De tyrannicidic apud scriptores decimi sexti seculi: Thesis

61쪽

Iodelle te premier d'une plainto bardie anςoi sement chanta la grecque tragedie, Puis en changeant de ton, hanta devant nos rois La eune comidio en langue ranwis, Et si biendes sonna, que Sophocle et Menandre,

Ρarce et breviter de illa tragoedia nobis videtur esse dicendum. Quae sine dubio, ut Boetiani de Servitute spontanea libellus, ex antiquorum imitatione orta est, quorum opera tunc inter renovatum litterarum studium summo favore colebantur. Satis sit quaedam loca proserre quibus plane liqueat quanto amore revinus libertatem foveret usque ad laudandum tyrannicidium prolapsus Sane in componendis versibus illis non in reges principesve gallicos animum intendebat minacem, sed Calviniani qui earmina ejus legebant et legendo incendebantur tyrannum quicumque in eos saeviisset habuerunt, praecipue post Sanbartholomaeam diem, et sibi animo fingebant in eum haud secus ac in Caesarem arma esse inserenda, per insidias vel omni quolibet modo. Haec sunt quibus arcus Brutus propositum sibi esse denuntiat

Atque in clausula vivide et expresse exhibet ad quem finem pros

piciat:

Mouriri raehopter I antique liberte.

62쪽

- 44 Ρost occisum Caesarem, in quinta parte Brutus recuperatam libertatem extollit triumphali cantu

Le tyran est lusi la liberi remise, Et Bomo a regalgn sa premiere Danchise. Ce tyran, e Csisar ennem durasinat, oppresseu du pays, qui de Son consulat Avolt fatet herilage et de la Republique

Une commune eul en a seule pratique,

Ce bourrea d'innocents ruine de nos loix Respire dono aci'aise, o liberi romaine, Respire librement sancta cratnte inhumaino D'un tyran convolteux Voyla, Oylacia main, Dont ors est affranchiriout te euple romain.

Quibus subjicit Decimus Brutus

Ainsi, ainsi mourroni, non de mort naturelle, Ceu qui oudront basti leur uissanc nouvelle

Dessus la liberti tilas denique voces proferamus quas miles unus e vulgo pronuntiat in hac tragoedia antiqui chori partes agens Tou Ours, ou ours restat des rois Est plein de sirit et d'effrois, De me urires, de an et querelle, Et amat de mort naturesse Iis 'althrent palsibi ement

Dans te ventre d'un monument.

Quibus Grevinus haec Iuvenalis transtulit, ut nobis visum est:

Ad generum Cereris sine caede et vulnere pauci Descendunt reges et sicca morte tyranni . . Satira , vers 112. Dj0jtjZodi IOO le

63쪽

DD TYRΑΝΝICIDIO APUD IURISCONSULTOS AET PRAECIPUM APUD JOANNEM BODINUM Hactenus disquisivimus quid de tyrannicidio senserint et renascentium litterarum cultores et ardentes novae religionis propugnatores nunc forsan haud insulsum vel inutile sit paucis attingere

quid de hoc judicaverint illustrissimi decimi sexti seculi jurisconsulti. Illi enim ea aetate maximi momenti et ponderis fuere et quam latissime protulerunt suas doetrinas. Alte inmemores animos penetrabant praecepta orando tradita, et magister discipulorum mentes ad arbitrium moderabatur et gloriae splendore praestrictas et novae scientiae miratione praeoccupatas : ad hoc vitae integritate decorabatur altissima eorum eruditio, et generosis adolescentibus tum doctrinarum institutores, tum morum arbitri habebantur. Inter hos praecipuum obtinuit locum Iacobus Criacius, juris Romani divinus interpres, quem prosequebatur illustrium virorum cohors Pibracus, Pithaeus, Stephanus Paschasius, Jacobus Augustus Τhuanus, etc. Eo praecipue laudabilis erat Criacius, vir omni doctrina eruditus, quod secutus letatum ducem explicando Romano uri lueem historiae praeferebat, nec singulas leges ad litteram, prout quotidiana poscerent litigantium certamina, interpretari contentus, Ontem ipsum juris repetebat, et Romanorum ingenio et moribus penitus investigatis convenire dentonstrabat quidquid illi sanxis

sent.

