장음표시 사용
431쪽
Demonstratio δοτι differt a demonstratione ἔπι , quia haec de re confudit quM est, illa verb propter quid est , per Def. i I.& 0. v.g. Planeta noscin- tiliam, stitur prope sum: est ἔτι, inec enim ided propE sunt, quia non scint illant. Si veris aicas , sint , ergo nonsiimillot, est δοτι, quia ided non scintillant quia prope sunt. Haec dicta sunto exempli gratia, nec enim vera est illa causa 1cintillationis o
Sed prosem,si distantia est vera causa stellarum scintillantium,tam recte concludo stellas esse distantes, ex eo qudd scintillent, vim scintillare ex eo quod distent. Inimo cum mihi notum sit stestas scintilla ut mihi notum est solent lucere, non debeo probare stellas scintillare, sed potios quod mihi ignotum , lotae distare , eo quδd scintillent 3 quod ueri non potest nisi cognoscam scintillare , eo quM longὸ distent . vel corpus lucidum mobile longe distans scintillare,in hunc modum. Omns'eorpus iae dam similiami est Duὸ dista sed aliastanti int,ergo longὸ sinu.Iam veris exsipposita stellarum distantia probo propter quid scintillent. Omneeor' tingedi viscimiliarsed in isto distam eis scintiliaren. Fd ceres superstuum est probare, cum ad sensum patear. Igitur melilis si dicerem, rante quudscimtilis, δε--τ p huὸ dy used seMβimiliam, inrascimiuot quia ιοπὸ disint: ex quo reuera cognosco propter quid scintillent. Haec autem , sinasiistillant, quia noesint continetur in illa uniuersali, quae mihi est principii loco , Omne corpus lucidam ideoscintillat, quia ungὲ distat. Demonstratio ori &- in rebus phy sicis ex iisdem principiis sidiem
aeque certis conclusionem educunt,& tam certa est illa conclusio , qua concludo stellas longE distare, quia scintillant,quim illa qua probo scintillare, quia procul distant; prima enim supponit illud principium , onme luridum μα - uὲ d stat, secunda vero istud, Umis lacidum longὲ Asansscintil-
ω, quae est tantiim conuersa prioris: sed inter duas conuersas discrimen ce titudinis esse non potest. Quidquid sit, omnem illam demonstrationem satis perstatim censeo. cuius conclusio certa est ex principis certis & euidentibus. Porro illa sit δαι in a concludo cerib, praedicatum quodcumque inesse subiecto,licet ex praemissis non cognoscatur propter quid insit, seu ratio propter quam inest, Illa autem sit ram . in qua concludo praedicatum ineisse Iubiecto ex ijs praemissis, in quibus cognosco causin illam propter quam inest. Sed de his plum in
432쪽
Yllogi sinus alius est demonstrativus, qui ex certis ; alias
dialecticus qui ex probabilibus ; alius Pseuduraphus qui
ex apparenter cetiis 3 alius sophysticiis , qui est ex apparenter probabilibus. Demonstrativum Iibro xo. explicuimus pseudographum & sophysticiam in 1 1. lib. remi timus , dialecticum omittimus maiori ex parte, quippe qui ad scientiam non pertinet,sed vel ad lites, vel ad Rhetorum orationes:adde quod singularem artem non habet ab alijs distinctam. tum ratione formae quae omnibus syllogismis communis est, tum ratione materiae quae tantlim probabilis est. Porro illud probabile est , quod vetum videtur,vel omnibus vel sapientibus; at non sine dubio falsitatis.v.g. Omnianister diligis liberat. Denique propositio dialectica vel est cum interrogatione, vel sine interrogatione;si secundum, vocetur communi nomine Propositio: si primu vel est tantlim de uno,& est quaestio,v.g. An lalisitasponendasit in οἰ- nare veris de duobus est problema:quod duplici modo proponi potest. Priamd si de duobus oppositis,u.g.Sitne bellum inseredum, necne. Secundδ si de
duobus non oppositis .m sitne bellum inserendum Scythis,an Turcis.Sunt autem varia problemata icilicet,moralia,physica,logica,&c. Quia tamen a
tificium inueniendi medii commune est demonstrativo & dialectico, illud ipsem est quod in hoc libro explicamus. Caeterum quatuor vulgb praedicatorum genera proponuntur, quibus scilicet constat propositio dialectica. Vel enim est terminus conuertibilis, cum subiecto & essentialis , &est definitio: vel terminus essentialis sed quod latius patet, & dicitur genus ; vel terminus conuertibilis, sed non essentialis , & est proprium; vel terminus qui non sit nec conuertibilis, nec essentialis & est accidens.
