic quoque responde- 'itur. As' re possumus. Assuerus ille, de quo invium Atia. libro Esther perpetua mentio fit , Α-xerxen styages fortaste fuit pater Darii Me- Italum di . Hunc enim Daniel cap. s. Assue- Rit. Λ rum vocat. Vel certe Cyaxares hujus nee Gaz. pater : quem primum Asiae populos in ,. kri ... provinciaS distinxisse , Herodotus tra-εatu, est. dit. Fuisse etiam ait i cum HSenti t
est. 'Nec refert, hi an alii Medorum re-.Ies ante Cyrum Asiae Imperitarint .icimus enim Ctesiam Cnidium apud Diodorum in tertio , alios atque H rodotus scripsit , posuisse . Sed Her dotum Eusebius sequitur . Accedit , quod nusquam Assuerus iste rex Baia ylonis dicitur , sed Periarum atque Medorum . Ante Cyrum autem , &Darium avunculum una erat mona
chia Medorum atque Persarum: Babyloni rex proprius imperabat , ut in dirimo libro Herodotus scribit . Acc
dit etiam, quod huic expositioni omnia consonant, nec ex ea quicquam absur- um: Στdi emergit . Nam quod Mardochaeus vim pom. primum in Babylonem translatus sit, deinde in Susis appareat , nulla repu- tum m M gnantia est . Constat enim fieri potuisse , ut Babylonii quosdam ex ca- Bi,sphoiaptivis Persis Medisque vendiderint: ut
causas allas omittam , quae ejus rei natein pia
multae esse potuerunt . Danielem sa---; ne in Babylonem principio translatum, tra latum compertum est; ae in Susis postea e titisse , capite ejusdem Propnetae octavo legimus. Quanto illud urgentius as Ratio Em versarios premit, quod si tempore aut sibii. Darii Histaspis, aut Artaxerxis I ungi mani illa contigissent , quae ipsius Emher narrat historia, nullo modo Esdras Neemiasque silentio praeteriissent Nam haec ad Artaxerxis Memnonis tempora referre , si Mardochaeus cum J chonia commigravit, somnio quam Gnultimum est. Nec me fugit, Susa regiam aliquando Medorum ac Persarum aetatem an qua Assuerus convivium illud instruxit , a Dario Histaspis filio
conditam, Plinium lib. 6. cap. 27. scrubere. Quae res si vera est, illa de Α- styage, aut Cyaxare sententia vera ense non potest. Sed Plinii nos auctoritas urgere nequit. Quin multo probabilius Strabo in labro I s. scribit, Susa Thiloni patris Memnonis aedificium eia
se . Atque Herod. l. s. urbem Memn nis vocari solitam, ait, Non Artaxerinxis Memnonis, sed illius praestantissimi juvenis , qui Priamo e Syria auxili turus Venit, qui etiam in Susis regiam aedificavit, blemnoniam ab illo com minatam , ut Diodorus scripsit in 3. Susa vero ante Cyrum fuisse condita, Daniel certissimus auctor est . Anno, V . im
355쪽
inquit, tertio regni Balthasar, cum ellem in Susis , dic. Quam urbem M tropolim esse regionis Elamitarum , Hieronymus Vere quidem interpretatur , sed in ea Danielem turrim extruxisse falso existimat. Josephus siquidem in decim. lib. postremo cap. Danielem, ait, apud Ecbatana Mediae tu rim eam aedificasse , apud Susa vero primariam Persidis urbem illa vidisse, i quae Danielis 8. narrantur. Quanquam L. L. a Susa proprie nec Persidis , nec Modiae civitas est , sed Susiae Persis Medisque vicinae. Quae quoniam non duabus his provinciis modo , verum etiam Babyloni confinis erat, inque harum trium regionum medio collocata, ideo reges Persarum atque Medorum in ea sedem imperii locaverunt. Quod Cyrum kcisse Strabo amrmat, nos alios etiam priores fecisse credimus . Jam si Susa principium regni AsIueri fuit, ut prim. lib. Esther cap. dicitur , non fuit autem aut Darii Histaspis, aut Longi ni , aut alterius Amtaxerxis cognomento Memnonis Susa regni principium , sed vel Τhitoni , vel alius regis , qui primus Susa nobilitavit , atque inde exordium imperii sumpsit a certe non est absurdum Assuerum virum Esther Astyagem Cyaxaremve hujus patrem intelligere. Uterque enim Medis etiam ac Persis imeravit quemadmodum scribit in I. li. ro Herodotus . Restat ut illud tandem exponamus , qui fieri potuerit ut G. annos , quos praedixit Hieremias,
Iosephus in primo Cyri anno expletos dicat: cum multo pili res ipse idem in Nabuchodonosori posteriorumque hujus imperio computarit . Sed in numeris Iosephi libri menda habent
innumera . Quae ego menda viro dii gentissimo atque gravi mino assignare nec volo, nec debeo. Librariorum ergo vitio accidisse credendum cst , ut in Neglisaris regno , pro ΣΟ. subjecta fuerint o. in Balthalaris autem , pro T. Posita fuerint II. Hos enim duos numeros si correxeris , To. anni constabunt , quos Iosephus a desolatione ad I. Cyri annum scripsidi effluxisse.
