장음표시 사용
151쪽
De principiis , auxiliis . impedimentis Metaphsicis.
I. . , Ccurrunt primδ definitiones,quae Geometrico more construi de- Ibent,ita ut tantum exprimatur, quid tali nomine intelligatur,quod reuera maxime obseruandum est, nam in hoc primo cap. plurimi saepius peccant, qui res ipsas non nisi cum lite definiunt,nos hoc laltem fugiemus,ut supra monuimus in methodo definitionis. I I. Succedunt axiomata , pauca certe, sed uniuersalissima, quorum illud est potissimum, Contradicium simul esse non possunt, vel non esse , ad didi non esse , ut unico principio illa duo comprehenderem , quae vulgo circunferuntur , Impossibile est idem simul esse Urnon esse, & QMdlibet es, vis
II I. Auxilia Metaphysicae sunt primδ, Analogia Geometriae, & Arithmeticae ; Secundd, dubitationes Aristotelis. Tertio , exercitationes Math maticae. Quarib, Mens recte instituta ad ratiocinandum,inueniendum, comparandum,&c. quippe haec scientia,quae haud dubid diuina est & parum trita, firmam ratiocinationis vim postulat,cui certe inuentionis Delicitas, & comparationis analogia coniuncta esse debet. I V. Impedimenta multa sunt. Primum cst invius quasi trames ; quis enim hactenus in Metaphysicis aliquid demonstrauit 3 vix una definitio tuta, diuisio adaequata, vix ulla quaestio sine dubitatione, conclusio sine hoste, cuncta pene dubitationi & disputationi creduntur, nihil prorsus demonstrationi. V. Secundum est iniquus certe timor,quo mens nostra res Metaphysicas quasi resormidat, tanto pondere timet obrui,vel potius ad sublime illud humanae scientiae fastisium vix audet adrepere; iniquum dixi timorem, quippe tange maior est dissicultas in Physicis,quam in Metaphysicis,nulla haec experimenta.nullas hypotheses, sed simplices tantum dennitiones,& prima principia, praemittunt. UI. Tertium impedimentum est infinita pene terminorum S: distinctionum nomina,quibus res Metaphysica implkatur,in quo certe non parum improbo immodicam nonnullorum recentiorum praesertim audaciam in qui nouas in dies distinctiones comminiscunIur na inter alias occurrit, quam nunquam capere potui, quae scilicet,liis terminis continetur, Categorematise , ct Syncategorematice, quae licet forte aliquando valeat,& legitimum sensum prae e ferat, quis tamen intelligere possit aliquid existere Θncategorematice, non tamen , Categorematice Equidem vulgo infinitum diuidit tur in categorematiciam,& syncategorematicum, quae tamen diuisio Aristotelis non est, quip-
152쪽
re qui diuidit tantum infinitum in id quod actu est, & aliud quod potes te, Primum negat. Secundum adstruit; sed quis unquam audiuit aliquid existe re syncategorematiceὶ VII. Quartum impedimentum in eo positum est, quδd in rebus Meta- physi eis de ipsis definitionibus Philosophi continuo disputent ; quod de possibilibus fere seni per agant; quod aliqui Metaphysicam perturbato ordine tradant, ex quo fit postrema primis & mediis aliquando praemitti; quod multae inutiles quaestiones de ente rationis, relatione, uniuersalibus agitem; denique quod Metaphysicam quasi disce Grant, eamque partim Logicae,partim Physicae triduant ; sed de his satis. Duili rod by Corale
153쪽
Vobus tantum capitibus praesens institutum explicabimus; in primo agemus de obiecto Ethicae, eius demque diuisione,& ordine; in secundo videbimus quid scitum haetenus in hac disciplina, quid sciri possit, quae principia, quae subsidia, quae impedimenta.
qui se Ethica; quodnam eim objectum, quis finis, o c.
Ribus artieulis breuiter rem istam expedimus; in primo de objosto ; in secundo de fine; in tertio de ordine & diuisione Ethicae agemus.
