Galfredi Monumetensis historia Britonum : Nunc primum in Anglia, novem codd. msstis collatis, edidit J.A. Giles

211쪽

intuentibus fieri silentium: dicebat autem se non invenisse alium tantae virtutis, postquam Rithonem gigantem in Arario monte interfecit, qui eum ad praelium invitaverat. Hic namque ex barbis regum quos peremerat, fecerat sibi posses, et mandaverat Arturout barbam suam diligenter excoriaret, atque excoriatam sibi dirigeret: ut quemadmodum ipse ceteris praeerat regibus, ita quoquo in honorem ejus ceteris barbis ipSam superponeret. Sin autem, provocabat eum ad praelium : et qui sortior supervcnisset, polles et barbam devicti tulisset. Inito itaque certamine, triumphavit Arturus, et barbam esterius cepit et spolium, et postea nulli sortiori isto obviaverat, ut superius GSer M. Victoria igitur sui praedictum est) potitus, in Secundo noctis diluculo ad tontoria sua cum capite remeaverunt: ad quod admirandum catervatim concurrebant, ei ascribentes laudes, qui patriam a tanta ingluvie Iiberaverat. At Hoelus ob casum suae neptis tristis, praecepit aedificaro basilicam super corpus ipsius in monte quo jacebat, qui nomen ex tumulo puellae nactus, Tumba Helenae, usque in hodiernum diem, Vocatur.

ς ι. INITUR PUGNA CUM ROMANIA : PETREIUS COTTA ET ALII CAPTIVI LIBERANTUR.

ONGREGATIS tandem cunctis quos

expectaverat Arturus, illinc Augustodunum progreditur, ubi imperatorem esse existimabat. Ut autem ad Albam fluvium venit, annunciatum est ei, illum castra sua non longe posuiSse, et tanto incedere exercitu, quanto ut aiebant) rosistore nequiret. Nec idcirco perterritus coeptis suis desistero voluit, sed super ripam fluminis castra sua metatus est, unde posset exercitum suum libere conducere, et si opus esset, Sese intra ea recipere. Duos autem consules, Bosonem Devadoboum M Guerinum Camotensem :Disiligod by Cooste

212쪽

Walganium etiam nopotem suum Lucio Tiberio direxit, ut suggererent ei quatenus recederet e finibus Galliae, aut in postero die ad experiendum veniret, uter eorum majus jus in Galliam haberet. Juventus ergo curiae maximo gaudio fluctuans, caepit instimulare Walganium, ut intra castra imperatoris inciperet, quo occBSionem haberent congrediendi cum Romanis. Perrexerunt illi ad Lucium, et praeceperunt illi a Gallia recedere, aut in postero die ad pugnandum venire. At dum responderct eis, quod non deberet recedere: immo ad regendum illam accedoro : intorsuit Caius Quintilianus Husdem nepos, qui dicebat, Britones magis jactantia atque

minis abundare, quam audacia et probitate Valere. Iratus illico Walganius stricto ense, quo accinctus erat, irruit in eum, et ejusdem capite amputato, ad equos cum sociis digreditur. Insequuntur Romani partim pede, partim equis, ut concivem Suum in legatos omni nisu diffugientes vindicarent. At Gucrinus Carnotensis, dum quidam eorum ipsum attingere inciperet, ex improviso reversus dire vit lanceam Suam, atque ipsum per arma et per medium corpus perforatum humi, quantum

potuit, prostravit. Invidit ergo Boso Devadoboum, quoniam tantam probitatem fecisset Carnotensis: et retorquens equum suum, cui primo obviavit, ingessit illi lanceam in tragulam, et letaliter vulneratum coegito allum deserere, quo eum insequebatur. Interea Marcellus Mutius maximo affectu volens Quintilianum vindicaro, Walganio jam imminebat a tergo, atquctemperat rotinere : cum ipse reVersus continuo galeam

cum ipso capite usque ad pectus gladio quem tenebat abscidit. Praecepit etiam ei Walganius, quem intra castra trucidaverat, in insernum renunciare, Britones minis ot jactantia hoc modo abundare. Sociis deindorcsociatis, hortatur ut pari impetu reversi, quisque suum prosternere laboraret. Acquiescentes ergo ei, revertuntur et quisque unum prosternit. At Romaniusque insequentes, quandoque lanceis, quandoque gla- Diqiligod by Gorale

