장음표시 사용
251쪽
DE INVENTIONE nibus quidem satos dictum eit: nunc de hs controuersjs,
quae in scripto ucrsantur,dicendum uidetur. 1 N spripto uersatur controuenia, cum ex scriptionis
ratione aliquid dubio nascitur. I d iit ex ambiguo,ex scriis
pio a sententia,ex contrari s legibus,ex ratιocinatione, eae dc Diitione. Ex ambiguo aute nascitur controuersia,
cum quid ficii erit scriptor,obscuru Wi,quod scriptu dura
plures ue res significat, ad hunc m0dum: Pater similias, cum filium haeredcin sceret, vasorum argeteorum centre pondo uxori fuaesic legauit Haeres meus uxori meae uasorum argenteorum ponda centum, quae uolet, dato. Post
mortem eius uasa magnifica,c pretio sic caelata petit a folio mater: ille se quae ipse uellet, debere dicit. Primum iferi poterit, dcino irandum ni no esse ambigue scriptu, propterea quod omnes in confiuetudine fici momi sic uti solent eo uerbo uno pluribus ue in ea sententia, in qua is qui dicet accipiendum ese demonstrabit. Deinde ex seu periore σ ex instriore scriptura docenda,id quod quae ratur feri persticuum. Quare si ipsa sit paratim ex se uerba confiderentur, omnia aullicras ambigua uictum iri. Quae aute ex omni considerata scriptura per)hi μή f nt, . t haec ambigua non oportere ex illiniari. Deinde qua in fient tentia scriptor fuerit,ex caeterio eius scriptis,cT Actis,dia Elas animo atque uita eius simi oportebit, Cr eam ipsant scriptura, in qua inerit illud ambigus, de quo quaeritur, totam omnibus ex partibus pertentare, siquid aut ad id apposition sit, quod nos interpretemur, aut ei quod adraversarius intelligat, aduersetur. N i scite, quid uerisinule t eum uolulbe qui scripsi ex omni scriptura, et ex per sona scriptoris, atque hs rebus quae personis attributi sunt, considerabitur. Deinde erit demonstra dum, sqWid
252쪽
LIBER II. assex ipsa re dabitur scultatis, id quod aduersarius intelliogat,multo minus commode feri posse, quam id quod nos accipimus, quod illius rei nes administratis,nes exstimulius extetmos quod dicamus, scite cr commode tringipo seci ut in hac lege nihil enim prohibet lam exempli
loco ponere,quo scilius res inte latur Neretrix coronam auream ne habeto:si habueri publici esto. contraeuam qui meretrice publicari dicat ex lege oportere, posiset dici, neq; admininrationem e pelidam publicae mero tricis,nes exitum Iegis in meretrice publicida at in a ro publicando Cr admininrationem, Cr exitum scit esse, incomodi nihil iii Je. Ac diligenter istud quoque attendere oportebit, num illo probato, quod aduersarius intelligat,utilior res,aut honestior,aut magis necessaria, a scriptore neglegi uideatur. Id fiet, si id,quod nos domo tirubimus,honesti ,aut utile, aut necessarium demor strabimus : er si id, quod ab aduersarijs dicetur, minime eiu nodi dicemus essee. Deinde si in lege erit ex ambiguo controuersi dare operam oportebit,ut de eo quod aduersarius intelliga alia in lege cauta esse doceatur. Permultatum autem proficist illud demonstrare, quemadmodum
scripsisset,si id quod aduersarius accipiat, feri aut intestatio uolaisci: ut in hac causa, in qua de uasis argenteis quaeritur, posit mulier dicere, nihil attinuilbe ascribi,
quae uolet, si haereris uolunt ui permitteret. Eo enim non
ascripto nihil inesse dubitationis quin haeres quae ipse
uellet,daret. Amentiae igitur fuisse,cum haeredi uellet carivere,id ascribere, quo non ascripto nihilominus haeredicaueretur. Quare hoc genere magnopere talibus in ca
fis uti oportebit: si hoc modo scripsisset, isto uerbo usius non esset, non isto loco uerbuim istud collocasset. Nam ex his
253쪽
Σ3s DE INVENTIONE ex bis sententia scriptoris maxime persticitur. Deinde quo tempore scrip. sit, qu endum qi,ut, quod em uolui se in eiu modi tempore uersimile sit, intelligatur. Post ex deliberationis partibus,quid utilius, Cr quid hora nectius, ex illi ad scribendum, Cr hιs ad comprobanα dum sit, demonstrandum: Cr ex his siquid ampliticatiori
ius dabitur, communibus ulmunque locίs uti oportebit.
