장음표시 사용
291쪽
De praedicamento actionis et ar
ctualiter se habeant actio, o passio ad formam per mollitu
V literaatem quarto se habeant actio 3 passio, uel
motus ad formam per motum acquisitam. Sciendu
est , quod quidam dicunt quam actio lassio
sint diuersa re ab inuicem,S a forma, quae acquiritu subiecto. Vnde imaginantur quod per actionem iactionem fiat res, non sic hit per causam agentem, uel materialem: , sed sicut per quandam uiam usque ad terminum, ita ut illa non
sit causi agens, sed medium, per quod fit transitus, sic quod per actionem intelligatur agens attingere usque ad forma productam, ac lives, passum uero per passione in passerite. Sed ruic opinioni non assentio , quia uidetur esse directe contra philosophum Ali dicunt, uddactio, & passio ab
inuicem, uela forma acquisita non differunt realiter, quod sis ostenditur. Actioi passio sunt unus motus . sunt inpatiente sicut in subiecto , ergo sunt quaedam res causatae in subiecto ab ipso agente Omnis autem res causata ab ipso agente in passo est quaedam forma Nam forma: actus sub pectum in imans uidentur esse idem . Quaelibet autem forma in subiecto fit per aliquam aetionem , uel pasessionem . Tunc ergo si prima actio recepta in subiecto est forma,& sit alia actione, erit processsus in infinitum , si autem non fit alia, eadem ratio ne forma quaelibet poterite Dse actio,in passio, citerum quaelibet actio lassio erit sorma recepta in subiecto. Et ideo ponitur hic opinio, deadem res,quae dicitur forma dicitur actio, mpassio, dicitur motus .mutatio. Dicitur enim forma secundum quod ipsa forma est in fieri,s in fluxu. Dicitur autem mutatio, secundum quod per eam subiectum se habet aliter nunc, quam prius. Dicitur autem actio secundum quod denominat agens, inquantum agens ipsa forma facit aliquid esse actu. Dicitur autem passio secundum quod aliquod patiens fit ea actu susceptive. Et secundum hos modos calor receptus in ligno ab igne calefaciente, dicitur serma acquisita. Et dicu calefacere ignis calefacientis,
292쪽
& calefieri ligni patientis, Ddicitur calefactio prouincrini ne calefactionis importatur motus, Vel mutatio,& hanc: opinionem reputo e Dotem.
momodo actio ct passio faciat diuersa predicamenta, Guamuis reatifer in idem Cap. XCI. into videndum est quomodo actio,&passio, cum J sint cedem res, faciant tesse possint duo diuersa pret
dicamenta. Ad quod ostendendum pri mitto dum Primo quod diuisio entis in x praedicamenta, vel cuiusliarbet generas in suas species, non est diuiso realis, quamuis sit druisii eorum , quae sunt realia. Nulla enim diu: sio est realis, nasi cius quod fuit nuna numero secundum rerm. En autem reale .X. pri dicamentorum,Vel quodcunque genus respectu suarum specierum , nunquam fuit unum ens reale numero, licet autem diuisio nosti realis, cum quodlibet en diuisum estens reale. Et ideo non oportet diuisionem praedicamentorumί, vel generum quamlibet esse realem, sed bene oportet quodlibet diuisum esse rem ve-1am . Secundo praemitto ouod cum ens diuidatur in ens reale,& rationis, omnia entia rationis, mentitatem .di Lfercntiam habent a ratione. Et ideo nullum est in praedicamento, ut nunc suppono. Entia autem realia habent quadaveramentitatem praeter actum rationis peculative. Sed aliquando potes idem re, differre ratione a seipso, ut Sortes edens a se nou sedente, talia entia non creata sunt in aliquo praedicamentorum. Quantum autem diuisio talium potest esse rationis, quamuis ipsa sint entia realia possunt essem diuersis praedicamentis ex diuersa consideratione rationis, sicut superius expresse patuit in tractata
de quarta specie qualitatis . Ex istis ad propositum quamuis actio, pactio sint una, meadem res, unus actus sim pliciter, tamen ex diuersitate rationis potest esse quod faciant duo praedicamenta, tamen quodlibet eorum res
uera est tam actio, cppassio. Sed eorum diuisio,& diuersitas non est realis, scd secundu ronem latum. Vnde idem actus