Sic tamen Io. annorum sumina constabit , si post desolationem solos 2 F. Nabuchodonosoro tribuas a quod Σ6. inceptus fuit, non absolutus; si excludas item postremum Balthasaris, quod in illius initio Babylon in Cyri diti nem venit . Ac si s. annos Balthasari oria Auctoritate
dedit , sed ex scribentium vitio substia
tuti sunt septendecim , tunc γo. anni conflantur; nec opus erit eos, quI 1ntegri non fuerunt, excludere . Uerum
in his minutulis explicandis ego quo- que mihi ipse displiceo. Sed harum rerum curiosis semel satisfaciendum fuit. Et Gordianus iste nodus, quamvis multo labore verbisque etiam multis , rat tamen explicate distincteque solvendus.
Decimum argumentum facile est qui- Resipon. dem, sed ad scripturae cognitionem ex- ad IO. plicatu necessarium. Non enim Hier nym. solum , sed Aggaeus etiam seriabit, in secundo Darii anno templi esse fundamenta jacta. Atque illud, quod ex commentariis in Danielem objecimus , nihil habet omnino quaestionis: Cum Hieronymus ipse in Isa. 44. ca put sua verba fuerit interpretatus . CDro Vivente, ait, templi Iacta sunt hin-damenta . Caeterum sub Dario anno illius secundo, templum aedificari codiptum est . Hoc itaque facillimum , id dii icti ius, quod Hieronymus . ImOAggaeus ipse dicit in haec verba r Ponite corda vestra a die ista Sc in .suturum: a quarta & vicesina noni mensis , a die , qua fundamenta Jacia simi tem-Νpli Domini , &c. Et Hieronymus r A m Aggae die vicesima quarta noni mensis , in pqua templi fundamenta sunt jacha, &c. Loquitur autem sine dubio Propheta de nono mense anni secundi sub Dario . Huic argumento varie quidem a multis responsum est. Lirantis sentit, . fundamenta hoc sane loco appediari, partem aedificii inferiorem , quae Caeteras sustentet ac ferat , etiamsi ima non sit , sed fundamentis imis superposita . Beda credit, atque Id rece- Reserturiaptius cst , templi interioris fundamenta vivente Cyro fuisse posita: atrii vero exterioris porticum , & ga ophylucii in secundo anni Darii . Illud quoque dici potest , sub Cyro fundame Pa Inchoata infbrmataque suisse , sub
Dario perfecta dc consummata. Adde, a Cyro ad Darium o. annis interfluentibus fundamenta Jc temporum In-Juria , di inimicorum opera fuiste pro pemodum eversa & labefactata r sed lub Dario reconcinnata resectaque suis le . Unde de Josephus Russino inter- Li tr. e. prete scripsit , quod sub Dario fiundamentis restitutis superaedificabatur. A que, ut quemadmodum sentio loquar, non mihi Aggaeus videtur astruere ,
356쪽
Liber Undecimus quod in seeundo Darii anno templi sum camenta jacta sint . Sed hunc sensum
Propheta habet : Attendite non solum ex die ista, quae videlicet est vicesimati quarta noni mensis, sed a die, qua fundantenta jaeha sunt templi , de ii Venietis in templo meo inchoato nullos uberiores fructus praedia vestra tu- Iisse. Nimirum enim negligentibus Dei religionem de cultum, nihil adhuc prospere evenit . At ex die ista benedicam , dcc. Et hic sensus paulo ante suerat explicatus his verbis: Et nunc ponite corda vestra, a die hac de supra, antequam poneretur lapis super lapidem in templo Domini, &c. Quasi ex eo tempore, quo primum jubente Cyro e Babylone Venerint , eorum frugibus maledixerit, nec quicquam eis feliciter terra produxerit , quod in Dei opere Sc templi structura cessaverint. Sed de argumento decimo haec satis . In undecimo non est facile expedire, quisnam ille Artaxerxes fuerit, qui eum Cyro Ze Dario jusserit templum caedificari . Rabbi Samuel eundem esse credidit Darium de Artaxerxem . Hoc enim non proprium nomen , scd regum Persarum omnium fuisie cognomen e ut Caesar Romanorum , Pharao AEgyptiorum. Non itaque tribus jubentibus templum aedificatum, sed duobus,