Ex scripto Cr sententia controuersia consisti cum alter
uerbio ipsis quae scripta sunt,utitur:ulter ad id quod scriaptorem siensi e dicet, omnem adiungit dictionem. Scris plorιο autem sententia ab eo qui sententia se destndet,
tum semper ad idem stestire, Cr idem uelle dentonstrarabitur: tum aut ex Acto, aut ex eventu aliquo ad tempus id quod instituit, accommodatur. Semper ad idemst chare, hoc modo: Patersemilius cum liberorum. nihil hariberet, uxorem autem haberet, in testimento in scripsit: si mihi filius genitus fuerit unus, pluresue, si mini haeres esto. Deinde quae assolent. Ponea,Si filius ante moritur, quam in tutelam fui ueneri tu nahi,dicebat,siecudus h. res esto. Filius no est natus, ambigunt agnati cum eo quis haeres, si flius ante, quum in tutelam ueniat, mortuussi. I ii hoc genere non potest hoc dici, ad tempus, aut ad
euention aliquem sententiamscriptorri oportere accomαmodari propterea quod ea sola demoni iratur, qua fretus ille,qui contra scripturin dicet, suum esse haereditate destndit. Alterum autem genus est eorum qui sententiam inuducunt, in quo non simplex uoluntas scriptoru ostendiatur,quae in omne tempus,er in omne ictu ni idem ualeat: sed ex quodam Νcto, aut euentu ad tempus interpretan: da dicitur. Ea partibus iuridicialis assumptiuae maxime funinetur. N am tum inducitur comparatio ut in eum qui
254쪽
LIBER II. 237 eum lax aperiri portas noctu uetaret, aperuit quodam in bello,CT auxilia quaedam in oppidum recepit, ne ab hoαpibus opprimmtur,si fris essent,quod prope muros caαfra hones haberent. Tum relatio criminis, ut in eo qui,
cum commis lex omnium homine occidere uetaret,Triabunum militum suum qui uim sibi insine conbetur, o cidit. T um remotio criminis, ut in eo qui,cum lex quibus diebus in legationem proficiliceretur, praestituerat, quia sumptum non dedit Quaenor, princtus non ni. Tum concesto per purgationem Cr per imprudentiam, ut in uituli immolatione: Cr per uim,ut in naui rofirata: et per casum, ut in Eurotae fluminta magnitudine. Quare aut ita fiententia inducetur, ut unum quoddam uoluisse striis pior demonstretur: aut sic, ut in ei modi re Cr tempore hoc uolui e doceatur. Ergo is qui scriptum defindit bulocis pleruns omnibus, maiore autem partes per poterit uti. Primum scriptoris collaudatione Cr loco commuis
1li,nihil eos qui iudicet nisi id quod scriptum sit, si emis
re oportere: r hoc eo ma res legitimum scriptum proostretur, id est, aut lex ipsa, aut ex lege aliquid . Postea quod uehementisimum est, Acti aut intentionιs adum riorum cum ipsio scripto contentione, quid scriptum sit, quid Actstm,quid iuratim iudex que locum multιs modis uariare oportebit. Tum ipsum secu admirante quidnam eontra dici posit,tum ad iudicis officium reuertente,CTab eo quaerentem quid praeterea audire aut expectare debeat:tum ipsum adu arium,quasi intentantιό loco prora ducendo, hoc interrogando, utrum scriptu neget esse eo modo,an ab se contra fictu esse, aut contra contendi neaege utrum negare auctus sit,st dic siluru. Si neutrum nege CT contra tamen dicat nihil esse quo homine impudentiorem
255쪽
DE INVENTIONE dentiorem quisquam fe uicturum arbitretur In hoc ita cgae morari conueniet, quasi praeterea nihil dicendum sit, Crquasi contradici nihil posit, saepe id quod scription est, recitando, spe cum scripto Actu aduersuri j co igendo, atq; interdum acriter ad iudicem ipsit reuertedo. Quo in loco linici demonstrandum est, quid iuratus sit, quid sequi debeat:duabus de causis iudicem dubitare oportere, I aut scriptum sit obscure,aut neget aliquid aducrsarius.