213쪽

diis percutiebant eos : sed nec retinere nec prosternere valebant. Dum autem prope quandam Silvam sui distum ost) insequerentur: confestim congrediuntur ex illa circiter sex milia Britonum, qui fuga consulum comperta, intra eam delituerant, ut eis auxilium sub- Vectarent. Egressi autem susisere calearia equis suis: et aera clamore complentes, et clypeos pectoribus praetendentes, Romanos ex improviso invadunt: et confestim in fugam propellunt. Sed ut unanimiter insequentes, MOSdam eorum ab equis suis cum lanceis sejungunt: quosdam autem retinent: quosdam interficiunt. Quod cum Petreio senatori nunciatum esset, decem milibus comitatus, subvenire sociis suis sestinavit : coegitque Britones ad Silvam ex qua egressi fuerant recurrere, nec sine detrimento Suorum, diffugiendo etenim Britones revertobantur instructi locis, atque insequentibus stragem ingerebant maximam. Quibus hoc modo codentibus, Hiderus cum quinque milibus accelerabat, ut eisdem subveniret. Resistunt orgo ipsi, et quibus terga paulo ante dederant, nunc Pectora opponentes, validos ictus viriliter inferro elaborant. Resistunt etiam Romani et quandoque eos prosternunt: quandoque vero ab illis prosternuntur. At Britones toto affectu desiderabant militiam: sed nec multum curabant in quem eventum inciderent, dum eam incipiebant. Romani autem sapientius agebant, quos Petreius Cotta, more boni ducis, nunc ad invadendum, nunc ad diffugiendum, sapienter edocebat: et ita maximum damnum coloris impendebat. Quod cum

Bosoni compertum esset, plures eorum quoS audaei OreSnoVerat, Sejunxit a ceteris, et eos hoc modo assatus est:

Quoniam nosciente Arturo istud proelium incepimus, cavendum nobis est, ne in priorem partom incepti nostri decidamus. Nam si in illam deciderimus, et maximum

damnum militum nostrorum incurremus, et regem nostrum ad execrandum nos commovebimus. Resumito audaciam : et sequimini mo per catervas Romanorum :Diuitig orale

214쪽

HISTORIAE REG. BRIT. LIB. X.

ut si fortuna favorit, Potreium interficiamus sive capi mus. Subduxerunt itaque calcaria equis suis, et cuneos hostium pari impetu penetrans, ad locum quo

Petreius Socios suos commonebat, Venerunt. In quem

oeos Boso irruens, eundem per collum amplectitur, et sicut praemeditatus fuerat, cum illo in terram corruit. Concurrunt orgo Romani, ut cum hostibus eripiant: concurrerunt autem Britones, ut Bosoni auxilientur. Fit itaque intor eos maxima caedes : fit clamor : fit turbatio: dum hi ducem suum liberare, illi eum retinero conantur, Invicem ergo vulnerabant et vulnerabantur:

prosternebant et prosternebantur. Illio itaquo videri poterat quis hasta, quis gladio, quis telo praevaleret. Denique Britones densata caterva incidentes, impetumque Romanorum ferentes, sese intra fortitudinem Praelii sui cum Petreio recipiunt. Sed confestim impetum fecerunt in illos, jam rectoro suo orbatos, jam in majori parto debilitatos, jam etiam dilapsos, atque terga eisdem ostendentes. I ncumbentes igitur, ipsos a tergo caedunt: caeSOS PrOSternunt: prostratos dispoliant: dispoliatos Praetereunt, ut ceteros insequantur. Sed et plures capiunt, quos regi praeSentare affectant. Postremo postquam satis periculi ipsis ingeSSerunt, remeaverunt cum spoliis et captivis ad castra, et indicantes quod sibi contigerat, Petreium Cottam, et ceteros captivos Arturo cum victoriae laetitia obtulerunt. Quibus illo congratulans, et honores, et honorum Rugmentationes promisit : quoniam eo absente tantam probitatem egerant. Captivos autem in carcerem trudere Volens, ad se Vocavit quosdam qui cos in crastinum Parisios ducerent, et custodibus oppidi servandos traderent, donoo ex illis aliud fieri praecopisset. Jussit otiam Cadorem ducem, Beduorumque pincernam, nec non et duos consules Borollum ot Richorium cum famulis suis ipsos conducere, doneo venirent eo, quo minime disturbationem Romanorum timuissent. Diqitigoo by Cooste