I. ποῦ Tllica est scientia analytica , in qua per analysin terminorum mora-IIlium, totum artificium morum, id est, humanae vitae rectae institutae interminis abstractis demonstratur; noua haud dubie scientia , quis enim hactenus artificium illud, vel excogitauir, vel demonstrauit II. Itaque termini abstracti morales de quibus demonstratur artificium, . o a id est Disiti sed by Cooste
154쪽
id est,affectio quae illis inest, sunt objecthim materiale , vel subjectum huius Artis, sicut numerus abistractus cli susjectum Arithmeticae,vel termini Logi- ei subjectum Logicae.
III. Hi porto termini sunt Antecedens morale & consequens, bonum, utile,iucundum, honestum, malum, turpe,perniciosum,medium,finis intentio, electio,vsus,dominium, ius,quies, ει licitas, virtus, vitium, amicitia,bellum,&c. quae omnia mere objective consideramur & abstraiste 3 nec enim operationem voluntatis consideramus in Ethica, nec operationem mentis in Logica,licet ex cognitione moralis artificij voluntas remaneat instituta ad rei te
I U. Ipsum verb artificium cst objectum formale , hoc est tum recta dispositio, eonnexio,combinatio, Analysis terminorum , actionum,circunstantiarum,tum omnis affectio quae inest, vel terminis,vel actionibus,vel circian- stantiis; illud inquam totum artificium est objectum formale, quia est id quod de materiali demonstratur, ut iam saepe diximus. V. Sunt autem plures affectiones morales , in terminis ipsis innumerae habitudines consequentiae moralis,medij, finis, corv binationis, diuisionis; in actionibus sunt etiam plures, scilicet honestas, turpitudo, laus, vituperium, praemium poena,oppositio, imperium, &c. in ipsa vita seu vitae statu , quies, stolicitas,perturbatio, de quibus suo loco. VI. Itaque Ethica est illa scientia in qua affectiones illae morales demonstrantur : dicitur Analytica quia adhibet multas resolutiones, & combia nationes, indolis,per nae,rei,circunstantiae,mediorum,difficultatum, &c. ut suum illud artificium demonstret. Ex his ni fallor vides maximam analogiam inter Logicam de Ethicam. ι
ARTICVLVS II. De fine Ethicae.
I debeat, cum eius finis nobilissimus omnium quos aliae artes sibi proponunt censeatur ; quippe qui hominem ad ultimum tuum finem natur Iem, id est naturalem secticitatem omnino perducit. II. Enimvero finis hominis naturalis est illa persectio in qua ultim Aconquiescit, ita vi nihil illi desit eorum omnium quae hominem naturaliter perficere possimi,unde sequitur beata illa vita naturalis, quippe hominem iri eo tantum statu considero in in qua homo vere beatus est, hoc est perfectos, a ullamque actionem elicit,quae honesta non sit, & nullum medium ad Eruet quo finem propositum non consequatur. III. Itaque finis Ethices est recta voluntatis institutio , ad recte operandum, quae operatio duplex est ; vel enim voluntas fertur in bonum immediath propter bonum ipsum, & hie actus vocatur intentio, quae finis est, Risi
155쪽
reuera actus nullis praeceptis indigere videtur, nam Mnam Usum amandum, malum fugiendum, quae principia sunt nobis innata. I V. At vero electio quae inediorum est , sue pura sit , & simplex, siue composita , & mixta, est alius voluntatis actus quo unum vult ex alio volito , seu propter aliud volitum , qui reuera actus , cum benEvel male fieri possit , arte perfici posest , qua , scilicet , ex principiis certis demonstretur habitudo quam habet tale medium ad propositum finem s nemo enim est qui beatam vitam non appetat ; πῶt cer- te plerique ea media non adhibent , quibus beatitatem illam conse
V. Igitur finis huius Disciplinae in eo positus est , quod voluntatem, vel totum hominem rectonstitutum relinquat ad recte agendum, id est, ad illa media ponenda quibus suam foeticitatem naturalem & vitae perse
ctionem non consequatur modo , verum etiam semel acquisitam con- seruet.
