장음표시 사용
171쪽
lescens,nutu grandior an senex. Praeterea coimoti erincommoda consideratur ab natura data animo, aut compori,hoc modo: Uulens an imbecillis,logus dii brevis orismosus an detomis,velox an tutam sit,acutus an hebetior, memor an obliuiosius,comis, osticiosus, pudens, patiens, an cotra.Et omnino quae a natura data animo Cr corporiri conisderabuntur,in natura conbderanda sunt. Nam quae industria comparatur, ad habitum pertine de quopο;terius dicendum est. In victu confoderare oportet, apud quem,Cr quo more,er cuius arbitrum sit educulus, quos habuerit artium liberalium magistros,quos uiuendi praeceptores,quibus amicis utatur, quo in negotio, qκ
pii,artifcio jit occupatus, quo modo rem fit inarem adis ministre qua colluetudine domestica sit. In fortuna quaeα ritu seruussit an liber pecuniosus an tenvis,priuatis; an cum pote tecisi cum potestite,iure an iniuria, flix, cturus,an contra,quales liberos habeat. Aut si de non uiuo quieretur, etiam quali morte sit abctus, erit confoderirandam. Habitum antem huc appellamus,animi,aut comporis constintem cr absolutam aliqua in re pesctiori, ut uirtutu aut artis perceptionem alicuius, aut quamuis scientiam. Et item corporis aliquum commoditatem, non
natura datam,sed studio er industria partam. Asyctio,esi
animi,aut corporis ex tempore aliqua de causa comm i ruis,ut latiti cupiditas,metus,moIestia, morbus,debilio' las,er alia quae genere in eodem reperiuntur. Studismautem,est animi Vidua eruehemens ad aliquam rem apαplicata magna cum uoluntate occupatio, ut philosoophiae,poetriae, geometris, literarum. confli , est uilis quid faciendi aut non faciendi uere excogitata ratio. Facta autem, er casus, er orationes tribus ex temporis
172쪽
LIBER I. ruri sus eon diderabuntur, quid fecerit, aut quid ipsi docti derit,aut quid dixerit,aut quid faciat, quid ipsi accidat, quid dicat,aut quid Actu ruu si quid ipsi casura sit, qua
sit inurus oratione. Ac personis quidem haec uidentur esse attributa. Negotijs aula quae sunt attributa, partim sunt eontinetia cum ipso negotio, partim in gestione negoti eonoderantur,partim adiuncta negotio funt,paritas flum negotium consequuntur. continentia cum ipso neri gotio sunt ea, quae semper affixa esse videtur ad rem,nes ab ea posunt separari. Ex his prima est breuisis complexio totius negoti , quae summam cotinet Acti, hoe modo:P rentis occisio,patriae proditio. Deinde causa eius summae, per quam,Cr quamobrem,Cr cuius rei causa fictum sit, quaeritur. Deinde ante rem gestim, quae Acta sunt contionentur usq; ad ipsum negotiam. Deinde in ipso gerendo
negotio quid actrum sit. Deinde quid postea Actum siti
I u gestione autem negotis,qui locus secundus erat, de ijs quae negotijs attributa sunt, quaeretur lacu tempus,moadus, occasio,scultas.Locus conisderatur, in quo res geα 'sit,ex opportunitate quam uideatur habuisse ad neg tium ad nistrandaem.Ea autem opportunitas quaeritur ex magnitudine,interuasso, longinquitate, propinquiri te,solitudine,cclebritate,natura ipsius laci, er uicinisteretius regionis. Ex his etia attributionibus,sacer an proophanus, publicus an priuatus, alienus an ipsius ,de quo agitur,locus sit,an fuerit. Tempus autem est icquo nunc
utimur na ipswm quide generaliter definire difficile est
pars quaeda aeternitatis cu alicuius annui,mestrui, diurni,
noctvmi uestati, certa significatiori in hocer quae proterierat moderatur, Cr eoru ipsoru ,quae propter Metumstitem obsolegerunt,ut incredibilia uideantur, er iam in
173쪽