215쪽

f 5. ROMANI ITERΠM BRITANNOS ADORTI FUGANTUR.

T Romani forte comperientes istiunapparatum, imperatore jubente, elegerunt quindecim millia suorum, qui nocte illa iter eorum praecederent: atque eum ipsis congressuri suorum Iiberationi instarent. Ipsis quoque praesecerunt Vultotum Catolium et Quintum Carutium senatores :Evandrum etiam regem Syriae, et Sertorium Libyae regem: qui nocte illa cum praedictis militibus jussumitor arripuerunt, et latibulis convenientem locum adepti delituerunt, per quem ipsos ituros arbitrabantur. Mane autem facto Britones viam incunt cum captivis: et jam prope locum incedunt, nescii quos dolos versuti hostes instituerant. Cum vero penetrare incepissent regressi ex improviso Romani, ipsos nihil tale praemeditatos occupaverunt, et penetraverunt. At illi quamvis tam ex improviso occupati suissent: tandem tamen refociati, viriliter resistunt, et quosdam circa captivos Statuunt: quosdam autem per catervas distribuunt, qui

eum hostibus congrediantur. Agmini autem illi quod

ad conservandos statuerunt captivos, Richerium et Beduerum praesecerunt: Cador vero dux Cornubiae atque Borollus ceteris praeponuntur. Sod Romani

omnes Sine ordine eruperant, nee curabant suos per

turmas disponere : immo omni nisu praestantes, Britonibus stragem dabant, dum turmas disponere, dum semet ipsos defendere elaborarent. Unde vitra modum dobilitati, illos quos conducebant turpiter amisissent, nisi sortuna optatum auxilium eis accelerasset. Gui- tardus etenim dux Pictavensium comperto dolo praedicto, cum iribus milibus advoncrat, cujus freti auxilio tandem praevaluerunt: et vicem praedictae stragis impudentibus grassatoribus reddidere. Attamen multos suorum in primo congressu amiserunt. Amisorunt etenim inclytum illum Cenomanorum consulem Boressum : qui dum cum

216쪽

HIATORI E REO. BRIT. LIB. X.

Evandro rege Syriae congrederetur, lancea ipsius intragulam infixa Vitam cum sanguine eructavit. Amiserunt quoque quatuor proceres, Hire am Depcrirum, Mauricium Cadorcanensem, Aliduo de Tintagol, et filium Hider: quibus audaciores non facito reperiri

poterant, nee tamen audaciae suae desistentes sibi desperaverunt : sed omni nisu instantes, et captivos custodire, et inimicos prostediero intendebunt. Romani tandem congressum eorum ferro non Valentes, oeyus relinquerct campum, et caStra Sua petere coeperunt. At Britones usquo insequentes stragem inserunt, complures capiunt, nee requieVorunt, donec Vultei Catello et Evandro rcge Syriae peremptis, coteros penitus dissipaverunt. Habita igitur victoria, captivos quos ducebant, miserunt Parisios 2 atque cum illis quos recentor ceperant, ad regem suum repedantes, Spem summae victoriae promittobant, cum admodum pauci de tot supcrvenientibus hostibus triumphum habuissent.

* 6. LUCIUS TIBERIUS LENORIAS ADIT : ARTURUA VALLEM AUESIANAM INGREDITUR.