V I. Ex quo ulterius concludo scelicitatem ipsam hominis esse vltimum finem huius Artis, immo plures fines numerari possunt ; finis qui transiens, est artefactum morale, id est , honesta seu prudens actio : finis. qui permanens est institutio voluntatis ad recte agendum ; finis cui est voluntas, vel ipse homo;finis adaequatus est voluntas recte instituta; finis cuius gratia est ipla scelicitas. A
I. Iuidimus primo Ethicam in Elementarem & Artificialem,Elemen-L caris definit tanthm, diuidit, explicat terminos Ethicos, eortamque affectiones quod plerique authores egregie praestiterunt post Aristotelem. Artificialis est illa in qua artificium ethicum demonstratur duodecim libris de
I I. Artificialis eommode diuidi potest in Ethicam communi nomine dictam , vel Monasticam, Oeconomicam, & Politicam , quae distinctio petitur ex triplici habitudine seu statu, in quo idem homo considerari potest ; vel enim consideratur quatenus suas actiones dirigit ad propriam stelicitatem , seu quatenus bonum priuatum spectat , & haec est Ethica quae illas actiones componit ; vel quatenus spectat ad bonum familiae 3e totius , & haec est Oeconomica ; vel demum quatenus spectat bonum totius ciuitatis , Prouinciae , Regni, & haec est Politica.
II. Primam partem septem librii coplectimur Primus continet artificium O conse
156쪽
conseqllertiae moralis ; nam antequam homo adhibeat ea media quibus suum finem consequatur,debet nolle quid ex quot ibet tequi pCsiit,v.g. ex bono,bo Imim,ex malo, malum; ex malo bonum & malum; quid ex bona.mata in tentione; quid ex bono vnitici cali; particulari, Sc. MI. Secundus continet artificium cognoscendi se & alios; cum enim actiones humanae ipsuna hominem perii ciant,debet ipse homo se ipsum nosse. suain de aliorum indolcm, ex signis,caulis, este stibus, natalibus, parentibus. educatione,consuetiidine, vultu, oculis,incessia, colore, gestu, &c. Porro hoe
artificium secundo loco tradi debet,quia statim opifex subjectum illud ii 1 quo
operatur cognoscere debet. I V. Tertius continet artificium conjecturae , nec enim tantum res praeia sentes vir prudens nolle debet,verian etiam futuras ex quibus rerum euentus multum dependet; possint autem res suturae coniici ex praesentibus,praeteritis,& variis thin causarum, tum circunstantiarum coniugationibus.
V. Quartus continet artificium determinationis, vel Electionis, supposita, scit icet, cognitione superiorum artificiorum uenec enim satis est nosse quid cx quolibet volito consequatur, nec ipsum etiam subjectum & principium operationis nolle, nec demum res ipsas futuras coniicere,nisi etiam qui norit, his omnibus praesuppositis,quidnam sit hic, & nunc potius ducendum, vel in aliqua actione singulari, vel etiam in vita: statu eligendo. V I. In Qv into habemus artificium usus bonorum & malorum; cum
enim bona , de mala sint veluti materia circa quam versentur actiones humanae,certe ni si bene illis utamur, foetices esse non possumus; sunt autem bona& mala diuersi generis, de quibus suo loco. V II. In sexto habemus artificium virtutum, nec enim satis est amones honestas elicere , nili etiam sacile sit illarum exercitium, quod reuera ut fiar, debet homo illius Relicitatis principium , hoc est virtutis habitum sibi
VIII. In septimo denique tradimus artem illarum actionum quae non sistant in nobis, sed in alio; hic docemus artificium conuersationis, negotiationis , amicitiae , societatis , relaxationis , exercitationis , persuasionis, &c. I X. In octauo habemus artificium oeconomicum , quo scilicet docemus. domum, familiam, Academiam , Xenodochium rectis legibus instituere. In Nono artificium politicum ciuile,in quo de Magistratuum officiis; in Decimo artificium politicam militare, in quo Imperatoris seu Ducis exercitus paries examinamus; in Undecimo artificium politicum summum,in quo de Prine
pis ossicio; in ultimo denique de filio Principis educando & recth instituendo agimus.