Cyro dc Dario Artaxerxe . Cui opini ni vehementer conjunctio repugnat, quae nomen Darii cum Artaxerxe non
solum in Latino, sed in Graeco 3c Hebraico exemplari conjungit . Ineptae sane loquendi sormuIae sunt , Iulius &Caesar , Marcus de Tullius , chcnc res de Pharao . Huic quoque sententiae il- Iud restagatur, quod pari ratione Α taxerxis cognomen Cyro fuerat addendum , qui rex utique nobilissimus Demsarum fuit. Atque idem Rabbi per A taxerxem , de quo cap. 4. sermo fit, vere , ut e*o sentio, non Cambysen, sed Cyrum intellexit . Cur igitur scriptura cognomen utrique regi commimne alteri adiiceret, ab altero ause rei 3 Hanc denique opinionem illud minus probabilem facit, quod si Artaxerxes cognomen omnium regum Per
sarum esset, id esset absurdum , quod
r. Udr. 7. scribitur : In regno autem Artaxerxis regis Persarum Esdras , dec. Nullus enim peculiariter intelligeretur, non plus certe, quam si solum regem Ρersarum sine Artaxerxis voce posuisiis. - Sed det hac sentcntia satis Cap. V. ς πgainus ad reliquas. Iosephus porro apud Lyranum , hutic Xerxem filium Darii interpretatur. Undecimo quippe antiq. Iuda. libr. cap. s. scribit Xe xem filium Darii, pietatis palemaepe inde ut regni haeredein suisse e nihilque ex patris institutis circa divinum cultum immutasse , sed Judaeos summa fuisse benevolentia prosccutum is Addit etiam hujus tempore Esdram qu
dem argento , auro , & vasis preti sis , quae ex universa provincia Bab lonis attulerat, templum omasse , ac Dei cumulasse cultum : Neemiam vero eodem rege concedente non modo
civitatem de muros instaurasse , sed dc id supplesse, quod ad fabricam templi
deerat. Verum haec sententia duos scrupulos habet. Prios est, quod huic regi 38. annos imperii tribuit . Qua in re cum omnium Chronographorum ratione pugnat , qui Xerxi filio Darii non nisi viginti rerni annos imperti untur. Posterior scrupulus est huju&modi et Primi Esdr. 6. cap. dicitur , quod Iudaei aedificaverunt, construxeiarunt , dc compleverunt domum Dei, Cyro & Dario de Artaxerxe jubent bus , sed compleverunt tamon in anno 6. Darii . Necesse est igitur , ut Artaxerxes ille, quicunque tandem fuerit , ante annum Darii 6. suerit . Mlioqui quomodo usque ad s. annum Darii construxerunt Iudaei , dc compleverunt templum , vivente Cyro de Dario de Artaxerxe λ Non itaque in nomine Artaxerxis Xerxes filius D rii intelligitur . Quae eadem causa eoRetiam urget, qui hoc loco staxerxem Longi manum filium Xerxis accipiunt, cujus diebus , ut Eusebius est auctor,& Esdras , & Neemias eae , quae templo , civitati, murisque deerant , edipleverunt . Ac ne illud quidem verum est, quod nonnulli ajunt, Darium Μ dum hoc loco accipi oportere : nam Darium Histaspis nomine ArtaxerZis accipiunt . Primum enim nusquam aut
in litteris sacris , aut in auctore aliquo historiae probato legitur, quod Da rius Medus templi fabricam aut juve rit , aut jusserit . Solus quippe Daniel hujus Darii mentionem fecit, nec talσquippiam illi assignavit. Deinde cum Darius hic avunculus Cyri esset , ut plexisque visumi est , multoque aetate
major , ut visum est omnibus , nequa quam scripturae sacra contra aliarum Per i omnium morem, Cyrum prius, quis V L D
Glos. Inter. lin. Da . p. ait Darium primum ea-ptuni istae solvisse, sed. non miatat .
