장음표시 사용
171쪽
L CYmbolica versatiar circa symbola,eius objectum materiale est res quari libet scripta, picta, quatenus aliud repraesentat 1, formale verδ est asse ctio omnis quae huiusmodi rebus inest,& artificium illud quo vel res ipsae inter se, vel scripta cum piistis ita connectuntur, ut rem institutam optime repraesentet, quippe haec repraesentatio est finis huius artis. II. Sunt autem varia symbolorum genera ; nam primo sunt tantum aliquae notae, vel aliqui caracteres symbolici ; Secundo sunt res pictae sine epigraphe, cuiusnodi orant antiqua tum aEpyptioru,tum aliorum hieroglypha; Tertiδ,additur epigraphe scripta picturae naec porro symbola egregiis praeceptis continentur ab Italis vocantur lingua patria , mnes , a nostris Gallis tua, Dei es, quibus adde symbola gentilia quae suum quoque artificium hisbent; QPrtis, maiora hieroglypha seu symsola quae vulgd vocamui emblemaxa quae sunt duplicis generis 3, alia cum pictura solatalia cum pictura simul & carmine seu dicto into, denique AEnigmata quae triplicis sunt generis, aliqua constant tantum dicto seu soluta oratione, seu carmine,alia tantum pictura, alia utroque,quae omnia suam artem,sua praecepta,sua principia habent.
III. Geographia quam inter humaniores Disciplinas recensemus , diuersa est ab qa quam inter Mathematicas recensuimus , & demonstratiuam apellauimus,quam tamen haec nostra supponit,quae forte nec immerito historica apellari posset; huius objectum materiale est totus terrae globus, eius. que omnes partes, continens , mare, fretum , sinus , mons , cuius , regio, urbs ,&e. sormale verδ affectio quae illis inest, v. g. longitudo, latitudo, distantia , confinia , magnitudo , quae omnia in plano repraesentantur , vel in globo , ita vi de proposita regione sciantur confinia , stus , flumina , extensio , urbest primariae , figura , dominatio , longitudo , latitudo , montes, dec. quae omnia mirificum artificium habent, quρ etiam qui pollet etiam mappas Geographicas , vel uniuersales , vel particulares, in plano dato qualibet figura facile describere poterit.
172쪽
x ritus,v.g. nuptiarum, funerum, sacrificiorum, totiusque rei sacrae, rei iudiciariae de fori, comitiorum, ludorum, theatrorum , festorum, supplicio rum, rei nauticae, bellicae, politicae, ciuilis, aedificiorum, vestium, armorum, agriculturae,viistus, balneorum; Omitto alia capita, quae mira arte in certas clailes reduci possunt, cum iis praeceptis 5e regulis petitis ab analogia, fine, institutione, indole, moribus, quarum opera facili, breuique methodo, e
Ium omnium Ῥgnitio comparetur.
II. Rhetorica occurrit ultimo loco , quia, ut verum dicam, artes omnes non modo superat, verum etiam supponit, cum enim de rebus omnibus ratiocinetur , nullam certe ignorare debet: igitur caeteris artibus postponitur loco de ordine,cum tamen omnibus praeponi debeat dignitate ; termini rhetorici abstracti sunt eius objectum materiale proximum , v. g. loci omnes, periodus , numerus, membrum , incisum , dictio, fibula , formula, loquutio, figurae omnes, exordium, ratiocinatio, amplificatio, eon natio, confutatio, epilogus, motus, &c. Res omnes sunt oblectum remotum materiale, sermale vesi est illa omnis assectio quae objecto materiali inest , Finis est recta mentis institutio in ordine ad persuadendum dictione, quae omnia
sunt clara. III. Artificium Rhetoricum undecim aliis constat singularibus artificiis, scilicet dispositionis, inuentionis, ratiocinationis,amplificationis,orri tus, motus, generum dicendi, Orationis,exercitationis, memoriae,& pronuntiationis. Dispositio multiplex est; Primo, dictionum inter se in loquutionem I loquutionum in membrum; membrorum . in periodum ; periodorum in ratiocinationem; ratiocinationum in caput; capitum denique seu partium in rotam orationem ; nec verborum modo, versim etiam rerum ipsarum recta dispositio esse debet, ita ut media ex primis, postrema ex mediis nasci vi
IV. . Inuentio argumentorum est , quae certo persectam omnium Corinexionum notitiam desiderat, quippe nullum est argumentum sine consequutione,nulla consequutio sine connexione ; est autem connexio causae,effectus, Partis,totius, analogiae, oppositionis,&c. Artificium ratiocinationis versatriccima partes,species,modos ratiocinationum; Artificium amplificationis mi rificum est,quod in eo positum est ut res ubertim explicentur,adiunctis omnibus quasi appendicibus ; Artificium ornatus statim sequitur,qui vel in verbis, vel in seutentiis,vel in tropis consistit ε, hic explicari debet acuminum ars;ri enim satis est res & verba rectε disponere , in terminis abstractis,inuenir , plicare, confirmare, nisi etiam illustrentur, ut auditoris animus non doceatur inodo, verum etiam delectetur.