Argumentum est inuentum, hoc est medium,ex connexione cum extremis concludi potest connexio extremorum inter se. Argumentum dialecticum
ulo dicitur probabile inuentum ad iaciendam fidem. Sed cum non minus A a a pertineat
433쪽
pertineat ad demonstrativum qu m ad dialecticum, dixi inuentum siue medium , quodcumque tandem sit.
Loeus est argumenti sedes, ex quo scilicer eruitur argumentum seu me dium , ad probandam quaestionem propositam. Axioma I. Definitio aequὶ late patet , ac definitum. Hoe Axioma patet ex Th 38. lib. Io. Theorema I. Quidquid conuenit definitioni, conuenit definito , & vicissim. Probatur per Ax. I. Theoema 2 . Cui conuenit definitio, conuenit definitum, par Ax. I. Et vicissim.
Quidquid non conuenit definitioni non conuenit definito, & vidissim, . per ΑX. I.
Cui non conuenit definitio non conuenit definitum de vicissim , per
Si definitio conuenit definitioni, definitum conuenit definito vicis. - , per Ax. I.
Si definitioni non conuenit definitio, definitum non conuenit definμto,de vicissim,per Ax. .
coroliarium I. Hine de quoeumque assimatur,vel negatur definitio,assirmatur vel nega tur definitum , di vicissim. corolgarium 2. Si definitio assirmatur vel nu tui de definitione, inmatur vel negaturi definitum de definito, & vieis . .
a. Obseritabis duplex este locotum genus, alij quippe sunt loci communm,alij proprii.Conumnes sum, qui nulli certae materiae assiguntur, sed tan- suggerunt communia pronunciata, ut videre est in praemissis Theor m*6 : Proprij vero qui certae materiae assiguntur, v .g. eui conuenit definirio i
virtutis conuenit deum tum . .
a. Obseruabis praeterea maximam vulgδ appellari quodlibet pronuncia tum per se notum,qualia sunt Theoremata piaemissa : differentiam vero ma-xima seu locum maximae, essequas apothecam,seu receptaculum plurium
434쪽
maximarum seu pronunciatorum,u .g. locus definitionis, qui plura huti, sinodi suggerit pronunciata. 3. Obseruabis posse assumi in maiore vel locum communem,v. g. Cui con-Denit definitio conuenit definitum, sed temperantiae conuenit definitio virtutis , &c. Vel proprium, v. g. Cui conuenit definitio virtutis conuenit & definitum,&c.
. . Tribus modis argumentum duci potest ex hoc loco. Primo,si assumatur definitio subiecti, secundo praedicati ., tertio utriusque. Exemplum primi sis: Animal rationale est risibile, ergo homo est risibilis. Secundi; Risibile est animal rationale,ergo risibilis est homo.Terti j: Principium ratiocinandi eit principium sentiendi, sed rationale est principium ratiocinandi ,ergo rationale est principi u sentiendi: principiti sentiendi est animal ,ergo rationale est animal.
s. Obseruabis locum alium cs intrinsecum,alium extrinsecun . Intrinsecus est, ex quo desunt plum argumentum intrinsecum est ves praedicato, vel subiecto, vel saltem aliqua habitudinem ad illud habet: extrinsecum c cotrario. Intrinseci sunt ro. vel enim argumentum est ipsa res, scilicet explicata, descripta, interpretata, igitur 3. loci sunt, scilicet definitionis , descriptionis, notationis. Vol habet ad eam habitudinem . rutra coniunctionis, itini separationis. Si primum vel est connexum cum ipsa te: vel ut coniugatum rei, vel ut pars, vel ut totum,vel ut causa, vel effectus, vel antecedens, vel consequens, igitur sunt r. loci connexortim. Vel est circunstans, vel ut praecurrens , velut concomitans,vel ut subsequens igitur sunt 3. loci circunstanti una. Si verossit habitudo separationis , vel est inter opposita, vel inter disparata: si inter Opposita, quadruplex est,scilicet relatorum , contrariorum , priuantium , &contradictoriorum. Si relatorum vel est inter similia,dissimilia,aequalia,inaequalia: si inter inaequalia,vel est maior inaequalitas, vel minor, igitur sunt s. loci,scilicet similium,distini illum,parium, maiorum, minorum. Alia opposita faciunt alterum locum . quamquam plurcs ex iis locos facere nihil vetat. Si sunt disparata, id est termini repugnantes est alter locus, igitur sunt 2C. intrin- seci. Extrinseci duo esse dicuntur, scilicet authoritas diuina,S: humana 6. Ad loeum definitionis reuocatur locus descriptionis, notationis, velethymologiae , & transumptionis, ex quibus eadem eruuntur pronunciat'. Ethymologiae locus infirmus est,rti si notatio verbi ita conueniat rei, ut cum
illa reciprocetur. Denique definitio praedicati praeferenda est definitioni su - jecti, priirib cum praedicatur passio de subiecto,v. g. Homo es πιus ad ridendum,ergo homo est risibilis. Secim do cum praedicatur differentia, v. g. Homo es' principium ratiocinandi, ergo es rationalis. Tertib cum praedicatur genus ,v. g. Homo est principium Iemiendi,ergo est animal.