357쪽
Darium nominaret : Iubente , inquit, liculas, & Artaxerxe , ab Hebraeo quoia Cyro & Dario & Artaxerxe . Qitae ea- piam adjectas esse in margine primum,dcm ratio vetat, ut Darius hic Medus per Artaxerxis vocem intelligatur. Quaquam septuaginta Interpretes Danielis septimo pro Dario Artaxerxem interpretati sunt, quemadmodum Hieronymus noster admonu t . Praeterca nulla historia neque humana , nequc divina Darium Histaspis Artaxerxem appellavit . Nulla ergo causa cst, cur hoc loco Darium Histaspis Artaxerxis nomine intelligamiis. Praesertina cum in t eo libro per nomen Darii non alius unquam, nisi Histaspis filius intelligatur .
Quid autem scriptura nobis per nominis ambiguitatem illuderet , si in eadem etiam orationis clausula Darii no-mcn in varios significatus distraheret pdificaverunt, ait, jubente Cyro, RDario, & Artaxerxe , & compleverunt doniiun Dei istam, usque ad diem tertium mensis Adar , qui est annus sextus Darii regis. Mihi duae viae hujus qliaestionis explicandae apparent. Una est, ut tueamur id , quod nunc impugnatum est, Artaxerxem Longi manum hic accipi o-P'rtere, qui primus hujus nominis innistoriis prophanis invenitur. Quae e dem scntentia Bedae fuit. Loquitur autem scriptura per anticipationem , id, quod saepe alias sacri auctores fastitarunt. Non enim omnes illi tres intelligendi sunt templum & aedificasse, &completist , usque ad sextum Darii annum . Sed tres illi opus complevere quidem, quos Iudaeis constat in opere faciundo explendoque favis e , ut aedificatum est, atque aliqua ex parte com Pletum usque ad sextum Darii annium Cyro , & Dario jubentibus . Tametsi eo anno templum non est omni ex parte absolutum . Quoniam , ut JosephuS ait , Esdras ac Neemias sub Artaxerxe pollea templi fabricam , ornatum 4 dccultum expleverunt . Hoc vero 1 olum a Iosephi opinione nostra dii crepat , quod ea, quae Esdras, ac Neemias ges-ssse in scriptura reseruntur , Ille Xerxe Darii imperante , nos Longimano jubente resta cise contendimus . Illud
aulcm sine controversia verum est, Cγ-rum, & Darium , & Artaxerxem eum, Cui . di Ceinias , atque Esdras placu
re, templum aedificasse , absolvula, di
iZAltera quoque scrupuIi hujus eximen di ratio est, si dicamus, duas illas Par- delinde textui, ut fieri solet, insertas
nec aliunde, quam ex eodem libro Gxemptu in huIus erroris petere necesse est . In capite enim quarto sic Latina editio habet : In regno autem Assue 'L- ri . ipse est Artaxerxes , &c. ubi tres illae voces , Ipse cst Artaxerxcs , non sunt scripturae partes , sed ab expositore nescio quo in margine sortasse positae scribentium errore , textui nostro interjeciae sunt , cum nec in Hebraeis exemplaribus , nec in Graecis septuaginta Interpretum haberentur : quemadmodum etiam ante nos Lirantis admonuit . Idem quoque error accidit in Latinis codicibus , Reg. cai/. 8. tibi verba illa , De quo secit Salomoti omnia vasa aerea in templo , & mare aeneum,& columnas, Zc altare, nec Hebraea exemplaria habent, nec Graeca Septuaginta , &c. Quod autem vitium in Latinam editionem irrepsit, idem potuit accidere , ut in Hebraea quoque irreplerit exemplaria. Qua de re & lib. 1. multa opportune diximus,& jamjam inlcquentis argumenti explicationem quaedam haud importune disseremus . Illud nunc dico, me non levi conjectura ductum de hujus loci errore ita existimaste. Josephus siquidem undecimo