Sed in plurimis ejus operibus fere nequicquam quaesieri certaminum vestigia quibus flagrabat illa aetas. Super omnia libertatem et animi tranquillitatem excolebat, totus in docendis discipulis, et

de religione acerrimas contentiones aspernabatur quibus inealesce-

64쪽

- 46 hant animi, nisi quod olim nimiam moderationem incusantibus notum illud responsum objecit Nihil hoe ad edictum praetoris fAttamen diligentius ejus scripta perspiciens, invenires quasdam

normas secundum jus et aequum deductas ad quas se conserre debeant reges et quicumque rebus publicis gerendis sint praepositi.

Adit definit et dijudicat quid intersit inter legitimam et iniquam

potestatem, in RECITATI0ΝiBUS SOLEMNIBUS ad titulum Digestorum de justitia et jure ad legem V . si Sunt tria genera eipublicae, Regnum, Aristocratis, et Democratia... sunt autem his tribus generibus Reipublicae tria alia, quae nascuntur Vitiosa et pernitiosa. Νam, ut pereleganter disserit . uuius 3 de Rep., ubi injustus est rex, quem tyrannum Vocat Vel ubi industi sunt optimates, quorum consensum factionem Vocant, Graeci ligarchiam vel ubi populus ipse injustus est, cui idem ait nomen usitatum nussum reperiri, nisi ut eum tyrannum voces, Graeci chlocratiam, Aristoteles vero tyranuum. Ubi, inquam, est tyrannus, vel factio, vel dominatus ejusdem turbae, vitiosa est Respublica aut certe non jam vitiosa est Respublica sed nuliae omnino Respublicae. Nam Respublica est res populi et non est res populi, Si tyrannus eam factionem compescat ipse populus est injustus; qui non est multitudinis consensu et utilitatis ratione sociata, quae est definitio populi seu civitatis. Nullum igitur regnum, si sit injustum, sed tyrannus vel monarchia, quae duo vocabula plerumque accipiuntur in malo, nec sunt juris gentium. Regnum quid est potestas quae publico consensu desertur, decerniturque Monarchia est tyrannis quae invitis dominatur et subegit invitos. Regnum ratione regis Monarchia libidine ejus, qui regno potitur. Regni finis est communis utilitas monarchiae,

propria. DISaepe crimini datum est, nec immerito, jurisconsultis decimi sexti seculi quod absolutae potestatis fuerint fautores Illius tamen

exsons est Criacius, a quo tyrannorum nomine turpantur quieumque prave auctoritatem exercuerint. Certe non ad extremum essectum adigit institutas normas laudandus tamen quod expresse eas instituerit vel in commentariis de jure Iustinianeo; nemo enim sine periculo, ea aetate, depravatam potestatem aperte criminando reprehendere poterat, et si qui ausi sunt mentitum nomen sibi

praetenderunt.

l. Jacobi Cujacii verum postumorum quae de jure reliquit, tomi quarti pars prior, sive ad diversos titulos Pandectorum Recitationes absolutissimae. Opera et studio Caroli Annibalis abroti Lutetiae Parisiorum, l658. Dj0jtjZodi IOO le

65쪽

- 47 Item Duarenus, Donellus, oveanus, Balduinus, et alii qui jus docuerant in universitatibus decimo sexto seculo. ut omnes juris antiqui doctores nil aliud sibi proponere videbantur quam explanare et in integram nitorem restituere veterum magistrorum opera.

Ita Ulpianum et Papinianum venerabantur ut homam Aquinatis theologi. Juxta eos qui legibus Romanis studuerunt, suere qui diligentissime consuetudines gallicas et jus consuetudinarium explanandum SuMeperunt. Inter quos summo splendore noruit Carolus olinaeus, qui longe super Vidum Coquilium, enatum Chopinum eminuit, aliosque omnes qui de consuetudinibus veteris Galliae scripserunt. Longe discrepat a Cujacio in hoc olinaeus quod non est minus acer in disputando quam in discendo assiduus cius et jurisprudentiam in contentionibus aequalium adhibet, sive de rebus publieis, sive de religione, sed nunquam in regiam potestatem eruditionem intendit illam eontra et scriptis et onsiliis erigit ac tuetur, sive

adversus romanos pontifices eorumque dominationem in deterius Vergentem, sive in laudorum usus ad saevitiam vel usurpationem prolaPSOS.Illud ante omnia prae se fert et confirmat regem in regni finibus Super Omnes erigendum esse. in Apud regem, inquit, est sons Omnis jurisdictionis temporalis; alii autem sunt rivuli ab eo defluentes is Diligenter tamen cavendum ne latius aequo proferamus Olinaei in regiam auctoritatem studium non enim inter illos annumerandus est qui notum illud praeceptum vulgaverunt quidquid placuerit principi legis habet vigorem in scriptis contrariusius explicat quibus et quantis officiis detineantur reges illud praecipue timet ne inopia ad violanda jura adigantur; ideo vehementer in civitates regesque invehitur qui acceptas a privatis pecunias non persolverint, quod saepius ea tempestate accidit, vel nummos adulterinos ediderint a Gravissime peccant principes et qualescumque, qui de qualitate vel pondere debitis subtrahunt, et enormissimam Omnium salsitatem committunt, nisi prius publice consensu populi, alia probitatis in qualitate et quantitate nota deliniatur. uum