UCIUS autem Τiberius, tales casus

moleste serens, animum suum diversis cruciatibus Vexatum, nune huc, nune illuc revolvit, haesitando an coeptapraeliacum Arturo committat, an intra Augustodunum receptus, auxilium Leonis imperatoria expectet. Acquiescens tandem formidini nocto sequenti praedictam civitatem aditurus Longrias eum exercitibus suis ingreditur. Quod ut Arturo compertum est, affectans iter ejus praecedere,oadem nocte, relicta a laeva civitate, quandam vallem, quam Lucius trans ossurus erat, ingreditur, quae Suesia vocabatur. Commilitones ergo SuOS per catervas disponore Volens, legionem unam cui praefecerat Morvid consulem Claudiocestriae jussit adesse, ut si opus acci-Diuiligod by Gorale

217쪽

disset, sciret quo posset sese recipere, et resociatis turmis iterum hostibus praelia ingerero. Ceteros etiam per catervas septenas distribuens, et in unaquaque caterva quinquies mille, quingentos et quinquaginta quinque viros omnibus armis instructos collocavit. Pars quoque statutarum turmarum disponitur, equestris : pars autem altera pedestris: daturque praeceptum inter eos, ut dum pedestris turma ad invadendum intondat: equestris illico ab obliquo superveniens, stricto agmine dissipare hostes nitatur. Erant autem pedestres catervae, Britannico more, cum dextro otSinistro cornu in quadrum statuis: quarum uni Augu- solus rex Albaniae, et Cador dux Cornubiae, unus in dextro cornu, et alter in sinistro praeficiuntur: alii vero, duo insignes consules, Guerinus videlicet Carnotensis,ot Boso do Richidon, quae linqua Saxonum Oxineford

nuncupatur : tertiae Vero turmae Aschil rex Daeorum, atquo Lot rex Norwogensium: quarm Hoelus dux Armoricanorum atque WH ainus nepos regis. Post has autem quatuor, fuerunt aliae quatuor a dorso Statuis, quarum uni praeponuntur Caius dapiser, et Beduerus princerna: alii autem praesciuntur Holdinus dux Rutenorum, et Guttardus dux Pictavonsium: tor-tim Vigenis de Legocestria, et Ionathai Dorec trenSis,atquo Cursalem de Cai stria : quaris vero Ur ennius do Badone. Ipse quoquo elegit post hos sibi et Iegioniunt quam sibi adesse affectaverat, loeum quendam, quo aureum draconem infixit, quem pro vexillo habebat, quo vulnerati et fatigati, si necessitas compelleret, quasi ad castra diffugerent. Adorant autem in legione illa

quam socum habebat, sex milia, sexcenti sexaginta sex. Diuitigod by Cooste

218쪽

HISTORIAE REG. BRIT. LIB. X.

ISPOSITIS itaquo cunctis, commilitones suos in haec verba affatur: D mestici mei, qui Britanniamterdenorum regnorum secistis dominam, vestrae congratulor probitati, quam nullatenus deficere, immo magis vigere considero :licet quinquo annis inexercitati, obloctamentis ocii potius, quam usui militiae dediti fuistis hactenus: nequaquam tamen ab innata bonitate degoneravistis :sed in ipsa perseverantes, Romanos propulistis in fugam : qui instimulante superbia suorum, libertatem vobis demere affectaverunt: qui ampliori numero incedentes, ingerere praelia coeperunt: qui congressui vestro resistere non Valentes, Sese turpiter intra civitatem istam receperunt, ex qua ad Praesens egressuris, et per istam vallem, Augustodunum petituris, obviam poteritis adesse : et nihil tale praemeditatos, Veluti pecudes occuparo. Sano Orientalium gentium segnitiam in vobis osso existimabant: dum patriam vestram sacere tributariam, et vosmetipsos subjugare assectarent. Numquid novorunt quae bella Dacis atque Nomegensibus, Gallorumque ducibus intulistis f quos meae subdidistis potestati, et ab eorum pudendo dominio liboravistis: Qui igitur in graviori decertatione Valuimus : in haec leviori sine dubio praevalebimus, si pari affectu semiviros

illos elaboraverimus opprimere. Quantos honores quisque vestrum possidebit, si Voluntati mosa atquo praeceptis meis, ut fideles commilitones, acquieveritis fSubjugatis etenim ipsis, continuo Romam petemus, petitam capiemus, captam poSSidebimus: et Sio aurum, argentum, palatia, turres, oppida, civitates, et ceteras victorum divitias habebitis. Adhuc autem ipso diconto talia, omnes uno clamore assentiunt: parati mortem prius reciporo, quam Vivente ipso campum diffugiendo relin

quere.