Coniligata sunt plures termini,quorum virus ab alio derivatur denominative: sic a sapientia derivalitur isti termini, sapiens, sapienter, sapere : igitur coniugata dicuntur quae sunt ex verbis eiusdem generis.
Axioma MQuidquid conuenit viri coniugatorum comi enit aliis in eodem scilicet
435쪽
Cum quo cohaeret unum coniugatorum,cohaeret & aliud,per Ax. I.
Cum quo non cohaeret unum,nec aliud cohaerere potest,per Ax. I.
Ex assirmatione abstracti de abstracto sequitur affirmatio concreti de coim creto , & vicissim,v.g. Albiso est color,erro album est coloratum, per Ax. I. quIaconcretum & abstractum sunt coniugata.
I. Obserua propositionem simendam esse in senis sormali , hoe est in eo sensu, in quo praedicatum conuenit concreto ratione abstracti, seu sormae,v g. haec propositio Albimi es Alce non est vera in sensu formati,igitur non potest abstractum praedicari de abstracto,Albedo est dulcedo. a. Obseruandum est praeterea ne propter vocis similitudinem Toconi garis accipiantur, quae reuera coniugata non sunt, quia scilicet diuersa est significatio,& vocis ambiguitas, ut se Humana, Officium, reicissi . sed haec sunt facilia Q
Totum est quod ex pluribus constat,& diuidi potest in partes. Est autem ic tum multiplex. Totum in voce,id est vox quae pluribus fgnificatis respondet, ut canis. Totum vniuersale quod pluribus inest, ut homo. tum essentiale metaphyscum quod constat genere & differentia. Totum essentiale physicum quod constat materia & serma. Totum integrale quod constat omnibus partibus suis integrantibus Totum in modo est nomen commune sine restrictione positum
Pars est quae componit aliquod totum, tot sunt autem partium genus, quot sunt totius.
tum est maius sea parte, &aequale omnibus siris partibus- Theorema I Ex positione totius distributi sequitur positio omnium partium& vicio fim,v. g. Omne animae cinyrit,ergo homo rareris, per dictum de omni- Theorema I P. Posito toto integro ponuntur o es partes, & positis omnibus parti integrantibus ponitur totum , probatur per Ax. 3. Neorema I Sublato toto integro tollitur saltem aliqua pars, quia si remanere omnes partes,maneret istum, per Ax- . raramis Disiligod by Corale
436쪽
Theorema II. Sublata quaelibet parte tollitur totum , quia totum constat Omnibus, per Def. . Theorema I . Posito toto uniuersali ponitur aliqua pars subiecta, per Def. 3. n. 2. Vide quae diximus in lib. r.
A genere distributo in subiecto,licet ad speciem argiunentari, V. g. Damis intimae uiuit,ergo bomo visi'. Secus a non distributo. Α genere in praedicato non licet argumentari assirmatiue,alioquin falsum
sequeretur ex vero: sectis vero negative. Totum in quantitate pertinet ad totum uniuersale.