disiuit rone, ut est ab hoc, sic sumitur pdicamenti acti
293쪽
De r dicamento actioriis et ast
ri ut est in hoc a quo sumituri dicam etsi passionis. Et est simile in exeplo philosophi. 34bilico ium. tex. 29. quia eade est via Athenis usq; ad Thebas, Mec si uerso, sed, si estide distate qaia ille qui est Thebis distat ab Athenis, Sca Thebis ille aut qui est Athenis distat a Theb:s,mito ab Athenis. Et similiter sicut est eadem uia inter Ath aias Thebas,n5 aut de distare, ita sunt ede res actio de pastio, sed no de plica metu. Sed hic disti cultas insurgit, quia si differetia rotiis facit diuersa' dicam eta ergo ilibet differetia ronis facit diuersa pdica meta in sic eriit quasi infinita. Ad hoc dice tu est,ino ilibet disse retia ronis facit disseretia dicamelorii, sed differetia illaru ronu, in in utre ducibiles ad una rone uni uoca. Talis aut differetia, excedit numeru dece' dicameloru iri in Lito sut nisi dece*dica meta, hoc aut supponat ad psens aliqualiter in generali aut pilatere sui ius, ubi est possita' dicameloria distinctio. De actione immanented transeunte. Cap. XCII.
SEcundo uidendu est de diuisione actionis, qua posuit
philosophus. 9. metaphl. tex. com .i l scilicet actiona alia est manes, ahat assies Circam a facie da sunt tria . Primum est ostendere, quomodo differant,& quomodo con ueniant ad inuicem arctria, scilicet agere, facere, Ope
rari. Secundo est quid est actio manens,& transiens, in quibus coueniant. Tertium est, quo se habent ad inuicem, in quo scilicet coueniatri differat actio manes, tristes. Luomodo conueniant, D disserant facere,/rgere, is operari, quibus conueniant. Cap. C XCVIVI dedu est ergo primo quo differant ista tria, coperatio, actio,& factio. Et dice dii est', sicut magis coe,&minus csse, respectu diuersoru obiectorii Quia operatio est coe ad actione,& factione,ia Ohio ad factione Onanis enim factio actio quaedam est,&ion e conuerso, quia non omnis actio factio est. Omnis autem actio, factio opera
tio est sed non e conuerso, quia iliqua operatio est, quaeri a propria
294쪽
propria fricta acceptatione neque est actio, neque saetio. Igitur de factione loquendo dico quod nectio proprie est illa aes io, cuius principium cst ars naechanica, quae assumit materiam exteriorem non solum ad usum, sed etiam ad transmutationem in sormam, sicut faber assii mitferrum, ut transmutet in cultellum,in domi hcator inna,
uel lapides, ut transmutet ad formam domus, Ctat s actio, actio in operatio, in talibus factionibus semper praeter Operationem relinquitur aliquod operatum, quod est sinis praeter ope lationem. Igitur facere est agere,&operari, iactio est actio, operatio, quapropter non in- conuenienter dicitur quod ars sit reclaratio factibilium, quod est intelligendum de arte mechanica. de ista, que assumit materiam ad usum in ad transmutationem ad fornaam. Et ideo artes mechanicae factivae dicuntur. Actio autem proprie dicitur operatio, cuius principium est, uel potentia naturalis aes tua uel ars, quae assumit mater ana solum ad usum, non ad transmutationem ad formam, uerbi gratia, de utroque . Quia enim ignis habet potentiam naturalem ad calefaciendum uel comburendum , calcfaciendo lignum dicitur agere, combulendori militer,&tan calefaectio, quam combustio dicuntur actiones, sed nopropria facitones, quia nec calefacere, nec comburere est proprie facere, sed agere . Similiter autem quando ars aliqua est activa, eius actio in exteriorem transit matea iam non tamen assumit materiam ad transmutationem,la d ad usum solum, talis operatio dicitur actio, non factio. Sicut habens arte equestrem assismi equum ad equitandum,&cytharizator cytharam ad cytharizandum . Vnde equitatio est actio transiens, cytharietatio. quodlibet est operatio. Sc actio, se .inoi pio prie factio hi quodlibet se ilicet equitare, cytharizare est agere operari, sed non proprie facere. Vnde praeter scientias sic ς. s.