157쪽
I. DRimo scripsit decem Libros Ethicorum ad Nicomachum ; In primo
A agit de uniuersali appetitu, diuerso fine,summo bono, diuersis bon rum generibus, de talicitate 3 In secundo, De virtute Intellectiva, & Morali ; defectu, excessu, voluptate, dolore, de ipso medio; In tertio, De voluntario, & inuoluntario, de circunstantiis, fortitudine , temperantia ; In qualto, De liberalitate , mag animitate, modestia, mansuetudine , veritate, & vitiis oppositis ; In quinto de iustitia, aequitate, diuerso iure ; In sexto, De recta ratione, electione , quinque habitibus intellectus , costa sultatione ; In septimo, De heroica virtute, de continentia, & disserentiis voluptatum ; In octatio, De amicitia & speciebus amicitiae ; In nono, De soluenda amicitia, de operiabus amicitiae In decimo, De Relicitate contemplativa & activa. I I. Scripsit praeterea octo Libros Politicorum ; In primo agit de ciui- rate, & partibus rei domesticae ; In secundo , De comparatione Rerum publicarum Socratis, Lycurgi, Minois, Solonis; in tertio, De cive, ciuitate, dominatione ; In quarto, De Lesinaubre, & speciebus Rerum publicarum 3 In quinto,De mutationibus, durationibus, medelis Rerum publicarum,Magistra- u; Iu sexto,De populari gubernatione,vel paucorum; In septimo, De optima Republica, eiusque partibus; In octauo, De more , disciplina , iuuenum
III. Deinde se ipsi duos oeconomicos ; In primo , Agit de partibus
domus , coniugali societate, legibus oeconomi, de omnibus oviciis rei familiaris ; In secundo, De Legibus matris familias, probi viri ad uxorem, &c-IV. Tum duos libros Magnorum Moralium , in quibus compendios ccontrahit illa omnia, quae in decimo Ethicorum fusius discuss erat; tum septem libros Ethicorum ad Eudemium, de summo bono, scelicitate,voluptate, virtutibus, intellectivis, moralibus, arte, consilio, &c. V. In his omnibus su se satis definit, diuidit, explicat, disicutit res illas, quae ad Moralem pertinent, sed didascalico modo, non apodictico, vix enim vel unica occurrit demonstratio, nec firmata principia per quae Analysis m
V I. Aristoteli accedent Plutarchus & Seneca ex antiquioribus, D Th mas in I.& a. reliquos facile superat ; Nec omittendus inter Scholasticos Duellus; erudite omnino rem istam moralem prosequutus est duobus voluminibus doctissim Theophilus ; neque sua laude carent Patronius, Verulanius, Coizen, & recentiores multi, qui vel de Politica, vel de virtutibus, vel
sic animi passionibus seu perturbationibus luculentissime scrijserunt.
158쪽
De Methodo nouae Anal os, in eivi principis.
ex hono ,malo,medio, fine,causis, effectibus,circunstantiis , allitquci combinationibus,in ordine ad amorem,odium, fugam, spem, quid ex antecedente morali, quid ex consequente, quid ex repugnante, consequatur; Adde nouas species ngurarum dc modorum moralium, c5uersi olim,reductionum; Adde potentias & impotentias,artem inueniendi med ij,combinationes mixtas, hypotheticas,disiuncti uas,copulativas expositorias,exclusi uas,exceptiuas. Inodales,vides nouam analyticam quae praeter definitiones t minorum in
ratium, paucissima supponit axiomata qualia sunt haec , Non potes quis istim
simul velle, cy' nollescilicet efficaciter ct absolute. Non potest, duo contradictoria ut velle -F-t nolle. QuiAue suum bonum appetit , suum milum fugit, saltem apparens volitum de omni, oe volitnm de nusto, dcc. II. Cognitio hominum suam artem habet, quis enim noscat, quod sibi eompetit si seipsum ignoret quis cum co recte agere possit, cuius indolem non nouit 3 Plura autem tum in se ipse Misquam,tum in aliis cognoscere potest,u .g. indolem, vires animi,constantiam, audaciam,in malis superandis;expeditionibus suscipiendis ; industriam in periculis vitandis; prudentiam in rebus gerendis ; propensionem, habitudinem , solertiam, ingenium, affectus,
irae,amoris,timoris,&c. vitia,virtutes, aliasque affectiones animi, in diuersis circunstantiis,in morbo,ludo,via, expeditione, prouinciae cura, in opere ipso, ex factis,dictis,vultu,signis,causis affectis,consuetudine,natalibus, gestu, somniis, &c. Praeter definitiones pauca principia tantum habet, v. g. ex causa esse-Ectus sequitur; ex esse tu causa proῖpponitin, frequentes actus babitum generam. facili vi habitum demonstrat .sua astimare M aliena, aliena vi sua, &c. III. Conjedhura futurorum mirum sane artificium habet,quo scilicet ex praesenti fine intento futura media,quae qualia praesagimus, ex praesenti medio finem intentum,ex causa praesenti estectum futurum, ex effectu causam, ex praeteritorum analogia seu comparatione cum futuris, ex contrariorem op-