219쪽

NATUR.

Τ Lucius Tiberius comperiens insidias, quae ipsi parabantur, noluit ut assectaverat diffugere: Sed revocata audacia, ipsos in eadem Valle aditurus, duces Suos convocavit, atque his Verbis ali cuius ore: PatreS Venerandi, quorum imporio et orientalia et occidentalia regna subjici debuerant, majorum vestrorum memores estote: qui ut QVersarios Reipubliem superarent, non horrescebant inundere sanguinom suum, sed exemplum probitatis et militiae posteris suis relinquentes, ita decertabant, ac si in praelio Deus non providisset eos moriturOS. Trium abant ergo saepius, et triumphando mortem eV d ant, quia nulli alia erant proventura, quam quae ex

Providentia Dei condosoondebant. Augebatur itaque RQSPublica: augobatur Oorundem probitas: et quod b Restatis, quod honoris, quod largitatis in generosis φη e Solebat, in cis diutius vigens, ipsos et IPSOrum P0Meros in dominium totius orbis promoVebat. digitur in vobis Oxcitato desiderans, hortor I OS ut Pr1Sti-DRm bonitatem rovodotis, atque in eadem PerStRntes,iDimistos nostros in vallo qua nobis insidiantur, petentes, M'd nostrum ost ab illis Oxigere contendatas. Πος i timetis me idotheo inua civitatem bano reneptum 'ηδ', ut Vel oos vol obrum o grossum a serruerim i 0 Rrbitrans quod nos glutio prosequerentur, et ut ''''quentibus ox impfovigo obviaremus, MU' P 0. 'gym tim irruontos magna strage infestaremu3 - ο 'm quoniam alitor qum eati eramus fecerunt:

220쪽

IIIATORIAE REO. BRIT. LIB. X.

simo abivit. Ut his itaque ot pluribus aliis finom

dicendi fecit, omnes uno assonSu saVentes, SociaS quoquo manus jurejurando promittonios, ad armandum ScSofestinant. Armati tandem Longrias egrediuntur, atque praedictam vallom adierunt, ubi Arturus catervas suas statuerat. Porro et illi duodecim cuneata agmina, atque Omnia pedestria secerunt, quae Romano more admodum cunei ordinata, sex millia militum cum scxcontis SeXaginta sox, Oxercitum suum disponentes continebant. Sod ot unicuique suos ductoros dederunt: ut monitu eorum et invadoroni et ceteris irruentibus resisterent. Uni stonim praefocorunt Lucium Catellum senatorem,

et Alisantinam rogem Hispaniae. Alii vero Hirtacium regem Parthorum, et Marium Lepidum senatorem: tertio Boccum regem Μedorum, ot Caium Motollum Senatorem: quarto Sertorium regem Libyae, et quintum

Μilvium senatorem. Haec quartuor agmina in prima acie statuta fuerunt. Post ipsa vero alia quatuor a dorso, quorum uni Sergem regem Itureorum praesecerunt:

alii vero Pandrasum rogem AEgypti: tertio Polytetem ducom Bithyniae: quarto Teucrum ducem Phyrgiae. Post haec quoquo alia quatuor agmina, et cuidam illorum doderunt Quintum Carucium sonatorem : alii autem Laelium Hosticnsem: tertio Sulpitium Subuculum: quarto Mauricium Silvanam. Ipse autem inter eos nunc hac nune illac incedebat, suggerondo et docendo, qualiter sese haberent. In medio etiam auream aquilam, quam pro vexillo duxerat, jussit

firmiter poni: et quOScunquo caSuS SegregaSSet, Sub- monuit ut ad eam reverti conarentur.