me thaphi ponuntur activa conuenienter. Operatio autem istis conuenite ultra. Vbi intelligendum quod formae, quae sunt actus, dupliciter per aliouam dictionem significali possunt. Vnomi do permodi m per se stantis, demermanentis . Et qu: ana rura nominis est sic signiscare,
295쪽
iae semper torina sic significatur per nomen, ut forma lucis per nomen, quod est lux, forma albcdmis per nomen ,ouod est albedo . Alio modo eadem forma significatur per modum actus,& curusdam motus fluxus, neri Et quia uerba tali modo sunt significativa, ideo forma aliquando signissicatur per dictionem uerbalem, tunc u I-detiu importare quendam fluxum in motum, per consequens quendam a tum istic forma lucis significatui uerba liter per hoc uerbum lucere,& forma, qua est calor, per hoc uerbum calere, dealbedo per hoc uerbum a. bere. Calor enim, calere idem sunt quantum adirmcipale significatum. Lux etiam,& lucere idem sunt, quia utrunque
importat ipsam formam laicis, sed nonae, quod est lux, pernaodum permanentiae, lucere autem, quod est uerbum, pernio dum actus cuiusdam & fluxus, Mideo cum lucere litconcretum uerbale, significat qua dem ipsam Orm amcis per modum actus fluctis in subiecto, ipsum subiectum con notando.Vnde lucere nihil aliud est, quam lucem haberri&in actu lucis esse . Operatio ergo, prout abstrahit ab actione, Tactione conuenit actui ormali, qui est lucere unde lucere potest dici operatio mon actio,vel factio, proprie loquendo quia nihil est facere actitae, in cit1psa forma . Vnde nomen operat, Onas conuela I iit in
actui formali Patet ergo quae fit diiserent a inter acticiae, factionem, operationem, quia factio est proprie ar'tium mechanicarum,&artificialium, Actio autem est potentiarum,& subiectorum naturalium , Martium a ater laad usum solum assumentium. Operatio praeterea si actuus ormalium , quorum proprie non est lactio, nec actio, aliquando tamen usus loquentium accipit unum pro alio,&tunc sumuntur ei; auroce, sic qui diceret quod pictor faceret parietem album dealbedo facit pariete album, quia ibi facere aequi uoce sumitur Pictor enim facit parietem
album effective,& hoc est facere pro cie, albedo autem facit parietem album formauiter,in hoc est facere impropine, quia hoc nihil aliud est, quam parietem habere actri lbedinis,uel actu habere ipsam albedine, uel esse m actu albedinis, quod est albere, quae omnia idem si in realiter.
296쪽
must operatio manens, ctimnsiens.
oirens. Ad quod dicendum est ' ὁ communis positio si haec, quod operatio manens, Gransiens sic sumuntur Operatio manens est, quae manet in operante,' Iu
non transeat lucxteriorem materiam, sicut intellio ere
uclic lucere, liuiusmodi Sed pecatio transieri Ih b
la, inae ab operante transit in exteriorem materiam in uasuscipiatur, sicut calefacere est transens, quia tra si in materiam Ini, ut illum mare, domisca e vades ii 'er Omnis actio, quia agente recipitur in aliqua mater: anquantum actio, transit, dicitur transiens. Quina uis ei ohaec sint dicta communia, tamen ut adhue fici Amps
mistunt, attendoritum est aliquod speciale iuxti'quorundam doctorum subtilium sententian ibi sciendum secadum eos, quod operatio manens est pura receptio acturin subiecto, non est aliquid agere effective, sed puel reeipere purum quantum ad principium materiale, uel quanun d p nc piuformale, est facere sormaliter tale ouod nihil est aliud, qua esse in actu formali ipsius fio imae Hoeautei quod dico quod operatio manet tibi stati uti gere effecti ut intelligo supposito hoc, quod mulium uideriir rationale, si licet quod nihil unum, Midem situ u
297쪽
De praedicamento actionis. et 33
hoc consistit causalitas eius. Attribuitur ergo operatio ageti isormae, materiae, fest operatio cuiuslibet, te elimateriae sub habitudine priai pii materialis. Vnde operatio est pisius principii materialis,sicut susceptiui,qui e usest recipere actionem, persectionem. st autem orma: scut princip, quod facit formaliter tale, quod nihil eu'
liud, quam dare actum formalem formaliter. Prmcipli a tem effecti ut est tanquam eius quod facit tale enectute, sicut lucere in Luna est operatio effective, scut este esticientis ipsius Solis, qui causat lucem in Luna. Est etiam lacere ipsius Lunae, tanquam princi primaterialis, fulceptaui, quia ipsum Irimen suscipit. Et est etiam lucere operacio ansius lucis, tanquam principii sor malis, cuias est dare actum formale formati ter . Ex quibus patet quod opemio est cuiuslibet principii,& materialis,& formatis, efficietis, sed sub diuersa habitudine. His suppositis uidetur :-hi, saluo semper iudicio meliori, operata prIncipia et sectivi semper esse transiens per se loquendo, quanaliis per accidens possit eis manens, ut si aliquis faceret actum seipso ita ut idem secundum idem ess et agens, patiens, si hoc esset postibale. Quod autem operatio principHiailὶ