116 DE INVENTIONE mularium nu merwm reponatum er quae iamdiu gesta, a memoria nostra remota,tamen Aciat fidem, uere tradiata esse,quod eorum mon*menta cerra in literis extent: m
quae nuper gesta sint, quae scire plero posint: ex iter aquae inflent in praesentia, Cr maxime fani, Crconsequantur. In quibus potest conoderari, quid o M , ex quid serius uturum sit. Et item comuniter in tempore persticiendo longinquiris eius est credideranda. Nam
saepe oportet cometiri cum tempore negotium,ez videre potuerit ne aut magnitudo negotij,aut multitudo rerum in eo transigi tempore. conis deratur autem tempus, Cranni, meusis,er die Cr noctis,er vigiliae, Cr horae,er in aliqua parte alicuius horrum. Occasio aute est pars temporis,habens in se alicuius rei idoneum Aciendi, aut non Aciendi opportunitatem. Quare cum tempore hoc disert. Nam genere quidem utrunq; idem esse intelligio turriueruem in tempore statium quodammodo declaratur, quod in annis,aut in anno, aut in aliqua anni parte sto editui uti occasione ad statium temporis Actedi quidam opportunitas intelligitur adiuncta. Quare cum genere
idem sit,st aliud quod parte quadam, Cr sterie,ut dixismus,dis rat. Haec distribuitur in tria genera, publicu,coinmune ingulare. Publicum est,quod ciuitas uniuersa alia qua de causa frequentat,ut ludi, diem tus,bellum; oma mune, quod accidit omnibus eodem stre tempore,ut messe sis, indema,calor lus singulare autem est, quod alia qua de causa priuatim solet alicui accidue,ut nuptiae,s cris iam, unus, conuiuium,somnus. Μodus autem φ,inqμo quemadmodum, Cr quo animo Actum sit, quaeritur. Eiuue partes sunt,prudentia cx imprudelia.Prudelis auteratio quaeritur ex ijs,qui cum,palim,vi,persu ρης'
174쪽
LIBER I. νίν ieerit. Imprudentia autem in purgationem cosetur, cuin partes sunt inscienti casu nec stas: cr in affictionem animi,hoc est molestiam,iracundum,amorem, Cr caetera quae in fundi genere versantur. Facultates fiunt, aut qui αbus Acilius si, ut fine quibus aliquid confisi non potest.
Adiunctura aute negotio id interuitur, quod maius, erquod minus,er quod simile erit ei negotio, quo de agritur, Cr quod aeque magn-,Cr quod cotrari, er quod
gorijscut ex statura corporta cosideratur. Si te autem ex specie comparabili, comparabile aut ex constretiatq; asinalanda natura iudicatur. contrarium est, quod positum in genere diuerso,ab eodem, cui contrarium esse dicitur,plurimu distat,utfigus calori, uitae mors. Dist rat in autem est id, quod ab aliqua re per oppositionem negationis separatur,hoc modo,sapere Crno sapere. Geαnus est, quod partes aliquus amplectitur, ut cupiditas. Pars est, quae subest generi,ut amo avaritia.Euenta est aliculi 3 exitus negotij,in quo quaeri solet,quid ex quas re euenerit,eueniat,euenturumque sit. Quare hoc in generare, ut commodius quid evetituruM sit, ante animo colligi poti quid quas ex re soleat evenire,conis rarita est, boc modo:Ex arrogatia odium,ex insolantia arrogatia. Quarta aute pars est ex ijs, ques negoti s dicebamus esse attributas, consecutio. I n hac hae res quaeruntur, quae gempum negotium consequunt . Primam,quod sectum est, quo id nomine appellari convcniat. Dcinde eius Acti qui sunt principes Cr inuctores, qui denique autoritatis eius er inuentiolus comprobatores assae ILDeinde ecqua
ea de re, aut risi rei sit lax, consuaudo, actio,iudicium, scien
175쪽
scientis,artificit . Deinde natura eius euenire vulgoso irat,an insolenter ac raro. Postea homines id sua authois ritate comprobare,an ostendi in his consueuerint,Cr c.