173쪽
V. Artificium motus diuinum est, quo affectus omnes excitantur ; hic singularis Physica de Ethica desideratur, nam fieri non potest ut commoveas auditores ad iram, nisi persectam huius affectias cognitionem habeas ; tum sequitur artificium generum dicendi, triumque oratoris officiorum; deinde artificium orationis, in quo scilicet affectiones, exordij, narrationis, seu descriptionis, confirmationis, confutationis, perorationis ; Praeterea artificium exercitationis quo tyro docetur,primum narrare,describere , tum breuiter ratiocinari, tum ornare, &c. idque scripto exercitationis gratia , grande certε compendium, sequitur artificium memoriae quod suas habet leges. Idem dicendum est de artificio pronuntiationis ; Et haec sussiciat breuiter & cursim indicasse, ut vel inde constet humaniores etiam Artes certis & euiden- tibus constare principiis,quae si aliquando statuantur, dubium non est,quin maxima inde humanis scientus fiat accessio.
175쪽
Humani Ratiocinij in Terminis abstractis comprehenditur , explicatur, demonstratur.
176쪽
L τ E R A est Codicis huius Pars,mi Lector, in qua totum Artificium Logicum hisce duobus & decem Libris, breuissimis quidem, at nisi fallor) legitimis demonstrationibus explico , praemillis quibusdam Protegomenis, ne contra Philosoplaorum morem LCere videar. Porro, in hoc opere non est cadem ubique facilitas ; In quinque prioribus Libris, tribusque posterioribus vltimis nihil Prorsus est quod a rudi etiam Tyrone, intelligi non possit. Quatuor medij Libri paulo abstrusores sunt, vel abstractiores; quorum tamen ea discultas non est quae ingeniosos & tantulum exercitatos Adolescentes dc terreat, sed accipe synopsim. STNOPSIS LOGIC E ANALTTICAE
Artificium Entymematis. Duogismi Categorici, Artificium Vtriusque Anal seos. rtificium Inueniendi me . Artificium Potestatis DPogi ea. Artificium Sysiogismi H othetici. rti*rum Disiunctivi, opularisi, expositor ν. rifcri--odalis. Artificium Demonstratω. Artificium Topiei.
177쪽
ς η ' Qv xstionibus haec Pro lego mena
complectemur , ea scilicet breuitate quae lites Oirines & tricas resecet; cui tamen sua claritudo non desit, ut mens nostra criam
ab iis qui sunt in lais disciplitiis mediocriter
De obiecto Scientia in communi.
I. B i R C T. v M ab obijciei ido derivatum este , &Appellatum nemo nescit, iic obicctum visionis est quod vidctur, auditionis quod auditur, scientiae quod scitur. Porro Scietariae nomine intelligo cognitionem certam ex principiis certis & cuidentibus, id est, Conclusionem Demonstrationis; ita ut sic iri sit idem quod demonstrari : Omnis demum Conclusio duobus Terminis constat, subjecto scilicet Praedicato vel Attributo ; Attributum est illud quod de susiecto praedicatur , vel demonstratur, &subicctum id de quo demonstratur. II. Itaque in omni Scientia seu Conclusione demonstratiua , primo est illud quod praedicatur, vel demonstratur, vel scitur, vocetur obiectum formale. Secundo, est illud de quo aliquid praedicatur, demonstratur, scitur, vocetur obiectum Materiale. Tertio, cst conflatum ex utroque seu conclusio obiectiva, vocetur obiectum Adaequatum. Quarto, est illud per quod unum de alio demonstratur, vocetur Principium seu motivum seu obiectuin formale sed dum res intelligatur parum curandum est de nomine. III. Exemplo facili tota res declaratur. Sit Conclusio GeometricMR a 'Disitigod by GOoste
178쪽