polita ratione ; ex diuersis combinationibus,personae, humoris, rei, Officii, Maliarum circunstantiis, interminis abstractis,adebque in litteris cabalisticis. ex habitu,loco, tempore, assectu,impedimenti , auxiliis, ex modo agendi, ex verbis ipsis, s gno,fama, &c. Praeter definitiones sunt aliquot Axiomata v. g i prudens prudenter operari censendus est, si Osi, imprudenter vero im rudens nisi caseu. Indoleι licet latere possit, aliquando tamen emicat inurgente occasione; Finis habet connexionem cum medio, caus cum effectu. Avaruspecuniis ascitur, superbus gloria, &c. circunstantia disras mentem aliquando mutant, dcc. I V. Determinatio,applicatio,electio, iam quoque artificium habet, ex
quo scilicet intelligitur , quae in doles cum tali, vel tali vitae statu congruat; lQuid agere debeat,qui pollet memoria, vel iudicio,vel utroque; Qui audax,
159쪽
qui timidus,qui mor/ax,qui acutus,qiit melancholicus a aetus, leuis, morosus. impatiens. Qui voce, qui 'dentia, qui eloquentia valet ; qui sagax, industrius, diligens,agilis; quandiu consultare oporteat ; quid c libem vitam di ceat , quid coniugalem. nam indoles litteris sit apta,quae militiae, quae rebus gerendis, quae soro, quae mercaturae. Quid opus facto viro Nobili, quid Causidico, quid Medico, quid Ecclesiastico, quid litterato, quid mercatori. quid seni, quid iuueni, &c. quae Omnia cum infinitis sere aliis in hac arte electionis demonstramus; principia praeter definitiones sunt communia; v. g. Ad libet indeses alicui vita generi congruit. Qui in facile ct bene operatur, eum delectatione opemur. Illestatvi eligendus δ in quosacium tuum mem assequi valeaι, &c. V. Vsus bonorum & malorum suam artem habet,vsus bonorum animi, coe poris, fortunae, malorum quae his opponuntur ; luc docemus quomodo quispiam uti debeat diuitiis, pecuniis, auctoritate , honore , amicis, consau-guineis, pulchritudine, robore,sanitate,canora voce, victu,vestituque,officiis publicis, ingenio, stylo, scientiis,memoria,eloquentia,Philosophia,Mathem licis , in aliique iis oppositis ; Adde combinationes seu bonorum , seu malorum, scortina,coniunctim,dcc. Principia praeter definitiones sunt etiam facilia. Wg. Ida bonasunt inutilia, quorum nullus es usus, nequefactus. Idem ad fel nitile non est, sed ad aliud. Quodlibet bonum disium aliquem honesum habet,&c. V I. Virtutes sine arie lion sunt, in qua docemus quid constrat ad ac quia rendam,promouendamque, iustitiam, prudentiam, fortitudinem, temperantiam , cum sub lectis virtutibus ; Porid haec ars certissimas regulas habet, subiicio aliquas quae ad prudentiam pertinent; Nihil agere nisi cuius euenium praedixeris , vel inagaris. Vbi aliquid mali actum est , vel a te, vel ab alio minus prudenter, ubi assiquid male siccessit, o c. eau statim inaestigare,peracta qualibet,actione, inquirere, quid insuper in ea ad prudentiam desiderares. Praeteritas actio nes , vel tuas , vel aliorum frequenter meditari I nihil deliberare dum passo diraee. nihil aggredi di cile quod cam tuis viribus non compares. Omitto infinitas ali M. fiant etiam huic arti sua principia,V.g. Habitus acquiritur per repetitos asem de friatur,vel peractim contrarios,vel per actuum infrequentiam. milibet viris uos
V II. Conuersatio,vel consuetudo, & actiones illae quibus agimus eum aliis egresto artificio institui pollunt, v. g. quomodo amicorum delectus f
ciendus sit, tum de amicorum numero, sorte , gradu, partibus , officiis amicorum, quid opus facto,ut conseruetur amicitia, foueatur ; augeatur; qualis qriemque amicus deceat; tum de gratificatione,debitis,consuetudine,recreatione, ludo, disputatione, Academia, supplicatione, negotiatione, persuasi ne , his omnibus leges suas praescribimus, demonstramusque per communia
principia, V. g. Eo modo ager cum alis,quo tecum agere illum cuperes in silea-μ ; Ilia societas homini est amanda, in qua δε um finem facile a sequi potest.