enim nummus Omnia metiatur, et sit generalis omnium mensura jure gentium introducta, omnia jura divina et humana, quae damnant et execrantur falsificantes et mutantes mensuras damnant et

66쪽

- 48 execrantur salsificantes et desinuontes monetas, sive principes sint, sive privati Nec ad rem pertinet, si quidam adulatores nu-gentur pecuniam esse principi non enim est postquam expensa est... Non solum publica fides et mensura abrumpitur, sed etiam furtum manifestum, non in unum aut alterum, sed in Omnes committitur : quod tamen saepe perpetratum est in hoc regno non solum ab hostibus sed etiam a nostratibus' ceterum extremo in fine tractatus olinaeus definit quae sint si regem inter et tyrannum graphica disserentia , et quibus dotibus

commendetur rex, quibus autem Vitiis tyrannus deformetur, commemorat Erasmi doctrinam secutus.

Illud vero mirum et extra fidem quod in olinae operibus de jure canonico unus deprehendi possit locus, in quo aperte tyranni

caedes comprobatur. Haec sunt enim verba quae in Annotationibus ad Clementinas reperiuntur de tyrannis uibus cum nulla societas, sed necare honestum, Cicero, lib. IV, de infletis, Lucas de

Penna. . . Oportebat illis sine excusatione quidem supervenire interitum exercentibus tyrannidem ...

Franciscus inssonius in explanandis partibus illis miratur, nobisque par miratio succurrit legentibus, quod talia a Molinae prolata fuerint si iror, inquit Pingsonius, olinaeum in hac nota, in eum excessum Odii contra tyrannos erupisse, ut diceret cum Cicerone pagano et ethnico tyrannos neeare honestum, quae vox indigna est christiani hominis et catholici, et regum amore maximo flagrantis, ut erat olinaeus... Sed negligenda nobis talis opinio esse videtur singularis et insolens, neque per eam liceat olinaeum inter tyrannicidii fautores adscribertat Proinde ex illis omnibus sane patet decimi sexti seculi jurisconsultos omnino neglexisse juris rationem e philosophia educendam, sive ad leges romanas, sive ad consuetudines spectaverint. Unus Ioannes Bodinus illud inivit et explicandam aggressus est arcaniorem reipublicae gerendae scientiam in notissimo de Republieadiuro'. Dum ceteri, de quibus mentionem fecimus, jurisconsulti pro se quisque et quasi in minuta campi parte sulcum ducebant diversi, primus Bodinus latius prospectat et novi aliquid de juris scientia

t. Tractatus contractuum et usurarum, de mutatione monetarum, quaes

67쪽

- 49 exproinit ex altiore quadam sede perspecta. Ideo diligentius nobis inspicienda ejus opera et summatim explananda. Extrema pueritia, Tolosam prosectus est Bodinus, ibique juricivili se applicuit, sub criacio magistro, a quo plura quam ipse consessus est desumpsit. Dein amplissima instructus rerum supellectili, majus eloquentiae theatrum quaerens, Lutetiam venit, et patronum egit in curia arisiensi, ubi aequales et aemulos habuit Brissonium, aschasium, ithaeum, et alios complures ingenii praestantis viros. At non illi ex sententia, ut videtur, eventus dicendi successit. 0uamobrem, quum alioqui umbratilibus studiis indulgere mallet quam in clara sori luce versari, alio vertit, et libros condere suseepit, inter quos De Republica libros sex, in quibus explicandae juris scientiae, imo philosophiae, et reipublicae gerendae aequalibus suis ducem se professus est, novum illis, ut credebat, et invium adhuc iter patefacturuS. Atque ita inter scriptores decimi sexti seculi Bodinus singulariter eminuit altissima notus eruditione, qui prior in rebus quae ad gubernandas civitates pertinent Secundatum praegressus est; et ipse haud sine auctoritate et decore rebus publicis operam impertitus est legatus ad comitia Blaesentia anno 1576, magistratusve