A specie in subiecto non licet argumentari ad genus distributum , secus ad non distributum. A specie in praedicato licet argumentari ad genus assimando , non vero negando. Haec cursim perstringo , quia in Iib. I. haec omnia satis suse explia
Theorema I P. A toto in modo Iicet argumentari ad partem negando non assirmando, et negando , v. g. Non est philosophus , ergo non est eximius philosophus, per A X. 3. Adduntur 1. genera totius , scilicet in loco , in tempore quae sunt sacilia. Partes physi scilicet materia & sorma numerantur inter causas,unde ad
a. obseruabis esse aIias diuisiones quae vulgo voeantur per aeeidens sup rioribus respondentes,primis in voce, vs. durum aliud in corpore quod resistit, aliud in verbo quod pungit Secundδ in toto integrali .gialia pars va-ss est rubra,alia stilua aertio in toto essentiali metaphysico ; sic altera pars hominis communis est brutis animantibus,altera illi propria Quarid in toto essentiali physico , sic hominis alia pars est , quae agit, altera quae patitur. Quinto in toto uniuersati,idque tripliciter:vel enim illa diuisio est subiecti ita accidentia,V.g. fi minis Alures doctus,alim iudoctas, &e.Vel est accidentis in subiecta,u.g. Alborum aliud est ebur,aliud nix, &c.VeI denique accidentia in accidentia,VC. doctorum alij sunt probi, alii vero improbi. a. Obseruabis praeterea 6- villo tradi praeceptabonae diuisionis- Primon est singula diuidentia minus late pateant quam diuisum.Secundum diuisio fiat in proxima membra diuidentiaia Tertium sint saltem duo membea diuidentia .Q artum ne sint tam multa membra diuidentia i vix numerari pos sim.Quintum membrum diuidens. non insudatur in alio.Sextum sit Maedam
437쪽
oppositio inter membra diuidetitia. Sed haec sunt facilia. Vide Boetium de diuisione.
Causa est,unde aliud est. Plura sint causarum genera, quae alibi explicabi- .mus , nunc tantii in cursim perstringo. Effectus vero est , qui ab alio est. i. Causa materialis seu materia est,ex qua aliud est. 1. Causa formalis est quae constituit rem talem. 3. Eniciens est a qua aliquid fit. . Finalis est cuius gratia aliquid fit. Haec tantum exempli quasi loco sint dicta Theorema I 8. Posita materia fieri potest essectius, modb scilicet non desit causa effetens. v. g. Liminisu st reliqua mitem domus , igitur domuseri potest , per Des n. s. Sublata materia necessaria non potest fieri effectus,v.g. Non efferrum,eus gladius seri non potest. Similiter ex potitione effectus , ponitur materia , v. g. Gudim HE, ergo
ferrum est. At vero ex negatione effcctus, non debet negari materia.
i. obseruabis triplex vulgo assignari materiae genus , scilicet ex qua, in qua, & circa qtiam. Materia ex qua, duplex est : prima ex qua transmotata fit aliud , sie vinum est materia aceti, quia ex vino fit acetum. Secunda cx qua permanente fit aliquid, sic serrum est materia gladii. a. Materia in qua, est subiectum in quo rccipitur aliqua sorina, se lignum est materia Mercuri j,scilicet, in qua insculpta figura recipitur. Denique mat ria circa quam est ea, circa quam aliqua actio versatur, si e virtus est materia laudis & praemis ne orema I9. Posita causa formali in subiecto ponitur effectus formalis, & sublata tollitur. Posito essectu formali ponitur causa sermalis 3 sublato tollitur. Haec probantur per Def. s. Licet argumentari ab co quod est inelle sed id quod est denominate, de vicissim,v.g. inest albedo, crgo est album: S: vicissim.
Forma triplex etiam ponitur,essentialis,accidentaria, externa. Essentialis est, sine qua non potest ellic compo itum , v. g. Anima in homine Figura in statua, Albedo in albo. Accidentaria e contrario ut albedo in homine. Externa exemplar est eius scilidet rei, quae ad imitationem exemplaris fit. nheorema 2 O. Posita causa esciente necessaria, de non impedita, sed subiecto capaci applicatainon stur effectus, & sublata omni causa tollitiir effectus. - . Posito Dissiligod by Corale
438쪽
Posito effectu etiam in eodem . sensu , ponitur causa : dc sublato, tollitur Posita eausa susscienti eodem modo, ponitur effectus, non tamen posito effectu ponitur illa causa, v. g. Amputatum est caput, ergo interiit: non tamen e contra , Interiit, ergo amputatum est caput. Sublata causa sussiciente non tollitur effectus,sed conir . Vulgδ adduntur haec a. cuius causa efficiens est bona,ipsum bonum,cuius mala,ipsum malum; cuius causa interimens bona,ipsum malum ; cuius mala ipsum bonum; sed haee sunt moralia. De quocumque negatur potentia,de eo negatur actus, non contra. De quocumque Armatur actus , de eo affirmatur potentia : non icontra, Frustra est potentia quae non reduci potest ad actum. .
r. Causa essteiens triplex quoque dicitur esse, scilicet procreans, conse uans , destruens. a. Alia est principalis , alia instrumentalis, de quibus suo loco. Ad hanu
quoque reuocantur causae morales.