Iudaic. antiq. libro , cap. 4. hunc ipsum Esdrae locum reserens, sc ait: Magnis omnium studiis proficiebat templi a dificatio, Iuxta mandata Cyri, & Darii, prophetantibus interim Aegaeo , de Zacharia: absolutumque est intra septennium. Et lib. I s. cap. postremo , non alium templi authorem facit Herodes, praeter Cyrum, & Darium. Non ergo aluis tertius in Hebraeis exemplaribus veris habebatur. Verum haec hactenus. aetera diluamus . Argumcntatio duodecima usque eo dissicilis , & obscura est . ut aut nullo 'modo, aut multo d:fficili me dilui pos- - Jsit. Nimirum enim in historia cum sacra, tuin prophana . ita saepe librari rum vitio numeri depravati sunt, ut qui eos ad veram rationem revocare
voluerit, is non dico in s copulosis i cis , arduisque versetur, sed in labyrinthiun inexplicabilium quaestionum intret neces te sit, unde exire non queat, nec si Thesei quidem filium habeat . Hujusinodi autem errores in historiis humanis prodere 1 upervacaneum erit:
nam obvii sunt passim plurimi . In lacris
358쪽
p.rUlcos quosdam commemorabo ,lcap. 13. scribitur, quod filius uniuq an N ni erat Saul, cum regnare coepisset .
Quod si filius anni unius intelligitur.
quasi puer unius anni innocens qui satis sint tamen , . ut intelligant omnes quam lubricum & facile librariis sit , vel in divina scriptura num rum pro numero substituere. Agedum ergo primum hujus rei exemplum prostramus , ex libri secundi Paral. cap. I s. ubi ita legimus: Bellum vero non fuit utque ad tricesinium quintum annum regni Assa . Et evestigio in initio capitis sextidecimi : Anno autem tricesimo sexto regni ejus ascendit Baasia, dcc. Quo utroque loco pro tricesimo, legere oportet, Uicesimula. Nam Baalsa anno tertio regis Alsa regnare c2pit, solumque regnavit annos quatuor dc viginti, ut 3. lib. Reη. cap. I s. traditur: Non ergo ad tricesimum sextum annum regis Assa regnum vitamque perduxit.
Id quod perspicuum quoque fit ex s.
Reg. lib. cap. I 6. Anno , Inquit, VH cesimo sexto Alsa regis Iuda regnavit Hela filius Baasia stiper Ilrael, dic. Et posterius, Anno vicesimo septimo regis Assa regnavit Zainri , qui scilicet occiderat Hela . Quem errorem Joannes Lucidus in secundo temporum II-bro animadvertit . . .
Ne vero imperitus quisquam huJus loci vitium in Latinae editionis odium torqueat, aeque sciat Graeca Hebraeaque exemplaria esse corrupta . Id quod 1.
Paral. cap. 36. etiam contigit. Ubi in haec verba exemplaria omnia, quae in I-hi videre licuit , consentiunt e Octo annorum crat Joahim , cum regnare cepisset, de tribus mensibus, ac decem diebus regnavit in Hierusalem: fecitque malum in conspectu Domini. Quo loco , pro decem dc octo , librarius aut indoctus aut negligens Octo sub ecit. Sic enim 3. Reg. 2 . vere legis : De-εem Sc octo annorum erat Joalcim cum regnare coepisset , dcc. Alioqui quomodo secat malum In conspectu D mini λ Quomodo egressus est ad regem Babylonis, Ec cum esset natura bonus, ne civitas periclitaretur , ultro se dedidit λ 4. Reg. Jolephus Io. antiq. cap. s. Atque hunc etiam errorem a Jetanus prior deprchendit . Nolo enim quicquam aliorum aut industriae aut ingemo detrahere. Uerum ego et Iam apte interdum conjectura ducor ad suspicandum , authores sacros quibul-dam in locis alios numeros potuisse , quam nunc Inveniantur . Verbi causa
Ponamus aliquid, ubi conjecturae hu)us argumentum appareat. Primo Reg. lib.