VIII. Artificium oeconomicum luas leges habet, quae stim , vel de offacio viri in uxorem, liberos, domesticos, de sumptibus faciendis, re domestica curanda, de victu,vestitu ,ordine,&c. Tum de ossicio uxoris in virum,liberos.
ancillas,de stipellectili domus, domesticorum penso, tum de liberorum ossiciis is a parentes, de stiadiis, ludis di relaxationibus necellariis; de iis artibus
160쪽
quibus pretinum institui debent ; Omitto infinita alia quae ad hanc artem pretinent, & quae ex facilibus principiis deducuntur. v. g. In ea domo fellaitas regnat in qua singiuistiis muneribus defunguntur. ut paterfamilias domesticossios in incis contineat, ipse fungatur suo , &c. IX. Artificium Politicum ciuile pretiosas regulas habet quae demori-
strant Iudicis & lagistratus partes ; sunt autem aetas , iudicium, 1 cientia, mo-Ies, integritas, consuetudo , solertia , sagacitas ; regulam E pluribus unam sibiicio; In utroque iure sit versatissimus, historiam praesentem habeat, iura Regni singularia apprime teneat, decreta Regum, I scripta,Senatus - consutat iversarum gentium consuetudines, Moralem & Logicam perfecte siciat; hanc quidem ut captiones discernat, illam vero ut leges ad sua principia reducat; Sciat etiam analysin actiomun humanarum; quippe ex pallore, aliquarido,rubore,tremore, rauca voce,&c. iudicare debet; Sciar quoquc artem consequentiae moralis & conjectarae; rem quoque Physicana in eo desiderarem& Theologicam, sine quibu1 de multis caulis, qui e vulgo occurrunt, recto iudicare non potest ; principia huius artis sunt facilia, v. g. Iustitia seruari non potest nisi recte factis, hoe est iustis iudieiis. Iudex ἰὼ omnibus instructus esse debee qua ad rect. iudicandum sunt necessaria. IAris tantum rivi est ius alterius sese
X. Non desunt leges quibus Ducem exercitus, vel Prouinciae Pro-R gem , moralis analytica recte ita stituat; habet etiam atti hcium Politicum, Monarchiae, Aristocratiae, Democratiae, optimique regiminis, denique arrificium instituendi iunioris Principis, quo scilicet , demolistrat quomodo eius indoles formari possit. quibus artibus ingenium instrui,quas linguas callere, quot disciplinas nolle, quibus exercitiis eius corpus assue sicere,quo victu,*t, consuetudine,qua telaxataone,qui bi s moribus,&c. principia sunt comaumia, elicitas Regis in foelicitate Regniposita est, I vici ἴm : amet omnesjubditos
, ueddita membra , Er diti Regem di imperans caput, haec paucula indicasse sissiciat.
XI. Forte mi lector, hanc nouam artem ridebis, putabisque fieri nor, polle, ut haec moralia demota strentur, euentum specta , nam haud dubie ubi rem videris , sententiam mutabis. Vir in addo, ex ami eis aliquem egisse apud me, ut primo loco hanc artem ederem, cum illam iam habeam parat i ssimam, ea mole quin iustum volumen desiderat: Responsiim tamen a me tuli me , iaminime neri posse , quippe res istae morales Physicam absolui. ana supponiint. enim,u .g. artem illam conjecturae tenear, caiisae v. g. ex effectu, nisi qui rerum omnium causas perfecte nouerit λ Uis occurrat natiuae passioni, irae, v.g. timoris,irai si qui causas & rationes illorum motuum,quos ira excita 3 pe
spectis habeat 3 Qvis indolem suam emendet seu castiget, nisi qui sciat in lis illius sedem, causam, ortum, motus, m. quae sunt fere abditisiuna totius Physicae mysteria; unum ausim dicere ex ipsius Physicae cognitiorie, imprimam tantum huius artis eognitionem me venisse