tera, quae actum aliquod similiter conim, aut ex interis uacto solent consequi. Deinde postremoattendendum es num quae res ex ijs risios, iux fiunt positae in partibus
bone1dius aut utilitatis, conbequuntur, de quibus in deliis berativo genere causae distinctius erit dicendum. Ac neisgotiis quidem 're res eae, quaε comemorauimus, sunt atra tributae.Omnis autem argumentio, quae ex ijs locis,quos commemorauimusOmetur, aut probabilis, aut nec ria debebit esse.Etenim ut breuiter describamus,sguinem retio uidetur esse iuuentum ex aliquo genere, rem aliqua aut probabiliter ostendens, aut nec arte demonstrans. N ecefarie demonstrantur es,quae aliter ac dicuntur, nec feri,nec probari possunt,hoc modo:si peperi cum uiro
concubuit. Hoc genim argumentandi, quod in necesaris demonstratione uersatur, maxime tractatur in dicendo, aut per complexionem,aut per enumerationem, aut per
simplicem conclusione. complexio est,in qua utram conace ris,reprehendetur,ad hunc modum: Si improbus est, cur uteriss f probus,cur accusaues Enumeratio est,in qua pluribus rebus expositis, Cr caeteris infirmatis, una relis
qua necessario frmatur,hoc pacto: Necesse s aut intanucitiam causa ab hoc ese occi , aut metus, aut1 ei, aut alicuius amici gratis,aut si horum nihil est,ab hoc noo occi . Nam sine causa maleficium susceptum cse
non potest. Sed nes inimicitiae fuerunt, nec metus ullus, ncestes ex morte illius alicuius conrodi,nes ad amicum huius aliquem mors eius pertinebat.relinquitur igitur utas hoc non fit occibus Simplex cutem conducto ex neo
176쪽
LIBER I. rocessaria cosecutione conficitu hoc modo: si uos me istudeo tempore stcisse dicitiqego aute eo ipso tempore transmare sui, relinqgitur, ut id quod dicitis, no modo nonycerimota ne potuerim quide acere. Atque hoc diligenaeter uidere oportebit, nequo pacto genus hoc resisti posis si,ut ne confirmatio modum in se argumetitionis solum habeat mr quandam similitudinem nec aris conclusisis
ms,uerum ipsa argumentatio ex necessaria ratione conissimi. Probabile aute est id, quod 'e fieri solet, aut quod in opinione positu est,aut quod habet in se ad haec quanis dum similitudinem, iue id fessum est,siue uerum. Vera in eo genere quod stre solet eri, probabile huiusmodi est: si mater est, diligit filiaras duarus est,negligit iusiuranadam. In eo autem, quod in opinione posit- est, huiusmodi sunt.pbabilia: lmpijs apud infros poenu esse praea paratu. Eos qui philosophiae dent operum,non arbitrari deos esse. Similitudo autem in contrarijs, er paribus, Crin ijs rebus, quae sub eandem cadunt rationem, motas spectatur. In contrarijs hoc modo: Nam si ijs qui imprudentes laserunt, nosci conuenit, ijs qui necessario proosu ni,haberi gratiam non oportet. Ex pari, sic: Nam ut locus sine portu,nauibus esse non potni tutus: sie ditiosi s sine fide,stabilis amicis non potest esse. In ijs rebus, quae sub eandem rationem cadunt, hoc modo probabile conbderaturi. Nam si Rhodijs turpe non est portorium