Theorema EI. Cuius finis bonus est, ipsum bonum , cuius malus ipsum malum. . Si fini, sit possibilis,media sunt possibilia , & contra obtento fine cessant media , nisi ijsdem medijs sit conseruandus. Posita intentione finis eligenda sunt media. Propter quod unumquodque tale, & illud tal immo& magis, valet tam tum in causa finali. .
Obserua finem esse triplicem , primus finis qui, illud est bonum , quodlpropter se appetitur:secundus finis cuius Patia, qui est bonum propter quod i aliud appeto : tertius finis cui,scilicet periona cui bonum appeto. neorema 2 Meuius generatio bona est , ipsum bonum , cuius mala ipsum malum. . Cuius eorruptio bona ipsum malum , cuius mala ipsum bonum. Cuius usus per se bonus, ipsum bonum,cuius malus ipsum malum. M. dantur haec. Causa potens & effectus o potentia sunt smul,aut non sunt. Causa in acui S effectus in actu sunt simul,aut non sunt. Vulgo etiam additur , quod non est verum , nisi cum multa limi-
Cuius conditionis est causa , eiusdem est eTechus..
439쪽
Neorema 23. Posito antecedente illativo ponitur consequens: non contrL Negato an
tecedente non negatur, sed contra. Negato antecedente tempor is negatur consequens et non contr . Posito vero antecedente non ponitur consequens,sed contra.
Adiuncta vel circunstantia sunt ea quae rei communiter accidun*Theorema L . Ex hoc loco ducitur haec maxima ; posito uno adiunctorum verisimiliter ponitur alterum,V.g. Expallescit , ergo sibi conscius est.
Opposita sunt relativa, contraria , priuantia , contradictoria. Relativa sent quorum unum est ad aliud. Contraria quorum unum expellit aliud. Priuantia quorum unum negat aliud in abiecto. Coinradictoria quorum unum negat aliud.
neorema 2 F. Similium similis est ratio , dissimilium dissimilis , parium=ar,& contra. Quod in uno similium valet, valet in caeteris,& contri,dissimilibus dissi
Quod uni dissimilium , quia dissimile est conuenit , non conuenit
Si data propositio est vera , alia quae est aequὸ probabilis est etiam vera.
obserastis similia illa diei, quae aliquam inter se habent analogiam. Theorema
A comparativo ad positiuum licet argumentari assirmatiue , secus negatiuε. A positivo vero ad comparativum negative tantum ri immd a duobus positivis ad duos comparativos, & vicissim. A maiori ad minus licet argumentari tantam negative. Α minori vero ad maius arumatiue iuxta hoc Axioma. si quod verisimilius videtur verum non est, nec id quod verisimile videtur verum erit & contra. Theorema 27. . Relativa sunt siniui tempore & natura. Hinc se mutuo ponunt & tollunt. De quocumque assismatur alterum oppositorum , negatur alterum, non
Cui conuenit unum contrariorum,stud potest conuenire. Expositione unius contrarii , negatut aliud,non tamen ex negatione p. nitur , si mera sint contraria.
In priuantibus, a negatione unius in subiecto capaci, licet argument xi ad politionem alterius, & a positione ad negationem. similitet Diuitigod by Corale
440쪽
Similiter in contradictoriis, ab uno ad negationem alterius, & ὲ negatione viaius ad positionem alterius, oppositorum : opposita sui it con sequentia in relatis, & contrariis. Ex potitione termini repugnantis sequitur negatio alterius , non tamen ex negatione positio.
Argumentari licet ab enumeratione partium , seu diuisione positis duobus pronunciatis. Assirmato diuiso, Si negatis omnibus praeter unum, illud ipsum necessarid sequitur. A. quo remouentur omnia membra diuidentia , remouetur & diuisiam. Theorema 29. Ab authoritate licet argumentari, iuxta haec duo Axiomata. Unicuique in sua arte perito credendum est. Ab authoritate negata non
valet argumentum. In vin verborum valet vulgi consuetudo
In sententia de rebus serenda iudicium sapientum.
Obserua duplicem esse quaestionis rationem. Prima est absoluta , in qua de re absolute quaeritur an sit talis. Secunda est comparata , in qua de re 'quaeritur an sit magis talis, qu m alia. Praemissi loci pertinent ad abibistam, ex iis tamen comparata facile poterit intelligi. Vide si vis Fonsecam lib. . eap. 36. Arist. lib. s. Top. Ac plures alios Adde quod haec ratio comparata maiori ex parte moralis est. Reliqua methodo pertractauimus. Vide si vis praeter citatos, Boetium, Petrum Hispanum Dutrieu,&c.