ui si manens patet satis ex se, sicut lucere manet in lucenis te quia solum passivi est recipere,in non extra emittere, tu quantum esset illius passivi. Quod etiam ope iatio principii format s sit manetis patet: a operatio principi formalis non est aliud, quam esse formam, qua aliquid est tale formaliter, nec differt ab ipsa forma, nisi in uoce si gnin - ante. Ipsa enim forma ut sumitur sub habitudine principii formalis, significatur nominaliter, Lut sumitur sub habitudine operationis, significatur uerba liter,in sic forma lis operati: formae,' irae est luc est lucere, Malbedinis, est albere . caloris calere. Et patet quod haec omnia manent, sicut lux in lucente, albedo in albedine calor calescente. Est tamen sciendum quis Laliter est manens operatio principii passivi, maliter principia formalis, ouae dupliciter differum Primo quia ipsa operatio prynci'
pu passivi, quae est eius non actiuὸ sed susceptrue, est in ip-
o principit, sicut in subiecto. cycuti i peraddita ' ς xi
298쪽
realiter differens ab eo ,sicut lucere Solis, vel Iunidisserta Sole, Luna, quae sunt susceptiua lucis. Operatio uero principii formalis manens, quae est esse reale seriar aliter, non est in ipso principio formali, sicut in subiecto, nec esta quid additum ipsi formae realiter ab ea diuersum, sed est in materiali principio, sicut in subiecto eo modo, quo etiam pila formaliter. Vnde lucere calere,albere non differunt luce, calore,& albed me, nec lucere, est in luce si cui in sublecto, sed in lucete. Et idem est in altis. Sed secutico differunt, quia operatio principii pallii ut si recipere actum ab alio, sicut a catis esticiente, reducente ipsum de potentia adactum operatio autem principii formalis absolute accipiendo pro eo quod est est formaliter, tale noam portat elle ab alio, sicut causa efficiente. Vnde lucere an una quamuis habeat causam stectitiam, scilicet ipsumbolem, tamen prout est operatio lucis, non est a lucet esse sit lue. Quod autem operatio principii effective per se loquendo sit transiens, d non manens patet, quia illa Operatio dicitur transiens,in non manens, quae respicit illud a quo est talis operatio, ut eius, a quo est,ri non ut eius, in quo est . Sed operatio principii effective est huiusmodi, quia est eius, cuius est, ut a quo est, .no est eius, ut in quo
est, nisi per accidens,si crte possent concurrere in de principium activum, uel pali iuuin, quod multi reputat impossit Uile Et conciria at hoc quod operatio ac mi principii em' per salte perle sit transiens, qui s. Metaphy dicitur quod potentia detina est principium transmutandi aliud, inquantum alm J Vnde talis actio transiens semper est in alio simp iter Si autem est in eodem, hoc erit per aliquam disterentiam pannia ab activo, quaecunque illa sit. E: dictis co .cludo quod sub tinter in menti, ut patet ex dictis, operatio reip:cit principia sua sub diuersa habitudine, quia Opera
quod est,esncietas, ut a quo l. ecundo concludo quod haec distinctio potest stare cum lictis communibus, ma
dixi i litatem, in quantum ad Ni: ci-rium csfectivum, de quo patet, quod ii loquimur per se, cum non sit idem agens, ta patiens, sum per operatio eri
299쪽
De praedicamento actionis. 3 s
transiens.& sic intelli gere nullo modo est tacti realis, nisi solum gramaticaliter .ssicut lucere respcctu lucis, sed solum in te uectio esset actus intellectus,vel Driellcctionis receptus intellectu, causatus est cel iue ab obiees o,& sic esset intelligere actio manens, ter modum prurcipli forma' lis,& materialis. quod multi ponunt. Si autem contingat quod per accidens sit aliquid idem agens, patiens, sicut quidam dicunt quod in te istactus est productiuus uim tellectionis,&receptiuus, sicut aectio agentis in tali,operata oerit manens, quia non transit in alterum subiectum, e citeriis, ut a quo, Mut m quo . Et sic intellectio erit operatio manen Stam respectu principii activi, quam formalis passilui,& idem dico de uidere,& similibus. si tamen, termino plus pro nunc, an intelligere, uidere sint actio solum grammaticaliter, ita ut solum sint actus obiecto ru, Uno naci: ones potentiarum, uel sicut etiam potcntiae activae,& ita sint potentiarum actiones.