locare,ne Hermacreonti quidem turpe est coducere. Haec tum uera sunt hoc pacto: Quoniam cicatrix est, uit uuianus. Tum uerisimilia, hoc modo: si multus erat in caueris puluis, ex itinere eam uenire oportebat. Omne autem, ut certas quasdam in parita disti ibumas, proab abile quod sinitar di argumentationem, dat fgnμ est,
177쪽
xώo DE INVENTIONE aut credibile, aut iudicatum, aut comparabile. sipn
est,quod sub sensum aliquem cadit, er quiddam signfocat,quod ex ipso pro tum videtur, quod aut ante fuerit,aut in ipso negotio, aut post fit cosecutum, Cr tamen indiget thiimon , er grauiores confirmationis,ut cruor, fuga,pallor,puluM,Cr quae his sunt finalia. credibile est. quod sine ullo teste auditoris opinione firmetur, hoc morado: Nemo est qui non liberos suos incolumes er beatos esse cupiat.Iudicatura,s res asensione, aut authoritate, aut iudicio alicula aut aliquorum comprobata. Id tribra in generibus spectitur eligioso,communi, approbam. Religiosum est,quod iurati legibus iudicarunt. conmmune es, quod omnes vulgo probarunt, et secuti sunt, huiusmodi: ut maioribu3 natu afurgatur, ut supplicum
Approbatum est, quod homines eum dubium esset. quale haberi oporteret, sua costituerat authoricite: uelut Gracchi patris Actum,que Pop. Rom. ob id Actum quod insciente collega in censura nihil gefit, post censuram con utem βcit. comparabile autem est,quod in rebus diauersis similem aliquam rationem continet. Eius sunt parates tres,imago,collatis,exempli . Imago, est oratio dein monstrans corporum aut naturarum finalitudinem. cotitatis,est oratio rem cum re ex similitudine effrens. Exia plura, est quod rem autoricite, aut casu alicuius hominis, aut negoti, confrina aut infirmat. Horum exempla crdescriptiones in praeceptis elocutionis cognoscentur. Ac fons quidem confirmationis,ut securis tulit, apertus est, nec minim dilucide, quam rei natura Debat, demonstra tus est. ad nodum aute quaeque codilutio, Cr pars
constitutionis,σ omnis cor reges lae in ratione, si
178쪽
inscripto versetur,tram ri debeat, π quae in quasq; a gumentationes conuemant, singillatim in secundo librod e unoquoque genere dicemus i n praesentia tantumodo numeros Cr modos, e parto argu metandi conjuster permiste disper imus : post descripte cr electe in genus quodque caumquid cuique nueniat,ex hac copia diageremus. Atque inueniri quidem omnis ex his locis aris gumentatio poterit nventam exornarcer certas in partes diningui,cr suauisimum est, ex sinime necessarii , Cr ab artu scriptoribus maxime neglinum. QMiroer de ea praeceptione nobis, er in hoc Ioco jicendum uiasin est,ut ad inuentionem argument absolutio quoque argumentandi adiungeretur. Et magna cum cura di rigentia Iocus hic omnis cons derandus est, quod non
reisolum magna utilitas est,sed praecipiendi quoque sum
ma di cultu. OMNis igitur argumentio, aut per inductionem tractanda est,aut per ratiocinatione.l nductis,est oratio.