muneribus lancius. Nemo sane ante eum, in hac philosophiae parte quae ad respublicas gerendas spectat majorem aut amplitudinem in componendo aut eruditionem in disquirendo exhibuerat. Certe non cum Ρlatone vel Aristotele conserendus nobis esse videtur; sed perlonga seculorum experientia edoctus et ratione institutus quam philosophi excoluerant ad usum suum tanta commoda redegit extrinsecus

orta. achiavellus vero qui ante Bodinum et vixit et scripsit saepius rerum gerendarum rationem pro habito apud Italicas ivitates more judicavit, et quanquam ingenio praestat et vi eloquentiae haud facile dixeris an majorem fructum sis percepturus ex evoluta Bodini Republiea quam ex Orationibus de Tito Livio. Denique constat Secundatum a Bodino nonnihil assumpsisse et magnam inter eos deprehendi similitudinem in concepta rerum gerendarum ratione Boetissimus uterque et solertissimus uterque aetatem suam autecessit, sed alter Iongiore intervallo quam ut hominum mentes commovere potuerit aut meritis laudibus affici, alter vero felicior qui praesens aequales instigare et vivus illorum miratione frui potuerit. Ad hoc veterum annalium jurisque Romani et Gallici uterque peritissimus, equi observantissimus et ad prae-

68쪽

- 50 videndum sagacissimus quo demum tendat societas civilis, odeoneepta dispari modo in lucem proserens prout temporum diversitas serebat. Libri ejus De Republica universas artes explicare nobis non placet, nec extra definitum argumentum evagari satis sit quid Bodinus de tyrannicidio in secundo libro dixerit explanare. Sed antequam de hac quaestione ejus opinionem propius attingamus, notandum erit eum libertatis publicae non esse amantem, ex qua existimat licentiam tantum et perturbationes oriri. Exitiosas esse censet factiones in civitatibus, et subditos a lege divina et a natura adlarendum adstrictos esse, et eum qui regis auctoritatem violet, Deum ipsum violare cujus rex sit in terris imago. Attamen adeo omnes mentes pervasit communis ea aetate de tyranni caede opinio, tantoque amore illi lavent omnes politicae religiosaeve factiones post reformatam fidem et renovatum litterarum studium, ut illo auctoritatis propugnator, suasorque debitae regibus obedientiae, absolutaeque dominationis lautor non potuerit non assentiri isti doctrinae et nonnunquam tyrannieidium comprobare.

Exorditur secundus liber a definiendo civitatis cujusque quis qualisque sit status Tria tantum rerum publicarum genera, mona chiam, aristocratiam et democratiam eonstituit Boisinus Monarchiam definit quum in unius dominatu versatur reipublicae majestas democratiam, quum omnes, aut major pars omnium civium simul collecta, summum reipublicae imperium habet aristocratiam quum paucis quibusdam civibus in reliquos summum jus est. Deinde docet Bodinus, eos errare et decipi, qui quartum genus ex tribus temperatum posuerunt; et nihil optimum ex tribus inter se

confusis existere pOSse asSeVerat.

Nihil illa odini opinione notabilius, quae peropportune aptari

possit ad rerum publicarum statum qualis nostra aetate vulgo in Europa exstat si Ac si quidem, inquit Bodinus, ex tribus generibus modice temperatis quartum exsurgere possit, Vim quamdam natura diversam a reliquis habiturum est, ut in concentu harmonica quae dicitur proportio, ex arithmeticis ac geometricis rationibus arte confusis existit, ab utrisque tamen vehementer diserepans ut corpora quae ex dissimilibus ac dissidentibus naturis coalescunt, si misceantur simul tertium quiddam ab utrisque omnino diversum

efficiunt. At illud quod ex tribus reipublicae generibus connatur, nihil omnino differt a populari statu; nam si tres civitates, quarum

69쪽

- 51 una a rege, secunda ab optimatibus, tertia a populo regatur, in unam et eamdem coeunt reipublicae formam, simulque summa potestas ac imperium omnibus communicetur, quis dubitet quin status ille sit popularis omnino laturus Nisi vicissim imperium regi, deinde optimatibus, postea popul tribuatur. . . Τripartito divisa materia tenues et minusculas rei partes aggreditur et primum de unius dominatu disserit qui primus apud

