Jo. Mariae Lancisii ... Dissertatio de nativis, deque adventitiis Romani coeli qualitatibus, cui accedit historia epidemiae rheumaticae, quae per hyemem anni 1709 vagata est

51쪽

31 DE NATI v Is ROMANI ρ ris propter diverses, immo successivὸ contrarios

eοτmbmutii. ventorum Impetus, ac propter variam corpuscularum mixturam, quae cum ventis desertur, iis clare innotescit, quos non latent innumerae pla-nὸ permutationes , quae ab appulsu diverserum ventorum excitantur tam in quibusvis heterogeneis liquidis, quam in selidis membranaceis, puta fidium nervis, conaceis omnibus, te praesertim in arboribus, quae eis altius radices in terram immittunt , & validiorem corticem, firmiusque unuversum fibrarum, vasculorumque genus acquirunt, quo sepius moderatis ventis agitantur. od Besapienter, & apposite advertit Seneca': non es

arbor solida, nec fortii, nisi in quam frequens

ventus incursat; ipsa enim vexatione constringiatur, Ur radices certius Agitet fragiles sunt, quae indepressa malle creverunt. V. Hae autem commotiones longe facilius, quam in expositis corporibus inducuntur in sanguine, de spiritibus, quippe qui sunt Ii quida magis composita, vasisque, non quidem vitreis, sed pelliceis , atque undique perviis concluduntur itemque solida magis ductilia, delicata, Se mollia apud homines occurrunt, quam sint brutorum coria, aut arborum fibrae. Non est igitur dubitandum, quin, cum humana corpora lenibus acris , ac ventorum mutationibus assueverint, nihil plane incommodi, multum vero roboris ex ii dem

Et quare

52쪽

COELI QUALITATIBUS. 33dem sunt deductura. Musculares enim, ac membranaceae partes per aeris motum firmantur, validumque tonum adipiscuntur, de quae in ea cerebri parte, ubi mentis sedes est, excitantur ideae, imaginesque, sublimiores certe, atque excelsiores effinguntur, evectis saepe, leniterque pulsis a commoto aere spiritibus , quam eodem , silentibus ventis, plerunque torpescente. Unde merito Hippocrates Sapientiam cerebro ab ipsi aere exbiberi , tradidit. Atque hinc planὸ ortum arbitror, ut exterae nationes ipses olim Romanos scilicet cum iis opportuna non deficiebat institutio) corpore pariter , animoque Validos , dc propterea

omnia cum ratione audentes, timori simul, atque admirationi habuerint. VI. Sed ventorum tractatione perfuncti,

qui majori ex parte salubres Romae fiant , ad inquirendum qualita

tes urbanarum aquarum transeamus.

e Lib.de morbo

sic. n. 7. Ab aere sapiemia cerebro eahibetur ex Hippocrateo

53쪽

a Apud Theat.

ubi de istis no-lipilis agit.

De Aquis in genere , quarum nullas in Urbeia noxias, sed plerasque omnino salubres demonstrandum proponitur. CAP. VI.

Quae tractatio est maxima omnium earum rerum, quae aeris praesertim explorandae naturae conducunt; aer enim,

si non est ipsa penitus aqua, per vim ignis, & spiritus r

soluta, ac rarefacta , ut Dor-narus ' , aliique - Chymic riim , ab AEolipilis admoniti existimarunt , certe se prodit infinitum penὸ receptaculum , atque immensa quasi spongia minutissimorum corporum, quae a terraqueo orbe perenni tum extrinseco, tum intrinseco nisu elevantur. Merito idcirco tanquam physiologicum axioma reputamus: tibi bonae sunt aque , ibi bonus , ubi malae , malus itidem est aer . Haec namque fluida plurimum invicem juvantur , laedunturque. Cum itaque nostra aetate Urbem a lacunis, ac paludibus, v luti a foedo, sordidoque propriae atmosphaerae inquinamento, Summorum beneficio Pontificum, vindicatam cernamus, dc gratulemur , proxime

54쪽

C OE L I ALITATIBUS. 3

demonstrandum Videtur, aquas, quae vel sponte nascuntur , vel Romam advectae suos per alveos,& canales libeia excurrunt , inter salubres recenseri.