cum CI scriptum sit aperte,Cr aduersarius omnia confleatur, tum iudicem legi parere, non interpretari legem oportere. Hoc loco condirmato sim diluere ea quae cotradici poterant,oportebit. contra aute dicetur, si aut prorsus aliud fici 1le scriptor, Cr scripsse aliud demonstrabici .
tur,ut in illa de testimento qua possiimus cotrouersia,aut causa asumptius infrretur, quamobre scripto no poti rit aut no oportucrit obteperari. Si aliud cnsillic scriptor, aliud scrip isse dicetur,is qui scripto utetur,hoc dicet, nooportere de eius uoluntate nos argumetari,qui ne id acere possemus radiciu nobis reliquerit suae uolutatri: multa in moda consequi, si instituatur, ut a scripto recedatur. Num Cr eos qui aliquid scribant, non exictimaturos id quod scripserint,rutum futurum: r eos qui iudicent,certum quid sequatur,nihil habituros, si semel a scripto reis cedere consueuerint. Quod si uoluntas scriptoris conferonanda sit,se non aduersarios a uoluntate eius 1tire. Nam multo propius accedere ad scriptorta uolutante eum, qui
ex ipsius ea litoris interpretetur, quam illu qui siententia scriptoris non ex ipsius scripto hectet, quod ille suae uoluiitatis quasi imaginem reliquerit, scd domesticis sit hiacionibus perscrutetur. Sin causam ut tret is, qui a sentenisaeusti bit,primum erit contradicendum, quam absturdum
256쪽
non negaere contra legem scisse,sed quare sciri causam
aliquum inuenire. Deinde conuersa omnia esse,ante foliotos se accusatores iudicibus psiuadere,asne esse alicuius culpae eum qui accusaretur,causam prostri siquae eum ad peccandum impulisset, nunc ipse reum causam astri equare doliquerit. Deinde hanc inducere partitione, ius in stingulas partes multae conuenient argumentationes. Primum nulla in lege ullam causam contra scriptum accipi conuenire. Deinde si in caeteris legibus coueniat,buncesse huiu modi legem, ut in ea non oporteat.Po tremo si in hac quos Icge oporteat, hanc quidem causam accipi minime oportere.Primapars his fre locis confirmabitur,
scriptori ncq; ingenium, neq; operam, neq; ullam securuntem defuise, quo minus poset aperte perscribere id quod cogitaret non fuisse ei graue, nec discite, in cauissum excipere, quam aduersurij prostrant :si quicquani excipiendum putasset,consecuise eos qui leges scribant,
exceptionibus uti. Deinde oportet recitare leges cum exceptionibus scriptas, Cr maxime uidere, siquae in ea ipsa lege, qua de agitur, fit exceptio aliquo in capite, aut apud eundem legis scriptorem, quo magis eum promsetur fuisse excepturum, siquid excipiendi putaret, Crostedere causam accipere,nihil aliud esse, nisi Iegem solis lare: ideo quod cum semel causa confideretur, nihil attiaeneat eam ex lege con siderare, quippe quae in lage strio non sit. Quod si sit institutum omnibus causam datari, Cr potestitem peccandi, cum intellexerint uos ex inis genio eius,qui contra legem *cerit,non ex Iege,in quam iurati situ,rem iudicare. Deinde er ipsis iudicibus iudiis
candi, Cr caeteris ciuibus uiuendi rationes perturbatum
ris sena a legibus recessum fit. Nam er iudicta neque quid
257쪽