tres Anguli trianguli sunt duobus rectis , quae demonstratur per aliuis Theorema in quo habe tui; isqvulus exterior est aqualis duobus inrerioribus oppesseis. Obiectu in Materiale dico e Ile tres angulos Uianguli , de quibus illa aequalitas cum duobus rectis praedicatur : pormale vero cit ipsa aequalitas. Adaequatum est illud Theorema obiectivum, principium est aliud Theorema, Angulus exterior es equalis, &c.l V. Hoc ipsum est quod docet Arist'teles dima ipse dicit: tria osse in omni Scientia, scilicet, Gentu , Formam , es Ainci a ; genus scilicet est silabiectum,forma est passio quae inest sit biecto ; principia vero sunt pr missae; hinc de subiecto supponitur quod sit, ut dicemus alias cum de Praecognitis. V. Obiectum vero remotum est aliud cui incit proximum. v. g. ιriangu iam est subicctum cui inest haec passio v. s. aequalitas, Sc. At Veio, aurum, lignum vel alia quaelibet materia cui haec figura incit , est subiectum vel ob
VI. Obiectum totale, est aggregatio seu collectio eorum omnium, quae in aliqua scientia demonstrantur: Partiale contrario v. g.proprietates trianguli, si in t obiectum partiale Geometriae, &c. Vna tamen demonstratio plura obiecta non habet, sed unicam proprietatem quae ineste demonstratur subiecto. VII. Obiectu iri attributionis vario accipitur ab Authoribus ; ego dico esse principem proprietatem quae de obiecto Alateriali communi demonstra tur, ad quam aliae omnes aliquo modo reducuntur. seu primarium Attribu tum v. g. in Logica , artificium syllogi si ii categorici sed dum rem intelligas,loquere ut voles. VIII. Obiectiim in directum est quod reducitur ad proprium v.g. artificium sophisticum est obiectum in directum Logicae, non ens obiectum inia directuna Metaphysicae &c. Denique sicut ex proprietatibus legitimi Artificij agnosco se tum & vitio seni, sic ex veris proprietatibus trianguli cognosco falsas & spurias v. g. si demonstsem trianguli tres angulos non elle maiores duobus rectis neque minores , quod utrumque concludo ex eo quod si intaequales, illud pretinet ad obiectum indirectum.
L Scientiae est in quo sstit Scientia: quod ex ipsa voce In te Iligi-xtur. Duplex est autem finis, alius intrinsecus, alius extrinsecus. I i. mus est Scientiae: Secundus est Scientis. Finis Scientiae, est in quo illa ex na tura sua sistit, vel ad quem spectat,vel cuius gratia seu propter quem est ; υ efinis intrinsecus artis Medicae est sanitas ; pxtrinsecus velo est omnis alius quem sibi sciens proponit, qui dicitur elle Artificis non Artis. II. Finis intrinsecus duplex est , aliquando primus est finis Gius se ii fianis Avi,v. g. sanita. in finis Θ vel δε- artio Medicae. Secundua est sinis e s
179쪽
g. aeger cui sanitas procuratur. III. Scientiae genus est duplex, Primum es Scientiae speculatitiae, se eundum est Scientiae pr.ithicae : Finis intrinsecus scientiae speculatiuae idem est cum obiecto , hoc est veritas obicctiva in qua sistit, v. g. illa cognitio qua cognosco tres angulos trianguli esse aequales duobusrectis , est speculatiua, quippe sistit in illa veritate. At velo scientiae practicae finis tendit viterius ; quippe dirigit scientem ad aliquod opus , vel inde mens artificis remanet instructa ad aliquid arte faciendum. I V. Hoc totum exemplo explicari potest in . aliqua arte. Sit v. g. Architectonice, cuius finis immediatus est susticiens mentis instructio ad rectam domus fabricam, mediatus vero est ipsa fabrica arte facta i unde finis imm diatus nunquam ab arte potest abesse, secus vero mediatus ; alij scopum distinguunt a fine. Quidquid sit, vocetur finis immediatus instrunio potentia, finis cui ipsa potentis, finis ex utroque instructa potentia ad recte operandum ; finis vero mediatus ipsa operatio vel ipsum opus artesectum , quod in duplici statu considerari potest , primo in statu obiectivo quatenus scilicet habet este obiectivium S est idea obiectiva:secundo in statu entitatiuo quatenus reuera existit , pr mum est opus Artis ,Vel Artificis cognoscentis, secun- . dum est opus artis operantis.