homines rerum gerendarum sui habitus si rincipio rerum omnium, quo societas hominum coalescere coepit, ac reipublicae. larma quaedam constitui, unius imperio ac dominatu omnia tenebantur. Fallit sic enim Aristoteles, qui aureum illud genus hominum sabulig poetarum quam re ipsa illustrius, reges heroas suffragio creasse prodidit. . . n Ominus in subditorum bona et vitam summum exercet jus sed annuentibus imperat, ideoque a tyranno longe distat. Inde ad regiam potestatem accedit Bodinus et in hunc civitatis statum quem unum prae ceteris certe diligebat amorem suum vivide expromit. Quae sint boni principis officia nobili deseriptione eoiligit, quae magnam mirationem moveat si ad omnium generum flagitia conseras quibus extremi Valesii regnum turpaverunt, nobis vero nullam si in memoriam revocaverimus Bodinum inter egregios illos viros annumeratum suisse quibus Politicis nomen inditum est, quorum DBsidio et auspicio Henricus quartus regnum exorsus est pacemque mentium concilia it composito religionum furore, et novum prosperitatis decorisque aevum in Gallia tantis vexata pro-eellis iniit a Regia potestate sic constituta, ut subditi quidem prin-eipis legibus, princeps autem legi naturae pareat, lex utrinque domina, vel, ut Pindarus ait, regna utrisque imperans, subditos inter se, et cum principe, iisdem Vinculis copulabit, ex eoque Suavissimus concentus existet, qui voluptate ac felicitate incredibili

utrosque beare possit.

Sequitur de tyrannide brevis dissortatio. Tyrannis est, inquit Bodinus, in qua unus homo divinis a naturae legibus sublatis rebus alienis ut suis, et liberis hominibus quasi mancipiis ad libidinem

abutitur is Post haec inter se rex et tyrannus sustus conseruntur.

Tyranni porro ac regis discrimen est, quod hic natura leges amplectitur, ille proculcat hic religionem, justitiam a fidem colit, ille impietate injustitia et periurio delectatur hic omnia sua studia ad reipublicae salutem conserta ille omnia utilitate sua aevoluptate metitur hic suas Opes civium esse putat, ille non bona

70쪽

tantum, sed etiam eorpora civium sua dueit hic nihil a civibus, nisi publica urgeat necessitas exigit, ille civium sanguinem ebibit, ossa corrodit, medullas etiam nudatis ossibus exugit et hic vivus et mortuus clarissima omnium Voce ac laudibus cumulatur, ille et vivens et mortuus foedissimis contumeliis ac libellis laceratur. Et quum in hunc locum oratio auctorem nostrum deduxit, illud disserit Bodinus, an bono viro liceat manus afferre tyrannis. Jam jam supra definitum tyrannum accuratius describit his verbis .u Tyranni vox ignota, plerosque impulit in errorem, et in perniciem principum multorum armavit. roprie significari diximus eum, qui sociis a civibus invitis, non cooptatus a principe, non suffragi populi, non sorte, non haereditario jure non testamento, non justo legitimoque bello non singulari quodam coelestique oraculo creatus, in rempublicam invasit, hunc leges et antiquorum scripta occidi jubent, et maxima praemia interiectoribus proponunt, nobilitatis inquam stemmata, statuas, coronas, bona denique ipsius tyrannici eos enim patriae, vel ut Cretenses loquuntur matriae liberatores esse judicabant Hoc igitur fixum maneat, eum ab universis et singulis occidi licere, qui vel regi legitimo potestatem extorqueat, Vel in populari aut Optimatum statu, pro socio, principem se sua unius auctoritate serat. Quum ver talibus argumentis necandum esse eum assevermitqui per vim regnum occupaverit, prorsus pergit et destinata secutus negat pro rata et legitima assensione posse haberi ulterius extortam electionem quam vitiaverit instantium armatorum eius si Non potest id civium consensione factum censeri, quod erepta libertate fiat, etiam si tyrannus supplici rogatione populi suffragia captet ut Sylla, . . . ut Caesar, . et Cosmus edices, qui exercitu coacto post Alexandri propinqui caedem, Senatum Florentinorum, ut Seducem perpetuum creareni adegit, tanta vi tormentorum emissa, ut non aliter Senatus suae ac civium saluti consulere potuerit, quam ducis illius creatione.

In lubrico versatur quaestio illa, si ad dominum spectes qui non vi sed liberis suffragiis et votis optimatium occupaverit imperium, posteriusque perverse eo abutatur, civitatemque in deterius detrudat. Attamen odinus idem jus esse confirmat si Hujus disputationis praecipua quaestio est, de e principe, qui vel suffragio populi, vel optimatum, vel legitima successione, vel justo bello, vel sorie, vel oraculo caelesti, principatum adeptus, jura divina et humana pervertit: an ejusmodi principem, qui loquendi consuetudine tyrannus