quid sequantur habituros,si ab eo quod scriptum si reincedunttines quo pacto aliis improbare posint, quod cotitru legem iudicarint: Cr caeteros ciues quid agant ignoruraturos, si ex suo quisq; consilio, Ct ex ea ratione, quae in mentem aut in libidinem uenerit,non ex comuni pr. scripto ciuitatbs unaniquans rem administrabit. Poctea quaerere a iudicibus ip)is,quare in alimps detineatur,eae gotijs,cur reip. munere impediantur, cum sepius fiuis reis bus cr comodita seruire positit, cur in certa uerba iurent, cur certo tepore conueniant,certo discedunt. Nihil quis is quam ut rat cause, quo minus frequenter operam reip. det,nisi quae causa in lege excepta fit,an se legibus obstrictos in tantis molestijs esse aequin censeant, aduersarios nostros leges negligere concedant. Deinde item quaerere ab iudicibus,si eius rei carsiam propter quam se reus cor
ira Icgem sicisse dicat,exceptione ipse in lege adscribat, pa Iurine sint. Postea hoc quod jaciat, indignius Crimpudentius ese quam si adscribat. Age porro, quid si ipsi uelint i udices adscribere,passurus ne fit populust atq;
hoc esse indignius, quam rem uerbo Cr literis mutare nopositit,eam re ipsa, Cr iudicio maxime commutare. Deae inde indignius esse de lege aliquid derogari, aut legem abrogari,aut aliqua ex parte commutari,cum populo cognoscedi,et probandi,aut improbidi potems nulla fui, hoe ipsis iudicibus inuidio fimum suturum. Non hunc locum ese, neque hoc tempus legum corrigendarum, apud populum hoc,CI per poplitu agi conuenire: quod si nucid agant, uelle se scire qui lator sit, qui sint accepturi eactiones uidere,et dijua re uelle. Quod si haec cusumo me inutilia,tum multo turpifima sint, legem cuiuscemodi
fit,in praesentia costruari a iudicibus, pulsi din liceat,a
258쪽
. populo corrigi conuenire. Deinde si scriptis non extataret,magnopere quaereremus:nes ini, ne si extra periculuquidem esset, ederemus. Nunc cum scriptis si amentiam esse eiuε rei qui peccarit potius,quam legis ipsius uerba cognoscere. Hu CT huiu modi rationibus o lenditur Oufum extra script- accipi non oportere. Secunda pars in n qua est o tendendum si in caeteris Iegibus oporteat, in hac non oportere. Hoc demonstrabitur silex aut ad res maximus,utili finias,bonensimus, religiosis imas uidebiatum pertinere:aut inutile, t turpe,aut nos e e tali in re non diligentisime legi obtemperare aut ita lex diligenter
perscripta demonstrabitur,ita cautum unaquaq re, ita quod oportuerit exceptum, ut minime conueniat qui quam in im diligenti scriptura praeteritum arbitrari. Tertius locuε est ecqui pro scripto dicet,maxime necessarius, per quem ostendat oportet, si eo ueniat causam contra script- accipi,eam tamen minime oportere, quae ab adauersari s a stratur. Qui locus idcirco en huic necessarius, quodsi per u qui contra scriptim dici aequitatu aliquid afferat oportet. Nam summa impudentia est,eum qui contra quod script si aliquid probare uelit,non aequi tam praejidio id secere conari. Siquid igitur ex hac ipsa quipα piam accusator deroge omnibus partibus iustius er proababilius accusare uideatur. Ni superior oratio hoc omnis sciebat,uti iudices etiam si nostra necesse esset: haec auri temetiam si necesse non esset, ut uellent contra iudicare. I d autem fet,si quibus ex Iocis culpa demon trabitur non esse in eo,qui comparatione, aut remotion aut relatione crinanis, aut concessenis partibus si destndit, de quibus ante,ut potuimus,diligenter perscripsimus, si de his Ioeis quae res ponulabit, ad causam aduersariorum improbanis
259쪽
ι DE INVENTIONEduni transi remus aut cauis Cp rationes a irrentur,quare
Cr quo consilio ita fit in lcge,aut in te1timento sci iptura,