nesciret inter dextram sinistramque discernere, quonam pacto illud accipiemus , Filius viginti dc unius anni erat Sedechias cum regnare coepisset Quid si hic etiam numerus ille viginti ex scribentium esset errore praetermisius λAn non tibi videtur , si ita hi per incuriam negligentiamque secissent , salsis interpretantium expositionibus locum esse daturos δ Rursum , quale quaeso illud est , Filius triginta ann
rum erat David, cum regnare coepis. set , dc quadraginta annis regnavit, si filium unius anni innocentem Interpretamur In simili ergo dicendi forma similis sit interpretatio . Sed similis euse non potest, si unius anni filius Sa lus esse d. catur . Quamobrem vero. mile est , auctorem lib. Regum filium cum viginti Ec unius anni scripsisse rsed scriptorum vitio majorem num rum in Hebraeis exemplaribus omis. sum. Quem deinceps errorem in Graeca Latinaque exemplaria aut alii quilibet , aut etiam Interpretes transiud runt. Quod idein 1. Paral. c. I s. 16. &36. accidit , sicuti paulo ante demonia stravimus. Et quoniam non est animus singula loca dii cutere , unum sbiu modo ex Rabani opinione adjiciam, ut Iam demum ea, quae sunt hujus a gumenti propriae . expediantur. Hiere iniae 32. vulgata lectio sic habet: Isin est populus , quem trant tulit Nabuch donolor, m anno septimo Judaeos tria millia de viginti treS. In anno octav decimo Nabuchodonosor, transtulit de Hierusalem animas octingentas triginista duas. In anno 23. Nabuchodonosor, transtulit Nabu Zardam magister miliatiae ammas Iudaeorum septingentas quadraginta quinque . Omnes ergo animaequatuor millia sexcentae . Qua ex lecti ne subdifficiles dc perobscurae quaestio nes emergunt , quarum nonnullas LM ranus movit , sed quam belle responderit , aliorum esto Iudicium. Rab nus in Hieremiam ter Judaeos a Nabuchodonosoro captos scribat, harum que trium captivitatum numerum hic a propheta centeri. ' Prima fuit, Cum Nabuchodonosor Joahimum filium Josiae vinctum catenis duxit m Babylonem, 2. Paralip. Nec enim est verosimile , non etiam alios plurimos cum Joahimo
359쪽
. ni I, in Babylonem transtulisse. Nam &Dabis. ',''i, ' nies capite primo verbis non valde .lν te obstiiras significat, anno tertio Ioayi- adduxissς quo am c Judaea in Babylonem es- in e. a. se translatos . At Cajetanus negat, Parai. Joahimum in Chaldaeam advenisse. Sane quidem: verum Infirma ratione negat . Intersectiis est, inquit , Joscimus m Judaea, & sepultura a sim juxta Hie-
cap. 22. remiae praedictionem sepultus est , ac pro ectus extra portas Hi crusalem .
Quid tum Quasi vero fieri nullo modo pollet, ut ductus primum an Babylonem , deinde in Hierri solyma remitteretur , ubi , cum fidem regi Babylonio datam violasset , in gloria morte
periret. Non itaque eamus inficias , Ioahim tim cum aliis multis in Babyl a par. 3 nem cse traductum. Id enim non Rabanus solum , sed divinae ctiam scripturae tradunt.