In quo conueniunt, in quo disserunt operatio manem, transiens Cap. CXCIIII. TEttio uidendum est concludendo breuiter in quo c5-
ueniant, in quo disserant operolo manens, transiens Et dicendum quod commui ille ponit, quod conueniunt in laoc , quod utraque potest dici Operatio tam transiens quam manens, quia nomen operata onis est utrunque commune. Differunt autem in tribus. Primo quinti uetimus propriὰ loqui, omnis operatio transiens dicitur opera 'tio, prὼterea actio, uel factio Actio quidem respcctu gentis cuius actioni Spruici plum clipotentia acti Vatiaturalis cuius actus in alio recip3tur ab agent , I si non alio ut supposito in alio , tamen ut in subiccto xtiter u Incuius principium cst ars, uel scientia activi, quae lumit materiam cXte O Iem, in quam transit solum ad luna Factio autem respectu agentas artificialis, culuSprincipia in agendo est ars mechanica, transit in maictaam exteriorem, artificia trilio. Operatio autem immanens si proprie loqui uolumus, non dacitus . ob neque tac. 6 p e-
300쪽
seri an si operatio animanens, sit solum illa, quae est operitio principia palluit,&formalis,&non effectivi. Si autem posset da operatio manens aliquo modo principii acti uti tunc poliet dici actio licet non facitio, quicquid a meo si de io large loquendo operationem immanentem usus loquentrum uocat actionem, sed hoc est valde Jarga acceptione Sccundo differunt operatio manens, traianzn S, quia operatio manens est perfectio os crantis, x luce e se perfectio lucentis, d tritiusmodi, sed operatio transiens est persectio operati, sicut aedificare si perfectio aeci sic i. sic de alii)s. Haec autem differentia si ap- p cer Ur ad praedicta, potest patere. Si enim accipiamus Operationem manentem esse principi passivi, quia omnis ius peratio, quae est eius solum, ut susceptiui est pei sc-ctio bus non alterius susceptiui, cum Illum accidens sit in duobus subiectis, ut patet, quia illa operatio, Quae est principi passivi, est ipsin opeiantis isto modo, i ullius
alterius . Si autem accipiamus operationem principii sor-m is modo prius declarato, patet quod etiam est erus perfectio nota quidem superaddita, ut prius dictum est , sed citas, quoci facit tale formaliter. Si autem ponamus oper tionem principit efiicientis semper transeuntem, sic non est et perfectio ope tantis aliqua, ut in quo, sed ut a Cuo. Sed
γ' quo per modum Hentis, ut in quo, per modum suscipientis, simul sic quod non transeat in alnad subiectum, talis operatio erit perfectio operantis,et ut in quo cito petatio iubiecim Muta quo es t effectui Tertio dukrunt m hoc quod nulla operatio manens costituit aliquod operatum praeter operationem, ut uidere, intelli ere, luce
tiansiens est duplex. Quandoque enim alio uis exteriorem materiam assumit sol
d m,' cytia ara in ad cytharizandum V andoque aute tum in usum astui tur, non habet e sui natuia quod ali-