ut sententia quoq; Cr uoluntate scriptoris,non ipsa solum scripturae causa confirmatum esse uideatur:uut alijs quos cunnitutionibus 'ctum coarguetur. Contra scriptum autem qui dicet,primum eum inducet locum,per quem criquitas cause domonstretur .aut ostendct quo animo , quo consilio,qua de causa jecerit CT quan cunq; causam allum mei, bismptionis partibus se delendet,de quibus ante diis stum est.Atq; hoc in loco,cum diutius commoratus fui fiscti rationcm,Cr aequitatem cause exornauerit, tum ex his locis sire contra aduersarios dicet oportere causas accipi: demonstrabit nullam esse legem, q'ae aliquam rem muttis levi aut iniquam feri uelit: omnia supplicia quae a lcgibus proficiscantur,culpae ac malitia uindicandae causa constitatu es c Scriptorem ipsum, si existat, fetum hoc probariturum: Cr idem ipsum, si ei testa res accidiJct, Acturum fuisse: Cr ea re legis scriptorem certo ex ordine iudices, certa aetate praeditos connituisse, ut essent, non qui scrioptum suum recinrent,quod quiuii puer scere posset, sed cui cogitationem assequi possent, Cr uoluntatem interae
pretari. Deinde illum scriptorem, si scripta siua stultis
hominibu , Cr barbaris iudicibus committeret, omnia
summa diligentia perscripturum fuisse: nunc uero quod intelligeret quales uiri iudicaturi erit , idcirco eum quae pe ficus uideret Ue, non ascripsise: neque enim uos scripti fui recitatores, sed uolunmtis interpretes freputauit. Postea quoere ab aduersari s , quid si hoc Dei siem s quid si hoc accidisset s eorum aliquid in quibus, alit causa sit hones fima , aut nec itudo certifima,
tum ne accusaretps s Atq*i lax nusquam exc epit. Non ergo
260쪽
L I B E R II. Os ergo cinnia scriptis , sed quaedam,quae persticita sint, nucitta exceptionibus caueri. Deinde nullam rem neque letagibus,neque si iptura ulla, lenique ne in strinone quidi in quotidiano atque imperils domo icta recte pope ad n iis strari, i unusquiueque u lit ucrba si ectare, Cr ncn ad usis
Iuntatem eius,qui uerba habuerit,accescre. Teinde ex utialitatis Cr bon0Ltis partibus ostendere, quam inutile, ut tquam turpe sit id quod aducr arq dicunt feri opcrthise,
aut oportere: Cr id quod nos licerimus aut ponulcinis, quam utile aut quam binei: u sit. Deinde seges nobis Adstras ese non propter literas, quae tenucs Cr obscyrae nctae sint uoluntatis, sed propter earum rerum, quibus d criaptum est,utilitatem, Cy eorim, qui scripserint, apientiam et diligentium. Ponea quid siit lex docribere,ut ea ui suae tur in siententijs, non ili uerbri consistere: er iudex is viis deatur legi obtemptrare, qui sententiam eius, non qui sicripturum sequatur. Deinde qu4m indignum sit eodem affici supplicio curni, qui propter aliquod siccius Cr audaciunt contra lcgeni βcerit, Cr eum qui honesta aut necuari ιde causa, non ab sientelia,sed ab literis legis recesserit:utq; his cir huiusmodi rationibus,Cr accipi causam, Cr tu hac lege accipi, eam causam, quam ipsie afrat,oportere docipi demonstrabit. Et quemadmodum ci dicebamus, qui iscripto dicerct,hoc fre utili tam, siquid de aequitate es, quae cum aduersario staret, derogasset: sic huic qui contra. scriptum dicet,plurimum proderit, ex ipsa scriptνra aliae quid ad siuam causam conuertere, aut ambigue aliquid scriptum ostendere. Deinde ex illo ambiguo eam paratem, qqx sibi prosit, defindere, aut uerbi delinitiolanem inducere, ex illius uerbi uim , quo urgeri uideatur, ad suae cuUt commodum traducere, aut ex scripto non