II. Facit porro, ut studiosius de Romanis aquis agamus, quoniam ipsae ad salubritatenti, aut insalubritatem locorum eo potissimum nomine conspirant , quod bibentibus prodesse , vel obesse solent. Unde Rassis prudenter asseruit: nibit praeter aeris puritatem , magis pertianens ad sanitatem, quam aquarum salubritatem, qua sane ratione plura memorare postem loca, quae , cum prius fere deserta fuissent, dulcibus postea , probatisque inductis aquiS,

frequentata

magis, ac salubriora red

dita sunt.

Princ. cap. 2. Aquarum salum ινδε ιι post aeris purisaiem maxime ad sanitatem pertinet.

55쪽

DE NATI vrs ROMANI De signis, quibus dulcium aquarum falubritas, aut in lubritas dignoscitur. C A P. VII.

sim I O N est dubium , quin vitae,

atque incolumitatis civium,& advenarum maximὸ intersit novisse, quaenam in pin tum adhibitae, salubres, qua nam vero insalubres in unaquaque urbe sint aquae. Pleraque autem signa, quae pas rum asseruntur, incertissima sunt, S: in aquas salubres, & insalubres perinde cadunt. Nam priamum, quod ad levitatem attinet, nos arbitra- αρ-.--. mur, leviores non semper esse meliores ; cum ιών est ι - interduni minor aquae gravitas a misceta corpinrum, aqua leviorum, sed insalubrium, puta impuri sulphuris, aliarumque sertὸ particularum ad perniciem trahi possit, ut proinde iisdem ex causis noxia sit aqua, quibus fit levior; ut nos in lympha ex lacu Sabbatino deducta videmus , quae omnium sontium, qui in Urbe sunt, levis In ὰπ iatiis Aa- sima est, sed sine vita dubitatione minus salubris. Plinium nihil moramur, qui propterea negaverat de

56쪽

de aquis judicium ex statera fieri posse: quod pedirarum fit, ut levior sit aliqua. Nos enim diversam gravitatem diversis in aquis , ex varia cum iisdem admixtione, ac proportione corporum ortam, juxta Archimedis praecepta, per immersam phialam intra singulas 'aquas , quarum gravitatem expendere cupiebamus, facilὸ, dc frequenter deprehendimus.

II. Similiter indicium illud ab Hippocrate ' ενεὶ ge ,. x

multis Iocis Medicorum animis inculcatum, le- de aeri ioc. dcvissimam nempe esse , ac propterea Optiman aquam, quae cito calet, & cito res igeratur, non

raro fallacissimum experientia revincitur: ejuSm eontamia ιaudan

di enim latices, ut ut particulis, calori, ac fri- ''gori quoquo modo subservientibus, redindent; nonnunquam tamen principio pene venefico, unde plane noxiae hominibus evadant, assici possimi. III. Quod a pelluciditate, ac perspicuitat . a petisciaisate aquarum sumitur salubritatis indicium, eadem incertitudine laborat. Nam aquae interdum suntam quam simillimae, M tamen insalubres; tenuitatem scilicet ex motu, ac rotatione, per quam seces suas partim attenuant, partim deponunt morbidam vero qualitatem ex intermixtis adhuc noxiis principiis deducentes. Fac enim Nucerino latici arsenicum insusum suisse: quae non tenuitas , quae non perspicuitas in eodem luceret Nulla tamen lympha magis venefica propinaretur.

Unde

57쪽

38 DE NATI vrs ROMANI b De re rustica Unde recte monebat Palladius Φ, uuod occulti

lib. I. cap. a. . . . et

rem noxam, extermι ιn aqua ad Deciem cust

ditis qualitatibus, tectior Iermare potes natura. . IV. Non solum igitur , Plinio auctore propositis olim a Medicis aquarum salubrium

notis fidendum non esse censemus; verum experientia etiam nobis compertum est, aquarum qualitates , externis sensibus obvias, potius earundem insalubritatem, quam salubritatem ostendere, nec Signa esumerato quae laudantur a Scriptoribus signa alia ratione

a. u.ndisina tir in lymphae Donitatem detegendam conspirar quod nobis quasi lenocinentur, ut ad ill - rum tentandum haustum fidentius accedamus , quas claras , perspicuas, inodoras, dulces, a pravis ventis protectas, minus graves, denique cito calentes, ac frigescentes Observaverimus. U. Contra vero stagnantes, pigras , c nosas, turbidas, male olentes, amaras, salsas, aut acidas , statim nullo alio accedente experimento, dignoscimus, atque a mensiis nostris arcemus. Duo sunt ceri,i λ VI. Duo autem solummodo indicia, seu rationes, modosque agnovimus, quibus aquarunia me ιώ- salubritas certo explorari potest; longum nimirum , innoxiumque usium, & chymicam analysim, per quam, nihil exotici ipsam aquae com- . potitionem ingredi, plane doceamur. DAMurum populi VII. Primus quidem majorum exemplo per