Secundam captivitatem Rabanus ponit in transmigratione Icchomae , quae . lib. Reg. 24. habetur exprcsse. Tertia quoque in eodem lib. cap. s. 'cxpressa eth, cum NabuZardam templum etiam, urbemque vastavit. Trium ergo harum captivitatum , ut Rabanus autNmat , Hleremias hic singillatim scribit numerum. Quae s vera lententia est , tres numeri mutandi simi, ut pro septiino anno in prima captivitate scribatur , primo . Illa enim annoptimo Nabuchodonosori contigit, qui idem Ioa cimi tertius fuit: quemadino. dum paulo ante dicebamus. In s ecuim da vero captivitate, pio Octavo decimo scribendum est, Octavo . Constat enim , Iechoniam ala Babylonem octavo Nabuchodonosori anno commigrasse. 4. Reg. 24. Pro vicesimo autem tertio in captivitate postrema legi oportet, Unde vicesimo . Nam, ut 4. Rer. as. sol lptum est , Hieremiae item Iz. Sedechias in anno I9. Nabuchodonosori ductus est in Chaldaeam. Nec huic
sententiae repugnat, quod lι b. Reg. 4. Cap. 24. decem Iudaeorum millia cum Iechonia dicuntur esse translata. Qu niam Hieremias non vulgus proiniscuum , aut milites quoslibet annumerat , sed principes Iudae , & cos, qui
erant in dignitate aliqua constituti, ut Iosephus decimo Iudaic. antiq. lib. cap. 8. animadvertit. Vel etiam eos hic
supputat Hieremias , qui in libris Rogum non fuerant numerati . Priinae siquidem ac postremae captivitatis numerum auctor libri Regum omnino praetcri erat. In secunda autem posuerat
majorem quidem, hoc est, decem millia : praetermiserat minorem , quem hic supplet Hieremias , id est , animarum octingentas triginta duas . Quod Iose- pluis intelligens in decimo antiq. Iudaic. lib. cap. s. utrumque num Crum
complectitur, asseritque cos , qui cum Iechonia ducti sunt, suisse decem millia numero, & amplius octingentos triaginta duos. Quanquam primam capti- I.. libra. . vitatem ad cum annum rcfert, quo rex
Babylonius Mahimiim intercinit, ins pultumque cxtra moenia justit proJici.
Tum enim scribit , tria millia Iudaeorum Babylonem in captivitatem. esse ducta . Qui annus procul dubio septinmus Nabuchodonosori suit. In octavo namque Iechonias pro patre est constitutus, 4. Reg. 14. quod si accipimus, numerus primae captivitatis in Hieremia sine ulla corrcetione rectissime constat. Intelligo autem locum Hieremiae totum poste a mendi nota vindicari, si dicamus secundam captivitatem anno I 8. Nabuchodonosori suisse , annis scilicet integris numeratis: Sicut Je priama anno septimo est . ita hunc sensitim adicribenda . Alioqui, si de annis non expletis sermo sit , prima ita anno 8. secunda in I s. Nabuchodonosori fuit. At tertia fiu anno 1 cum quinto post excidium Hierosolymitanum anno, qui fuit regni Nabuchodon olori 13. invasit
Coelen Syriam , Ammonitas. Moabatasque subegit, AEgyptios perdomuit, ac
repertos ibi Iudaeos captivos Babylonem abduxit . ut Iosephns auctor estro. antiq. Iudaic. lib. cap. II. Sed quoniam Hieremias eos numerare videtur,
non qui de YErypto , sed qui de Iudaea translati sunt : quia rursum eas videtur captivitates rccensere , quae elaciis historiis colliguntur: quia demum eam, quae stib Nabuzardane sui: omnium celeb rima, templique, atque lu- bis inccndio vel maxime nobilitata , tertio loco videtur scribere, ut eo redeat , unde cit paulo ante digreIstis,
ut numerum annorum ita secunda , &tertia captivitate ad formam 4. lib. Reg. restituendum contenderet, ei go non magnopere repugnarim . Nam
si in prima captivitate Iolephum, quam Rabanum sequi malis , non equidem
improbabo . Ego autem , ut ingenue loquar , nunquam mihi minus, quam
in hac digresIione placui , quanquam magis adeo id argumenti dissicillimi
360쪽
ni ac Teare ille quidem uaris tulit. Nuin mera senim
Iot qui ha . Leme inversione Rufilii. exseribentisserre, e est potitus Nirili Ioi. hi lii e leo in puxn t l.h.
Unde patet Sabelliei error . Enisnea ε .lib 9. ubi vi uata vitium lin
explicandi cupiditate , quam ulla alia
culpa mea contigit : qui dum monere volo, numerorum quaestiones lubricas esse , atque dissiciles , quod error innumeris facilis , ac lubricus sit , mei pene stim oblitus : secique id repentino quasi motu percitus, ouod ne meditatus quidem opere ad hoc instituto facturus eram : ut de iis. rebus , quae maximi sunt negotii, inter restilendum argumenta disputarem. Sed hoc tamen cecidit mihi peropportune, quod duodecimi argumenti dissicultas omnis inco numero annorum sita est , qui 3 Reg. lib. cap. 6. prae ribitur , ab e gressione filiorum Israel de .Hrypto ad templum a Salomone inchoatum . Est autem in omnibus exemplaribus Graecis, Latinis, de Hebraeis idem omnino
numerus annorum quadringentorum octoginta . Quem numerum ex scriben. tium erpore a vero esse immutatum hisce argumentis suaderi potest . Primum, quod Iolephus lib. antiq. Iudaic. 8. cap. 3. scribit , Salomonem templi fabricam exorsiim esse annis quingentis nonaginta duobus, postquarn I irae Iitae ex AEgypto excesserunt: mille ve.