L Bjectum materiale Logicae demonstrativae , vel Analyticae sunt termini Logici abstracti ; termini porro Logici sunt antecedens, contequens, maius extremum, minus medium , &c. Quos vide in dessinitionibus quas singulis Libris praefiximus. Abstractos appello, quia nulli materiae sunt affixi v. g. subiectum abstractum sumitur pro omni termino , cui aliud inest vel non inest & praedicatum abstractum pro eo qui alteri inest. Vide l. I.Deff. a. Igitur illi termini quos Logicos appellosunt Obiectum materiale proximum Logicae, quia demonstratur tantum de illis assectio Logica vel artificium de quo infra. Quid enim aliud in primo Libro demonstratur nisii talis habitudo termini superioris ad inferiorem , repugnantis ad repugnam rem Et quid in a. & 3. nisi talis combinatio terminorum S propositio-
I . Dices: demonstratur aliquid de propositione,& do syllogismo, igi-rur de operatione mentis ; igitur operatio mentis est obiectum materialo Lopicae. Respondeo . demonstrari aliquid de propositione obiectiva, syllo- .gismo obiectivo, idque in materia abstracta, in quo sensu vocantur termini Logici, seut Geometria demonstrat passiones trianguli , sed non considerat
in aliqua materia. sic Logica demonstrat passiones syllogismi sed in nulla
180쪽
III. Hine sicut triangulum aureum est remotum Geometriae objectunita syllogismus objectivus certar materiae assi xus est objectum remotu Logicae: non tamen formalis operatio mentis, quae serto simplex est qualitas,quaa, Logicum minime pertinet,sed tantum objectiva eaque abstracta prorsitas , i dictum est. IV. Diees: Logica dirigit mentem & operationem mentis, ergo vCrsatur circa operationem mentis,ergo eius objectum est. Respcideo, Logica ditigit mentem duobus modis; Primo formaliter, quatenus ipsa Logica, ies est, ipsa cognitio artifici j Logici quae in mente est,quali praelucet menti modiimque recte ratiocinanὸi repraesentat; Secundo objecti uc quatenus, scilicet, artificium cognitum, vel in ratione objecti dirigit quasi ad instat ideae objecti-uae vel exemplaris ; sic dum Geometria docet constructionem aequi lateri non habet pro objecto ipsam constructionem,sed artificium constructionis in tet minis abstractis, id est talem vel talem habitudinem linearum inter se. Ita prora
sus Logica, dum cognoscit, A. A, A, in prima figuracile modum legitimum,
non attingit vllo modo operationem mentis,sed talem dispositionem temii norum abstractorum. Porro haec constructio me sussicienter instruit ut deinde similiter disponam alios terminos in certa materia , circa quos mens recte versabitur.
V. In hoc enim, ni fallor, consistit Logicae vis, ut doceat recte dispon, re terminos circa quos recta ratiocinatio instituatur ; quippe institui non debet recta dispositio terminorum per operationem mentis,sed operario pcr S-spositionem terminorum,quod in omni arte solemne est, v. g. architectonice
instituitur recta constructio domus per rectam dispositionem dimentionum non vicissim: ita in Musica per rectam dispositioncm sonorum abstractorum dirigitur actio canendi; igitur non dirigitur ob sc tum per operationem, sed operatio per dispositionem objecti . VI. Hi ne objectum formale Logicae est Artificium Logicum,id est, recta & demonstrabilis dispositio terminorum Logicorum in ordine ad recte ratiocinandum; quippe illud tantum est objectum formale quod scitur & demonstratur de Materiali ut dictum est quaest. I. n. χ. sed demonstratur tant lim de Terminis Logicis huiusmodi dispositio, vel Artificium: ego saltem nihil aliud demonstro vi videbitur in hisce duodecim Libris, nec aliud scio in Logica; unde meae Losicae illud erit tantum objectum. V II. Dices illud Artificium e sic ens rationis; Respondeo negando;quippe termini Logici licet abstracti sunt ens reale,ut patet, sicut homo abstractus; igitur sicut talis dispositio Hominum in acie, vel linearum in tabula riori estens rationis , ita nec dispositio terminorum Logicorum: illa autem dispositio
est quaedam comparatio, compositio , connexio unius cum alio ratione praedicati, subjecti, quantitatis, qualitatis, S c. quae est ui quid reale, sed obje-
.ctivum: sic autem accipiuntur objecta omnium scientiarum,id est, in statu Objectivo,non vero in statuentitativo,&c.
VIII. Dices igitur illud Artificium supponit seipsum ; quippe nescitur nisi demonstretur; nam sciri est demonstrari,sed illa demonstratio est attes eta, igitur supponit scientiam artifici, & scientia artificii demonstrationem. Respondeo , prima Theoremata demonstrari , per demonstrationes