quae rebus non dubiis captat assensione eius quirit instia tuta est,quibus assensionibus facit, ut illi dubia quaedam res,propter simvlitudine eam rem, quibus assen i proubetur:uelut apud Socraticu Aeschine demonstitat Socra te cum Xenophontis uxorcer cum ipso Xenophonte. basiam locuta. Dic nabi,quaeso, Xenophontis uxor inicina tua meliu3 habeat aura, quam tu habes,utra illus an tuum malis Illius,inquit. ὀd si veste er caetera omnatam muliebrem preti, maioris habea quam tu habes, tuum ne an illius malus Illius uero restodit. Age utiquit, ct uim ira meliore habea quam tu habes,utrare ne tuu,
an illius malis Hie mulier erubuit. basia aute cum ipso Xenophoresermone instituit. Quaeso nquit enophon
179쪽
ML DE INVENTIONEs uicinus tuus meliore equum habeat, quum tuus est,t um ne equa malιS,an illius illius, inquit. Quod si Andi meliore habeat, quam tu habes,utrum tande fundu habeis re malis s illum inquit,meliore scilicet. Quod si uxorem meliore habeat,quam tu habes,utra illius malis Atq; hic Xenophon quos irae tacuit. Post Astasia: Quoniam utercti uestra,inqui id mihi sol non restondit, quod ego solim audire uoluera,egomet dicam quid uters comgitet. Nam Cr tu mulier optimum uirum mavis habere. er tu Xenophon uxore habere lactifimam maxime uis. Quare nisi hoc pesceritis,ut neq; vir melior,nes faeα mina lectior in terris si prosicto id semper, quod optismum putabitu esse, multo maxime requiretis, er tu ut maritus sis quam optimae mulieris, haec quam optimo viso nupta sit .Hic clon rebus non sibijs esset assensum,
favis ni propter similitudine, ut etiam 2ud quod durubium uidebatur, quis separatim quaereret, id pro certo
propter ratione rogandi cocederetur. Hoc modo strino
nis plurum Socrates usus es propterea quod nihil ipsea erre ad persiuadendori uolebat sed ex eo quod sibi ille dedera quicum dilibutabat, aliquid conficere malebat, quod ille ex eo,quod iam coc isset, necessario approbari
re deberet. Hoc in genere praecipiend- nobis uidetur.
Primum,ut illud quod inducemus per similitudine, eiusα modisit,ut sit necesse concedi. Iram ex quo postulabiamus nobis istu quod dubium sit,cocedi, dubium esse idoipsam no oportebit. Deinde illud, cuius eo madicdurisa flet inductis,uidend- est, ut simile iis rebus si quis
res, quasi no dubias ante induxerimus. Nam ante aliquid
nobis concessim esse nihil proderit, si ei disimile erit id ius causa illud concedi primu uoluerimus. Deinde non intilli
180쪽
latessitat, quo spectent irae primae inductiones, er ad quem sint exitu perventu M. Nam qui uide si ei rei quae primo rogetur,re te assenserit,illum quos rem quae bidi1 liceat, be necessario concedendum,plenitis aut non restondendo, aut male restondendo longius procedere rogationem non sinit. Quare ratione rogationis impruis dens ab eo quod concesit,ad id quod non uult concede.
re,deducendus est. Extremn autem aut taceatur oportet, aut cocedatur,aut negetur. Si negastitur,aut ostendenda
est similit udo earum rerum,quae ante concesse fiunt, aut alia utendum inductione. Si concedet:m,concludcndu eshargumetatio. Si tacebitur,aut elicienda est restonsio,aut quoniam taciturnitas imitatur confisionem, pro eo,ac si concessum siccocludere oportebit argumentationem. Itast hoc genus argumetandi tripertitum. Prima pars conanit ex sinalitudine una pluribus ue. Altera ex eo quod ceci uoIumus,cuius causa similitudines adhibitae sunt. Tertia ex coclinione,quae aut confirmat concestone, tquod ex ea cUcuturionendit. Sed quia no satis uidebiatur alicui dilucide dononstratu,nisi quod ex civili causatarum genere exemplum subiecerimws, uidetur huiusmodi quos utendu exempla, non quo praeceptio distrat, taliter hoc in sermone,atque in dicendo sit utendum : sed ut eorum voluntati satissa qui quod aliquo in loco utini derint,alio in loco,tis demons atton est, nequeunt coragnoscere. Ergo in hac causa, quae apud Graecos est perae uagam,quod Epaminondas Thebanorum Imperatoriei qui sibi ex Iege Praetor successerat, exercitum non re dies er eum paucos ine dies contra legem exercitum tenuisseet, Lacedaemonios funditus uicit, poterit accus
tor argumentatione liti per inductionem, cum scriptum L α legis