ro viginti annis postqua in Abraham in Chananaeam regionem e Mesopotamia migravit. Nam si quadringentis triginta , qui juxta Exodum a migratione Abraham ad exitum 4sraelitarum de PE pypto inters uxerunt, quingentos ninnapinia addideris , ab exitu ad templi aedificium coeptum, summa illa Iosephi relinquetur annorum mille viginti, a que adeo & uterque sibi numerus , Se inter se vicissim ambo constabunt. Deinde Iosephus idem lib. II. antiq. Iudaic. c. 4. Ante Saulum & Dayidem, inquit , rempub. Iudices administraverunt. Qui reipub. status plus , quam quingentis annis duravit post Moysis Ee Iosue imperium. Non ergo ab exitu Israel de Trypto ad initium templi 48o. solum anni intercesserunt. Praeterea, Moyses quadraginta annis
imperavit . Erat enim annorum octoginta cum eduxit Israel , Exod. T. Secentesimo vicesimo aetatis anno mo tuus est. De ut. ultimo .
Adde annos octo interregni , quibus Israelitae servierunt post mortem Iosue regi Mesopotamiae . Iudi c. 3. I sephus 6. lib. antiquitat. cap. s. scribit hos suisse duodevig:nti . Quorum octo inruitutis iuule lib. s. cap. 7. tradiderat .
Liber Undecimus. Cat. Othoniel judicavit populum quadra
ginta annis. Iudic. 3. . Adde duodeviginti annos interreis gni , quibus strvierunt regi Moab. I dic. 3
Aioth judicavit populum octoginta
annis. Iudic. 3. Adde viginti annos interregni, quibus servierunt regi Chanaam . Iudi c. . Barac , dc Debora judicarunt populum quadraginta annis. Iudi c. s. Adde interregnum septem annorum sub Madian . Iudic. 6. Gedeon judicavit populum quadra ginta annis . Iudi c. 8 Abimelech tribus annis . Iudic. s. Τhola viginti tribus annis. Iudi c. I . Iair viginti duobus annis. Iudi c. I .
Interregnum decem dc octo annorum
sub Philisthaeis , dc Ammonitis . Iudic.
Iephthe sex annis judicavit . Iudic.
Abesan septem annis. Iudic. I 1. Helon decem annis. Iudi c. I L. Abdon octo annis. Iudi c. II. Interrestnum quadraginta annorum
Samson viginti annis. Iudic. I 6. Heli quadraginta annis. I. Reg. 6. Satii regnavit quadraginta. Act. II. Nana Ioscphus lib. 6. antiq. Iudaic. cap. postremo ait , illum regnasse vivente Samuele annis duodeviginti , post S muciis mortem annis viginti. David regnavit annis quadraginta . 2. Reg. s. & 1. Paralip. 3. Salomon quarto anno regni sui te pli fabricam coepit. 3. Reg. 6. Qui in summam redacti faciunt numerum quingentorum septuaginta quatuor annorum. Qiibiis si adjicias annos Iosue, Sangar, de Samuelis, Inte regnum quoque, quod inter Samson , &Heli fuisse scriptura dicit, major utique summa , quam illa Iosephi conmcietur . Plures igitur quam 48o. anni ab excessu Israel de AEgypto , ad templi fabricam intercesserunt . blendum itaque in hoc scripturae loco inest, sunt que proinde ad veram rationem codices Hebraici , Graeci, Ze Latini comrigendi . Ad haec. si Graeca omnia exemplaria fidem a squam faciunt, ut ine; usimodi rebus ambiguis , dc numer
rum ratione controversa aequum est, Paulus certe post terram Chanaam fi- Asto
liis Israel sorte distributam , tempus Iudicum usque ad Samuel , quadringer