ret; Σ I. vulgatus est inodus, qui ab usu delumitur, ut

58쪽

COELI QUALITATIBUs. 39 nullum certius , & quod nunquam fallit, bonitatis aquae argumentum sit, si eam universus p

pulus, absque ullo propriae valetudinis incomm do , passim, ac libere potaverit; mirumque propterea videri possit, vulgus, quod plerunque pes simus rerum Judex est, bonum, ac justissimum

de aquarum salubritate aestimatorem produci: non enim multitudo ad sontem aliquem currit, nisi longa experientia didicerit , nec majores , nec aequales suos illius usu sanitatis detrimento ullo allectos fuisse. Itaque firmissimum bonitatis aquarum testimonium a fama petendum est, quanti excitant homines, cum eas bibunt aquas, quibus 'praesertim nec pondus in stomacho, nec murmur sentiunt in hypocondriis. Hinc idem subdit Pauladius -: Si temer, aut viscera, vel latera, vel 4 Loc. et t. renes nullo dolore , vel infatione vexentur. Haec,

atque bis similia , fl apud incolas pro majori

parte constare etideris , nec de aere aliquid , nec

de fontibus sui ceris.

VIII. Alter deinde explorandarum aquarum modus est ipsi spargyrica analysis , per quas unusquisque latex suas in partes resolvitur; unde constet, ex quibus verὰ componitur. Porro certo scimus , aquam simplicem , quam Philosophi Elementarem appellant cujus sertasse usus caeteris deterior , re valetudini noxiuS es 'set nusquam inveniri . Etenim unaquaeque Vel Disiligod by Cooste

59쪽

. a in ch mkotentamine deprehendantur signa

bonitatis,aut sitia aquarum.

O DE NATI v Is ROMANI vel sita ab origine , Vel a locis , per quos transit , vel a continentibus, contingentibusque corporibus semper aliquid extranei, terrei potissimum, ac salini , rapit, sibique admiscet. Propotu tamen salubris est ea, quae quam minimum alchalicae terrae , & innoxii salis imbibit. Haec

vero cognoscitur, cum aperto in vase ad ignem bulliens, vel gratum, vel saltem nullum odorem de se prodit, cum nec opaca fit, nec turbida , nec tenax; tandem, cum postquam tota fiterit evaporata, in fundo , nudique lateribus modia cum sedimentum relinquit, album, cinereuata,

vel etiam fuscum , modo sit ferὰ insipidum, Scinodorum , terra scilicet bolaris , vel simplex

tartarum, cui grana aliquot terret, vel nitrosi s lis permixta sint. E contrario autem, quaecumque inter bulliendum malil olet, turbida, vel op ea evadit; denique sedimentum nigrum , acre , austerum, graveolens, vel alio quovis modo sensibus ingratum, multaque copia deponit, hanc malam , & potando insalubrem aquam reputato, quippe quae vel nimiam terram, vel impurui sulphur, vel noxios sales, vel haec omnia simul, citra congruam temperiem, sibi admixta suisserusgnificat, quaeque in hominum viscera, sine magna noxa, insundi non possunt.

Recem.

60쪽

Recensentur species aquarum dulcium, quae plus

minus Romae asalubritate commendantur; Ur primo agitur de aquis sponte nascentibus , quae omnium maxime laudantur.

C A P. VIII. N Urbe Roma quatuor sunt genera aquarum dulcium, de quibus in praesenti sermo est.

tium , secundum influentium per aquaeductus 3 tertium fi vialium , postremum pluvi lium . Atque hae quidem Imphae lectissimae sere omnes a Romanis salubriter bibuntur. III. Quae sponte intra Urbem scaturiunt, Bifariam dividuntur ; aliae enim sunt fontanae, Qtiae puteales ; utraeque autem natura sua, tanquam optimae, nihil habent, propter quod Romani coeli salubritas non confirmetur. IV. Porro quatuor hic prostant quantunia nobis innotescit) laudati sontes nascentium aquarum , quae nec deficiunt unquam , nec tui bidae evadunt et quae tamevi paucae videri possint, F bo